درباره وسواس شنیده‌اید اما شاید ندانید که این واژه از نظر روانشناسی دارای طبقه‌بندی‌هایی است و اختلالات ناشی از آن نیاز به بررسی جدی دارند. برای مثال، یکی از انواع وسواس، اختلال وسواس جبری است که به آن OCPD (اختلال شخصیت وسواس جبری) هم می‌گویند. برای رسیدگی به علائم آن و درمانش نیاز به کمک مشاور دارید.
در این مقاله از مجله دکتردکتر قصد داریم تا از این اختلال روانی برایتان بیشتر بگوییم؛ با ما همراه باشید.
تعریف اختلال وسواس جبری چیست؟
اختلال وسواس جبری (OCPD) نوعی بیماری روانی است که مبتلایان به آن درگیر کمال‌گرایی شدید، وسواس در به خرج‌دادن نظم و ترتیب زیاد در کارهای مختلف و اهمیت بیش از حد به تمیزی هستند. افرادی که به این اختلال دچار هستند، مایل‌اند که استانداردهای ذهنی و رفتاری خود را به محیط پیرامونشان دیکته و غالب کنند.
از ویژگی‌های شخصیتی این افراد باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- ابراز احساسات برای این افراد دشوار است.
- برقراری و ایجاد ارتباطات نزدیک برای این افراد ساده نیست.
- آنها مدام در حال کار و تلاش هستند اما میل به کمال‌گرایی افراطی باعث ایجاد احساس ناکافی‌بودن می‌شود.
- مبتلایان به این بیماری اغلب معتقدند که فقط حق با آنها است و عصبانی و خشمگین‌اند.
- افراد درگیر با این اختلال احساس انزوای اجتماعی می‌کنند.
- اضطراب توأم با افسردگی هم در بیماران وسواس جبری دیده می‌شود.
علائم وسواس جبری چیست؟
از نشانه‌های وسواس جبری به موارد زیر دقت کنید:
- کمال‌گرایی افراطی در حدی که کارها از ترس و نگرانی بابت ایدئال‌نبودن نتیجه ناتمام می‌مانند.
- فداکردن خود در انجام کار به طوری که روابط اجتماعی و خانوادگی مخدوش می‌شود.
- ناتوانی در سپردن کارها و بعضی وظایف به دیگران از ترس اینکه به درستی انجام نشوند.
- منش و رفتاری خشک، جدی و به‌شدت رسمی.
- نگهداری وسایل و اشیای فرسوده و قدیمی.
- علاقه به قوانین و چارچوب‌های سخت‌گیرانه.
- صرفه‌جویی شدید در خرج‌کردن پول.
- علاقه و نیاز به ایجاد نظم و ترتیب شدید.
- دنبال‌کردن و وفاداری به اصول اخلاقی.
- وقت‌شناسی افراطی.
- توجه زیاد به جزئیات.
شاید بعضی از این نشانه‌ها تاحدی مطلوب به نظر برسند اما اگر علائم اختلال وسواس جبری باعث به هم‌خوردن تعادل زندگی شوند، بیماری تشخیص داده می‌شود و نیاز به پیگیری و درمانش وجود دارد.
علائم وسواس کودکان از نوع جبری را هم حتما در مطلبی تحت همین عنوان مطالعه کنید.
فرق بین اختلال شخصیت وسواسی اجباری (OCPD) و اختلال وسواسی اجباری (OCD) چیست؟
اختلال وسواس جبری گاهی با اختلال وسواس فکری عملی اشتباه گرفته می‌شود. این دو با یکدیگر متفاوت‌اند. کسانی که دچار اختلال وسواسی اجباری (OCPD) هستند، معتقدند که ایرادی به کارشان وارد نیست و چیزی غیرعادی در رفتار و سکنات خود مشاهده نمی‌کنند.
آنها فکر می‌کنند که نظراتشان درست مطلق است و این دیگران هستند که اشتباه می‌کنند. اوضاع بیماران مبتلا به وسواس فکری عملی متفاوت است. این دسته از افراد دچار افکار و مجبور به انجام کارهایی هستند که ناخواسته در ذهنشان شکل می‌گیرد. آنها از وضعیت خود راضی نیستند و درگیر نوعی اختلال اضطرابی‌اند که آزارشان می‌دهد.
