آلرژی غذایی، زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه، ترکیبات بی‌ضرر موجود در برخی غذاها را به‌عنوان تهدید شناسایی کرده و واکنش شدیدی نسبت به آن‌ها نشان می‌دهد. حساسیت غذایی می‌تواند علائمی از جمله خارش، کهیر، مشکلات تنفسی و حتی واکنش‌های خطرناکی مانند آنافیلاکسی ایجاد کند.
در این مقاله از مجله دکتردکتر با ما همراه باشید تا به بررسی علائم، علت و درمان آلرژی غذایی بپردازیم.
اگر در این زمینه سوالی دارید، آن را در بخش نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ دهد.
آلرژی غذایی چیست؟
آلرژی غذایی، واکنشی است که سیستم ایمنی بدن نسبت به برخی غذاها نشان می‌دهد. این واکنش معمولا بلافاصله پس از مصرف مقدار کمی از غذای حساسیت‌زا رخ می‌دهد و می‌تواند علائمی مانند کهیر، تورم در مجاری تنفسی و مشکلات گوارشی ایجاد کند. در برخی افراد، حساسیت غذایی حتی ممکن است منجر به بروز واکنش‌های شدید و خطرناکی مانند آنافیلاکسی شود که نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد.
طبق مقاله منتشر شده در وب‌سایت Mayoclinic،
حدود 8 درصد از کودکان زیر 5 سال و 4 درصد از بزرگسالان به آلرژی غذایی مبتلا هستند. هرچند درمان قطعی برای آن وجود ندارد، اما برخی کودکان ممکن است با افزایش سن بهبود یابند و دیگر واکنشی نسبت به آن غذا نشان ندهند.
لازم به ذکر است که آلرژی غذایی نباید با عدم تحمل غذایی اشتباه گرفته شود. عدم تحمل غذایی گرچه موجب ناراحتی‌هایی مانند نفخ یا درد شکم میشودT اما برخلاف آلرژی، سیستم ایمنی بدن را درگیر نمی‌کند و معمولا خطرناک نیست.
علائم آلرژی غذایی
علائم آلرژی غذایی معمولا چند دقیقه تا 2 ساعت پس از مصرف غذای حساسیت‌زا ظاهر می‌شوند. البته، در موارد نادر ممکن است چند ساعت بعد بروز کنند. از رایج‌ترین علائم آلرژی غذایی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس گزگز یا خارش در دهان
- کهیر، خارش یا اگزما
- تورم لبها، صورت، زبان، گلو یا سایر بخش‌های بدن
- درد شکم، اسهال، حالت تهوع یا استفراغ
- خس‌خس سینه، گرفتگی بینی یا مشکل در تنفس
- سرگیجه، سبکی سر یا غش کردن
- دشواری در بلع
- علائمی شبیه به تب یونجه مانند عطسه یا خارش چشم‌ها
شدت این نشانه‌ها در افراد مختلف، متغیر است. در حالی که این علائم برای برخی فقط آزاردهنده هستند، برای عده‌ای دیگر بسیار خطرناک و حتی منجر به یک واکنش آلرژیک بسیار شدید به نام آنافیلاکسی می‌شوند. این وضعیت می‌تواند علائم خطرناک‌تری هم همراه داشته باشد که شامل موارد زیر هستند:
- انقباض و تنگی مجاری تنفسی
- تورم گلو یا احساس وجود یک توده در گلو که تنفس را دشوار می‌کند
- شوک همراه با افت شدید فشار خون
- تپش قلب بالا
- سرگیجه، سبکی سر یا از دست دادن هوشیاری
علت آلرژی غذایی
دلایل عمده بروز آلرژی غذایی را میتوان به صورت زیر تقسیم‌بندی کرد:
سیستم ایمنی و آنتی‌بادی‌ها (IgE)
سیستم ایمنی وظیفه محافظت از بدن در برابر عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها را بر عهده دارد. این کار از طریق تولید پروتئین‌هایی به نام آنتی‌بادی انجام میشود. آنتی‌بادی‌ها تهدیدات بالقوه را شناسایی کرده و با علامت دادن به سیستم ایمنی، باعث ترشح مواد شیمیایی می‌شوند. این مواد شیمیایی، تهدیدات را از بین برده و از گسترش عفونت جلوگیری می‌کنند.
