وجود خون در مدفوع یا درد در پایین‌تنه، نشانه‌ای از شقاق مقعد است. فیشر مقعد یا شقاق نوعی پارگی یا شکاف کوچک در پوستی است که مقعد را می‌پوشاند. مقعد سوراخی است در پایین‌تنه که مدفوع از آن خارج می‌شود. درد از علائم شقاق مقعدی است. این وضعیت در بعضی از افراد بسیار ناراحت‌کننده است و حالت مداوم پیدا می‌کند. برای درمان شقاق مزمن یا حاد از روش‌های مختلف مانند جراحی، لیزر یا پماد استفاده می‌شود. برای رفع زخم مقعدی و درمان شقاق حاد یا مزمن باید به دکتر گوارش مراجعه کنید. اصلاح تغذیه و سبک زندگی در رفع درد مقعد و شقاق نقش دارد. در این مقاله از علائم، علل شقاق و درمان آن برایتان می‌گوییم.
در پایان، پرسش‌هایتان را در بخش نظرات بپرسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.
شقاق مقعد یا فیشر مقعد چیست؟
شقاق مقعدی (Anal Fissure) یک ترک یا پارگی در پوشش مجرای مقعد است. چنین وضعیتی با درد مقعد و خونریزی از این ناحیه همراه است؛ به ویژه در هنگام اجابت مزاج ترومای مقعدی یا وارد شدن فشار و ضربه به این ناحیه معمولاً باعث ایجاد شقاق می‌شود. برای مثال، زور زدن زیاد برای دفع مدفوع سفت از جمله عوامل شکل‌گیری شقاق است. این وضعیت به شکل تدریجی رخ می‌دهد. روند بهبود آن می‌تواند سریع یا به آرامی پیش برود.
گاهی اوقات، شکاف ناشی از شقاق به اندازه‌ای عمیق است که بافت عضلانی زیر آن نمایان می‌شود. برخی از درمان‌ها، از جمله نرم‌کننده‌های مدفوع و مسکن‌های موضعی درد می‌توانند باعث بهبودی شوند و به تسکین ناراحتی کمک کنند. در بیشتر موارد، پارگی به خودی خود بهبود پیدا می‌کند. در مواقعی که شقاق بیش از ۶ هفته باقی می‌ماند، بیماری مزمن در نظر گرفته می‌شود. اگر شقاق مقعدی با این درمان‌ها بهتر نشود، ممکن است به جراحی نیاز باشد. برای تشخیص وضعیت باید به دکتر گوارش مراجعه کنید.
شقاق مقعد در بزرگسالان چه علائمی دارد؟
شقاق باعث بروز علائم و نشانه‌هایی در بدن می‌شود. شناسایی این نشانه‌ها از سوی پزشک صورت می‌گیرد. آگاهی از علائم به شما هم در زمینه بررسی وضعیت خود کمک خواهد کرد. باید بدانید که مشکل با بروز علامت‌های زیر همراه می‌شود:
- وجود یک توده روی پوست نزدیک پارگی
- سوزش یا خارش همراه با مدفوع
- خون تازه و قرمز در مدفوع
- درد شدید هنگام مدفوع
- اسپاسم عضلات مقعد
شقاق در بیشتر افراد با درد و خون در مدفوع همراه است. این درد در زمان اجابت مزاج به سراغ بیماران می‌آید و چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد. درد شقاق حالتی تیز دارد و مبتلایان به آن می‌گویند حسی شبیه پارگی یا بریدگی به وجود می‌آورد.
چرا شقاق مقعد ایجاد می‌شود؟
شقاق در اثر تحریک ناحیه مقعد با ضربه یا فشارهای وارد بر آن، ایجاد می‌شود. پارگی پوشش مقعد دلایل مختلفی دارد. پوست ناحیه مذکور حساس است و در نتیجه، هرگونه تروما یا فشار وارد بر آن، با نتایج و عوارض ناخوشایند مانند درد مقعدی همراه است.
در پایگاه علمی کورئوس (cureus) از زیرمجموعه‌های مجله معتبر نیچر (NATURE) آمده است:
احتمال ابتلا به بواسیر یا شقاق مقعد در زمان بارداری هم بسیار زیاد است. اقدامات حافظتی مانند مصرف فیبر کافی در این دوران، مانع از بروز شقاق فیشر و هموروئید می‌شود.
