ماموگرافی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

تشخیص زودهنگام سرطان پستان یا سرطان سینه پیش از بروز علائم، با آزمایشی به نام ماموگرافی محقق می‌شود. ماموگرافی، روشی برای تصویربرداری از پستان است. برای این که بدانید ماموگرافی چیست، کافیست بدانید که در این روش از پرتوهای کم‌انرژی اشعه ایکس برای غربالگری پستان استفاده می‌شود، بنابراین عوارض ماموگرافی بسیار کم است. البته شاید هنگام آزمایش کمی درد در پستان احساس کنید. سن مناسب غربالگری سرطان پستان و آزمایش ماموگرافی از 40 تا 45 سالگی شروع می‌شود. افرادی با سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان‌های سینه، رحم و تخمدان بیش از سایرین نیاز به غربالگری دارند.

مطالعه این مقاله از مجله سلامت دکتردکتر 12 دقیقه زمان نیاز دارد، ولی شما را درباره آمادگی‌های لازم برای ماموگرافی، مراحل انجام ماموگرافی و آشنایی با انواع نتایج ماموگرافی آگاه می‌کند.

اگر سوالی در رابطه با این آزمایش دارید، می‌توانید در انتهای همین مطلب و در بخش نظرات بپرسید تا مشاور سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.

آزمایش ماموگرافی چیست؟

این تست، روش تصویربرداری از بافت پستان با دوز پایین اشعه ایکس است. پزشک متخصص زنان و زایمان، هنگام جست‌وجوی اولیه علائم سرطان سینه، نیاز به نتیجه ماموگرافی دارد. البته بیشتر یافته‌ها، موارد خوش‌خیم یا غیرسرطانی هستند. اگرچه با پیشرفت مستمر روش‌های درمان، پزشکان توانسته‌اند آمار مرگ‌ومیر سرطان را کاهش دهند، اما تشخیص زودهنگام سرطان پستان از طریق غربالگری شانس درمان را بالاتر می‌برد. اهمیت ماموگرافی برای زنان به قدری مهم است که متخصصین زنان توصیه می‌کنند که حتما خانم‌ها بعد از 40 سالگی، حتما سالی یک بار آزمایش ماموگرافی را انجام دهند.

براساس آمار سال 2020 موسسه ملی سرطان آمریکا،

سرطان سینه در بالای فهرست شایع‌ترین سرطان‌ها قرار دارد. این گزارش نشان می‌دهد برای زنان سه سرطان سینه، ریه و کولورکتال شایع هستند و حدود 50 درصد از آمار بیماری‌های سرطانی را تشکیل می‌دهند.

همین مسئله، باعث شده است تا آزمایش ماموگرافی، یکی از مهم‌ترین و پرتقاضاترین آزمایش‌ها برای زنان باشد.

انواع آزمایش ماموگرافی

از نظر رویکرد تشخیصی، انواع ماموگرافی به دو دسته غربالگری و تشخیصی تقسیم می‌شوند؛ غربالگری برای کنترل و بررسی و تشخیصی برای دادن نظر قطعی درباره ابتلا یا عدم ابتلا به بیماری است. این آزمایش، توسط دکتر زنان تجویز می‌شود و تفسیرش هم، برعهده متخصصان این حوزه است. برای آشنایی با این که تخصص زنان چیست و علاوه‌بر تفسیر آزمایش ماموگرافی، چه خدمات درمانی دیگری ارائه می‌دهد می‌توانید، مطلبی را تحت عنوان”  تخصص زنان چیست مطالعه کنید.  در ادامه این روش‌ها را توضیح خواهیم داد.

ماموگرافی غربالگری

متخصص زنان، معمولا ماموگرافی غربالگری را به‌عنوان آزمایشی روتین برای بررسی علائم سرطان و تغییرات سینه می‌داند. این آزمایش، ابزاری برای تشخیص زودهنگام سرطان پستان است. ماموگرافی غربالگری، روشی برای عکس‌برداری با دوز پایین از سینه است و طبق برنامه‌ای منظم، انجام می‌شود. با تشخیص به‌موقع، امکان درمان موثرتر برای شما فراهم می‌شود. این نوع از ماموگرافی، قبل از بروز علائم و نشانه‌های سرطان سینه، انجام می‌شود.

