فشار خون پایین چه دلایلی دارد؟ برای افت فشار چه بخوریم؟

اگر فشار خون زیر ۹۰/۶۰ میلی‌متر جیوه باشد، یعنی فشار خون پایین است. موارد زیادی هستند که باعث کاهش فشار خون یا هایپوتنشن (hypotension) می‌شوند. بنا به علت فشار خون پایین، پزشکان از روش‌های درمانی مختلفی استفاده می‌کنند. سرگیجه، خستگی و غش، علائم فشار خون پایین هستند اما بسیاری از افراد، نشانه خاصی ندارند. گاهی‌اوقات با رفع عوامل ساده‌ای مانند کم‌آبی بدن، گاهی هم با درمان بیماری‌های زمینه‌ای و تغییر داروها، سطح فشار خون تغییر می‌کند.

در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، از انواع فشار خون پایین و علل آن برایتان خواهیم گفت. مطالعه این مطلب، به 5 دقیقه زمان نیاز دارد.

در پایان، اگر پرسشی دارید در قسمت نظرات بنویسید تا کارشناس سلامت و پزشکی دکتردکتر، پاسخ دهد.

فشار خون پایین چیست؟

فشار خون پایین، به میزان زیر 90/60 میلی‌متر جیوه گفته می‌شود. این وضعیت معمولاً خطرناک نیست، مگراینکه علائم دیگری وجود داشته باشد که خبر از وضعیتی خطرناک یا مهم در بدن بدهند. اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، فشار خون پایین وضعیتی است که در آن نیروی فشار خون به دیواره شریان بسیار کم است. به این حالت، افت فشار خون هم می‌گویند. فشار خون بر حسب میلی‌متر جیوه اندازه‌گیری می‌شود. به‌طور کلی، فشار خون پایین، میزان پایین‌تر از 90/60 میلی‌متر جیوه است.

پایگاه انجمن قلب آمریکا دراینباره می‌گوید:

معمولاً فشار خون پایین مشکل جدی ایجاد نمی‌کند، اما اگر نشانه‌های دیگری هم با آن رخ بدهد، نیاز به پیگیری جدی وجود دارد. اگر سرگیجه، حالت تهوع یا علائم دیگر دارید، باید به پزشک مراجعه کنید. علائم خود و زمان وقوع آن‌ها را یادداشت کنیدِ تا دلیل اصلی موضوع مشخص شود.

گاهی‌اوقات، پایین‌آمدن فشار خون با نشانه‌هایی مانند سرگیجه همراه است و گاهی هم هیچ علامت خاصی برای آن وجود ندارد. دلایلی مانند کم‌آبی بدن، می‌توانند موجب کاهش فشار خون شوند. درمان فشار خون پایین جبران مایعات را رقم می‌زند و مشکل را رفع می‌کند.

تفاوت فشار خون پایین و افت فشار خون

فشار خون پایین (هیپوتانسیون) و افت فشار خون، دو مفهومی هستند که به کاهش فشار خون اشاره دارند، اما از نظر ماهیت متفاوت‌اند. فشار خون پایین به معنای داشتن فشار خون سیستولیک کمتر از 90 میلی‌متر جیوه یا فشار خون دیاستولیک کمتر از 60 میلی‌متر جیوه است. افت فشار خون، به کاهش ناگهانی و سریع فشار خون اشاره دارد که معمولاً هنگام تغییر وضعیت بدن (مانند ایستادن ناگهانی از حالت نشسته یا خوابیده) رخ می‌دهد. این نوع افت فشار خون، می‌تواند باعث سرگیجه، غش یا تاری دید شود.

انواع فشار خون پایین

برای سنجش و اندازه‌گیری فشار خون، از دو عدد به‌عنوان مرجع استفاده می‌شود:

• سیستولیک (شماره بالا)؛ این فشاری است که در هربار ضربان قلب، به شریان‌های شما وارد می‌شود.
• دیاستولیک (عدد پایین)؛ این میزان فشاری است که به شریان‌های شما در بین ضربان‌های قلب وارد می‌شود.

