دیابت بارداری چیست؟ بررسی علائم، علت و عوارض دیابت در بارداری

اگر در دوران بارداری قند خون‌تان افزایش پیدا کند، به دیابت بارداری دچار می‌شوید. این عارضه، حتی در افرادی که پیش از حاملگی مشکل دیابت نداشته‌اند هم بروز می‌کند و دلیل آن، ترشح هورمون‌های بارداری از جفت جنین است. با وجود این‌که درمان دیابت بارداری ممکن است، اما عدم درمان آن می‌تواند مادر و جنین را با خطرات جدی مواجه کند.

برای تشخیص این عارضه در مادران باردار، پزشک زنان در تهران و دیگر شهرهای ایران، اقدام به غربالگری دیابت بارداری می‌کند تا از سلامت مادر و جنین اطمینان حاصل کرده و درصورت بالا بودن میزان قند خون، برای درمان آن اقدامات لازم را انجام دهد. در این مطلب از مجله دکتردکتر، به بررسی این مورد مهم و اساسی در دوران حاملگی پرداخته‌ایم؛ با ما همراه باشید.

در پایان اگر سوالی درباره دیابت بارداری داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.

دیابت بارداری چیست؟

در دوران بارداری ممکن است سطح قند خون بعضی از مادران افزایش پیدا کند. این وضعیت به عنوان دیابت بارداری (Gestational diabetes) شناخته می‌شود که معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری ایجاد می‌شود و می‌توان با انجام تست‌ دیابت در این دوره، آن را تشخیص داده و برای درمان آن، اقدام کرد.

علائم دیابت بارداری

معمولاً به ندرت پیش می‌آید که دیابت بارداری علائمی را ایجاد کند. مخصوصاً در ماه‌های نخست و هفته‌های قبل از هفته 24ام، که احتمال بروز آن بسیار پایین است. بااین‌حال، اگر علائمی را هم تجربه کردید، که احتمالاً خفیف خواهند بود، لازم است آن را با پزشک زنان خود در ارتباط بگذارید.

در حالت کلی، علائم دیابت در دوران بارداری به شرح زیر هستند:

علائم دیابت بارداری در سه‌ماهه اول

رشد بیش‌ازحد جنین در این دوره، یکی از نشانه‌های ابتلا به دیابت بارداری نوع دو است. برای تشخیص این عارضه، لازم است عدم تحمل گلوکز در این دوران بررسی شود. افرادی که به عدم تحمل گلوکز در ابتدای بارداری دچار هستند، معمولاً سطح قند خون ناشتای بالایی دارند.

البته دیابت بارداری از هر نوعی که باشد، در سه ماهه اول بارداری بدون هیچ‌گونه علائم فیزیکی و ظاهری خواهد بود و تنها درصورتی می‌توان به آن پی برد که آزمایش هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1C) انجام گیرد.

علائم دیابت بارداری در سه‌ماهه دوم

افزایش سطح گلوکز در خون مادر، یکی از علائم دیابت بارداری در سه ماهه دوم حاملگی است. در این دوره نیز ممکن است بسیاری از مادران، شاهد بروز علائم ظاهری در خود نباشند، اما با انجام تست‌های غربالگری دیابت بارداری که عموماً توسط دکتر دیابت بارداری (حاملگی) برای همه مادرها توصیه می‌شود.

علائم دیابت بارداری در سه‌ماهه سوم

دیابت بارداری، معمولاً درصورت وجود در مادران باردار، در هفته‌های 24 الی 28 بارداری به اوج خود می‌رسد. مادر ممکن است در این دوران، برخی علائم ظاهری را نیز مشاهده کند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• خستگی
• تاری دید
• تشنگی بیش از حد
• نیاز مفرط به ادرار کردن
• عفونت‌های قارچی واژینال یا پوستی

علل دیابت بارداری

علت دقیق دیابت حاملگی ناشناخته است، اما احتمالاً هورمون‌ها در آن نقش دارند. هنگامی که باردار هستید، ترشح برخی از هورمون‌ها در بدن افزایش پیدا می‌کند. دو مورد از این هورمون‌ها، که احتمالاً باعث بروز دیابت بارداری در مادران می‌شود عبارتند از:

• لاکتوژن جفتی انسانی (hPL)
• و هورمون‌های دیگری که مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهند

این هورمون‌ها بر جفت تأثیر گذاشته و به حفظ بارداری کمک می‌کنند. با رشد جنین، میزان ترشح این هورمون‌ها در بدن افزایش می‌یابد و ممکن است شروع به ایجاد مقاومت بدن در برابر انسولین کند؛ هورمونی که قند خون را تنظیم می‌کند.