ماموگرافی تشخیصی

هنگامی‌که در آزمایش اولیه علائم سرطان سینه دیده شود و نشانه‌های دیگری که در معاینه سینه در خانه مشاهده کردید مانند درد در پستان، ترشح از نوک سینه، فرورفتگی بافت یا تغییرات پوستی پستان گزارش شده باشد، دکتر، ماموگرافی تشخیصی را به‌عنوان بخشی از مراحل تشخیص سرطان پستان تجویز می‌کند.

نکته قابل توجهی که وجود دارد، این است که کیست سینه یا توده‌های خوش‌خیم هم می‌تواند در غربالگری، نمایان شود. ماموگرافی تشخیصی، فرآیندی برای ارزیابی پستان است.

تفاوت ماموگرافی تشخیصی نسبت به غربالگری

• احتمالا از دوز بالاتر اشعه استفاده می‌شود؛
• تصویربرداری پستان‌ها از چندین زاویه صورت می‌گیرد؛
• با دقت بالاتر و زمان بیشتر نسبت به غربالگری انجام می‌شود؛
• رادیولوژیست ممکن است مناطقی را که نشانه‌ها در آن ظاهر شده‌اند، مورد توجه قرار دهد.

در ضمن، هر دو نوع آزمایش با دستگاه‌های مشابهی انجام می‌شوند.

ماموگرافی چگونه انجام می‌شود؟

دستگاه ماموگرام، فقط برای بررسی بافت پستان طراحی شده است و همین ناحیه، در معرض اشعه قرار می‌گیرد. این دستگاه، نسبت به دستگاه اشعه X برای بررسی استخوان‌ها، اشعه با دوز ضعیف‌تری تولید می‌کند. در مجموع، انجام این آزمایش هیچ دردی ندارد و یکی از راحت‌ترین تست‌های موجود است. مراحل انجام ماموگرافی، به ترتیب زیر است:

1. پستان روی یک صفحه تکیه‌گاه متصل به دستگاه اشعه ایکس قرار می‌گیرد.
2. تکنسین رادیولوژی سینه شما را با یک صفحه موازی فشار می‌دهد، تا حرکت را به کمترین میزان برساند و تصویر شفاف‌تری ثبت کند.
3. شاید از شما بخواهند هنگام تصویربرداری، برای چند ثانیه، نفستان را حبس کنید.
4. اشعه ایکس از سینه می‌گذرد و به آشکارساز در طرف مقابل می‌رسد. آشکارساز، سیگنال‌های الکترونیکی را به کامپیوتر می‌فرستد تا تصویر دیجیتالی ماموگرام تشکیل دهد.

زمانی که سینه با صفحه فشرده می‌شود، شکل یکنواختی پیدا می‌کند. اشعه ایکس می‌تواند از مسیر کوتاه‌تری بگذرد و به آشکارساز برسد. بنابراین کمتر در معرض تابش قرار می‌گیرید.

شرایط انجام آزمایش ماموگرافی

انجام آزمایش ماموگرافی، شرایط ویژه‌ای دارد که در صورت عدم رعایت آن‌ها، نتیجه آزمایش، سندیت ندارد. ضمن این که، اصلا آزمایش تا زمان فراهم کردن شرایط، انجام نمی‌شود. برای انجام ماموگرافی، ابتدا باید:

1. تمام زیورآلات و لباس‌های بالاتنه را دربیاورید
2. روپوش مخصوص مرکز رایولوژی را بپوشید
3. باتوجه به نوع دستگاه و امکانات مرکز تصویربرداری، از شما می‌خواهند مراحل انجام ماموگرافی را به‌صورت نشسته یا ایستاده بگذرانید

با رعایت این نکات، عکس‌دقیق‌تری از بافت سینه شما تهیه می‌شود.