 به نظر می‌رسد که افت فشار خون با افزایش سن بیشتر می‌شود. تخمین‌ها نشان می‌دهند که ۵درصد از افراد در سن ۵۰سالگی، درگیر این مشکل می‌شوند. این رقم در افراد بالای ۷۰ سال، به بیشتر از ۳۰درصد می‌رسد. در ادامه، درباره انواع فشار خون پایین برایتان خواهیم گفت.

هیپوتانسیون ارتواستاتیک

هیپوتانسیون ارتواستاتیک (Orthostatic hypotension)، افت فشار خون وضعیتی هم نامیده می‌شود. این کاهش ناگهانی فشار خون هنگام ایستادن پس از نشستن یا دراز کشیدن رخ می‌دهد. علل این نوع از فشار خون پایین عبارتند از:

• بارداری
• کم‌آبی بدن
• استراحت طولانی‌مدت در بستر

 برخی شرایط پزشکی و بیماری‌ها یا مصرف برخی داروها هم باعث پایین‌آمدن فشار خون این‌چنینی می‌شوند. این مشکل در افراد مسن رایج‌تر است.

افت فشار خون پس از غذا

این افت فشار خون، ۱ تا ۲ ساعت پس از صرف غذا رخ می‌دهد. چنین وضعیتی بیشتر در افرادی دیده می‌شود که کهنسال‌اند و معمولاً فشار خون بالایی دارند. مبتلایان به پارکیسنون هم بیشتر در معرض ابتلا به این وضعیت هستند. کسانی که به بیماری‌های سیستم عصبی دچارند، بیشتر این وضعیت را تجربه می‌کنند. عملکردهای بدن آن‌ها مانند تنفس و ضربان قلب، از حالت طبیعی فاصله دارد و بیشتر از سایرین به افت فشار خون پس از غذا دچار می‌شوند. برخی تغییرات سبک زندگی می‌تواند به کاهش علائم افت فشار خون پس از غذا کمک کند. برای مثال، مصرف وعده‌های غذایی کوچک و با کربوهیدرات کم یا نوشیدن آب بیشتر و پرهیز از مصرف الکل در این زمینه نقش دارند.

انواع دیگر فشار خون پایین شامل چه مواردی می‌شود؟

دو نوع دیگر از فشار خون پایین هم وجود دارد، که شامل این موارد می‌شوند:

• افت فشار خون با واسطه عصبی؛ افت فشار خون پس از ایستادن طولانی‌مدت اتفاق می‌افتد. این نوع فشار خون پایین بیشتر جوانان و کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ممکن است ناشی از مشکلات ارتباطی بین قلب و مغز باشد.
• آتروفی سیستم چندگانه با افت فشار خون ارتواستاتیک؛ این وضعیت (orthostatic) نادر بر سیستم عصبی خودمختار تأثیر می‌گذارد. آتروفی سیستم چندگانه همراه با افت فشار خون ارتواستاتیک با فشار خون بسیار بالا در هنگام دراز کشیدن مرتبط است.

قبلاً به آتروفی سیستم چندگانه با افت فشار خون ارتواستاتیک، سندرم شای دراگر (Shy-Drager syndrome) هم می‌گفتند.

آیا بین سن و فشار خون پایین ارتباطی وجود دارد؟

فشار خون طبیعی، تا حدی تابعی از سن است. بازه‌هایی برای فشار خون ایده‌آل بر اساس سن اعلام شده است. به طیف طبیعی فشار خون، براساس سن دقت کنید:

در بزرگسالی، میانگین فشار خون بر اساس سن و جنسیت عبارتند از:

• ۱۸ تا ۳۹ سال؛ برای زنان 110/68 میلی‌متر جیوه – برای مردان 119/70 میلی‌متر جیوه
• ۴۰ تا ۵۹ سال؛ برای زنان 122/74 میلی‌متر جیوه- برای مردان 124/77 میلی‌متر جیوه
• افراد بالای ۶۰ سال؛ برای زنان 139/68 میلی‌متر جیوه- برای مردان 133/69 میلی‌متر جیوه

با در نظرگرفتن طیف طبیعی و سلامت فشار خون در سنین و جنسیت‌های مختلف، امکان تشخیص افت فشار خون برای هر گروه وجود دارد.