اگر ویار بارداری شما خوراکی‌های شیرین و قند و شکر است باید در خوردن این مواد زیاده‌روی نکنید تا به دیابت بارداری مبتلا نشوید.

چه کسانی در معرض دیابت بارداری هستند؟

باوجود این‌که دیابت بارداری، به علت ترشح یک‌سری هورمون‌ها در بدن مادر بروز می‌کند، اما عواملی هم هستند که می‌توانند زمینه‌ساز افزایش ترشح این هورمون‌ها، یا افزایش بیش‌ازحد مقاومت بدن به انسولین در بدن مادر شوند و دیابت بارداری ایجاد کنند.

در حالت کلی، مادران بارداری که شرایط زیر را دارند، مستعد ابتلا به دیابت بارداری هستند:

• افرادی که فشارخون بالا دارند
• سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت دارند
• قبل از بارداری اضافه وزن داشته‌اند
• در دوران بارداری بیشتر از حد طبیعی وزن اضافه کرده‌اند
• بارداری چند قلویی دارند
• سابقه به دنیا آوردن نوزادی با وزن بالای 4 کلیوگرم دارند
• سابقه دیابت بارداری در حاملگی‌های قبلی را دارند
• سابقه سقط جنین یا مرده‌زایی بدون دلیل دارند
• استروئیدهایی مانند گلوکوکورتیکوئیدها مصرف کرده‌اند
• دارای سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، آکانتوز نیگریکانس یا سایر شرایط مرتبط با مقاومت به انسولین هستند
• دارای تبارهای آمریکایی – آفریقایی، اسپانیایی– لاتین، هندی– آمریکایی، آسیایی– آمریکایی بوده یا بومی آلاسکا، هاوایی یا جزایر اقیانوس آرام هستند.

سن بالای بارداری نیز ممکن است ریسک دیابت را بالا ببرد. بنابراین بهتر است بهترین سن برای بارداری را در نظر بگیرید.

نقش ژنتیک در ابتلا به دیابت بارداری چقدر است؟

به لحاظ ژنتیکی نژاد‌های هیسپانیک، سیاه‌پوستان و بومیان آمریکایی و آسیایی بیش از سایرین مبتلا به دیابت بارداری می‌شوند. هم‌چنین سابقه خانوادگی مثبت در وابستگان درجه یک (یکی از والدین یا هردو، خواهر یا برادر) احتمال ابتلا به این بیماری را به شدت افزایش می‌دهد.

روش‌های تشخیص دیابت بارداری

اگر هیچ سابقه شناخته شده‌ای از دیابت و سطح قند خون طبیعی در ابتدای بارداری خود ندارید، احتمالاً پزشک در هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری شما را از نظر دیابت بارداری غربالگری می‌کند.

غربالگری دیابت بارداری

برخی از پزشکان ممکن است با آزمایش غربالگری دیابت در بارداری که به آن تست چالش گلوکز (Glucose Challenge Test) نیز گفته می‌شود شروع کنند. هیچ آمادگی برای این آزمایش لازم نیست. محلول گلوکز می‌نوشید و بعد از ۱ ساعت، آزمایش خون انجام خواهید داد. این تست دو مرحله‌ای است.

تست یک مرحله‌ای

پزشک با آزمایش سطح قند خون ناشتا شروع می‌کند. آن‌ها از شما می‌خواهند که محلولی حاوی ۷۵ گرم کربوهیدرات بنوشید. بعد از یک ساعت و دو ساعت دوباره سطح قند خون را آزمایش می‌کنند. اگر هر یک از مقادیر قند خون زیر را داشته باشید، احتمالاً دیابت بارداری برای شما تشخیص داده خواهد شد:

• سطح قند خون ناشتا بیشتر یا مساوی ۹۲ میلی‌گرم در هر دسی‌لیتر (mg/dL)
• سطح قند خون یک ساعته بیشتر یا مساوی ۱۸۰ میلی‌گرم در هر دسی‌لیتر
• سطح قند خون دو ساعته بیشتر یا مساوی ۱۵۳ میلی‌گرم در هر دسی‌لیتر

تست دو مرحله‌ای

برای تست دو مرحله‌ای نیازی به ناشتا بودن نخواهید داشت. از شما می‌خواهند که محلولی حاوی 50 گرم شکر بنوشید. بعد از 1 ساعت قند خون شما را آزمایش می‌کنند. اگر در آن مرحله سطح قند خون بین 130 تا 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، پزشک ممکن است آزمایش دوم را در روز دیگری توصیه کند.