در واقع، شاید پررنگ‌ترین تفاوتی که میان این دو نوع اختلال وجود دارد در میزان آگاهی بیمار به شرایطش است. مبتلایان به اختلال وسواس اجباری به مشکلات روانی خود واقف نیستند و اغلب خود را محِق می‌دانند اما بیماران اختلال وسواس فکری عملی از وضعیت خود آگاه و ناراضی هستند.
رسیدگی به بیماری‌ها و اختلالات روان اهمیت زیادی دارد. با شناخت و مطالعه درباره‌شان می‌توانید مشکلات احتمالی‌تان را زودتر تشخیص بدهید و برای پیگیری‌شان دست‌به‌کار شوید. برای مثال، بیماری اسکیزوفرنی یا انواع اضطراب زیاد شناخته‌شده نیستند. انواع دیگر اختلالات روانی و بیماری‌هایی از این دست هم به اندازه مشکلات جسمانی نام‌آشنا نیستند. اهمیت شناخت روان و مشکلاتش را نباید دست‌کم بگیریم.
دلیل و علت وسواس جبری چیست؟
اختلال وسواس جبری از اختلالات حوزه روان است که معمولاً به درستی شناخته نمی‌شود. محققان هنوز در تلاش هستند که ریشه این مشکل را کشف کنند و ببینند که چه عوامل و دلایلی باعث بروزش می‌شود. عواملی برای بروز چنین اختلالی مطرح می‌شود:
- عوامل ژنتیکی؛ دانشمندان متوجه شده‌اند که امکان دارد ابتلا به این وسواس در نتیجه عملکرد نامناسب یک ژن باشد. این اختلال جنبه ارثی هم دارد و اگر فرد دیگری در خانواده درجه یک به چنین وسواسی دچار باشد، احتمال وجود آن در اعضای دیگر هم قوت می‌گیرد.
- تروماهای یا همان ضربه‌های کودکی؛ تحقیقات نشان می‌دهند که ضربه‌های روانی و فشارهایی که در کودکی به یک فرد وارد می‌شوند، احتمال ابتلا به اختلالات روانی از جمله وسواس را بالا می‌برند.
تشخیص وسواس جبری چگونه است؟
تشخیص اختلا وسواس جبری کار ساده‌ای نیست. از آنجا که بیشتر مبتلایان به آن باور ندارند که دچار مشکل هستند، تشخیص وضعیت کار آسانی نیست و فرد در مسیر درمان قرار نمی‌گیرد. معمولاً افراد دچار این وسواس، زمانی به دنبال کمک می‌روند که اضطراب و استرس ناشی از وضعیتشان از کنترل خارج می‌شود و آزارشان می‌دهد.
در واقع، گاهی وسواس مانع از آن می‌شود که فرد بتواند روابطی عادی با دیگران برقرار کند یا در کار و تحصیلش به طور طبیعی و سالم امور را پیش ببرد. در این شرایط است که احساس نیاز به پیگیری اوضاع پیدا می‌کند.
اگر روانشناسان و روانپزشکان به فردی درباره ابتلا به این اختلال مشکوک شوند، دست به طرح پرسش‌های متنوعی می‌زنند تا به تشخیص قطعی برسند. این متخصصان تلاش می‌کنند که پرسش‌هایشان حالتی به دور از قضاوت و تخاصم داشته باشند و سؤالاتی در زمینه‌های زیر مطرح می‌کنند:
- روابط
- سابقه کار
- کنترل تکانه‌های رفتاری در فرد
- واقعیت آزمایی؛ یعنی بررسی ادراک فرد از واقعیت به شکلی که واقعاً هست و نه آنچه که فرد فکر می‌کند.
از آنجایی که افراد مشکوک به اختلال وسواس اجباری معمولاً شرایط خود را به عنوان وضعیتی مشکل‌دار نمی‌پذیرند، متخصصان برای درمان آنها از کمک خانواده و دوستانشان هم کمک می‌گیرند تا به اطلاعات کافی برسند.
وجود میل به کمال‌گرایی افراطی، نظم و ترتیب بیمارگونه و تلاش برای کنترل خود و دیگران از جمله نشانه‌های روشنی است که به متخصصان در تشخیص کمک می‌کنند.
