آیا تا به حال درباره اصطلاح اختلال وسواس کودکان را شنیده‌اید؟ می‌دانید علت ایجاد این اختلال چیست؟ اختلال وسواس در واقع نوعی اضطراب است که هم کودکان و هم بزرگسالان را درگیر می‌کند اما شروع آن مربوط به دوران کودکی است.
این بیماری ناتوان‌کننده، اغلب در نسل‌های متوالی یک خانواده به صورت موروثی تکرار می‌شود و افکار بد و ناگوار ذهن فرد را درگیر می‌کند. در صورتی که کودک شما با چنین مشکلی روبه‌رو شد، بهتر است در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک اطفال مراجعه کرده و در این مورد با او مشورت کنید.
اما دلیل بروز وسواس در کودکان چیست و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟ در این مطلب از مجله دکتردکتر به طور کامل به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
آشنایی با وسواس کودکان
وسواس در کودکان بیشتر به شکل عملی خود را نشان می‌دهد تا فکری. شایع‌ترین وسواس عملی در کودکان شامل وسواس حفظ قرینگی، نظم و ترتیب و یا رفتار احتکار است.
در بیشتر اوقات وسواس در کودکان از سنین ۱۱ تا ۱۲ سالگی شروع شده و در صورت بروز آن در سنین کم‌تر، ژنتیک نقش موثری خواهد داشت.
طبق تحقیقات انجام شده پسر‌ها قبل از سن ۹ سالگی و دختر‌ها بعد از بلوغ حدود ۱۱ سالگی دچار وسواس می‌شوند.
این اختلال ناشی از ترس و اضطراب است و گاهی در نظر خود کودک رفتاری منطقی بوده و متوجه غیر عادی بودن این رفتارها نمی‌شود. گاهی نیز در اختلال وسواس فکری – عملی، کودک در باطن خود از رفتارهای تکراری و دائمی خود متنفر است.
اما در اثر افزایش میزان اضطراب، کودک در وجود خود احساس می‌کند که با انجام رفتارها و کارهای تکراری، می‌تواند این حس ناخوشایند را خنثی کند و غیر از این راه، روش دیگری را خوب نمی‌داند.
وسواس فکری در کودکان علاوه بر ایجاد اختلالات جدی در روند زندگی معمولی او، بسیار ناتوان کننده و آزاردهنده خواهد بود.
علائم و نشانههای وسواس در کودکان چیست؟
وسواس فکری اجباری در کودکان علائم مختلفی دارد که نشانههای آن در هر کودک ممکن است متفاوت باشد. اما از شایع‌ترین علائم وسواس فکری در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.:
- وسواس زیاد نسبت به خاک یا میکروب موجود در محیط
- داشتن تردید مکرر مانند قفل بودن یا نبودن در خانه
- تفکر عمیق درباره خشونت، صدمه زدن یا کشتن شخصی یا آسیب زدن به خود
- نیاز شدید به دانستن یا به خاطر سپردن موضوعات مختلف، حتی موارد جزئی
- توجه کردن بیش از حد به جزئیات
- نگرانی شدید درباره اتفاقات بدی که اصلا وجود ندارد
- داشتن افکار، اصرارها یا رفتارهای پرخاشگرانه
- صرف کردن مدت زمان طولانی برای لمس اشیا، شمارش و تفکر درباره اعداد و توالی‌ها
- داشتن درگیری ذهنی درباره نظم، تقارن یا دقت بیش از حد نسبت به موضوعات
- تفکر دائم درباره انجام اعمال جنسی توهین آمیز یا رفتارهای ممنوع و نادرست
- آشفته شدن در مقابل افکار مغایر با اعتقادات مذهبی شخصی
- شستشوی مکرر و بیش از حد دست‌ها (اغلب ۱۰۰ بار یا بیشتر در روز)
- پیروی از قوانین محکم نظم، مانند رعایت ترتیب در پوشیدن لباس‌ها
- احتکار کردن اشیا
- زیاد شمردن و بازگو کردن مسائل
- گروه بندی اشیا یا قرار دادن اشیا با ترتیب خاص
- تکرار کلماتی که توسط خود یا دیگران گفته شده
- پرسیدن مداوم سوالات مشابه
- استفاده مکرر از اصطلاحات و کلمات زشت یا انجام حرکات بی‌ادبانه و ناپسند
- تکرار کردن اصوات، کلمات، اعداد یا موسیقی برای خود
انواع وسواس در کودکان که باید درباره آنها بدانید
بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که وسواس تنها به فکر زیاد و غیرقابل کنترل اطلاق می‌شود. در صورتی که انواع مختلفی از وسواس فکری یا عملی ممکن است فرد را دچار کند.