پزشک آستانه تعیین این مورد را مشخص می‌کند. در طول آزمایش دوم، پزشک با آزمایش سطح قند خون ناشتا شروع می‌کند. آن‌ها از شما می‌خواهند که محلولی با 100 گرم شکر در آن بنوشید. 1، 2 و 3 ساعت بعد قند خون شما را آزمایش می‌کنند.

اگر حداقل دو مورد از مقادیر زیر را داشته باشید، احتمالاً دیابت بارداری را برای شما تشخیص خواهند داد:

• سطح قند خون ناشتا بیشتر یا مساوی ۹۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا ۱۰۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
• سطح قند خون ۱ ساعته بیشتر یا مساوی ۱۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا ۱۹۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
• سطح قند خون ۲ ساعته بیشتر یا مساوی ۱۵۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا ۱۶۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
• سطح قند خون ۳ ساعته بیشتر یا مساوی ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا ۱۴۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر

درمان دیابت بارداری

دیابت حاملگی، معمولاً بااستفاده از مراقبت‌ های حین بارداری شامل یک رژیم غذایی خوب، فعالیت بدنی و ورزش  قابل کنترل است. کنترل این عارضه، به سطح قند خون شما در طول روز بستگی دارد و اگر بتوانید با انجام برخی فعالیت‌ها و مدیریت رژیم غذایی خود، سطح قند خون خود را در حد طبیعی نگه دارید، می‌توانید دیابت بارداری را کنترل کنید. قبل و بعد از غذا آزمایش کنید تا مطمئن شوید که در سطح طبیعی است.

رژیم غذایی برای کنترل دیابت بارداری

در حال کلی، رژیم دیابت بارداری متعادل کلید مدیریت صحیح دوران بارداری است. طبعاً وقتی پای دیابت بارداری هم به میان می‌آید، تغذیه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. مهم‌ترین توصیه‌های تغذیه در مادران باردار مبتلا به دیابت حاملگی عبارتند از:

• در برنامه غذایی خود از تمام گروه‌های غذایی استفاده کنید
• افراد مبتلا به دیابت بارداری باید به مصرف کربوهیدرات، پروتئین و چربی خود توجه ویژه‌ای داشته باشند
• بهتر است حجم وعده‌های غذایی خود را کمتر کرده و تعداد وعده‌ها را افزایش دهید (در 3 وعده اصلی و 2 یا 3 میان‌وعده)
• مصرف مواد غذایی قندی مثل شیرینی‌ها، قند، شکر، عسل و خرما را تا جایی که می‌توانید به حداقل برسانید
• در مواد غذایی نشاسته‌ای مثل نان، برنج، سیب‌زمینی و ماکارونی احتیاط کنید
• روزانه حتما از مواد غذایی فیبردار مثل میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و غلات سبوس‌دار استفاده کنید
• نیاز یک مادر باردار به گروه لبنیات و شیر، بسیار بیشتر از افراد عادی است و حتماً باید این مواد را در رژیم غذایی خود بگنجانید

توجه داشته باشید که حتی در صورت بروز دیابت بارداری نیز باید تغذیه کامل و مقوی داشته باشید. وزن مادر و جنین در هیچ دوره از حاملگی نباید ثابت مانده یا کاهش پیدا کند. بنابراین رعایت نکات تغذیه بارداری را جدی بگیرید.

