عوامل و علل فشار خون پایین چیست؟

علت فشار خون پایین چیست؟ احتمالا شما هم تاکنون دچارافت فشار خون شده‌اید؛ اما آیا با فشار خون پایین آشنایی دارید؟ در این مقاله به بررسی کامل علل فشار خون پایین می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید.

فشار خون برخی افراد به طور طبیعی پایین است و هیچ علامتی ندارد. با این حال، هنگامی که فشار خون بالا به طور ناگهانی پایین می‌آید؛ باعث نگرانی می‌شود. توجه داشته باشید که اگر فشار خون بیش از حد کم باشد؛ می‌تواند بر روی جریان خون در سراسر بدن اثر بگذارد.

فشار خون پایین

افرادی که فشار خون پایین‌تری دارند خطر کمتری آنها را برای ابتلا به بیماری‌های کلیوی، سکته و بیماری‌های قلبی تهدید می‌کند. ورزشکاران، افرادی که وزن مناسبی دارند و افرادی که سیگار نمی‌کشند اکثراً فشار خون پایین‌تری دارند. فشار خون پایین تا زمانی که علائمی ایجاد نکند و به اندام‌های بدن آسیب نرساند بی‌خطر است.

اصطلاح فشار خون پایین معمولاً به فشار خون سیستولیک کمتر از ۹۰ میلی‌متر جیوه و فشار دیاستولیک کمتر از ۶۰ میلی‌متر جیوه گفته می‌شود. البته به شرط آنکه فرد علائم یا مشکلاتی نظیر ضعف و گیجی داشته باشد.

بعضی از بزرگسالان به طور مرتب دارای فشار خون در محدوده فشار خون پایین هستند؛ اما هیچ علامتی ندارند و نیازی به درمان ندارند. با این حال، در موارد جدی، زمانی که فشارخون به حدی پایین باشد که اکسیژن و مواد مغذی به ارگان‌های مختلف مثل مغز، قلب، کلیه و … نرسد؛ در عملکرد طبیعی اندام‌ها خلل ایجاد می‌شود.

فشار خون پایین در بعضی از افراد ممکن است مطلوب باشد و هیچ مشکلی ایجاد نکند. با این حال، برای بسیاری از افراد، فشار خون غیرمعمول (فشار خون پایین) می‌تواند موجب سرگیجه و غش کردن شود. در موارد شدید، فشار خون پایین می‌تواند خطرناک باشد. علل فشار خون پایین ممکن است از کمبود آب تا اختلالات جدی پزشکی یا جراحی باشد.

علائم فشار خون پایین

برای برخی افراد، فشار خون پایین نشانه یک مشکل اساسی است؛ به ویژه هنگامی که به طور ناگهانی دچار افت فشار خون شوند. علائم و نشانه‌های افت فشار خون عبارتند از:

• سردرد یا سرگیجه (مقاله‌ مربوط به علت سرگیجه را نیز بخوانید)
• غش
• تاری دید
• حالت تهوع
• خستگی
• عدم تمرکز
• شوکه شدن

فشار خون پایین در حالی که بسیار شدید باشد؛ می‌تواند تهدیدکننده زندگی شود. نشانه‌ها و علائم آن عبارتند از:

• سردرگمی، به خصوص در افراد مسن
• پوست رنگ پریده، سرد و مرطوب
• تنفس سریع و کم‌عمق
• نبض ضعیف و تند

علل فشار خون پایین

در طول روز، فشار خون وابسته به موقعیت بدن، ریتم تنفسی، سطح استرس، وضعیت فیزیکی، داروهایی که مصرف می‌کنید، آنچه که می‌خورید و می‌نوشید متغیر است. فشار خون معمولا در شب‌ها پایین است و در بیداری بالا می‌رود.

کاهش ناگهانی فشار خون می‌تواند خطرناک باشد. تغییر فقط ۲۰ میلی‌متر جیوه در فشار خون، می‌تواند باعث افت فشار خون و همچنین سرگیجه و غش کردن شود. از جمله علل فشار خون پایین از دست دادن خون زیاد از بدن است. همچنین از دیگر علل فشار خون پایین می‌توان عفونت‌های شدید یا واکنش‌های آلرژیک را نام برد که تهدیدکننده زندگی هستند.