در آلرژی غذایی، این سیستم محافظتی به اشتباه پروتئین‌های بی‌ضرر موجود در غذا را به عنوان عامل خطر شناسایی کرده و واکنش نشان می‌دهد. در شایعترین نوع آلرژی غذایی، نوعی آنتی‌بادی به نام ایمونوگلوبولین E نقش کلیدی ایفا می‌کند. IgE به اشتباه پروتئین خاصی در غذا را به‌عنوان تهدید شناسایی کرده و به آن متصل میشود. این اتصال باعث میشود که سلول‌های ایمنی، مواد شیمیایی مختلفی را آزاد کنند.
یکی از مهم‌ترین مواد شیمیایی که در واکنش آلرژیک آزاد میشود، هیستامین است. این ماده با گشاد کردن عروق خونی کوچک، موجب قرمزی و تورم پوست میشود. علاوه‌براین، هیستامین با تحریک اعصاب موجود در پوست، حس خارش را ایجاد می‌کند. همچنین، این ماده میزان ترشحات مخاطی بینی را افزایش داده و علائمی همچون آبریزش، عطسه و احساس سوزش در بینی را به دنبال دارد.
حساسیت غذایی غیر وابسته به IgE
این نوع آلرژی به‌وسیله سلول‌های دیگر سیستم ایمنی ایجاد میشود و برخلاف آلرژی‌های IgE، واکنش سریع ندارد و چند ساعت بعد ظاهر میشود. علائم آن معمولا محدود به پوست و دستگاه گوارش است و می‌تواند شامل رفلاکس معده، دل‌درد، سوء هاضمه و اگزما باشد. در نوزادان، این نوع آلرژی ممکن است باعث اسهال یا بازگشت اسید معده به سمت گلو شود. تشخیص این نوع آلرژی به دلیل نبود تست‌های دقیق، دشوارتر است.
انواع مواد غذایی
برخی غذاها به‌طور معمول آلرژیزا هستند. در کودکان، از شایعترین مواد غذایی میتوان به تخم‌مرغ، شیر گاو، سویا، گندم و بادام‌زمینی اشاره کرد. در بزرگسالان هم بادام‌زمینی، مغزهایی مثل گردو، بادام و پسته، ماهی و صدف بیشترین نقش را دارند. با این حال، لازم به ذکر است که هر نوع ماده غذایی به طور بالقوه می‌تواند باعث ایجاد آلرژی شود.
برخی افراد به مواد غذایی خاصی مانند کرفس، گلوتن (پروتئین موجود در غلات)، خردل، دانه کنجد، برخی میوه‌ها و سبزیجات، دانه کاج و حتی انواع خاصی از گوشت آلرژی دارند. در برخی موارد، این آلرژی‌ها فقط به علائم خفیف محدود می‌شوند، اما در مواردی می‌توانند واکنش‌های شدیدی ایجاد کنند.
انواع آلرژی غذایی
آلرژی‌های غذایی انواع مختلفی دارند که می‌توانند از دوران کودکی شروع شوند و تا بزرگسالی ادامه یابند. در ادامه، به مهم‌ترین انواع این آلرژی‌ها اشاره خواهیم کرد:
آلرژی به شیر گاو
آلرژی به شیر گاو، یکی از شایعترین آلرژی‌ها در کودکان است و حدود 2 تا 3 درصد نوزادان را درگیر می‌کند. اغلب کودکان تا سن سه سالگی از این آلرژی عبور می‌کنند. واکنش‌های آلرژیک می‌توانند از چند دقیقه تا چند ساعت پس از مصرف شیر یا محصولات آن رخ دهند و تنها راه درمان، پرهیز کامل از لبنیات است.