آمادگی برای انجام ماموگرافی

برای این که نتیجه آزمایش ماموگرافی دقیق‌تر باشد، لازم است قبل از انجام آزمایش و به منظور آمادگی، نکاتی را رعایت کنید. توجه کنید که اگر عمل‌های جراحی همچون ماستکتومی انجام داده‌اید یا باردار هستید، حتما به متخصص رادیولوژی، اطلاع دهید. به هرحال، رعایت نکته‌های زیر، کمک می‌کند که برای این آزمایش، آماده شوید:

• اگر پروتز سینه دارید یا تازه واکسن زده‌اید، به کارشناس رادیولوژی اطلاع دهید.
• در روز آزمایش می‌توانید مانند روزهای دیگر غذا بخورید و داروهای‌تان را مصرف کنید.
• پوست بدن را پیش از انجام آزمایش تمیز کنید.

با رعایت این نکات، روند آزمایش بهتر و سریع‌تر انجام می‌شود.

آیا قبل از ماموگرافی باید حمام کرد؟

استحمام پیش از ماموگرافی، می‌تواند تصمیم درستی باشد اما پس از استحمام هیچ محصول آرایشی و بهداشتی، مانند لوسیون، کرم، دئودورانت، پودر یا عطر روی پوست بدن و زیر بغل را استفاده نکنید. این مواد می‌توانند تصاویر را خراب کنند یا خطایی در آزمایش به‌وجود آورند.

بهترین زمان انجام ماموگرافی

بهترین زمان برای انجام آزمایش ماموگرافی، بین دو دوره قاعدگی است. در طول دوره قاعدگی و یک هفته پیش از آن، سینه‌ها حساس هستند و ممکن است باعث ناراحتی شما شوند. البته به جز نیمه اول پریودی، هر زمان دیگری که امکان انجام این آزمایش را دارید، می‌توانید اقدامات لازم را برای انجام آن، فراهم آورید.

ماموگرافی چقدر طول می‌کشد؟

گاهی آزمایش از هر دو پستان و در زوایای مختلف انجام می‌شود. ماموگرافی غربالگری بین 15 تا 20 دقیقه و آزمایش تشخیصی معمولا تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. اگر فرد در حال انجام آزمایش به هر دلیلی احساس درد کند، باید زمان آزمایش، کمتر از مقادیر اعلام شده، باشد.

چه افرادی باید ماموگرافی انجام دهند؟

در صورت مشاهده علائم در مراحل اولیه بیماری، درمان سریع‌تر و با شانس موفقیت بالاتری انجام خواهد شد. بنابراین پزشکان توصیه می‌کنند به‌طور منظم، معاینه خانگی سرطان سینه را انجام دهید. این سریع‌ترین روش برای دیدن تغییرات و نشانه‌ها است. باوجوداین ممکن است انجام آزمایش‌های غربالگری، به‌صورت دوره‌ای، توصیه شود. اغلب افرادی با ویژگی‌های زیر به ماموگرافی نیاز دارند:

• خانم‌های 40 سال به بالا
• خانم‌هایی با سابقه شخصی ابتلا به سرطان‌های رحم، تخمدان و پستان
• خانم‌هایی با سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان سینه
• پس از مشاهده تعدادی از علائم سرطان پستان

در صورتی‌که شما هم در دسته افراد بالا قرار دارید، برای انجام اقدامات لازم، به پزشک متخصص مراجعه کنید.

اگر به سرطان مبتلا هستید هر چه سریعتر برای درمان سرطان سینه اقدام کنید تا نتایج بهتری بگیرید.

ماموگرافی از چه سنی باید انجام شود؟

پزشک با دیدن هر نشانه‌ مشکوک این آزمایش را تجویز می‌کند، اما سن مناسب غربالگری سرطان پستان بانوان بالای 40 سال است. البته انجمن سرطان آمریکا توصیه می‌کند شروع منظم غربالگری پستان در ۴۵ سالگی باشد. در موارد خاص ممکن است پزشک، غربالگری را در سنین پایین‌تر توصیه کند. انجام ماموگرافی برای سنین پایین‌تر، وابسته به نظر پزشک معالج است.