شرایط پزشکی که می‌توانند از جمله علل فشار خون پایین باشند

• بارداری: از آنجا که سیستم گردش خون به سرعت در طول حاملگی گسترش می‌یابد، فشار خون به احتمال زیاد کاهش می‌یابد. این حالت طبیعی است و پس از تولد، فشار خون معمولا به سطح قبل از بارداری بازمی‌گردد.

• مشکلات قلبی: برخی از بیماری‌های قلبی می‌توانند به فشار خون پایین منجر شوند. مثل: ضربان قلب بسیار کم (برادی کاردی)، مشکلات دریچه های ​​قلب، حمله قلبی و نارسایی قلبی.

• مشکلات غدد درون‌ریز: بیماری پاراتیروئید، نارسایی آدرنال (بیماری آدیسون)، قند خون پایین (هیپوگلیسمی) و در برخی موارد دیابت می‌تواند احتمال فشار خون پایین را افزایش دهد.

• کم آبی بدن: از جمله علل فشار خون پایین کم آبی بدن است که می‌تواند موجب ضعف، سرگیجه و خستگی شود. تب، استفراغ، اسهال شدید، مصرف بیش از حد دیورتیک‌ها و ورزش‌های شدید می‌تواند منجر به کم‌آبی شود.

• از دست دادن خون: یکی دیگر از علل فشار خون پایین است. یک آسیب شدید یا خونریزی داخلی، سبب کاهش مقدار خون در بدن می‌شود؛ که کاهش شدید فشار خون را به دنبال دارد.

• عفونت شدید: از دیگر علل فشار خون پایین می‌توان به عفونت شدید (سپتیکمی) اشاره کرد. هنگامی که عفونت وارد جریان خون می‌شود؛ می‌تواند منجر به کاهش خطرناک فشار خون به نام شوک سپتیک شود.

• واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی): نیز از جمله علل فشار خون پایین است. منشاء مشترک این واکنش شدید و حتی تهدیدکننده زندگی عبارت است از غذاها، داروهای خاص، نیش حشرات. آنافیلاکسی می‌تواند باعث مشکلات تنفسی، خارش، گلودرد و کاهش خطرناک فشار خون شود.

• کمبود مواد مغذی در رژیم غذایی: کمبود ویتامین‌های B 12 و فولات در بدن نیز می‌تواند از علل فشار خون پایین باشد.

• مصرف بعضی از داروها: گاهی فشار خون پایین از عوارض برخی داروها است.

چه افرادی بیشتر در معرض خطر فشار خون پایین قرار دارند؟

فشار خون پایین (افت فشار خون) می‌تواند در هر کسی رخ دهد. هرچند انواع مختلفی از فشار خون پایین، بسته به سن و سایر عوامل وجود دارد؛ اما عوامل زیر باعث افزایش خطر و ایجاد عوارض در افراد می‌شود:

• سن. افت فشار خون در هنگام ایستادن یا بعد از خوردن غذا عمدتاً در بزرگسالان بالای ۶۵ سال اتفاق می‌افتد. فشار خون پایین به طور غیرمستقیم بر روی کودکان و نوجوانان تأثیر می‌گذارد.
• داروها. افرادی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند. مانند داروهای ضد فشار خون مثل مسدودکننده‌های آلفا، خطر ابتلا به فشار خون پایین‌تر را دارند.
• برخی بیماری‌ها. بیماری پارکینسون، دیابت و بعضی از بیماری‌های قلبی شما را در معرض خطر بیشتر ابتلا به فشار خون پایین قرار می‌دهد.

انواع فشار خون پایین

پزشکان افت ناگهانی فشارخون یا هیپوتانسیون را با توجه به یک سری علل و عوامل مرتبط به دسته‌های مختلف تقسیم می‌کنند. برخی از انواع فشارخون پایین را با هم مرور می‌کنیم.