فشار خون پایین در سالمندان

افراد مسن، بیشتر در معرض کاهش فشار خون هستند. آن‌ها بیشتر از سایر گروه‌های سنی تحت خطر عوارض افت فشار خون مانند افتادن، غش‌کردن، یا سرگیجه هنگام ایستادن یا بعد از غذا هستند. این مشکل در افراد مسن بیشتر به‌واسطه مصرف برخی داروها (از جمله داروهای کنترل فشار) پیش می‌آید. با آگاهی از اینکه تخصص قلب و عروق چیست، می‌توانید از حوزه وظایف پزشکان این حوزه، می‌توانید انتظارات خود را در زمینه کنترل وضعیت فشار خون سالمندان، به درستی شکل دهید.

فشار خون پایین در کودکان و نوجوانان

امکان بروز افت فشار در کودکان و نوجوانان هم وجود دارد. فعالیت بدنی زیاد یا بیماری‌های همراه با تب و اسهال می‌توانند منجر به کم‌آبی و افت فشار خون کودکان و نوجوانان شوند. برخی مشکلات قلبی مادرزادی هم باعث وقوع چنین مشکلی هستند. کمبود آهن، ویتامین B12 یا فولیک اسید هم در افت فشار خون کودکان و نوجوانان نقش دارند.

فشار خون پایین چه علائمی دارد؟

علائم فشار خون پایین، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• فشار پایین و سرگیجه
• فشار پایین و سردرد
• احساس سرگیجه
• مشکل در تمرکز
• ناراحتی معده
• غش‌کردن
• تاری دید
• خستگی

برای برخی افراد، فشار خون پایین نشانه‌ای از ابتلا به یک بیماری زمینه‌ای است. زمانی که فشار خون به طور ناگهانی کاهش پیدا می‌کند، یا زمانی که فشار خون پایین همراه با علائمی دیگر است، امکان وجود بیماری زمینه‌ای بیشتر می‌شود. کاهش ناگهانی فشار خون می‌تواند خطرناک باشد. تغییر تنها ۲۰ میلی‌متر جیوه باعث سرگیجه یا ضعف می‌شود. به عنوان مثال، این علائم ممکن است پس از کاهش فشار سیستولیک از ۱۱۰ میلی‌متر جیوه به ۹۰ میلی‌متر جیوه رخ دهند.

فشار خون بسیار پایین، می‌تواند منجر به وضعیتی به نام شوک هم شود. علائم شوک عبارتند از:

• سردرگمی، به ویژه در افراد مسن
• سردی پوست و رنگ‌پریدگی پوست
• تنفس سریع و کم‌عمق
• نبض ضعیف و تند

بروز فشار خون پایین، در برخی موارد خطرناک است. در صورت دیدن هر کدام از این علائم، هر چه زودتر به دکتر قلب مراجعه کنید. 

علت فشار خون پایین چیست؟

علت پایین‌بودن فشار خون، ریشه در مشکلات و اوضاع متنوعی دارد. برای مثال، افت فشار خون ارتواستاتیک زمانی اتفاق می‌افتد که شما خیلی سریع از جای خود بلند می‌شوید و بدن نمی‌تواند جریان خون بیشتری را به مغزتان برساند. بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی مانند بیماری پارکینسون هم می‌توانند بر نحوه کنترل فشار خون توسط سیستم عصبی شما تأثیر بگذارد. افراد مبتلا به این بیماری‌ها بعد از خوردن غذا، اثرات فشار خون پایین را احساس می‌کنند. علت این است که سیستم گوارشی آن‌ها هنگام هضم غذا از خون بیشتری استفاده می‌کند.