در ادامه به دلایل مختلف بروز شقاق اشاره می‌کنیم. هریک از این موارد می‌توانند باعث تحریک پوست حساس حوالی مقعد شوند و پارگی ایجاد کنند.
ضربه و فشار
در انتهای مقعد، یعنی جایی که به بیرون باز می‌شود، پوست بیشتر شبیه پوست خارجی بدن است. اما در قسمت فوقانی، جایی که معمولاً شکاف ایجاد می‌شود، با همان مخاط نرمی پوشیده شده که بقیه روده بزرگ را دربرمی‌‌گیرد. این پوشش مخاطی نازک‌تر و ظریف‌تر از پوست معمولی است و باعث می‌شود پاره‌شدن آن آسان‌تر باشد. چنین وضعیتی در نوزادان هم امکان وقوع دارد. التهابات طولانی بافت‌های بدن در این بخش هم گاهی با تحریک‌شدن آسان روبه‌رو می‌شود و شقاق به وجود می‌آورد. علل اولیه شقاق مقعدی عبارتند از:
- دیسکزی نوزاد یا کندی حرکات ارادی
- یبوست مزمن و زور زدن زیاد
- سندرم مدفوع انسدادی
- اسهال مزمن
- زایمان
مقعد با دو عضله دایره‌ای احاطه شده که به کنترل حرکات روده (اسفنکترهای مقعدی) کمک می‌کنند. اگر این ماهیچه‌ها خیلی سفت باشند، به پوشش مقعدی فشار می‌آورند و پارگی آن را آسان‌تر می‌کنند. امکان دارد که حتی جریان خون را به سمت بافت‌ها کم کنند. برخی علل قابل کنترل نیستند، اما با درمان یبوست، تا حد زیادی از این بیماری دور خواهید شد.
ابتلا به بیماری‌ها و وضعیت‌های پزشکی
گاهی اوقات، شقاق در اثر ابتلا به بیماری‌هایی ایجاد می‌شود که پوست حوالی مقعد را تحریک و آزرده می‌کنند. این بیماری‌ها تنوع زیادی دارند و با اثرگذاری روی ناحیه مقعد، باعث شکاف‌خوردن پوست و پارگی آن می‌شوند. از جمله بیماری‌ها و وضعیت‌های پزشکی اثرگذار روی وضعیت مقعد باید به این‌ها اشاره کنیم:
- عفونت‌های مقاربتی (STIs)
- بیماری التهابی روده (IBD)
- سرطان مقعد
- سل (TB)
اگر قبلاً در ناحیه مقعد جراحی انجام شده باشد، احتمال حساس‌شدن پوست آن وجود دارد. برای مثال، جراحی برای فیستول مقعدی می‌تواند پوست این بخش از بدن را حساس و مستعد شقاق کند. تحریک پوست نوزادان در اثر پوشک‌کردن هم گاهی با چنین عارضه‌ای همراه خواهد شد.
تفاوت شقاق مقعد مزمن و حاد چیست؟
شقاق مزمن به مدتی طولانی با بیمار همراه می‌شود و علائم آزاردهنده آن مداوماً، او را اذیت می‌کنند. شقاق حاد حالت سطحی‌تری دارد و مدت زمان وقوع و دوام آن هم کمتر است. این دو از نظر مدت بروز، عمق زخم، علائم و درمان با هم تفاوت دارند. در جدول زیر به هر دو نگاهی داشته‌ایم:
| ویژگی | شقاق مقعد حاد | شقاق مقعد مزمن |
|---|---|---|
| مدت زمان | کمتر از ۱۲ هفته | بیش از ۱۲ هفته |
| عمق زخم | سطحی | عمیق |
| علائم | درد، خونریزی، خارش | درد مداوم، اسپاسم، زائده‌های پوستی |
| درمان | محافظه‌کارانه | تهاجمی‌تر |
تشخیص دقیق نوع شقاق و درمان مناسب آن، از سوی متخصص انجام می‌شود. فراموش نکنید که هرگز نباید به سراغ خوددرمانی بروید. عوارض ناشی از درمان‌های خودسرانه برای چنین مشکلی بسیار زیاد و جبران‌ناپذیر است.