فشار خون پایین وضعیتی (orthostatic)

این افت فشار خون ناگهانی، هنگام تغییر وضعیت بدن شما بروز می‌کند، مثل وقتی که به شکل ناگهانی از حالت ایستاده به حالت نشسته تغییر وضعیت می‌دهید یا بلافاصله دراز می‌کشید.

به طور معمول وقتی بدن در حالت ایستاده است نیروی جاذبه خون را به سوی قسمت‌های پایینی پا می‌کشاند. بدن برای جبران کمبود خون در قسمت‌های بالایی سعی می‌کند ضربان قلب را بالا ببرد تا مطمئن شود مغز به اندازه‌ کافی خون دریافت می‌کند. این مکانیسم جبرانی در افراد دچار فشارخون وضعیتی با شکست مواجه می‌شود و فرد دچار افت ناگهانی فشارخون می‌شود در نتیجه سرگیجه، سبکی سر و تاری دید را تجربه می‌کند و حتی ممکن است غش کند.

افت فشار وضعیتی ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد. از دست دادن آب بدن، دراز کشیدن‌های طولانی، بارداری، دیابت، مشکلات قلبی، سوختگی، گرمازدگی شدید، واریس پیشرفته (که در آن رگ‌ها به شدت گشاد می‌شوند) و اختلالات عصبی خاص از جمله دلایل افت فشار خون هستند.

فشار خون پایین پس از غذا خوردن (postprandial hypotension)

افت فشارخون بعد از غذا، در واقع افت ناگهانی در فشارخون بعد از خوردن است و معمولاَ در بزرگسالان پیر دیده می شود. همان‌طور که گفته شد وقتی بدن در حالت ایستاده قرار دارد به دلیل وجود نیروی جاذبه، خون در پا جمع می‌شود. از طرف دیگر بعد از خوردن غذا باید مقدار زیادی خون به دستگاه گوارش بدن برسد. بدن برای رساندن خون به دستگاه گوارش، معمولاَ ضربان قلب را بالا می‌برد. از طرف دیگر توانایی رگ‌های خونی در انتقال خون محدود است به همین دلیل این مکانیسم در برخی افراد مختل می‌شود. به این ترتیب این افراد دچار سرگیجه و غش می‌شوند.

فشار خون پایین ناشی از سیگنال‌های مغزی معیوب (افت فشار عصبی)

این اختلال باعث افت فشار خون بعد از ایستادن‌های طولانی می‌شود. سرگیجه، تهوع و غش کردن از جمله علائم و نشانه‌های این اختلال هستند. علت وقوع عارضه افت فشار عصبی، ایجاد اختلال در رابطه قلب و مغز است و بیشتر در جوانان دیده می‌شود.

فشار خون پایین ناشی از آسیب دیدگی سیستم عصبی

تشخیص فشار خون پایین

هدف از  انجام آزمایش‌های مربوط به فشار خون پایین ، شناخت عوامل زمینه‌ای و نهفته است. علاوه بر گرفتن سابقه‌ی پزشکی، انجام معاینه‌ی بالینی و اندازه گیری فشار خون، پزشک انجام روش‌های زیر را پیشنهاد خواهد داد. 

شما می‌توانید از طریق سیستم مشاوره متنی(پرسش پاسخ) دکتردکتر فایل عکس برگه‌ی آزمایش را برای پزشک ارسال کنید، تا در کمترین زمان بتوانید از پزشکان معتبر مشاوره در خصوص درمان فشار خون پایین بیابید.

آزمایش خون: این روش تشخیصی باعث به دست آوردن اطلاعاتی در مورد وضعیت کلی سلامتی شخص خواهد شد. با آزمایش خون احتمال ابتلای فرد به قند خون بالا یا دیابت   و قند خون پایین  و تعداد کم گلبول‌های قرمز خون یا کم خونی (anemia) بررسی خواهد شد. همه‌ی موارد ذکر شده روی فشار خون فرد اثر گذاشته و باعث کاهش آن خواهند شد. 

الکتروکاردیوگرام یا نوار قلبی : این روش تشخیصی بدون درد و غیر تهاجمی است و برای انجام آن الکترودهایی روی قسمت سینه، بازوها و پاها قرار می‌گیرند. این پدها سیگنال‌های قلبی را دریافت کرده و دستگاه آن‌ها را ضبط کرده و روی کاغذ و یا صفحه نمایش نشان می‌دهد. 