مصرف کربوهیدرات در افراد مبتلا به دیابت بارداری

فاصله‌گذاری مناسب بین غذاهای غنی از کربوهیدرات، به جلوگیری از افزایش قند خون کمک می‌کند. پزشک زنان کمک می‌کند تا تعیین کنید که در روز چه مقدار کربوهیدرات باید مصرف کنید. کربوهیدرات‌های ارتقا‌دهنده سلامت عبارتند از:

• غلات کامل
• برنج قهوه‌ای
• لوبیا، نخود، عدس و سایر حبوبات
• سبزیجات نشاسته‌ای
• میوه‌های کم‌قند

میزان مصرف پروتئین در افراد مبتلا به دیابت بارداری

افراد باردار باید سعی کنند روزانه دو تا سه وعده پروتئین مصرف کنند. منابع خوب پروتئین عبارتند از:

• گوشت بدون چربی
• مرغ
• ماهی
• توفو

البته، بر اساس فهرست کالج آمریکایی متخصصین زنان و زایمان (ACOG)، مصرف انواع خاصی از ماهی‌ها، به دلیل محتوای جیوه بالایی که دارند، برای مادران باردار ممنوع است.

میزان مصرف چربی در افراد مبتلا به دیابت بارداری

چربی‌های تقویت کننده سلامتی که باید در رژیم غذایی خود بگنجانید عبارتند از:

• آجیل بدون نمک
• دانه روغن زیتون
• آووکادو

ورزش و فعالیت بدنی در در افراد مبتلا به دیابت بارداری

ورزش کردن می‌تواند به کنترل سطح قند خون مادر و بهبود دیابت بارداری کمک کند. وقتی ورزش می‌کنید، مصرف گلوکز ماهیچه‌ها بیشتر می‌شود و زمانی‌که این اثر از بین رفت، عضلات برای مدتی نسبت به انسولین حساس‌تر می‌شوند. این اتفاق باعث می‌شود که سطح قند خون در بدن کاهش پیدا کند.

برای این‌منظور می‌توانید 15 الی 30 دقیقه فعالیت بدنی و ورزش‌های سبک زیر را داشته باشید:

• شنا
• یوگا
• پیاده‌روی
• دوچرخه‌سواری ثابت داخل سالن
• دستگاه‌های پله‌نوردی
• ایروبیک با ضربه کم

درمان دارویی دیابت بارداری

اگر دیابت بارداری در شما تشخیص داده شود، برنامه درمانی به سطح قند خون شما در طول روز بستگی دارد. بااین‌حال اگر با داشتن یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی و ورزش منظم، کنترل نشد، نیاز به تزریق انسولین نیز اضافه می‌شود. پزشک می‌تواند به شما بگوید که اگر سطح قند خون خیلی پایین بیاید یا به طور مداوم بالاتر از میزان نرمال باشد، چه کاری باید انجام دهید.

تقریباً 15 درصد از زنان باردار مبتلا به دیابت بارداری، برای درمان نیاز به انسولین دارند. معمولاً درمان با تزریق یک تا دو نوبت انسولین در روز شروع می‌شود و اگر سطح قند خون بعد از غذا خوردن بالا باشد، ممکن است لازم باشد که دفعات تزریق به سه یا چهار بار در روز افزایش پیدا کند. نکته! انسولین بی‌خطر است.

درمان دیابت بارداری در طب‌سنتی

برخی توصیه‌های طب‌سنتی برای کنترل و درمان دیابت بارداری نیز وجود دارند که درصورت رعایت کردن، می‌توانند به بهبود سطح قند خون و وضعیت مادر کمک کنند. مجموعه‌ای از این توصیه‌ها و دستورالعمل‌ها عبارتند از:

• پرهیز از پرخوری و کم‌خوری (داشتن تغذیه متعادل)
• تنظیم رژیم غذایی برای نداشتن یبوست
• پرهیز از درهم‌خوری (خوردن چند نوع غذا باهم)
• استفاده از همه گروه‌های غذایی
• عدم افراط در استفاده از قندها و کربوهیدرات‌ها
• داشتن وزن متناسب
• انجام ورزش‌های مناسب
• و مصرف برخی داروهای گیاهی (قطعاً با هماهنگی دکتر زنان)

پایش قند خون برای کنترل دیابت بارداری

برای کنترل دیابت بارداری لازم است مدام سطح قند خون خود را چک کنید تا بتوانید با رژیم غذایی مناسب، ورزش یا درصورت صلاحدید پزشک با مصرف انسولین و داروهای خوراکی، آن را کنترل کنید.

پایش قند خون، معمولاً چهار مرتبه در روز انجام می‌شود:

• قبل از غذا خوردن در صبح
• یک یا دو ساعت بعد از صرف صبحانه، ناهار و شام

ثبت این اطلاعات، به شما کمک می‌کند تا میزان گلوکز مصرفی در وعده‌های غذایی خود را کنترل کنید و اگر دیابت بارداری کنترل نشد، با صلاح‌دید پزشک مصرف انسولین را آغاز کنید.