وسواس فکری در کودکان نیز انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آنها عبارتند از:
1. وسواس احتکار در کودکان
کودکان معمولا به نگه داشتن وسایل عجیب و غریب مانند سنگ یا حتی یک نی علاقه دارند و این موضوع چندان غیر معمول نیست. اما کودکانی که به وسواس احتکار مبتلا می‌شوند، به وسایل خود وابستگی شدیدی پیدا کرده و در نگه داری از آنها متعصب می‌شوند.
شاید در واقعیت این وسایل ارزش چندانی نداشته و تنها قسمت زیادی از محیط زندگی کودک را اشغال کرده باشند، اما جدا شدن از آنها برای کودک سخت خواهد بود.
2. وسواس فکری – عملی
اختلال وسواس OCD فقط در بزرگسالان دیده نمی‌شود، بلکه ۰.۲۵٪ تا ۴٪ کودکان نیز به این اختلا مبتلا می‌شوند. اختلال او سی دی به طور قابل توجهی کارکرد و عملکرد روزانه کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در روند رشد او اثرات نامطلوبی می‌گذارد. در واقع وسواس فکری – عملی نمایانگر اضطراب پنهان در کودکان است.
3. وسواس در لباس پوشیدن
یکی از شایع‌ترین اختلالات وسواسی که در کودکان وجود دارد، وسواس در پوشیدن لباس است. در واقع این کودکان در هنگام پوشیدن لباس بهانه‌های مختلفی آورده و تنها راضی به پوشیدن لباس‌هایی هستند که خودشان دوست دارند. تعدادی از آنها نیز در ست کردن لباس‌هایشان وسواس دارند. یعنی در طول روز ساعت‌ها لباس‌های مختلفی را امتحان می‌کنند تا لباس‌هایشان را با هم هماهنگ کنند.
4. وسواس تمیزی و آلودگی
ترس از این موضوع که وسیله‌ای آلوده است و ممکن است به والدین کودک آسیب برساند، از دیگر اختلال های وسواسی است که در برخی از کودکان مبتلا به OCD وجود دارد. کودکانی که به چنین وسواسی مبتلا هستند به طور مداوم وسایل و دست‌های خود را می‌شویند. حتی تعدادی از آنها در اثر شست و شوی مداوم دست‌ها دچار بیماری‌های پوستی نیز می‌شوند.
5. وسواس داشتن در تقارن
برخی دیگر از کودکان از عدم تقارن وسایل دچار ناراحتی و اضطراب شده و به کارهایی همچون شمردن و منظم کردن اشیا می‌پردازد. انجام این کارها نیز نشانه وجود یکی دیگر از وسواس‌های فکری کودکان است.
6. وسواس در تکرار کلمات
از دیگر وسواس‌های فکری کودکان، تکرار جملات و کلمات است. کودکانی که به اختلال مبتلا می‌شوند، دوست دارند یک کلمه، پاراگراف یا یک قسمت از کتاب را بارها و بارها تکرار کنند. با انجام این کار تنش درون آنها کاهش پیدا می‌کند.
7. وسواس غذایی
گاهی اوقات ممکن است کودک به وسواس غذایی دچار شود. در ابن مواقع سعی می‌کند از هر طریقی خود را به غذا رسانده و آن را بخورد. چنین کودکی میلی سیری ناپذیر نسبت به خوردن غذا وجود دارد.
8. وسواس نظم
یکی دیگر از انواع او سی دی در کودکان، وسواس نظم است. در این اختلال کودک مدام وسایل را بر اساس قوانین ذهنی خود مرتب و منظم می‌کند و از شلوغی وسایل متنفر است. گاهی اوقات کودک تصور می‌کند اگر چنین کاری را با نظم انجام ندهد، با نتایج بدی رو به رو می‌شود. مثلا اگر کفش‌هایش را جفت نکند ممکن است برادرش بمیرد. این ذهنیت فقط تفکر کودک است که او را مجبور به رعایت بیش از حد نظم می‌کند.