نوار قلب می‌تواند  ناهنجاری‌های موجود در ریتم قلبی و ضربان قلبی نامنظم را نشان خواهد داد. اگر ساختاری غیر طبیعی در قلب وجود داشته باشد و یا اگر خون و اکسیژن مورد نیاز عضلات قلبی به درستی تامین نشود با این روش قابل تشخیص خواهد بود. علاوه بر این سابقه داشتن حمله قلبی در نوار قلبی قابل مشاهده است. 

ضربان قلب نامنظم ممکن است  گذرا  باشد و شاید نوار قلب قادر به تشخیص آن نباشد.به همین علت  از شخص خواسته می‌شود یک مانیتور هولتر را برای ۲۴ ساعت با خود به همراه داشته باشد، این دستگاه سیگنال‌های قلبی را در طی یک روز ضبط می‌کند. 

اکوکاردیوگرام یا اکوی قلبی: در اکوی قلب از امواج صوتی برای سونوگرافی سینه استفاده می‌شود. تصاویر حاصل، می‌توانند عملکرد و ساختار قلب را با جزئیات خوبی نشان بدهند

تست استرس: برخی از مشکلات قلبی که باعث افت فشار خون می‌شوند،زمانی که  قلب سریع‌تر از حد ممکن کار می‌کند، تشخیص داده می‌شوند. در طی انجام تست استرس از فرد خواسته می‌شود که روی تردمیل راه برود یا یک حرکت ورزشی را انجام دهد. اگر فرد قادر به ورزش نباشد، به او دارویی داده می‌شود که باعث کارکردن سریع‌تر قلب می‌شود. 

زمانی که قلب سریع‌تر از حالت طبیعی کار می‌کند، نوار قلب یا اکوی قلب از شخص گرفته می‌شود. همچنین میزان فشار خون فرد هم به صورت دقیق اندازه‌گیری می‌شود. 

مانور والسالوا: در این روش بعد از چندین دور تنفس عمیق همراه با زور زدن، ضربان قلب و فشار خون آنالیز می‌شود تا عملکرد سیستم عصبی خودگردان  بررسی شود. در این روش ابتدا فرد با یک دم عمیق هوا را وارد ریه‌های خود می‌کند و بعد در حالی که یک بازدم عمیق می‌کشد یک بادکنک را باد می‌کند.

تست سطح شیب‌دار: اگر فرد در هنگام ایستادن و یا به علت سیگنال‌های مغزی معیوب دچار افت فشار خون می‌شود، آزمون سطح شیب‌دار یا آزمون تیلت، نشان می‌دهد که بدن چگونه به تغییر موقعیت واکنش نشان می‌دهد. 

در جریان این آزمایش فرد روی یک تخت مخصوص دراز می‌کشد که این تخت قسمت بالا تنه را در سطح بالاتری قرار داده و تغییر وضعیت از حالت افقی به حالت ایستاده را تحریک می‌کند. 

درمان فشار خون پایین

اگر افت فشار خون باعث بروز علایم خاصی نشود و یا نشانه‌ها و اثرات آن خفیف باشد، نیازی به درمان خاصی ندارد. 

اگر فرد علائم بیماری را نشان دهد، درمان به نوع عوامل زمینه‌ای بستگی دارد. برای مثال اگر مصرف دارویی خاص باعث افت فشار خون شده باشد، مصرف دارو متوقف و یا نوع دارو و میزان مصرف آن تغییر می‌کند. 

اگر دلیل کاهش فشار خون مشخص نباشد و روش درمانی خاصی وجود نداشته باشد، هدف نهایی بالا بردن فشار خون و کاهش علائم و نشانه‌ها خواهد بود. بسته به سن فرد، وضعیت سلامتی و نوع فشار خون پایین، راه‌های زیادی برای درمان این مشکل وجود دارد. 

استفاده از نمک بیش‌تر: پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که نمک زیاد مصرف نشود، چرا که سدیم موجود در این ماده می‌تواند فشار خون را تا حد زیادی بالا ببرد. اما استفاده از نمک زیاد برای افراد مبتلا به فشار خون پایین کمک کننده خواهد بود. 