تفاوت شقاق مقعد و بواسیر چیست؟
هموروئید و شقاق مقعد مانند سایر بیماری های روده علائم و علل مشابهی دارند و به راحتی می‌توان یکی را با دیگری اشتباه گرفت. هر دو زمانی اتفاق می‌افتند که برای مدفوع کردن، فشار زیادی به بدن وارد می‌کنید. این دو وضعیت می‌توانند باعث خونریزی ، درد و خارش مقعد شوند.
بواسیر مشکل شایع‌تری است، اما بسامد شقاق مقعدی کمتر است. شقاق باعث درد در ناحیه مقعد می‌شود، اما بواسیر لزوماً درد به همراه ندارد. درد شقاق حالت دوره‌ای دارد، اما در بواسیر یا هموروئید (در صورت وجود)، حالتی ثابت پیدا می‌کند.
| ویژگی | شقاق مقعد | بواسیر |
|---|---|---|
| درد | شدید، تیز، هنگام اجابت مزاج | خفیف تا متوسط، مداوم |
| خونریزی | روشن، قطره‌ای | روشن یا تیره، ممکن است با مدفوع مخلوط شود |
| خارش | ممکن است، وجود داشته باشد | معمولاً وجود دارد |
| توده | معمولاً دیده نمی‌شود | ممکن است توده احساس شود |
هنگامی که شقاق مزمن مقعدی دارید و مشکل بیش از ۸ هفته طول کشیده، درمان پزشکی روی شل‌کردن عضلات اسفنکتر مقعدی متمرکز می‌شود. در این روش باید شکاف ایجاد شده بسته شود و جریان خون به بافت بازگردد. روش‌های زیر برای کنترل چنین وضعیتی موثر خواهند بود. پزشکان برای رسیدن به بهترین شیوه درمان، علائم فرد را بررسی می‌کنند. در روند تشخیص و تجویز درمان، به آرامی با یک انگشت در دستکش روغن‌کاری‌شده، مقعد را باز می‌کنند و حساسیت‌ها و اسپاسم عضلانی را مورد بررسی قرار می‌دهند. اگر علائمی مانند خونریزی یا زخم روده احساس شود، پزشکان از کولونوسکوپی هم برای بررسی وضعیت بهره می‌برند. روش‌های درمانی در گام بعدی، شامل موارد زیر خواهند بود. گفتنی است گذاشتن شیاف آنتی هموروئید برای شقاق مقعد یا یبوست، برای برخی افراد توصیه نمی‌شود؛ زیرا برخی از شرایط پزشکی یا حساسیت‌ها، خطر عوارض جانبی را افزایش می‌دهند.
پماد و دارو برای درمان فیشر مقعد
برای درمان شقاق از داروهای مختلفی استفاده می‌شود. ملین‌ها معمولاً به رفع سفتی مدفوع و در نتیجه کاهش فشار ناشی از دفع کمک می‌کنند. زمانی که چنین فشاری وجود نداشته باشد، تنش ایجاد شده روی شقاق هم از بین می‌رود. نرم‌شدن مدفوع با داروها و استفاده از کرم برای شقاق مقعد، جهت کنترل وضعیت اهمیت زیادی دارند.
نیتروگلیسیرین هم به رفع مشکل کمک شایانی می‌کند و می‌تواند بهترین پماد برای شقاق مقعد باشد. این پماد نوعی گشادکننده عروق و رگ‌ها است. استفاده از آن در قالب کرم باعث انبساط عروق خونی می‌شود و جریان خون را به ناحیه بازمی‌گرداند. این روند موجب شل‌شدن اسفنکتر مقعد هم می‌شود. برخی بیماران با مصرف چنین پمادی دچار عارضه سردرد و در نتیجه، مجبور به قطع آن می‌شوند. از داروهای دیگر در این زمینه باید به موارد زیر اشاره کنیم؛ مسدودکننده‌های کانال کلسیم:
- دیلتیازم (Diltiazem)
- نیفدیپین (Nifedipine)
این‌ها برای آرامش رگ‌های خونی و عضلات مقعد مفید هستند. اگر نیتروگلیسیرین موثر نباشد، احتمالاً این داروها مؤثر خواهند بود. معمولاً درمان شقاق مقعد بدون جراحی جواب می‌دهد و مفید است.