عوارض وسواس اجباری چیست؟
دچاربودن به وسواس اجباری نتایج و عوارض ناخوشایندی در پی دارد. افراد مبتلا به این مشکل معمولاً دچار انزوا و افسردگی می‌شوند. این دسته از افراد از ترس اینکه نتوانند در کاری بهترین باشند یا امری را به شکلی درجه یک و عالی به سامان برسانند، خود را از انجام بسیاری از کارها محروم می‌کنند.
تمرکز زیاد افراد دچار وسواس اجباری بر کمال‌گرایی باعث می‌شود که مدام با اضطراب و نگرانی دست و پنجه نرم کنند. بروز اختلالات خوردن و مشکلات جسمانی و روانی دیگر هم در آنها بعید نیست.
انواع وسواس‌های جبری را می‌شناسید؟
اختلال وسواس جبری می‌تواند در شکل‌های مختلفی بروز کند. برای آن انواعی هم در نظر می‌گیرند که به شرح زیر است. افراد دچار این اختلال به دسته‌بندی‌های زیر تقسیم می‌شوند:
- معلم/رهبر؛ این دسته از مبتلایان به اختلال وسواس جبری به دنبال ریاست و کنترل همه چیز هستند.
- کارگر/انجام‌دهنده؛ این دسته از مبتلایان به شدت اهل کارکردن هستند و خودشان را فدای وظایف می‌کنند.
- دوست/خدمتگزار؛ این دسته از افراد مبتلا به وسواس جبری باید دیگران را راضی نگه دارند و به طرز افراطی مسئولیت‌پذیرند.
- متفکر/برنامه‌ریز؛ این دسته از بیماران بسیار محتاط‌اند و با دقت و ریزبینی شدیدی همه‌چیز را بررسی و برنامه‌ریزی می‌کنند.
درمان اختلال وسواس جبری چگونه است؟
متخصصان برای رفع اختلال وسواس جبری به سراغ رویکردهای مختلفی می‌روند. از روش‌ها و رویکردهای اصلی درمان این وضعیت باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- روان درمانی شناختی (CBT)
- دارو درمانی
- تمرینات ریلکسیشن (Relaxation)
روان‌درمانی شناختی
این روش از راه‌کارهای رایج درمان مشکلات حوزه روان است. در طول جلسات مشاوره با این روش، متخصصان از روند و برنامه‌ای مشخص استفاده می‌کنند. در طی جلسات، مشاوران درباره اضطراب، استرس یا افسردگی مراجعان با آنها صحبت می‌کنند. مشاوران گاهی برای درمان اختلال وسواس جبری به افراد توصیه می‌کنند که از کارشان کم کنند و اوقات بیشتری را صرف تفریح و سپری‌کردن با خانواده، دوستان و دیگران کنند.
دارو درمانی
گاهی برای کاهش اضطراب چرخه اختلال وسواس و اجبار نیاز به تجویز داروهایی نظیر مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) مانند قرص آسنترا به وجود می‌آید. مصرف طولانی‌مدت دارو برای رفع این اختلال توصیه نمی‌شود.
تمرینات ریلکسیشن
با تمرینات آرام‌سازی بدن، امکان مدیریت علائم اختلال وسواس اجباری به وجود می‌آید. در این روش به تکنیک‌های آرام‌سازی خود اشاره می‌شود و فرد یاد می‌گیرد که از راه کنترل تنفس و راه‌کارهای دیگر از اضطراب دور شود. از جمله تمرینات این نوع درمان باید به یوگا، تای‌چی و پیلاتس اشاره کنیم.
تقویت قوای بدن
هر چه بدنتان قوی باشد و بنیه‌تان کامل، ذهن و روحتان هم سالم‌تر می‌ماند. مصرف انواع مکمل‌های معدنی و ویتامین‌ها می‌تواند در این راستا به شما کمک کند.
باید به چه دکتری مراجعه کنید؟
برای درمان اختلال وسواس جبری باید به روانشناسان، مشاوران و در صورت نیاز روانپزشکان مراجعه کنید. در واقع، زمانی که نیاز به تجویز داروهایی برای کنترل علائم اختلال پیدا می‌شود، روانشناسان فرد را به روانپزشکان ارجاع می‌دهند. شاید هم لازم باشد که هر دوی این متخصصان در کنار یکدیگر به درمان فرد کمک کنند.