اما از آن‌جایی که مقدار زیاد سدیم به نارسایی قلبی به خصوص در افراد مسن منجر خواهد شد، قبل از افزایش میزان نمک مصرفی در رژیم غذایی حتماً با پزشک مشورت کنید. 

نوشیدن مقدار آب بیش‌تر: مایعات حجم خون را بالا خواهد برد و از دهیدراته شدن بدن جلوگیری خواهد کرد. هر دوی این عوامل به درمان افت فشار خون کمک خواهد کرد. 

پوشیدن جوراب‌های متراکم مخصوص: جوراب‌های پلاستیکی مخصوصی که معمولاً برای تسکین درد واریس از آن‌ها استفاده می‌شود به درمان افت فشار خون هم کمک شایانی می‌کنند. 

داروها: داروهای زیادی برای مدیریت افت فشار خون در حالت ایستاده  وجود دارد. برای مثال داروی فلودروکورتیزون (fludrocortisone) با افزایش حجم خون به درمان این نوع از کاهش فشار خون کمک خواهد کرد. 

اگر فرد به نوع مزمن هیپوتانسیون ارتوستاتیک یا کاهش فشار خون پس از ایستادن مبتلا باشد، برای بالا بردن فشار خون در این حالت از داروی میدودرین (midodrine) استفاده می‌شود. این دارو با محدود کردن توانایی گشاد شدن رگ‌ها فشار خون را افزایش خواهد داد. 

سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای درمان فشار خون پایین

بر حسب اینکه چه عاملی باعث فشار خون پایین شده است، فرد می‌تواند با انجام اقداماتی شدت علایم را کم کرده و یا از آن جلوگیری کند.

نوشیدن آب بیش‌تر و الکل کم‌تر: الکل باعث از بین رفتن آب بدن و یا دهیدراته شدن می‌شود و همین مسئله باعث کاهش فشار خون خواهد شد، مصرف الکل حتی در مقادیر کنترل شده هم چنین اثری به دنبال خواهد داشت. نوشیدن آب به مقدار کافی اما خطر دهیدراته شدن را از بدن دور کرده و فشار خون را افزایش خواهد داد. 

داشتن یک رژیم غذایی سالم: با مصرف مقدار کافی از مواد غذایی مختلف، مواد مغذی مورد نیاز برای داشتن یک بدن سالم تامین خواهد شد. حتماً غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و گوشت مرغ و ماهی کم چربی را در رژیم غذایی خود قرار دهید. 

ساختار قامتی درست داشته باشد: به آهستگی وضعیت خود را از حالت دمر خوابیده یا نشسته به ایستاده تغییر دهید و این کار را به سرعت و با شدت انجام ندهید. هیچگاه در حال پا روی پا انداخته، ننشینید. 

بعد از بیدار شدن از خواب شبانه، اول به مدت چند دقیقه نفس عمیق کشیده و بعد پیش از ایستادن، به آرامی روی تخت بنشینید. 

وعده‌های غذایی کوچک کم کالری مصرف کنید: برای پیشگیری از افت فشار خون بعد از غذا خوردن، سعی کنید در طول روز وعده‌های غذایی متعدد در اندازه‌های کوچک مصرف کنید. مصرف مواد غذایی پر از کربوهیدرات از جمله سیب زمینی، برنج، پاستا و نان را محدود کنید. 

همچنین ممکن است پزشک از شما بخواهد که به صورت موقت و برای بالا بردن فشار خون به همراه وعده‌های غذایی قهوه‌ کافئین‌دار یا چای سبز بنوشید. ولی از آن جایی که کافئین ممکن است باعث بروز مشکلات دیگری شود، حتماً پیش از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار با پزشک مشورت کنید.
سر تخت را کمی بالاتر از حالت معمول قرار دهید، این کار کمک می‌کند تا با اثر جاذبه مقابله کنید. 