آلرژی به تخم‌مرغ
این آلرژی، دومین آلرژی رایج در کودکان است و در بسیاری از موارد تا 16 سالگی از بین می‌رود. فرد می‌تواند به سفیده یا زرده حساس باشد، اما حساسیت به سفیده شایع‌تر است. لازم به ذکر است که برخی کودکان می‌توانند تخم‌مرغ پخته‌شده در کیک‌ها را مصرف کنند، چون حرارت ساختار پروتئین‌ها را تغییر می‌دهد.
آلرژی به مغزهای درختی
آلرژی به مغزهایی مثل بادام، گردو، پسته و فندق معمولا مادام‌العمر است و کمتر از 10 درصد افراد از آن عبور می‌کنند. این نوع آلرژی می‌تواند بسیار خطرناک باشد و حتی منجر به آنافیلاکسی شود؛ به همین دلیل همراه داشتن اپی‌پن (EpiPen) برای افراد مبتلا ضروری است.
آلرژی به بادام‌زمینی
بادام‌زمینی، یکی از شایعترین آلرژی‌ها در کودکان و نوجوانان محسوب میشود. حدود 20 درصد کودکان با گذر زمان از آن عبور می‌کنند. در حالی که علت اصلی این حساسیت غذایی ناشناخته است، اما سابقه خانوادگی می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.
آلرژی به صدف دریایی
این آلرژی غذایی شامل میگو، خرچنگ، لابستر و صدف میشود و معمولا مادام‌العمر است. حتی بخار پخت صدف‌ها می‌تواند در افراد حساس واکنش ایجاد کند و علائم گوارشی یا تنفسی به‌دنبال داشته باشد.
آلرژی به گندم
آلرژی به یکی از پروتئین‌های موجود در گندم معمولا در کودکی دیده میشود و بسیاری از کودکان تا 10 سالگی بهبود می‌یابند. این آلرژی با بیماری سلیاک متفاوت است و تنها نیاز به پرهیز از گندم دارد، نه سایر غلات حاوی گلوتن.
آلرژی به سویا
این حساسیت غذایی بیشتر در نوزادان و کودکان زیر 3 سال دیده میشود و در حدود 70 درصد موارد با گذر زمان از بین می‌رود. علائم آن از خارش و آبریزش بینی تا کهیر و مشکلات تنفسی متغیر است و در موارد نادر ممکن است باعث آنافیلاکسی شود.
آلرژی به ماهی
برخلاف بسیاری از آلرژی‌های غذایی که از کودکی آغاز می‌شوند، آلرژی به ماهی می‌تواند در بزرگسالی ظاهر شود. این آلرژی منجر به علائم گوارشی شدید یا حتی آنافیلاکسی شده و افراد مبتلا معمولا باید اپی‌پن همراه داشته باشند.
آلرژی به کنجد
کنجد به‌عنوان نهمین آلرژن اصلی شناخته شده و در کودکانی که به بادام‌زمینی و مغزها حساسیت دارند، شایع‌تر است. از ژانویه 2023، برچسب‌گذاری کنجد روی محصولات غذایی اجباری شده است، اما همچنان باید مراقب محصولاتی بود که قبل از این تاریخ تولید شده‌اند.
عوارض آلرژی غذایی
آلرژی غذایی می‌تواند علاوه بر علائم معمول، عوارض جدی و خطرناکی ایجاد کند. مهم‌ترین و جدی‌ترین عارضه آلرژی غذایی، آنافیلاکسی است. آنافیلاکسی، یک واکنش آلرژیک شدید است که چندین سیستم بدن را به‌طور هم‌زمان درگیر می‌کند. این وضعیت می‌تواند باعث تورم گسترده، استفراغ‌های غیرقابل‌کنترل، مشکل در تنفس و افت شدید فشار خون (شوک آنافیلاکسی) شود.