9. وسواس کندن مو
کودکانی که به وسواس کندن مو دچار می‌شوند، وقوع هر تنشی باعث می‌شود کودک به کند موی قسمتی از بدن خود بپردازد. انجام این کار به او این امید را می‌دهد که تنش در وجود او کاهش پیدا کند. میزان این وسواس با فشار و دعوای والدین بیشتر شده و کودک بیشتر تسلیم آن خواهد شد.
10. وسواس چک کردن
گاهی اوقات کودکان وسواس هایی دارند که نسبت به قفل درها، بستن زیپ کیف، جمع کردن وسایل و غیره حساس می‌شوند. مثلا با خود می‌گویند آیا در اتاق را بستم؟ آیا ممکن است وسایلی را در مدرسه جا گذاشته باشم؟ این موضوع باعث می‌شود چندین بار قفل درها را بررسی کنند یا به زیپ کیفشان را نگاه کنند.
دلیل بروز وسواس در کودکان چیست؟
در قسمت قبلی با انواع متفاوت وسواس در کودکان و یا بزرگسالان آشنا شدید. اما مسئله اینجا است که علت بروز وسواس در کودکان متفاوت است. در حالت کلی می‌توان موارد زیر را از عوامل بروز این اختلال در کودکان دانست:
- مسائل ژنتیکی خانوادگی
- روش تربیتی والدین
- اضطراب مادر
- شخصیت کمال گرایی کودک
- ویژگی خانوادگی
- ضربه در دوران کودکی
- ساختار مغز
- نابهنجاری كاركرد سیستم عصبی
- آشفتگی خلقی کودک
- محیط و رویداد‌های استرس زا
تشخیص وسواس در کودکان چگونه است؟
روان پزشک کودک یا سایر متخصصان به راحتی می‌توانند OCD را در کودکان تشخیص دهند. آنها رفتار کودک را به خوبی ارزیابی می‌کنند و در صورتی وسواس فکری در کودک را تشخیص می‌دهند که کودک رفتارهای وسواسی مداوم، شدید و اخلال کننده داشته باشد.
برای مثال هنگامی که کودک در تصمیم گیری و انتخاب مشکل داشته باشد و از شکست بسیار بترسد، از نشانه های وسواس فکری در کودکان است. همچنین با دیدن کارهایی مانند خوردن یک غذای خاص و امتناع از خوردن سایر غذاها، ناراحت شدن در اثر انجام ندادن کارها بدون نقص و غیره می‌توان این اختلال را در کودکان تشخیص داد.
وسواس در کودکان در سنین مختلف
به طور کلی کودکان در سنین ۶ تا ۱۲ سالگی به وسواس ذهنی دچار می‌شوند. در واقع در سنین پیش دبستانی و سنین ابتدایی کودکان عقاید خراف گونه‌ای پیدا می‌کنند و در پی آن انواع وسواس در کودکان ظاهر می‌شود که گاهی ژنتیکی بوده و استرس و اضطراب باعث تشدید آن می‌گردد.
درمان وسواس در کودکان
برای درمان وسواس فکری در کودکان از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که هر کدام از آنها با توجه به وضعیت کودک ممکن است تاثیر گذار باشند. برای درمان اختلال وسواس در کودکان می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
۱. خانواده درمانی
برای درمان وسواس فکری – عملی در کودکان خانواده نقش مهم و حیاتی دارند. علاوه بر این مدرسه و محل تحصیل کودک نیز در درمان کودک تاثیر گذار خواهند بود. والدین باید با توجه به دستور پزشک عمل کنند و نباید کودک را مجبور به ترک عادت‌ها کنند.
۲. درمان با روش روانشناختی و رفتاری
روش شناختی به کودک کمک می‌کند علت ترس خود را شناسایی کرده و آن را درک کند. همچنین در این روش پزشک روش‌های جدیدی را برای مهار ترس و اضطراب به کودک می‌آموزد که ممکن است بسیار کاربردی باشند. این روش‌ها به کودک و والدین کمک می‌کند تا قوانینی را برای خود در نظر بگیرند که رفتارهای نادرست تا حد امکان محدود شوند.
برای مثال اگر کودک وسواس شستن دست‌هایش را دارد، قانونی را وضع کنید که در آن حداکثر چند دفعه بتواند در طول روز دست‌هایش را بشوید.
۳. تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها
گاهی اوقات ممکن است او سی دی در کودکان با عفونت استرپتوکوکی ارتباط داشته باشد که در این مواقع لازم است آنتی بیوتیک برای او تجویز شود.