زمان نیاز به کمک تخصصی
هروقت که عوارض اختلال وسواس جبری در تعادل زندگی فرد مشکل به وجود بیاورند، نیاز به مراجعه به متخصصان پیش می‌آید. گاهی علائم این اختلال مانع از آن می‌شوند که فرد بتواند روابطی سالم در محل کار، تحصیل یا با خانواده داشته باشد.
اقدامات شخصی برای درمان
پذیرش مشکل و بیان مسأله از مهم‌ترین بخش‌های درمان هر اختلالی هستند. اگر فکر می‌کنید که تشخیص پزشک درباره اختلالتان صحیح است، باید این موضوع را کتمان نکنید و از روش‌های مناسبی که در اختیارتان قرار می‌دهد، برای بهبود علائم و عوارض مشکل بهره ببرید.
مراقبت‌های پرستاری اختلال وسواس جبری چیست؟
اگر فردی از نزدیکانتان دچار اختلال وسواس جبری است، باید شیوه برخورد و تعامل با او را یاد بگیرید. این دسته از افراد معمولاً تمایلی به تغییر ندارند و در واقع، اصلاً مشکلی در رفتار و افکارشان نمی‌بینند.
مبتلایان به وسواس جبری معمولاً معتقدند که اشکال از دیگران است و خودشان را صاحب حق و رفتار درست می‌دانند. اگر از نزدیکان چنین فردی هستید، باید با آرامش و در مسیری دوستانه، آنها را متوجه عواقب و عوارض رفتارشان کنید و بیماران را به سمت دریافت کمک حرفه‌ای از مشاوران سوق بدهید.
پیشگیری از وسواس جبری ممکن است؟
امکان پیشگیری از بروز اختلال وسواس و اجبار وجود ندارد اما اگر فردی به دنبال درمان برود، حتماً می‌تواند مشکلات ناشی از این اختلال را کنترل و مدیریت کند. اقدام به موقع در دریافت کمک می‌تواند راهی برای نجات روابط فردی، اجتماعی و عاطفی و تزریق آرامش و تعادل به لحظه‌های زندگی فرد مبتلا باشد.
چه تعداد از افراد به این وسواس مبتلا هستند؟
معمولاً آمارهای دقیقی از بیماران مبتلا به اختلالات روانی در ایران وجود ندارد اما نگاهی به بسامد شیوع چنین اختلالاتی در کشورهایی با آمارهای دقیق‌تر در درک شمار مبتلایان راه‌گشا خواهد بود.
بنیاد بین‌المللی وسواس فکری عملی (OCDF) اعلام کرده است که احتمال ابتلای مردان به اختلال وسواس اجباری ۲ برابر زنان است. بنا به گزارش مجله علمی ارزیابی شخصیت (Journal of Personality Assessment)، ۲ تا ۷درصد از جمعیت آمریکا به این اختلال دچار هستند و مورد بسیار شایعی در میان اختلالات است.
شواهد و آمارها نشان می‌دهند که افراد مبتلا به وسواس فکری عملی شدید (OCD) بیشتر در معرض این هستند که به اختلال وسواس اجباری (OCPD) هم دچار شوند.
اختلال وسواسی اجباری در محیط کار چگونه است؟
کسانی که مبتلا به اختلال وسواس اجبار هستند، معمولاً در انجام وظایف شخصی‌شان در کار بسیار خوب ظاهر می‌شوند. زمانی که پای پروژه‌های تیمی و کار با دیگران پیش می‌آید، عملکرد این دسته از افراد مخدوش می‌شود.
اخلاق خوش و سخت‌گیری این دسته از افراد هم از سوی همکاران و افراد دیگر حاضر در محیط کار خوشایند نیست. این‌ها می‌تواند باعث بروز اصطکاک و اختلافاتی در محیط کار شود. رفتارهای مبتلایان به چنین اختلالی زیاد از سوی دیگران پذیرفته نمی‌شود و حتی امکان دارد که در مواردی، رفتار و واکنش‌هایشان، آنها را به سمت اخراج هم سوق بدهد.