واکنش آنافیلاکسی نیازمند اقدام فوری پزشکی است و اگر سریع درمان نشود، می‌تواند کشنده باشد. به همین دلیل، افرادی که آلرژی‌های شدید دارند همیشه باید داروی تزریقی اپی‌نفرین (مثل اپی‌پن) همراه خود داشته باشند تا در صورت بروز واکنش شدید، از آن استفاده کنند.
راه های تشخیص حساسیت غذایی
برای تشخیص حساسیت و آلرژی غذایی، مراجعه به پزشک عمومی اولین گام مهم است. پزشک با پرسیدن سوالات دقیق درباره الگوی علائم، شدت، مدت زمان بروز و سابقه پزشکی شما یا فرزندتان، می‌تواند به تشخیص اولیه برسد و در صورت نیاز شما را به یک کلینیک آلرژی ارجاع دهد. در جدول زیر، مهم‌ترین روشهای تشخیص آلرژی غذایی عنوان شده است:
| روش تشخیص | توضیحات |
| تست پوستی (Skin-prick test) | چند قطره از عصاره غذایی روی پوست بازو می‌ریزند و با یک سوزن کوچک روی پوست می‌زنند تا ماده وارد پوست شود. اگر پوست قرمز، متورم یا دچار خارش شد یعنی به آن ماده حساسیت دارید. |
| آزمایش خون (Blood test) | اندازه‌گیری میزان آنتی‌بادی‌های آلرژیک در خون برای بررسی حساسیت به مواد غذایی خاص |
| رژیم حذف غذایی (Elimination diet) | حذف ماده مشکوک از رژیم غذایی برای 2 تا 6 هفته و سپس بازگرداندن تدریجی آن؛ بازگشت علائم پس از مصرف مجدد، نشانه‌ی آلرژی یا عدم تحمل غذایی است. |
| آزمایشهای جایگزین (Alternative tests) | شامل تست‌هایی همچون کینزیولوژی، آنالیز مو و تست‌های خونی غیرمعمول؛ این روش‌ها علمی نیستند و توصیه نمی‌شوند. |
لازم به ذکر است که رژیم حذف غذایی باید حتما زیر نظر متخصص تغذیه و پزشک انجام شود. همچنین، استفاده از تست‌های جایگزین موجود در بازار به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود، چرا که شواهد علمی معتبری در خصوص آن‌ها وجود ندارد.
راه های درمان آلرژی غذایی
حساسیت غذایی ممکن است با واکنش‌های خفیف تا بسیار شدید و خطرناک همراه باشد. برای کنترل این شرایط، روشهای درمانی متعددی وجود دارد که بهتر است با آن‌ها آشنا باشید. در ادامه، مهم‌ترین راه‌های درمان حساسیت غذایی را معرفی می‌کنیم:
استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها
آنتی‌هیستامین‌ها، داروهایی هستند که علائم خفیف تا متوسط آلرژی مثل خارش، کهیر یا آبریزش بینی را کنترل می‌کنند. این داروها با از بین بردن اثر هیستامین در بدن عمل می‌کنند. بیشتر آنتی‌هیستامین‌ها بدون نسخه از داروخانه قابل تهیه هستند و نوع غیرخواب‌آور آن‌ها بهتر است؛ چون باعث خواب‌آلودگی نمی‌شود.
توجه داشته باشید که قبل استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها برای کودکان زیر دو سال، حتما با پزشک مشورت کنید. همچنین، بعد از مصرف این داروها از نوشیدن الکل خودداری کنید؛ چرا که می‌تواند خواب‌آلودگی را بیشتر کند.
آمپول آدرنالین
آدرنالین برای واکنش‌های شدید آلرژیک (آنافیلاکسی) استفاده میشود که می‌تواند جان بیمار را تهدید کند. این دارو کمک می‌کند تا فشار خون بالا رود و راه‌های تنفسی باز شوند. افرادی که در معرض خطر هستند، باید همیشه یک اتو-اینجکتور آدرنالین مثل EpiPen، Jext یا Emerade همراه داشته باشند.
