درماتوفیتوز چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟ انواع درماتوفیتوز کدام‌اند و هرکدام چه علائمی دارند؟ برای درمان این بیماری پوستی باید چه کرد؟ دراین مقاله به به این سوالات پاسخ خواهیم داد.
ابتلا به بیماری‌های پوستی باعث نگرانی‌های زیادی در مردم می‌شوند، ولی تنها با کمک پزشک می‌توان نوع و علت این بیماری‌ها را تشخیص داد، به همین علت در این مقاله تا جای ممکن از نشان دادن تصاویر این بیماری‌ها به دلیل ایجاد شبهه در مخاطبان خودداری می‌کنیم. بهتر است در صورتی که به ابتلا به هر بیماری مشکوک هستید به پزشک متخصص مراجعه کنید.
درماتوفیتوز چیست؟
عفونت درماتوفیتوز (Dermatophytosis) یا تینه‌آ (tinea) نوعی عفونت قارچی است که بر اثر درماتوفیت‌ها ایجاد می‌شود. این نوع از قارچ به کراتین مرده حمله می‌کند و در آن رشد می‌کند. گونه‌های مختلفی به کراتین انسانی حمله می‌کنند و این گونه‌ها متعلق به جنس‌های روپوست‌رستان (Epidermophyton)، ریزهاگ (Microsporum)، مورستان (Trichophyton) هستند. این قارچ‌ها در قسمت خارجی پوست رشد کرده و الگوهایی حلقه مانند ایجاد می‌کنند که در اصطلاح به آن کرم حلقوی (ringworm) گفته می‌شود. این نوع از عفونت‌ها بسیار رایج بوده و بخش‌های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این دسته از عفونت‌ها معمولاً با موفقیت درمان می‌شوند و درصد موفقیت درمان به منطقه‌ی عفونت و درصد پاسخ به درمان بستگی دارد.
پاتوفیزیولوژی
عفونت‌ها محدود به لایه‌های مرده پوست می‌شود ولی فضاهای مرطوب و گرم تحریک کننده هستند. عفونت ممکن است از دیگر افراد به انسان منتقل شود (anthropophilic) یا اینکه ممکن است از طریق خاک منتقل شود (geophilic) و یا اینکه ریشه حیوانی داشته باشد (zoophilic)
رایج‌ترین ارگانیسم‌ها عبارتند از:
- Trichophytons rubrum
- Trichophytons tonsurans
- Trichophytons interdigitale
- Trichophytons mentagrophytes
- Microsporum canis
- Epidermophyton floccosum
- طبقه بندی بالینی درماتوفیتوز بسته به منطقه‌ی بدن عبارتند از:
- پوست سر: تینه آ کاپیتیس (tinea capitis)
- پا: تینه آ پدیس (tinea pedis)
- دست: تینه آ دست (tinea manuum)
- ناخن: تینه آ ناخن (tinea unguium) یا عفونت قارچی ناخن (onychomycosis)
- منطقه ریش: تینه آ باربی (tinea barbae)
- کشاله ران: تینه آ کروریس (tinea cruris)
- تنه و بازوها: تینه آ کورپوریس (tinea corporis)
اپیدمیولوژی
درماتوفیتوز در بخش‌های مختلف جهان شایع است. برخی از انواع درماتوفیتوز شایع‌تر هستند. برای مثال تینه آ پدیس در بزرگسالان و تینه آ کاپیتیس در کودکان بیشتر شایع است. عفونت قارچی ناخن هم بسیار شایع است.
نشانه‌ها وعلائم درماتوفیتوز چیست؟
- خارش، دانه‌های پوستی، تغییر رنگ ناخن از جمله علائم و نشانه‌های رایج درماتوفیتوز هستند.
- ریزش مو در تینه‌آ کاپیتیس رخ می‌دهد که معمولاً در کودکان دیده می‌شود.
- مشکلاتی همچون عفونت ثانویه (سلولیت و زرد زخم) هم ممکن است به مجموعه علائم و نشانه‌ها اضافه شود.
- درماتوفیتوز در افرادی که ورزش‌های پر برخورد انجام می‌دهند، شایع‌تر است.
- این عارضه افرادی با نقص ایمنی را درگیر می‌کند.
انواع درماتوفیتوز و علائم آن
درماتوفیتوز انواع مختلفی دارد که در این بخش ضمن معرفی هر کدام به علائم آن نیز خواهیم پرداخت.
تینه‌آ پدیس
این نوع از عفونت معمولاً بین انگشتان پا، جایی که پوست در معرض رطوبت قرار دارد و قرمز شده است، ایجاد می‌شود. همچنین این نوع از عفونت درماتوفیتوز در کف هم ایجاد می‌شود و در این حالت اریتِما، زیر کیسه‌های آب‌دار و جوش‌های چرکی هم ایجاد می‌شوند.
تینه‌آ کاپیتیس
این نوع از عفونت قارچی منجر به ریزش مو می‌شود.