وسواس اجباری در افراد مختلف چگونه است؟
شاید برایتان این پرسش وجود داشته باشد که اختلال وسواس اجباری فکری در گروه‌های سنی مختلف و جنسیت‌های گوناگون نمود یکسانی دارد یا خیر. اجازه بدهید که نگاهی به این موضوع داشته باشیم.
کودکان و نوجوانان
امکان ابتلای کودکان به اختلال وسواس جبری هم وجود دارد. متوسط و میانگین سن دچارشدن به چنین مشکلی، معمولاً ۱۶ سال است. اگر احساس می‌کنید که کودکتان دچار رفتارهای وسواس‌گونه است، باید خیلی زود او را نزد مشاوران ببرید تا مشکل را رفع کنید. برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد می‌کنیم مقاله وسواس در نوجوانان را مطالعه کنید.
سالمندان
این اختلال در هر سن و سالی رخ می‌دهد. سالمندانی که درگیر آن هستند هم معمولاً نشانه‌هایی مانند افراد دیگر از خود بروز می‌دهند. برای مثال، حساسیت زیادی روی نظم و ترتیب محیط پیرامون و منزلشان دارند و تغییرات را در این زمینه به‌سادگی برنمی‌تابند. آنها دوست دارند که اوضاع زندگی و روتین‌های معمول روزانه‌شان را سرسختانه کنترل کنند.
زنان
احتمال بروز اختلال وسواس جبری در مردان بیشتر از زنان است. با این حال، زنان هم از دچارشدن به این مشکل در امان نیستند و می‌توانند به آن مبتلا شوند.
وسواس جبری و افسردگی چه رابطه‌ای دارند؟
مبتلایان به اختلال وسواس جبری مدام خواهان دنبال‌کردن استانداردهای ایدئال‌گرایانه در زندگی هستند. بدیهی است که همه چیز در زندگی به شکلی ایدئال و در قالبی کمال‌گرایانه پیش نمی‌رود. چنین چیزی موجب دلسردی و افسردگی افراد دچار به این اختلال می‌شود.
تلاش برای پیش‌برد کارها به شکلی دقیق و با جزئیات فراوان در زندگی معمولی و کاری هم می‌تواند همراه با فرسودگی‌هایی باشد که نشانه‌های بروز افسردگی در فرد را بالا می‌برند. به طور کلی، رابطه مستقیمی میان ابتلا به افسردگی و اختلال وسواس اجباری وجود دارد.
وسواس جبری عملی و اضطراب چه رابطه‌ای دارند؟
کسانی که به اختلال وسواس جبری دچار می‌شوند، در معرض تجربه اضطراب آزاردهنده هم قرار دارند. این دسته از افراد، در کنترل خشم و عصبانیت خود ناتوان هستند و رفتارهایشان باعث انزوای اجتماعی آنها می‌شود.
تمام این‌ها زمینه را برای شکل‌گیری اضطراب شدید فراهم می‌کند. تلاش برای بهترین‌بودن و کنترل همه چیز هم استرس فراوانی به لحظات زندگی افراد درگیر با این اختلال وارد می‌کند.
اختلالات روانی را پیگیری و درمان کنید
به سلامت روانی خود اهمیت بدهید. اگر می‌بینید که برخی از الگوهای رفتاری و فکری‌تان مانع از ایجاد تعادلی شیرین در زندگی‌تان می‌شود، با دیگران ارتباط خوبی برقرار نمی‌کنید یا شکست‌هایی در بخش‌ها و جنبه‌های گوناگون زندگی دارید، حتماً نگاهی دقیق به خود داشته باشید.
لازم است ببینید که اوضاع روانتان چگونه است و چرا دچار علائم و نشانه‌های ناخوشایند رفتاری و فکری هستید. برای بررسی وضعیت خود باید به مشاوران مراجعه کنید. یکی از بهترین روش‌ها برای پیداکردن متخصصان خبره و دریافت نوبت ملاقات از آنها، سرزدن به سایت دکتردکتر و استفاده از خدمات نوبت دهی آنلاین این سایت است.
شما هم به وسواس اجباری مبتلا هستید؟ کسی از اطرافیانتان دچار این وضعیت است؟ اگر پرسشی در این زمینه دارید، حتماً از ما سؤال کنید.
منابع:
عالی بود ممنون