پای دلایل دیگری هم به‌میان است که در ادامه، به آن‌ها می‌پردازیم:

حجم کم خون و مشکلات قلبی

از دست‌دادن خون در اثر صدمات شدید و کم‌خونی هم می‌تواند باعث کاهش فشار خون شود. کم‌آبی هم عاملی برای کاهش حجم خون است. از جمله مشکلات قلبی که باعث پایین‌آمدن فشار خون می‌شوند، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• واکنش‌های آلرژیک تهدیدکننده زندگی (آنافیلاکسی)
• واکنش‌های ایمنی به عفونت‌های شدید (سپسیس)
• ریتم نامنظم قلب (آریتمی)
• آمبولی ریوی (PE)
• فروپاشی ریه

زمانی که قلب خیلی سریع یا خیلی آهسته می‌زند، افت فشار خون بعید نخواهد بود. اگر ریه‌ها هم به‌طور طبیعی عمل نکنند، فشار خون پایین می‌آید. نارسایی قلبی پیشرفته (ضعف عضله قلب) هم یکی دیگر از دلایل است. همیچنی از دیگر دلایل فشار خون پایین، می‌توان به خطر وقوع حمله قلبی نیز اشاره کرد.

مصرف برخی مواد و داروهای تجویزی

افت فشار خون در برخی از موارد، ریشه در مصرف داروهایی دارد که برای مشکلات زیر مصرف می‌شوند:

• مشکلات عصبی
• نارسایی قلبی
• اختلال نعوظ
• افسردگی

الکل یا مواد مخدر تفریحی هم روی تغییرات فشار خون اثرگذارند. این مواد می‌توانند فشار خون را کاهش دهند. برخی مکمل‌های گیاهی، ویتامین‌ها یا داروهای خانگی هم فشار خون را کاهش می‌دهند. دقت کنید که هوای خیلی گرم یا خیلی سرد هم می‌تواند بر افت فشار خون تأثیر بگذارد و اثرات آن را وخیم‌تر کند.

فشار خون پایین در خانم‌ها چه دلایلی دارد؟

علت فشار خون پایین در زنان، متنوع است. برای مثال، افت فشار خون ارتواستاتیک در سه‌ماهه اول و دوم بارداری امکان‌پذیر است. خونریزی یا سایر عوارض بارداری هم می‌توانند باعث کاهش فشار خون شوند. اختلالات غدد درون‌ریز مانند کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)، نارسایی غده فوق کلیوی (آدرنال)، و قند خون پایین (هیپوگلیسمی) هم باعث افت فشار خون در زنان می‌شوند.

فشار خون پایین در آقایان چه دلایلی دارد؟

علت فشار خون پایین در مردان هم گوناگون است. استرس عاطفی، ترس، ناامنی یا درد (شایع‌ترین علل غش) و کم‌آبی باعث کاهش حجم خون می‌شوند. برخی از اختلالات عصبی هم اختلال در عملکرد سیستم عصبی خودمختار در مردان و البته زنان را به‌همراه دارند. چنین روندی هم با افت فشار خون همراه است. مصرف الکل و مواد مخدر هم تغییراتی در فشار خون ایجاد می‌کنند. مردان بیشتر از زنان، تحت تأثیر این عامل، دچار افت و پایین‌آمدن فشار خون می‌شوند.

فشار خون پایین چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص فشار خون آسان است و با اندازه‌گیری آن ممکن می‌شود. بااین‌حال، آگاهی از علت آن، کار ساده‌ای نیست. روش‌های مختلفی برای تشخیص این مشکل وجود دارند. از روش‌های زیر برای بررسی علت و تشخیص افت فشار خون استفاده می‌شود.

• تست آزمایشگاهی؛ آزمایش‌های خون و ادرار می‌توانند مشکلات احتمالی مانند دیابت، کمبود ویتامین، مشکلات تیروئید و… را شناسایی کنند.
• تصویربرداری؛ اگر پزشکان نسبت به وجود یک مشکل قلبی یا ریوی مشکوک باشد، از آزمایش‌های تصویربرداری برای بررسی وضعیت استفاده می‌کنند. تصویربرداری شامل روش‌هایی مانند اشعه ایکس، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، اکوکاردیوگرام یا آزمایش‌های مشابه مبتنی بر سونوگرافی می‌شود.
• تست تشخیصی؛ این آزمایش‌ها به‌دنبال مشکلات خاصی در قلب یا سایر سیستم‌های بدن انجام می‌شوند. از جمله این تست‌ها باید به الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG)، تست استرس اشاره کنیم.