جراحی شقاق مقعد
اگر شقاق مقعدی با دارو بهتر نشود، یا بعد از درمان دوباره عود کند، شاید به جراحی نیاز باشد. دکتر جراحی شقاق (فیشر مقعدی)برای پایان‌دادن به این چرخه بازگشت‌کننده و درمان قطعی شقاق مقعد از روش‌های جراحی جزئی کمک می‌گیرند. در بیشتر موارد، داروها مؤثر هستند و حدود ۹۰ درصد بیماران را درمان می‌کنند. با این حال، گاهی نیاز به جراحی پیش می‌آید. به این روش جراحی اسفنکتروتومی داخلی (sphincterotomy) می‌گویند. روند عمل به این صورت است که بیمار روی تحت دراز می‌کشد و تحت داروی آرام‌بخش قرار می‌گیرد. سپس جراح کولورکتال یک برش کوچک در عضله اسفنکتر مقعد ایجاد می‌کند تا تنش و فشار را برای همیشه از بین ببرد. بعد از رفع بیهوشی، امکان بازگشت به خانه وجود دارد و نیازی به بستری نیست.
لیزر برای درمان شقاق مقعد
در لیزر درمانی، از پرتو لیزر برای ایجاد حرارت در بافت‌های مقعد استفاده می‌شود. حرارت موجب انعقاد عروق خونی کوچکی می‌شود که باعث تحریک و التهاب ناحیه شده‌اند. با لیزر از شدت درد و گرفتگی عضلات مقعد هم کم می‌شود. این روش سریع است و عوارض اندکی دارد. برای استفاده از لیزر در زمان درمان شقاق، به بی‌حسی موضعی نیاز است. سپس لیزر به نقطه مورد نظر هدایت می‌شود و با انعقاد عروق، پارگی و شکاف ترمیم می‌شود.
درمان شقاق مقعد کودکان
احتمال ابتلا بچه‌ها به شقاق فیشر هم وجود دارد. افزایش مصرف فیبر در رژیم غذایی، برای نرم کردن مدفوع، نوشیدن آب و ملین‌ها در درمان نقش دارند. پمادهای موضعی برای کاهش التهاب یا نشستن کودک در تشت آب گرم (حدود ۲۰ دقیقه) هم به کنترل عوارض و علائم کمک می‌کنند. استفاده از کمپرس سرد برای کاهش التهاب یا روغن زیتون/ آلوئه ورا برای نرم‌کردن پوست اطراف مقعد هم (در صورت تجویز پزشک)، مفید خواهد بود.
تزریق بوتاکس برای شقاق
تزریق بوتاکس به عضله اسفنکتر مقعدی از آخرین راه‌کارهای درمان شقاق است. این روش باعث ایجاد آرامش در ناحیه می‌شود و تنش و فشار وارد بر پوست مقعد را کم می‌کند. بوتاکس عملکردی شل‌کننده دارد و اثرات آن هم تا حدود ۳ ماه باقی می‌ماند. در واقع، با شل‌کردن عضلات مقعد، به زخم و ناراحتی موجود در آن، زمان کافی برای بهبود می‌دهد.
روش‌های درمان خانگی شقاق مقعد
بیشتر شقاق‌های مقعدی خود به خود بهبود پیدا می‌کنند، اما رعایت برخی از نکات مراقبتی در این زمینه خالی از لطف نخواهد بود. برای مثال، توصیه‌های زیر و اجرای آن‌ها در خانه به کنترل عوارض ناخوشایند شقاق کمک می‌کنند:
- مقعد خود را به دقت با دستمال نرم یا مرطوب پاک کنید.
- برای راحت‌تر کردن مدفوع، یک نرم‌کننده مدفوع یا ملین مصرف کنید.
- هنگام نشستن روی توالت فرنگی، از یک چهارپایه برای گذاشتن پاهای خود روی آن استفاده کنید.
- یک پماد یا کرم موضعی روی شقاق خود بمالید؛ وازلین می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
- ۲ یا ۳ بار در روز، به مدت حداقل ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در حمام در وان بنشینید.
- میوه‌ها و سبزیجات تازه بیشتری مصرف کنید.
از خوردن غذاهای تند هم بپرهیزید و سعی کنید که روی بافت مدفوع اثر ناخوشایندی ایجاد نشود. اگر مواد غذایی بافت مدفوع و مواد آن را تغییر دهند، امکان سوزش و تحریک بیشتر پوست به وجود می‌آید.