هر چند سال یک بار باید ماموگرافی انجام داد؟

پاسخ این سوال، از فردی به فردی دیگر متفاوت است. به‌طور معمول، بسیاری از متخصصان زنان توصیه می‌کنند پس از ۴۰ سالگی، باید هر 1 تا 2 سال یک‌بار، در کنار آزمایش های چکاپ زنان ، ماموگرام هم داشته باشید.

ماموگرافی در دوران بارداری و شیردهی

اگر باردار هستید یا به نوزاد خود شیر می‌دهید، رادیولوژیست را در جریان بگذارید. معمولا در چنین موقعیت‌هایی نمی‌توانید ماموگرافی غربالگری انجام دهید. در صورت لزوم، پزشک روش دیگری مانند سونوگرافی را برای غربالگری سرطان پستان توصیه می‌کند. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند که تا 3 ماه بعد از شیردهی، ماموگرافی انجام ندهید زیرا ممکن است نتیجه آن، کاذب باشد.

آیا ماموگرافی درد دارد؟

این آزمایش با درد همراه نیست؛ پس بدون اضطراب و ترس خودتان را برای آن آماده کنید. البته ممکن است هنگام فشرده‌شدن سینه‌ها روی صفحه اشعه ایکس، مقدار کمی درد در پستان خود احساس کنید. البته در دوره‌های نزدبیک به پریود، ممکن است کمی احساس درد کنید. در چنین شرایطی، باید هر چه سریع‌تر پزشک را مطلع کنید.

عوارض ماموگرافی

هنگام انجام این آزمایش، مانند سایر آزمایش‌های تصویربرداری اشعه ایکس، در معرض مقدار کمی اشعه قرار می‌گیرید. بااین‌حال، خطر این میزان پرتو بسیار محدود است. اگر در دوران بارداری ناچار به ماموگرافی باشید، در طول فرایند پیش‌بند سربی به شما پوشانده می‌شود. با این حال، برخی معتقدند که در روش‌هایی مثل ماموگرافی که اشعه ایکس به فرد تابیده می‌شود، امکان ابتلا به سرطان، وجود خواهد داشت.

محدودیت‌های آزمایش ماموگرافی

در حال حاضر، ماموگرافی بهترین آزمایش غربالگری سرطان پستان است، اما نتایج را صد درصد دقیق نشان نمی‌دهد. شاید بعضی از سرطان‌ها را نمایش ندهد یا چیزهایی را پیدا کند که سرطان نیست. تقریبا بین ۵ تا ۱۵ درصد از آزمایش‌های غربالگری ماموگرافی برای تشخیص صحیح و اطمینان بیشتر نیاز به آزمایش مجدد یا سونوگرافی دارند.

ماموگرافی مثبت کاذب

نتایج مثبت کاذب، حتی زمانی که سرطانی در پستان نیست، غیرطبیعی به‌نظر می‌رسد. ماموگرافی‌های غیرطبیعی اغلب نیاز به ماموگرافی تشخیصی، سونوگرافی و گاهی MRI یا حتی بیوپسی پستان دارد. نتایج مثبت کاذب در خانم‌های جوان با بافت سینه‌های متراکم، درحال مصرف استروژن و در خانواده‌هایی با سابقه سرطان پستان بیشتر دیده می‌شود. اگر برای اولین بار ماموگرافی می‌روید و نتیجه آزمایشی برای مقایسه ندارید، احتمال مثبت‌ کاذب‌شدن آزمایش هست. ماموگرافی مثبت کاذب و آزمایش‌های اضافی تا رسیدن به اطمینان درباره سلامت پستان‌ها یا وجود سرطان، اضطراب، هزینه، زمان و فشار روانی به شما تحمیل می‌کند. بااین‌حال سلامتی ارزش هزینه بیشتر را دارد. پس با صبوری دستورالعمل‌های پزشک‌تان را پیگیری کنید.

ماموگرافی منفی کاذب

نتیجه منفی کاذب، زمانی است که حتی با وجود سرطان پستان، نتایج طبیعی به‌نظر می‌رسد. به‌طورکلی، ماموگرافی‌های غربالگری حدود 1 مورد در هر 8 سرطان پستان را نشان نمی‌دهند. زنانی با سینه متراکم احتمالاً نتایج منفی کاذب می‌گیرند. این نتایج با دادن احساس امنیت اشتباه مانع از پیگیری‌های بیشتر و شروع روند درمان می‌شوند. بنابراین اگر علائم جدیدی در پستان‌های خود مشاهده کردید، حتی اگر نتیجه غربالگری طبیعی بود، به سراغ پزشک متخصص بروید.