این موارد می‌توانند در مسیر کشف علت پایین‌آمدن فشار خون نقش داشته باشند.

فشار خون پایین چگونه درمان می‌شود؟

درمان فشار خون پایین، معمولاً با یافتن علت وقوع آن شروع می‌شود. اگر پزشک بتواند مستقیماً آن علت را درمان کند، افت فشار خون به‌طور خودکار بهبود می‌یابد. به عنوان مثال، امکان دارد که افت فشار خون به دلیل آسیب و از دست‌دادن خون اتفاق بیافتد. ترمیم و آسیب و جایگزینی خون از دست‌رفته با تزریق خون، افت فشار خون را متوقف می‌کند. اگر داروهایی مصرف می‌کنید که بر فشار خون شما تأثیر می‌گذارند، ممکن است که پزشک دوز مصرفی شما را تغییر دهد یا از شما بخواهد که مصرف آن دارو را به‌طور کامل متوقف کنید.

در ادامه، راه‌های درمان فشار خون پایین را بررسی خواهیم کرد:

درمان فشار خون با دارو درمانی

مهم‌ترین گام در درمان فشار خون پایین، کشف علت و دلیل است. درمان‌ها می‌توانند شامل مصرف برخی قرص‌ها و داروها تا عمل‌های جراحی شوند. درمان مستقیم افت فشار خون معمولاً به یکی از ۳ روش زیر انجام می‌شود:

• افزایش حجم خون؛ این روش که به عنوان احیای مایع نیز شناخته می‌شود، شامل تزریق مایعات به خون است. به عنوان مثال می‌توان به مایعات داخل وریدی (IV) یا پلاسما یا تزریق خون اشاره کرد.
• ایجاد انقباض رگ‌های خونی؛ داروهایی وجود دارند که فشار خون را با شل‌کردن رگ‌های خونی در بدن کاهش می‌دهند. داروهایی هم هستند که اثر معکوس دارند.
• تغییر نحوه برخورد بدن با مایعات؛ کلیه‌ها مسئول حفظ تعادل مایعات در بدن هستند. برخی از داروها باعث حبس مایع و نمک از سوی کلیه‌های می‌شوند. در این صورت، فشار خون پایین می‌آید.

برخی از افراد مبتلا به فشار خون پایین، نیازی به بستری در بیمارستان دارند.

درمان فشار خون پایین در منزل

اگر افت فشار خون همراه با علائمی دارید، باید حواستان به رعایت نکات زیر در منزل باشد:

• مصرف دارو؛ این‌ها می‌توانند به شما در جلوگیری از علائم مخرب و اثرات فشار خون پایین کمک کنند.
• لباس پوشیدن؛ جوراب‌های فشاری که فشار کمی روی پاها وارد می‌کنند، خون را به سمت بالا فشار و فشار خون را افزایش می‌دهند.
• مدیریت رژیم غذایی؛ پیروی از توصیه‌های رژیم غذایی، به‌خصوص میزان نمک مصرفی می‌تواند به پیشگیری از علائم افت فشار خون کمک کند.
• حرکات متعادل و آرام؛ از ایستادن خیلی سریع به‌خصوص با افت فشار خون ارتواستاتیک خودداری کنید. این اقدام می‌تواند به شما کمک کند که از سرگیجه و اثرات غش‌کردن افت فشار خون جلوگیری کنید.

 اگر متوجه شدید که احساس سرگیجه دارید، حتماً بنشینید. افتادن از ارتفاع می‌تواند شما را در معرض آسیب‌های شدید یا حتی فاجعه‌بار مانند شکستگی لگن، ضربه مغزی، شکستگی جمجمه یا شکستگی دنده‌ها قرار دهد.