۴. تجویز دارو
گاهی اوقات تجویز داروهای مهار کننده، بازجذب سروتونین (SRI) افزایش می‌دهد و همچنین داروهای ضد افسردگی با تجویز پزشک ممکن است مناسب باشد.
راه‌های پیشگیری از وسواس در کودکان چیست؟
در حالت کلی پیشگیری از وسواس فکری در کودکان امکان ندارد و نمی‌توان از آن جلوگیری کرد. اما با استفاده از روش‌هایی تا حدودی می‌توان از درصد ابتلا به این اختلال را به حداقل رساند.
راهکار‌های زیر در جلوگیری از ابتلای کودکان به وسواس فکری ممکن است تاثیرگذار باشند:
- جوی آرام و ایمن را برای کودکان خود ایجاد کنید.
- نسبت به کودکتان زیاد سخت گیر نباشید.
- داشتن انتظاراتی بالاتر از سطح توان و سن کودک اعتماد به نفس او را کاهش داده و امکان ایجاد اختلال و وسواس فکری را در او افزایش می‌دهد.
- سعی کنید در برابر خطاهای کودک گذشت داشته باشید.
- تنبیه‌های شدید بدنی و وجود جو مستبدانه و انعطاف ناپذیر در خانه، ریشه وسواس در کودک را آبیاری می‌کند. پس از انجام چنین اعمالی خودداری کنید.
برای درمان وسواس در کودکان چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
شاید با خود بگویید که کودکان نیز ممکن است کارهای خود را با روش خاصی انجام دهند و این موضوع به وسواس مربوط نمی‌شود. اما وسواس جبری در کودکان با این موضوع متفاوت است و با مشاهده چنین علائمی بهترین کار مراجعه به پزشک است. مشاهده علائم زیر نشان دهنده وسواس فکری در کودک است:
- زمان قابل توجهی از زندگی کودک را در روز اشغال کند
- ناخواسته باشد
- با وجود کمک شما بهبودی در رفتارش حاصل نشود
- بر زندگی و روابط کودک تاثیر منفی بگذارد
زندگی با کودکان وسواسی
در صورتی کودک به وسواس فکری دچار شد، والدین مهم‌ترین نقش را در زندگی کودک خواهند داشت. در واقع والدین باید تمام سعی خود را در درمان کودک به کار گیرد و کودک را به زور مجبور به ترک عادت نکند. اقداماتی که والدین در برابر کودکشان باید انجام دهند، عبارتند از:
- با کودک خود درباره آینده صحبت کنید.
- موضوعاتی را با کودک خود در میان بگذارید که برای وضعیت او مناسب است.
- با او حرف بزنید، به سخنانش گوش کنید و با او با عشق رفتار کنید.
- در درمان کودک خود شرکت کنید و او را از حمایت خود منع نکنید. بگذارید بفهمد که همراه او هستید و تنهایش نمی‌گذارید.
- کارهایی را که مشاور توصیه می کند، در خانه تمرین کنید.
- از کودک خود حمایت و پشتیبانی کنید.
- کارهایی را که مشاور توصیه کرده را حتما انجام دهید و کودک را نیز به انجتم آنها تشویق کنید.
- چیزی را بگویید که برای وضعیت کودک شما را مناسب‌تر می‌کند.
تفاوت‌‌های وسواس در کودکان و بزرگسالان چیست؟
خوب است بدانید وسواس در کودکان و بزرگسالان با هم متفاوت است. شاید بیشتر افراد وسواس را فقط مختص بزرگسالان بدانند، در حالی که این اختلال کودکان را نیز درگیر می‌کند. با توجه به این که کودکان بیشتر اوقات فقط به طور خلاصه یاد می‌گیرند، اغلب بینش کم‌تری به وسواس خود نسبت به بزرگسالان دارند.
علاوه بر این کودکانی به وسواس مبتلا می‌شوند، ممکن است به طور متناوب بیشتر از بزرگسالان به جمع آوری اشیاء و احتکار بپردازند و آنها به ندرت بر روی مسائل جنسی تاکید می‌کنند. همچنین در بسیاری از موارد وسواس فکری و عملی در کودکان خود را به شکل ترس از مرگ والدین نشان می‌دهد.