پیشگیری از دیابت بارداری

اتخاذ عادات ارتقا‌دهنده سلامتی می‌تواند به کاهش شانس ابتلا به این بیماری کمک کند. اگر باردار هستید و یکی از عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری را دارید، سعی کنید یک رژیم غذایی مغذی داشته باشید و به طور منظم ورزش کنید.

اگر قصد دارید در آینده نزدیک باردار شوید و اضافه‌وزن دارید، با یک دکتر زنان در مورد راه‌های کاهش وزن اضافی ایمن و آماده‌شدن برای بارداری صحبت کنید.  حتی کاهش وزن اندک می‌تواند به شما در کاهش خطر ابتلا به دیابت بارداری کمک کند.

عوارض دیابت بارداری

آیا دیابت بارداری چه عوارض یا خطراتی برای مادر و جنین دارد؟ اگر دیابت بارداری به خوبی مدیریت نشده باشد، ممکن است سطح قند خون در طول بارداری بالاتر از آن‌چه که باید باشد، باقی بماند. این امر می‌تواند منجر به بروز عوارضی در مادر شود و بر سلامت جنین نیز تأثیر بگذارد. به‌عنوان‌ مثال، ممکن است موارد زیر را در پی داشته باشد:

• وزن بالای نوزاد هنگام تولد
• مشکلات تنفسی در نوزاد
• ممکن است شانه‌های نوزاد در حین زایمان، در کانال زایمان گیر کند
• هیپوگلیسمی (افت قند خون) در نوزاد
• مرده‌زایی (مرگ نوزاد قبل از تولد)
• پره‌اکلامپسی یا مسمومیت بارداری در مادر

همچنین ممکن است این نوزادان در آینده در معرض خطر ابتلا به دیابت باشند. به همین دلیل بسیار مهم است که اقداماتی را برای مدیریت دیابت بارداری خود انجام دهید.

آیا باید نگران دیابت نوع ۲ نیز باشیم؟

اگر عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را دارید، پزشک احتمالاً در اولین ویزیت قبل از زایمان شما را از نظر این وضعیت آزمایش می‌کند. این عوامل خطر عبارتند از:

• اضافه وزن
• بی‌تحرک بودن
• فشارخون بالا
• پایین بودن سطح کلسترول خوب
• لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) در خون
• بالا بودن سطح تری‌گلیسیرید در خون
• سابقه خانوادگی دیابت
• سابقه دیابت بارداری، پیش‌دیابت یا علائم مقاومت به انسولین
• سابقه به دنیا آوردن نوزادی با وزن بیش از 4 کیلوگرم
• داشتن نژادهای خاص

آیا بعد از وضع حمل، باز هم خطری مادر مبتلا به دیابت بارداری را تهدید می‌کند؟

در اکثر این زنان، تحمل گلوکز پس از زایمان به حالت طبیعی باز می‌گردد؛ ولی هم‌چنان خطر قابل‌ملاحظه‌ای (۳۵ تا ۶۰ درصد) برای بروز دیابت شیرین طی ۱۰ تا ۲۰ سال آینده وجود خواهد دارد که باید کنترل و مدیریت شود.

دیابت بارداری، مشکلی رایج که به راحتی قابل کنترل است

دیابت بارداری، با وجود این‌که درصورت عدم‌کنترل می‌تواند برای مادر و جنین خطرساز باشد، اما با یک‌سری دستورالعمل‌های ساده یا درنهایت تجویز دارو قابل درمان است. به‌ویژه اگر قرار باشد بهترین متخصصین زنان تهران ویزیت بیمار را برعهده داشته باشند.

درصورتی‌که دوران بارداری خود را سپری می‌کنید و به دنبال دکتر زنان خوب هستید تا وضعیت شما را کنترل کرده، درصورت بروز دیابت بارداری یا هر عارضه دیگری، کمک‌تان کند، می‌توانید برای نوبت‌دهی دکتر از سایت دکتردکتر اقدام نمایید.

اگر تجربه‌ای درخصوص دیابت بارداری دارید، می‌توانید با ما و دیگر خوانندگان مجله دکتردکتر به اشتراک بگذارید.