برای کنترل فشار خون پایین چی بخوریم؟

نوشیدن آب زیاد، از جمله اقدامات مهمی است که می‌تواند باعث ایجاد تعادل در فشار خون بدن شود. از موادی که باید برای کنترل فشار خون و جبران فشار پایین مصرف شوند، به موارد زیر دقت کنید:

• غلات صبحانه غنی‌شده
• محصولات مخمری مغذی
• میوه‌ها و سبزیجات سبزبرگ
• غذاهای سرشار از ویتامین B12
  تخم‌مرغ، گوشت، محصولات لبنی

غذاهای سرشار از فولات مانند انواع آجیل، لوبیا و غذاهای دریایی هم برای کنترل فشار خون پایین مؤثرند.

چگونه می‌توان از فشار خون پایین پیشگیری کرد؟

معمولاً کاهش خطر یا پیشگیری از افت فشار خون، ممکن نیست. تنها راه‌کار، اجتناب از شرایط یا اقداماتی است که می‌تواند منجر به آن شود. برای مثال، مصرف دارو و مکمل‌ها یا برخی از داروهای گیاهی فشار خون را پایین می‌آورند. دقت کنید، این ایده که دمنوش‌ها و داروهای گیاهی فاقد عوارض خطرناک‌اند، اصلاً درست نیست. بسیاری از مواقع، مصرف چنین موادی می‌تواند همراه با افت فشار خون یا بروز عوارض دیگر باشد. مصرف وعده‌های غذایی کوچک‌تر با کربوهیدرات کمتر هم می‌تواند از پایین‌آمدن فشار خون پس از غذاخوردن جلوگیری کند.

فشار خون پایین چه عوارضی دارد؟

عوارضی که ممکن است به‌دلیل افت فشار خون رخ دهند، عبارتند از:

شوک هم از عوارض فشار خون پایین است. هنگامی که فشار خون شما پایین می‌آید، با کاهش مقدار خونی که دریافت می‌کنید، اندام‌هایتان تحت تاثیر قرار می‌گیرند. این موضوع می‌تواند باعث آسیب اندام یا حتی شوک شود. منظور حالتی است که بدن به‌دلیل محدودیت جریان خون و اکسیژن شروع به خاموش‌شدن می‌کند.

با ابتلا به چه بیماری‌هایی فشار خون پایین می‌آید؟

فشار خون پایین تحت تأثیر بیماری‌ها و وضعیت‌های پزشکی مختلفی ایجاد می‌شود. از جمله مشکلاتی که باعث افت فشار خون می‌شوند، شامل موارد قلبی زیر هستند:

•  حمله قلبی
• نارسایی قلبی
• بیماری دریچه قلب
• ضربان قلب آهسته به نام برادی‌کاردی (bradycardia)

 بیماری‌های مرتبط با هورمون و مشکلات ناشی از غدد درون‌ریز هم باعث بروز افت فشار خون می‌شوند. شرایطی مانند بیماری آدیسون از جمله این موارد است. چنین وضعیتی بر غدد خاصی اثر می‌گذارند که هورمون‌های کلیدی و مهم بدن را می‌سازند. امکان بروز فشار خون پایین در بارداری هم وجود دارد.

برای درمان فشار خون به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

متخصص قلب پزشکی است که می‌تواند درد قفسه سینه، فشار خون پایین و بالا و نارسایی قلبی را درمان کند. این متخصص به درمان مشکلات دریچه‌های قلب، عروق خونی و سایر مشکلات هم می‌پردازد. اگر علائم افت فشار را تجربه کرده‌اید، بهتر است که این وضعیت را پیگیری کنید. نوبت دکتر قلب بگیرید و توسط یک متخصص، معاینه شوید.

خوشبختانه، در هر شهر از ایران که باشید، می‌توانید به تعداد زیادی از متخصصان این حوزه، دسترسی پیدا کنید. مثلاً اگر ساکن تهران هستید، از میان بیش از 267 پزشک متخصص، انتخاب و نوبت دکتر قلب تهران را ثبت کنید.

برای آگاهی از دلیل هایپوتنشن یا علت فشار خون پایین به پزشک مراجعه کنید. در سامانه دکتردکتر، بهترین متخصصان را پیدا کنید و از آن‌ها، به‌طور آنلاین نوبت بگیرید.

منابع:

my.clevelandclinic.org

baptisthealth.com

mayoclinic.org

heart.org

nhs.uk

سوالات متداول فشار خون پایین