وسواس در نوجوانان
خوب است بدانید که وسواس فکری یکی از اختلالاتی است که در تمام رده‌های سنی شایع است اما در نوجوانان و بزرگسالان درصد شیوع بیشتری دارد. وسواس فکری طیف گسترده‌ای از افکار آزار دهنده را در برمی‌گیرد که یکی از مهم‌ترین آنها نظافت است. وسواس فکری در هر سنی می‌تواند فرد را درگیر خود کند.
در این مواقع فرد وارد سیکلی از رفتارهای اجباری و افکار آزاردهنده می‌شود که نمی‌تواند از دستشان نجات پیدا کند. به همین دلیل با انجام کارهای وسواس گونه سعی در کاهش تنش دارد. طبق پژوهش‌ها از هر صد نوجوان یک نفر به اختلال وسواس فکری مبتلاست. این آمار اصلا شوخی نیست؛ یعنی میلیون‌ها جوان در دنیا ممکن است به وسواس مبتلا شده باشند و گاهی حتی خود از آن بی خبر باشند.
چرا نوجوان شما دچار اختلال وسواس می‌شود؟
برای جواب دادن به این سوال باید بگوییم که هیچ کس مقصر نیست؛ زیرا شما توانایی کنترل همه چیز از جمله ژنتیک و محیط زندگیتان را ندارید. شاید به این موضوع باور کرده باشید که پدر و مادر خوبی برای فرزند خود نبوده‌اید، اما علت ایجاد این اختلال تنها شما و رفتارتان نیستید.
پس خود را سرزنش نکنید و در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنید. زیرا هر چه روند درمان فرزندتان به تاخیر بیفتد، شما و فرزندتان بیشتر اذیت خواهید شد.
علائم و نشانههای وسواس در نوجوانان
به طور کلی وسواس در نوجوانان ممکن است با علائم خاصی خود را نشان دهد که از میان آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درس خواندن برای او مشکل است؛ زیرا از عملکردش راضی نیست، یا بیش از حد درس می‌خواند.
- از مریض شدن می‌ترسد
- بیش از حد دستانش را می‌شوید و حمام می‌کند
- می‌ترسد درباره خدا سوال کند
- همه چیز را چندین بار می‌شمارد و بررسی می‌کند
- کیف مدرسه‌شان را به طور مرتب چندین بار می‌چینند و هرگز از آن راضی نیستند
- همیشه می‌ترسند او را دوست نداشته باشید یا شما را از دست بدهند
- همیشه به طرز عجیبی در حال دعا و گریه هستند
- یا نمی‌تواند با شما صحبت کند، یا از گریه کردن در برابر شما می‌هراسد.
درمان وسواس فکری در نوجوانان
وسواس فکری مانند میگرن یا دیابت مزمن است و به طور قطع قابل درمان نیست. اما تا حدودی می‌توان شدت آن را کاهش داد. با روان درمانی و در مواردی تجویز دارو، تاثیرات وسواس بر زندگی فرد نوجوان به حدی کم می‌شود که انگار وجود ندارد.
در مراحل نهایی درمان مراجع یاد می‌گیرد که چگونه مانند یک درمانگر با خودش رفتار کرده و علائم وسواس فکری خود را بررسی و رفع کند. بدین ترتیب در نهایت بر این اختلال پیروز خواهد شد.
وسواس فکری در کودک و نوجوان، نزدیک تر از همیشه!
در حالت کلی علت اصلی وقوع وسواس فکری در کودکان و نوجوانان به طور قطع مشخص نیست و گاهی با انجام حرکت خاصی توسط والدین تشدید می‌شود و گاهی ریشه ژنتیکی دارد. اما به هر حال اگر کودکتان دچار OCD شد، سعی کنید رفتار مناسبی با او داشته باشید و در این باره با پزشک یا مشاوران متخصص مشورت کنید.
مسئله اساسی بسیاری از خانواده ها این است که تصور می‌کنند وسواس فکری یا عملی از کودک و نوجوان آنها دور است و از مراجعه به مشاور یا پزشک خودداری می‌کنند. این در حالی است که این وسواس در سنین متفاوت در کودکان و نوجوانان شایع است و بهتر است برای داشتن یک زندگی سالم و حال خوب، به سلامت روحی و روانی فرزندتان اهمیت بدهید. برای دریافت مشاوره می‌توانید از سایت نوبت دهی دکتردکتر استفاده کنید.
آیا تا به حال کودک شما دچار وسواس فکری- عملی شده است؟ از چه روشی برای درمان او استفاده کرده‌اید؟ خوشحال می‌شویم برای کمک به خوانندگان این مطلب تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