عفونت قارچی ناخن‌ها
در این حالت ناخن از بستر خود جدا می‌شود و عفونت قارچی ناخن با تخریب، ضخیم شدن و تغییر رنگ ناخن در هنگام رشد همراه است.
تینه‌آ کورپوریس
- زخم‌های پوستی حالت حلقوی داشته و دارای حاشیه‌های بر آمده هستند.
- امکان ایجاد ریز کیسه‌های آب‌دار و یا جوش‌های چرکی در این نوع عفونت وجود دارد
- معمولاً زخم‌ها روی پوست میان تنه، بازوها و زانوها ایجاد می‌شود
تینه‌آ دست
- این نوع از عفونت معمولاً به همراه تینه‌آ پدیس ایجاد می‌شود
- معمولاً تنها یک دست را درگیر می‌کند
- پوسته پوسته شدن و قرمزی پوست به شخص قابل توجهی دیده می‌شود
- تشخیص غلط و استفاده از استروئید ممکن است باعث گسترش بیشتر عفونت خواهد شد.
تینه‌آ کروریس
- معمولاً در مردان ایجاد می‌شود.
- معمولاً زمانی قبل از بروز نهفته باقی می‌ماند
- مناطقی از پوست قرمز رنگ شده، در حالی که در قسمت مرکزی روشن بوده و حاشیه‌های برآمده دارند
تینه‌آ ریش
- نواحی ریش را تحت تأثیر قرار می‌دهد
- قرمزی، پوسته پوسته شدن و جوش‌های چرکی از جمله خصوصیات آن است.
تشخیص درماتوفیتوز
دیگر دانه‌های پوستی حلقوی ممکن است با عفونت‌های تینه‌آ اشتباه گرفته شوند. اگزما و پسوریازیس هم معمولاً با تینه‌آ اشتباه گرفته می‌شود. تینه‌آ ورسیکالر یا قارچ چند رنگی (Pityriasis versicolor) سراسر شکم را می‌پوشاند در حالی که عفونت با قارچ کاندیدا نوعی دانه‌های پوستی موج‌دار ایجاد می‌کند و در بیماران مبتلا به دیابت و یا افرادی که تحت درمان آنتی بیوتیکی هستند، دیده می‌شود.
درمان با استروئید‌های موضعی معمولاً منجر به گیجی شده و باعث می‌شود که عفونت قارچی کم‌تر حالت فلس دار و زبر داشته و پوست بیشتر گل انداخته به نظر برسد. از نظر بالینی تشخیص ممکن است سخت باشد. در صورت امکان برای آزمایش قارچ شناسی یابد از پوست اسکراب گرفته شده و بعد به آزمایشگاه فرستاده شود. دیگر عفونت‌های قارچی شبیه تینه‌آ نیستند.
دیگر عارضه‌هایی که باید مدنظر قرار گیرند، شامل:
درماتیت تماسی (Contact dermatitis) برای آشنایی بیشتر با این بیماری مقاله درماتیت تماسی را مطالعه کنید.
عرق‌سوز (Intertrigo)
اریتراسما (Erythrasma)
مایکوزیس فونگوئید (Mycosis fungoides)
طاسی منطقه‌ای (Alopecia areata)
درماتیت سبوره‌ای (Seborrhoeic dermatitis) علائم این بیماری را در مقاله درماتیت سبورئیک در مجله دکتردکتر ببینید.
بررسی و معاینه بیشتر
- بررسی میکروسکوپی پوست و ناخن
- کشت قارچی به تشخیص نوع قارچ منجر می‌شود، ولی همیشه قابل استناد نیست و گاهی هم برای دریافت نتیجه باید ۶ هفته منتظر ماند
- نور فرابنفش برای تشخیص تینه‌آ کاپیتیس مناسب است. قارچ فلورسنت تولید می‌کند. فلورسنت در تینه‌آ کورپوریس یا تینه‌آ کروریس دیده نمی‌شود.
- اگر عارضه غیر معمول بوده و به درمان پاسخ ندهد، نمونه برداری پوستی انجام خواهد شد
دیابت، نقص ایمنی، آتوپی و سندروم کوشینگ با عفونت قارچی همراه اند.
درمان درماتوفیتوز در انسان
روش‌های مختلفی برای درمان درماتوفیتوز وجود دارد که عبارتند از:
درمان دارویی درماتوفیتوز
برای بیشتر عفونت‌های پوستی دوبار استفاده روزانه از پماد ایمیدازول (imidazole) کافی است. درمان با این پماد تا یک یا دو هفته بعد از بهبود پوست هم ادامه پیدا خواهد کرد. دیگر مواد ضد قارچ عبارتند از:
کلوتریمازول (Clotrimazole)
ایکونازول (Econazole)
کتوکونازول (Ketoconazole)
میکونازول (Miconazole)
استفاده روزانه از پماد تربینافین (Terbinafine) هم می‌تواند به عنوان یک درمان جایگزین به کار گرفته شود. به دلیل گران بودن این پماد تنها یک هفته استفاده از آن کافی است. در حالی که درمان با پماد ایمیدازول نیازمند استفاده به مدت ۴ هفته است.