چگونه می‌توان از بروز شقاق یا فیشر مقعد پیشگیری کرد؟
اگر به بیماری خاصی دچار هستید که ناحیه مقعد را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد، حتماً باید مراقبت‌های لازم را پیگیری کنید. برای مثال، چنانچه بیماری باعث یبوست یا فشار به مقعد می‌شود، راه‌کارهایی برای کنترل اوضاع پیدا کنید. مصرف فیبر و سبزیجات برای جلوگیری از بروز مشکلاتی نظیر یبوست یا اسهال، برای شما واجب است. نگذارید که فشار ناشی از دفع باعث ایجاد شقاق شود. پاک‌کردن ناحیه مقعد بعد از اجابت مزاج هم ضروری است. این کار را برای پیشگیری از زخم‌شدن و عفونت ناحیه انجام دهید. یادتان باشد که نباید از دستمال‌های توالت زبر و خشن برای پاک‌سازی ناحیه، بعد از مدفوع استفاده کنید. اگر به بیماری‌های روده بزرگ یا درد روده و…، مبتلا شده‌اید هم درمان‌هایتان را دقیق دنبال کنید تا از عوارض اثرگذار آن‌ها بر مقعد جلوگیری کنید. از بیماری‌هایی که روده را تحت تأثیر قرار می‌دهند، باید به گاستروانتریت (Gastroenteritis) و دیورتیکولیت (Diverticulitis) اشاره کنیم. این دو از بیماری‌های التهابی دیواره روده هستند و می‌توانند با درد رکتوم، التهاب لگن یا عوارضی مانند شقاق همراه باشند.
برای درمان شقاق مقعدی باید به پزشکان کدام تخصص مراجعه کرد؟
برای درمان مشکل شقاق مقعد باید به دکتر گوارش مراجعه کنید. او به خوبی می‌داند که تخصص گوارش و کبد چیست و در رفع درد و ناراحتی ناشی از فیشر مقعد به شما کمک می‌کند. با مراجعه به پزشک و بررسی علائم شقاق مقعدی، از درد در هنگام مدفوع، التهاب روده و عفونت جلوگیری می‌شود. یادتان باشد که استرس و تغذیه ناسالم از دلایل شکل‌گیری یبوست هستند و سفتی مدفوع و دفع نامناسب آن می‌تواند موجب شقاق شود. پس با تلفیقی از روش‌های خانگی، تغییر در عادت‌های زندگی و مراجعه به پزشک، سلامت را به ناحیه مقعد بازگردانید. برای شناسایی بهترین پزشکان هم به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. نظر مراجعان پیشین هر دکتر را بخوانید و با امتیازاتی که به هر پزشک داده شده، تصمیم به انتخاب بگیرید. اگر تجربه‌ای درباره مراجعه به پزشک در این زمینه داشته‌اید، ما را هم در جریان بگذارید.
منابع:
my.clevelandclinic.org
healthdirect.gov.au
healthline.com
hopkinsmedicine.org
nature.com
سوالات متداول شقاق مقعد
بیشتر اوقات شقاق خودبه‌خود از بین می‌رود. این موارد شقاق مقعدی حاد (موقت) هستند و با خودمراقبتی درمان می‌شوند. شاید فقط به یک پماد مانند لیدوکائین نیاز باشد.
اگر شقاق مقعدی به مدت طولانی بدون بهبودی ادامه یابد، عوارضی مانند مدفوع نهفته، تنگی مقعد و فیستول به وجود می‌آورد. برای همین درمان به موقع و صحیح بسیار لازم و ضروری است.
خیر، اما عوارضی که به همراه می‌آورد، شاید خطرناک باشند. برای مثال، خونریزی یا عفونت از جمله عوارضی هستند که شاید خطراتی در فرد مبتلا ایجاد کنند.
بیشتر شقاق‌های مقعدی در عرض چند روز تا چند هفته بهبود پیدا می‌کنند. شقاق مزمن مقعد بیش از ۸ هفته طول می‌کشد. اگر در حال درمان شقاق مزمن مقعدی هستید، ممکن است ۶ تا ۱۲ هفته دیگر طول بکشد تا درمان اثر کند و شقاق در نهایت بهبود بیابد.