اغراق در نمایش نتیجه‌های تست ماموگرافی

این تست تخصصی اغلب می‌تواند سرطان‌های بسیار کوچک را پیدا کند. ممکن است رشد سلول‌های سرطانی سریع نباشد یا گسترش نداشته باشند. این موارد، منجر به تشخیص بیش از حد یا اغراق در نتایج می‌شوند. در این وضعیت معالجه برای افرادی انجام می‌شود که واقعا نیاز به درمان پیشرفته ندارند.

تفسیر نتیجه ماموگرافی

پس از دریافت نتیجه آزمایش ممکن است نکاتی در آن توجه شما را به خود جلب کند که موجب نگرانی شوند. نتیجه غربالگری سرطان پستان، شامل اطلاعاتی درباره بافت و ویژگی‌های سینه است. شاخص‌های درج شده در جواب ماموگرافی، تخصصی هستند و گاهی باعث گیجی افراد، می‌شوند. البته پزشکان، از سیستم گزارش استانداردی به نام BI-RADS، برای تفسیر نتیجه ماموگرافی استفاده کرده و اطلاعاتی مانند موارد زیر را استخراج می‌کنند:

• ترکیب پستان یا تراکم و چربی آن
• شکل توده‌ها و نوع لبه‌های آن‌‍ها
• کلسیفیکاسیون یا وجود رسوبات کلسیم در پستان
• عدم تقارن یا تفاوت کلی بین یک پستان نسبت به دیگری
• ویژگی‌هایی مانند ضخیم‌شدن پوست یا تغییر نوک سینه
• توصیف محل ناحیه مورد بحث؛ با فاصله از نوک پستان

تفسیر نتایج ماموگرافی نیاز به دانش پزشکی، آشنایی با اصطلاحات آن و تجربه زیاد دارد. پس بدون نگرانی نزد یکی از پزشکان شهرتان بروید و اجازه دهید شما را از نتیجه آگاه کند. مثلا اگر ساکن استان‌های جنوبی کشور مثلا بوشهر هستید، می‌توانید به بیش از 9 متخصص حوزه زنان مراجعه کنید. از جمله وظایف دکتر زنان بوشهر، تجویز و تفسیر نتیجه ماموگرافی است. پس با خیال راحت، برای آگاهی از از وضعیت سلامتی پستان‌های خود و درمان مشکلات احتمالی آن‌ها، اقدام کنید.

تکنولوژی مدرن ماموگرافی

ماموگرافی دیجیتال، جایگزین روش معمولی است و نتایج آن روی صفحه نمایشگر به تصویر درمی‌آید. ابزار دیجیتال امکان ارزیابی نتایج در لحظه و اشتراک‌گذاری آن‌ها بین متخصص رادیولوژی و متخصص زنان را فراهم می‌کند. توضیحات زیر کمک می‌کنند تا با انواع نتایج ماموگرافی، آشنا شوید:

ماموگرافی 2 بعدی

ماموگرام دیجیتال، اغلب شامل حداقل دو عکس از هر پستان در زوایای مختلف است. معمولاً یک تصویر از بالا به پایین و دیگری از کنار پستان، گرفته می‌‌شود و نمای دوبعدی دارد. نتیجه مطالعات متعددی تأیید کرده‌اند که نتیجه ماموگرافی ۲ بعدی، دقت کمتری نسبت به ماموگرافی 3 بعدی دارد.

ماموگرافی 3 بعدی

در روش جدیدتر، ماموگرافی سه‌بعدی، قطعه‌ای به‌صورت قوس روی پستان حرکت و تصاویری از بافت‌های درونی را ثبت می‌کند. تصاویر با برنامه کامپیوتری کنار هم قرار می‌گیرند تا پزشک بافت‌های پستان را به‌وضوح در سه‌بعد ببیند. مطالعات نشان داده‌اند که ماموگرافی 3بعدی، تشخیص سرطان‌ها را افزایش می‌دهد و میزان مثبت کاذب را پایین می‌آورد.