اگر در هنگام ایستادن علائم افت فشار خون خود را نشان می‌دهند، با پاهای خود حرکت قیچی را انجام دهید و به آن‌ها فشار وارد کنید، یا اینکه یک پای خود را روی یک لبه یا صندلی قرار داده و تا حد ممکن به جلو خم شوید. این حرکات باعث جریان خون از پاها به سمت قلب خواهد شد. 

شما می‌توانید از طریق سیستم مشاوره متنی(پرسش پاسخ) دکتردکتر فایل عکس برگه‌ی آزمایش را برای پزشک ارسال کنید، تا در کمترین زمان بتوانید از پزشکان معتبر مشاوره در خصوص درمان فشار خون پایین بیابید.

آماده شدن برای ویزیت پزشک 

برای اینکه فشار خون فرد بررسی شود، نیاز به انجام هیچگونه آماده سازی قبلی و خاص نیست. بدون مشورت با پزشک مصرف داروهایی که فکر می‌کنید روی فشار خون شما تاثیر می‌گذارد را مصرف نکنید. 

برای اینکه برای ملاقات با پزشک آماده شوید، موارد زیر را حتماً در نظر بگیرید:

چه کاری باید انجام داد؟

لیست تهیه کنید 

• علایم خود را یادداشت کنید، حتی نشانه‌هایی که به فشار خون پایین مرتبط نیستند هم باید با پزشک مطرح شوند. 
• اطلاعات مهم شخصی، شامل سابقه‌ی خانوادگی فشار خون پایین، تغییرات بزرگ زندگی و وقایع ایجاد کننده‌ی استرس که به تازگی رخ داده‌اند را با پزشک در میان بگذارید.

• داروها؛ ویتامین‌ها و دیگر مکمل‌های مصرفی به همراه مقدار مصرفی مهم هستند و باید به اطلاع پزشک برسند. 
• سوالات خود را یادداشت کنید

در صورت ابتلا به فشار خون پایین، سوالات اساسی و مهمی که باید پرسیده شوند، شامل:

• چه عواملی باعث بروز علایم بیماری من شده است؟
• سایر عوامل ایجاد کننده‌ی مشکل چه می‌تواند باشد؟
• چه آزمایش‌هایی باید انجام شود؟
• بهترین درمان برای فشار خون پایین چیست؟
• هر چند وقت یکبار باید برای فشار خون پایین چکاپ صورت گیرد؟
• من به بیماری دیگری هم مبتلا هستم، چگونه این دو را در کنار هم مدیریت کنم؟
• آیا پرهیز غذایی و یا محدودیت مخصوصی برای رعایت وجود دارد؟
• آیا باید به متخصص مراجعه کرد؟
• از چه کتابچه و یا وب سایتی برای به دست آوردن اطلاعات درست در مورد بیماری می‌توان استفاده کرد؟

اگر به جز این سوالات، ابهامات دیگری برای شما مطرح است، حتماً آن را با پزشک در میان بگذارید. 

از پزشک چه انتظاری دارید؟

پزشک احتمالاً سوالاتی از این قبیل را از شما خواهد پرسید:

• آیا به صورت مکرر علایم و نشانه‌های بیماری را تجربه می‌کنید یا این موضوع برخی اوقات اتفاق می افتد؟
• علایم شما تا چه حد شدید است؟
• چه عواملی باعث بهبود و بدتر شدن علایم می‌شود؟
• آیا سابقه‌ی خانوادگی بیماری‌های قلبی دارید؟

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر فشار خون شما همیشه پایین است و شما هیچ کدام از علائم بالا را ندارید، معمولا هیچ دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. طبیعی است که فشار خون شما در طول زمان افزایش پیدا کند و بدن شما معمولا قادر به برگرداندن فشار خون شما به حالت عادی است.

اگر فشار خون شما به طور ناگهانی کاهش پیدا کند و علائم مانند سرگیجه را تجربه کردید، باید حتما برای تشخیص عوامل و علل فشار خون پایین به پزشک مراجعه کنید. آنها می‌توانند وضعیت شما را ارزیابی کنند و مشکلات اساسی مانند خونریزی داخلی، عفونت جدی یا واکنش‌های آلرژیک را رد کنند.

منابع:

mayoclinic

healthline