اگر استفاده از این پماد موفقیت آمیز نباشد، آزمایش قارچی پوست دوباره بررسی خواهد شد. اگر آزمایش منفی باشد، تشخیص مورد تجدید نظر قرار خواهد گرفت. استفاده از پماد تربینافین برای افراد زیر ۱۲ سال توصیه نمی‌شود.
میکونازول یا کلوتریمازول برای استفاده موضعی زنان باردار یا شیرده توصیه می‌شود.
دیگر فرآورده‌های ضد قارچی قابل دسترس عبارتند از:
- گریزئوفولوین (اسپری) (Griseofulvin)
- اسید سالیسیلیک (Salicylic acid)
- آندکانوئیت‌ها (Undecenoates)
- پماد ترکیبی بنزوئیک اسید (Compound benzoic acid ointment) – برخی اوقات برای کرم حلقوی سر استفاده می‌شود ولی از نظر کاربرد زیبایی کم‌تر قابل قبول است.
- تولنافتات (Tolnaftate) که برای درمان پای ورزشکاران استفاده می‌شود، بدون نسخه از داروخانه‌ها قابل تهیه است.
- ترکیبات دارای کورتیکواستروئید معمولاً استفاده نمی‌شوند. تنها زمانی که مقدار عفونت بافتی زیاد باشد، تنها برای یک هفته می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. استروئید‌های موضعی هم نباید به تنهایی استفاده شوند.
رعایت بهداشت فردی
- به فعالیت‌های درسی و ورزشی خود ادامه دهید
- در رختکن‌های عمومی پاهای خود را پوشیده نگه دارید
- مواد سیستمیک برای تینه‌آ کاپیتیس و عفونت قارچی ناخن مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر چند برای بیماری‌های ناخن دیستال محدود از آمورولفین و تیوکونازول باید استفاده کرد.
- از این مواد باید در مواردی که بیماری شدید است استفاده کرد. همچنین زمانی که درمان‌های موضعی اثر نمی‌کند و یا استفاده از آن‌ها نامناسب است، از این درمان استفاده می‌شود. پیش از شروع درمان خوراکی باید اسکراپ پوست هم انجام شود.
درمان‌های خوراکی رایج
- استفاده‌ی روزانه تربینافین ۲۵۰ میلی‌گرم برای دو تا ۶ هفته
- دوبار مصرف در روز ایتراکونازول ۱۰۰ میلی‌گرم برای یک هفته (دوز بالای این دارو برای یک هفته و دور پایین این دارو برای سی روز باید مصرف شود) . مصرف این دارو به تربینافین ارجعیت دارد.
- قرص‌های گریزئوفولوین هم موجود هستند ولی معمولاً به شکل گسترده‌ای توسط دیگر عوامل ضد قارچی سرکوب می‌شوند.
از مصرف خودسرانه هر گونه دارو جهت درمان بیماری‌های پوستی بدون تجویز متخصص پوست خودداری کنید. هر دارویی می‌تواند عوارضی در پی داشته باشد. بنابراین پیش از انجام هر کاری با یک پزشک متخصص در این زمینه مشورت کنید. یکی از وظایف متخصص پوست ارائه بهترین راهکارها در این زمینه می‌باشد. در مقاله متخصص پوست کیست اطلاعات بیشتری در این زمینه داده شده است.
مشکلات و عوارض درماتوفیتوز
اصلی‌ترین عارضه‌ی ناشی از درماتوفیتوز عفونت باکتریایی ثانویه است. ریزش مو از عوارض جانبی تینه‌آ کاپیتیس یا کرم حلقوی پوست سر است. درد و مشکل در هنگام به پا داشتن کفش هم می‌تواند نشانه‌ای از عفونت قارچی ناخن باشد.
دنبال کردن صحیح برنامه درمانی و اقدامات احتیاطی تا حدود زیادی از بروز دوباره عفونت جلوگیری خواهد کرد.
پیشگیری از بیماری درماتوفیتوز
- رعایت بهداشت پوستی
- رعایت بهداشت ناخن‌ها
- پرهیز از مرطوب نگه داشتن طولانی مدت یا نم‌دار نگه داشتن پوست و پاها
- پرهیز از پوشیدن طولانی مدت کفش‌های ورزشی که منجر به حفظ عرق پا و بیشتر کردن گرما و رطوبت می‌شود.
- درمان تینه‌آ پدیس یا پای ورزشکاران که به پیشگیری از عفونت قارچی ناخن (onychomycosis) کمک می‌کند.
- پوشیدن لباس های زیر تمیز و گشاد
منبع:
patient
وقت خوش
جهت بهداشت و عدم انتقال این قارچ توسط لمس با دست یا خاراندن چه اقدامی باید انجام داد ایا شستن دست با صابون کفایت دارد