ماموگرافی مشکوک چیست؟

گاهی پس از آماده‌شدن جواب ماموگرافی مشکوک، پزشک از شما می‌خواهد تست تشخیصی بدهید. اگر بدانید هدف از این ماموگرافی چیست کمتر دچار اضطراب و ترس می‌شوید. لازم است متخصص رادیولوژی تصویر دقیق‌تری از پستان‌ها یا از نماهای بیشتری ثبت کند. همچنین ممکن است بزرگنمایی تصویر را در ناحیه خاصی از سینه بیشتر کند تا دقت نتایج بالاتر برود.

تفاوت ماموگرافی و سونوگرافی

در سونوگرافی سینه، می‌توان تصویری واضح از بافت پستان داشت و همین، انتخاب از بین این دو روش را، چالشی می‌کند. لازم به ذکر است که از هر دو روش، می‌توان به‌صورت مکمل یا جایگزین هم استفاده کرد. جدول زیر، تفاوت سونوگرافی پستان با ماموگرافی را نشان می‌دهد:

علاوه‌بر نکات بالا، میزان خطا در روش ماموگرافی پایین‌تر است. شباهت سونوگرافی و ماموگرافی در این است که هر دو روش‌هایی کم‌خطر و سریع برای تشخیص سرطان پستان هستند.

آیا با وجود ایمپلنت سینه می‌توان آزمایش ماموگرافی داد؟

وجود پروتز و ایمپلنت، تصویربرداری و تفسیر نتیجه آزمایش ماموگرافی را سخت می‌کند. دلیلش هم این است که ایمپلنت‌های سیلیکونی و نمکی، باعث کدر شدن عکس ماموگرافی می‌شوند. مخصوصا اگر ایمپلنت در جلوی قفسه سینه باشد، امکان دارد که نمای شفاف بافت‌های اطراف، کاملا مسدود شوند. اما روش‌هایی برای پایین‌آوردن میزان خطا هست. برای گرفتن عکس ماموگرافی از سینه در خانم‌هایی که پروتز سینه دارند، باید سینه‌ها با دقت فشرده شود تا بدون پارگی پروتز، دید کافی از بافت‌های داخلی ایجاد شود.

تشخیص سرطان در زمان مناسب با آزمایش ماموگرافی

تصویربرداری از پستان با اشعه ایکس مزایای زیادی دارد. عوارض ماموگرافی کم است و روشی سریع و با میزان خطای نسبتا پایین به شمار می‌آید. ماموگرافی دیجیتال، از روش‌های مدرن غربالگری سرطان پستان، تفسیر نتایج ماموگرافی را برای دکتر زنان آسان‌تر و مطمئن‌تر می‌کند. باتوجه به آمار بالای ابتلا به انواع سرطان‌ها، به‌ویژه این نوع خاص در بین زنان، تشخیص زودهنگام سرطان پستان و شروع هرچه‌ سریع‌تر مراحل تشخیص سرطان پستان و درمان اهمیت زیادی دارد. بنابراین بسیاری از متخصصان زنان سن مناسب غربالگری سرطان پستان را 40 تا 45 سالگی می‌دانند. هنگام گذراندن مراحل انجام ماموگرافی، درگیر اضطراب و ترس نخواهید شد؛ تنها ممکن است قدری درد در پستان احساس کنید.

آمادگی های لازم برای ماموگرافی چندان سخت نیست. تکنسین رادیولوژی شما را راهنمایی می‌کند. برای تفسیر انواع نتایج ماموگرافی و هشدار درباره علائم سرطان سینه، متخصص رادیولوژی و پزشک زنان در کنار شما هستند. برای دریافت مشاوره هم می‌توانید از سامانه آنلاین دکتردکتر برای رزرو نوبت حضوری و غیرحضوری، کمک بگیرید.

منابع:

my.clevelandclinic.org

cancer.org

سوالات متداول آزمایش ماموگرافی