نگهداری و نکات مهم اتواینجکتور آدرنالین
در صورتی که آلرژی غذایی دارید و از اتواینجکتور آدرنالین استفاده می‌کنید، به نکات زیر توجه داشته باشید:
- اتواینجکتور آدرنالین را همیشه همراه خود داشته باشید.
- اگر پزشک دو عدد تجویز کرده، هر دو را همراه داشته باشید.
- یک کارت یا دستبند هشدار پزشکی با اطلاعات آلرژی تهیه کنید.
- دارو را در دمای مناسب نگهداری کنید.
- تاریخ انقضای دستگاه را مرتب بررسی کنید.
- اگر وزن کودک شما حدودا 30 کیلوگرم است، از دوز بزرگسالان استفاده کنید.
- اگر حتی شک دارید که علائم شدید آلرژیک آغاز شده، بدون معطلی تزریق کنید؛ تاخیر می‌تواند خطرناک باشد.
راه های پیشگیری از حساسیت غذایی
برای پیشگیری از بروز علائم آلرژی غذایی و کاهش احتمال تماس تصادفی با مواد آلرژیزا، رعایت نکات زیر بسیار مهم است:
- بررسی برچسب مواد غذایی: همیشه برچسب ترکیبات روی بسته‌بندی‌ها را هنگام خرید، نگهداری و مصرف بررسی کنید.
- آموزش به کودک: از سن کم به کودک خود آموزش دهید که مراقب خوردنی‌ها باشد و از خوردن یا پذیرش تعارف غذایی که از ایمنی آن مطمئن نیست، خودداری کند.
- احتیاط در رستوران‌ها: هنگام خوردن غذا بیرون از خانه درباره مواد تشکیل‌دهنده غذا سوال کنید، اما به یاد داشته باشید که رستوران‌ها همیشه نمی‌توانند تضمین کامل بدهند.
- مطلع ساختن اطرافیان: اطرافیان مثل خانواده، دوستان و معلمان را از آلرژی خود یا فرزندتان و غذاهای مجاز و غیرمجاز آگاه کنید.
- هماهنگی با مدرسه یا مهدکودک: با مسئولان مدرسه یا مهدکودک درباره آلرژی کودک صحبت کنید و از وجود برنامه‌ای برای پیشگیری و مدیریت واکنش‌های آلرژیک اطمینان حاصل کنید.
- برنامه‌ریزی برای سفرها: هنگام مسافرت یا خروج از منزل، غذاهای ایمن همراه داشته باشید یا از قبل رستوران‌ها و مکان‌های مناسب را پیدا کنید.
- مشاوره پزشکی: در صورت داشتن هرگونه سوال درباره مجاز یا غیرمجاز بودن مواد غذایی با پزشک مشورت کنید.
- آمادگی برای مواقع اضطراری: همیشه یک عدد اتواینجکتور اپی‌نفرین همراه داشته باشید و نحوه استفاده از آن را از پزشک یاد بگیرید.
حساسیت غذایی خطرناک است؟
آلرژی غذایی ممکن است در ابتدا چالش‌برانگیز و نگران‌کننده به نظر برسد، اما با گذشت زمان و آشنایی بیشتر با راهکارهای موجود، بیشتر قابل مدیریت است تا این که خطرناک باشد. نگرانی‌های اولیه در مورد محدودیت‌های غذایی یا غذا خوردن در بیرون از خانه معمولا با پیدا کردن راه‌حل‌هایی مثل استفاده از اپلیکیشن‌ها، شناسایی غذاها و رستوران‌های ایمن کاهش می‌یابد. در نهایت، مدیریت آلرژی به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شده و آسان‌تر خواهد بود.
در صورت نیاز به مشاوره تخصصی و ثبت نوبت دکتر، می‌توانید به صورت آنلاین از وب‌سایت دکتردکتر اقدام کنید.
منابع:
