بیماری فیستول مقعدی نوعی مشکل عفونی است که در انتهای روده و اطراف مقعد بروز می‌کند. علت فیستول مقعدی معمولاً آبسه مقعدی، التهاب روده بزرگ، شقاق مقعدی، یبوست، بواسیر و زخم روده است. علائم فیستول مقعدی بیشتر شامل درد، قرمزی و خروج عفونت بد بو از ناحیه مقعد است. برای درمان بیماری فیستول مقعدی، باید به دکتر گوارش مراجعه کنید. برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی فیستول مقعدی و موارد مربوط به آن اختصاص می‌دهیم.
در پایان اگر سوالی داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب و در بخش نظرات مطرح کنید تا پزشک پاسخ دهد.
فیستول مقعدی چیست؟
فیستول مقعدی، تونل یا کانالی کوچک پر از چرک و عفونت است. این کانال، از قسمت انتهایی روده آغاز شده و پوست اطراف مقعد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در حالت کلی «فیستول» به معنای لوله یا مجرایی باریک است، که بین دو بخش از بدن یا از بخش داخلی به سطح خارجی (پوست) ایجاد می‌شود.
عوامل مختلفی باعث ایجاد فیستول می‌شوند اما به گفته medscape،
تصور می‌شود که بیشتر فیستول‌ها در نتیجه عفونت کریپتو گلندولار با آبسه مقعد، ایجاد می‌شوند.
فیستول‌ها هیچ وقت طبیعی نیستند و همیشه به دلیل عفونت، التهاب یا بیماری به وجود می‌آیند.
فیستول مقعدی چه علائمی دارد؟
مهم‌ترین علائم فیستول مقعدی، شامل درد ورم مقعد، تورم پوست اطراف مقعد، احساس درد هنگام مدفوع و درد رکتوم است. همچنین در بسیاری از موارد، از ناحیه فیستول چرک و عفونت ترشح نیز ترشح می‌شود. این ترشحات، معمولاً به صورت مایع غلیظ هستند و لباس زیر فرد را کثیف می‌کنند. سایر علائم را باهم بررسی می‌کنیم:
- خون‌ریزی خفیف همراه با خارش
- بروز اختلال در عملکرد دستگاه گوارش
- تب
- ایجاد تغییر در عملکرد روده
- التهاب روده و کولیت
- درد روده
در صورت پیشرفت و گسترش عفونت، علایم فیستول مقعدی تشدید شده و ممکن است به سلامت عمومی فرد آسیب برساند. برای اینکه از پیشرفت علایم جلوگیری کنید، حتما بایستی به دکتر گوارش مراجعه کنید. برای آشنایی بیشتر با نحوه عملکرد دکتر گوارش و حیطه تخصصی وی، مطلب تخصص کبد و گوارش چیست را مطالعه کنید.
انواع فیستول مقعدی
فیستوفیستول‌ها در بخش‌های مختلف بدن تشکیل می‌شوند و انواع متفاوتی دارند. فیستول‌های آنورکتال، که به نواحی روده بزرگ، راست روده و مقعد اطلاق می‌شوند، خود شامل فیستول ترانسفینکتریک، فیستول اینترسفینکتریک، فیستول سوپر اسفنکتریک و فیستول اکسترا اسفنکتریک هستند. بااینحال، در بیان ساده‌تر موارد زیر را شامل می‌شوند:
- فیستول‌های سطحی؛ در ناحیه سطحی مقعد قرار دارند و به راحتی با جراحی‌های ساده درمان می‌شوند.
- فیستول‌های عمیق؛ به بافت‌های عمیق مقعد نفوذ می‌کنند و با تکنیک‌های جراحی خاص درمان می‌شوند.
- فیستول‌های پیچیده؛ این نوع از فیستول‌ها، مسیر‌های چند‌گانه و غیرقابل پیش‌بینی دارند. درمان فیستول‌های پیچیده زمان‌بر است و به برنامه‌ریزی دقیق و مداخلات تخصصی جراحی نیاز دارد.
فیستول‌های عمیق و پیچیده، به دلیل درگیر کردن عضلات مهم لگن، باعث بروز بی‌اختیاری مدفوع در افراد می‌شوند.
فیستول مقعدی به چه دلایلی بروز می‌کند؟
شمار زیادی از فیستول‌های مقعدی، به دلیل آبسه مقعدی، عفونت‌های مزمن، بیماری‌های التهابی روده، سرطان مقعد و رکتوم، عفونت‌های مقاربتی و رابطه جنسی مقعدی بروز می‌کنند. همچنین، بیوست و تغذیه نادرست نیز در این خصوص تاثیر دارند. دلایل فیستول مقعدی را همراه توضیحات کامل در جدول زیر آورده‌ایم:
| دلایل فیستول مقعدی | توضیحات کلی | نکات مهم |
| آبسه مقعدی | آبسه، یک حفره پر از چرک و عفونت است در ناحیه رکتوم و مقعد تشکیل می‌شود. | در صورتی که آبسه درمان یا تخلیه نشود، فیستول مقعدی به وجود می‌آید. |
| بیماری‌های التهابی روده | بیماری‌های مانند دیورتیکولیت، باعث بروز التهاب مزمن در دستگاه گوارشی می‌شوند. | افراد مبتلا به این بیماری‌ها بیشتر از دیگران در معرض فیستول مقعدی قرار دارند. |
| عفونت‌های مزمن | یعنی عفونت‌های مکرر و مزمن که به درستی درمان نشده‌اند. | در صورت ابتلا به فیستول مقعدی، میزان عفونت بیشتر است. |
| سرطان‌های رکتوم و مقعد | تومور‌های سرطانی به بافت‌های عمیق رکتوم و مقعد نفوذ می‌کنند. | در نواحی رکتوم و مقعد، مجرا‌ها و تونل‌های غیرطبیعی ایجاد می‌کنند. |
| عفونت‌های مقاربتی | بیماری‌هایی مانند سیفلیس و کلامیدیا این عفونت‌ها را ایجاد می‌کنند. | احتمال بروز فیستول مقعدی را افزایش می‌دهند. |
| رابطه جنسی مقعدی | رابطه آنال، به عضلات مهم مقعد آسیب می‌رساند. | رعایت نکردن نکات بهداشتی در رابطه آنال باعث بروز عفونت و فیستول مقعدی می‌شود. |
| یبوست مزمن | فشار شدید هنگام دفع، در دیواره مقعد ترک ایجاد می‌کند. | در صورت عفونی شدن ترک‌ها فیستول ایجاد می‌شود. |
| شرایط نادر ژنتیکی | به معنای رشد ناقص برخی از ارگان‌های ناحیه مقعد است. | رشد ناتمام و ناقص مشکلاتی مانند عفونت و فیستول ایجاد می‌کند. |
| سبک زندگی | تغذیه نادرست، کمبود فیبر در رژیم غذایی، نشستن طولانی مدت خطر و استرس بروز یبوست مزمن را افزایش می‌دهد. | یبوست یکی از مهم‌ترین دلایل تشکیل فیستول است. |
همچنین، انجام بعضی از عمل‌های جراحی در ناحیه مقعد و رکتوم نیز از دلایل دیگر بروز فیستول مقعدی است. ناشی بودن پزشک در حین جراحی، بروز عفونت‌های شدید بعد از عمل جراحی نیز در این مورد دخیل‌اند.
علت فیستول مقعدی در کودکان و نوزادان
فیستول مقعدی در کودکان و نوزادان، معمولاً به علت مشکلات مادرزادی و عفونت‌های مکرر در ناحیه مقعد بروز می‌کند. فیستول مقعدی در کودکان و نوزادان نادر است. در نتیجه، روند درمانی پیچیده بوده و باید با مراقبت‌های ویژه و مداخلات جراحی تخصصی انجام گیرد.
علت فیستول مقعد در زنان
فیستول‌های مقعدی در زنان، احتمالاً همراه با عوارض زایمان یا جراحی‌های مربوط به ناحیه تناسلی و شقاق مقعد بروز می‌کنند. همچنین، تغییرات هورمونی، بروز اختلال در چرخه قاعدگی و بیماری‌های خودایمنی نیز در پیش‌روی فیستول‌های مقعدی دخیل هستند. در این خصوص، مشورت و ارتباط دائم با پزشک متخصص در جهت کنترل بیماری بسیار مهم است.
علت فیستول مقعد در مردان
تمامی دلایلی که در تیتر قبل ذکر کردیم، در بروز فیستول مقعدی مردان دخیل‌اند. بااینحال، داشتن عادات بهداشتی نامناسب، زخم مقعدی و توجه نکردن به علائم اولیه فیستول، خطر افزایش علایم را در پی دارد. از‌این‌رو، درمان به موقع و مدیریت صحیح علایم بیماری، از پیشرفت و گسترش عفونت جلوگیری می‌کند.
فیستول مقعدی چگونه درمان می‌شود؟
برای درمان انواع فیستول‌های مقعدی، ابتدا باید علت وقوع فیستول و نوع آن مشخص شود. برای مثال، ممکن است علت وقوع فیستول، بواسیر باشد. در نتیجه، برای تشخیص فیستول مقعدی ابتدا باید به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید. دکتر گوارش بعد از بررسی شرایط فیزیکی، روش درمانی شما را مشخص می‌کند. همچنین، احتمالاً در روند تشخیص از کولونوسکوپی کمک بگیرد. بعد از مشخص شدن نوع فیستول، پزشک متخصص احتمالاً انجام جراحی و مصرف دارو را تجویز خواهد کرد.
مصرف دارو و استفاده از پماد
مصرف دارو‌ها و استفاده از پمادهای مناسب، در کاهش علائم و تسکین درد ناشی از فیستول موثر هستند. انواع دارو‌ها و پماد‌هایی که در این خصوص تجویز می‌شوند شامل موارد زیر هستند:
- داروهای آنتی‌بیوتیک؛ سیپروفلوکساسین، مترونیدازول و آموکسی‌سیلین را شامل می‌شوند.
- داروهای مسکن؛ شامل ناپروکسن، ایبوپروفن، دیکلوفناک و کتورولاک هستند.
- پمادهای ضدعفونی‌کننده ضد التهابی؛ پماد هیدروکورتیزون، پماد تریامسینولون را شامل می‌شوند. این پمادها، برای کاهش التهاب و تسکین درد و خارش موثر‌اند.
- پمأد‌های ضد عفونت؛ پماد نئومایسین و پماد موپیروسین برای برای جلوگیری از عفونت یا درمان عفونت‌های موضعی تجویز می‌شوند.
- پمادهای بی‌حس‌کننده؛ شامل پماد لیدوکائین است که ضمن بی‌حس کردن ناحیه آسیب دیده، درد را کاهش می‌دهد.
- پمادهای ترمیم‌کننده؛ پمادهای زینک اکساید و پماد آلوئه‌ورا را شامل می‌شوند که برای بهبود زخم‌ها و کاهش التهاب موثر‌اند.
فراموش نکنید که پیش از مصرف یا استفاده، حتما با پزشک متخصص مشورت کنید.
انجام جراحی
انجام جراحی، بهترین روش درمان فیستول مقعدی است. این نوع از جراحی‌ها، با هدف تخلیه فیستول، حذف کامل فیستول و بازسازی بافت آسیب دیده انجام می‌شود. روند درمان جراحی، به گونه‌ای است که ابتداروش جراحی را با توجه به نوع فیستول و شدت عفونی بودن آن تغیین می‌کند. سپس:
- بیمار احتمالاً در بیمارستان بستری می‌شود؛
- تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی قرار می‌گیرد؛
- پزشک متخصص در کوتاه‌ترین زمان ممکن جراحی را انجام می‌دهد.
دوران نقاهت بعد از عمل جراحی، بسته به نوع عمل و شدت فیستول متفاوت است. نکته مهم در این خصوص این است که بیمار برای بهبودی هرچه سریع‌تر، بایستی تحت مراقبت‌های ویژه قرار بگیرد. همچنین، لازم به ذکر است که درمان قطعی فیستول مقعدی بدون جراحی ممکن نیست.
مراقبت‌های لازم بعد از عمل جراحی
مهم‌ترین روند درمانی فیستول مقعدی، مراقبت‌های بعد از عمل جراحی است. این مراقبت‌ها، هم به منظور بهبود سریع و هم به منظور جلوگیری از بروز عوارض فیستول مقعدی انجام می‌گیرد. در این خصوص، رعایت نکات زیر را پیشنهاد می‌کنیم:
- رعایت بهداشت ناحیه جراحی
- مصرف مرتب و دقیق دارو‌ها
- استفاده از پمادها و داروهای ضدعفونی‌کننده
- رعایت تغذیه مناسب
- نوشیدن مایعات
- محدود کردن فعالیت‌های فیزیکی شدید
- رعایت توصیه‌های پزشک ضمن انجام فعالیت‌های روزانه
- استراحت کافی
همچنین، ارتباط منظم با پزشک متخصص در طول دوران نقاهت بسیار مهم و ضروری است.
انجام لیزر
استفاده از لیزر، یکی از روش‌های مدرن، ایمن و پیشرفته برای درمان فیستول مقعدی به شمار می‌رود. در عمل لیزر، پزشک متخصص به کمک اشعه مورد نظر، محل فیستول را برش زده و عفونت فیستول را تخلیه می‌کند. در این روش، اعمال لیزر به ناحیه فیستول هدفمند بوده و به بافت‌های اطراف آسیب نمی‌رسد. لیزر درمانی معمولاً با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و بهبودی آن سریع‌تر از سایر سبک‌های جراحی است. همچنین در لیزردرمانی، خون‌ریزی به حداقل می‌رسد و بهبودی سریع‌تر اتفاق می‌افتد.
توجه داشته باشید که لیزردرمانی، برای درمان فیستول‌های عمیق و شدید احتمالاً مناسب نباشد.
درمان با چسب فیبرین
درمان فیستول مقعدی با چسب فیبرین، از سال‌ها قبل انجام می‌گیرد و از روش‌های قدیمی درمان فیستول مقعد است. چسب فیبرین، از مشتقات پلاسمای خون بوده و به منظور بستن کانال فیستول، به داخل کانال تزریق می‌شود. بعد از تزریق، چسب فیبرین با کانال‌های اطراف فیستول ترکیب می‌شود تا فیستول را مسدود کند.
تزریق چسب فیبرین برای فیستول‌های پیچیده چندان موثر نیست. همچنین، برای همه مناسب نیست و پزشک متخصص بعد از بررسی شرایط بیمار آن را تجویز می‌کند. لازم به ذکر است که این روش چندان پرکاربرد نیست و احتمال عود مجدد فیستول نیز وجود دارد.
روش‌های خانگی برای درمان فیستول مقعد
درمان‌های خانگی برای فیستول مقعد، اغلب برای کاهش علائم، درد و پیشگیری از عوارض فیستول مقعدی کاربرد دارند. یعنی، این روش‌ها هرگز جایگزین درمان‌های پزشکی نیستند. بااینحال، می‌توانید اقدام‌های زیر انجام دهید:
- نشستن در آب گرم؛ یکی از موثرترین روش‌های خانگی برای کاهش درد و التهاب در ناحیه مقعد است. برای انجام آن، می‌توانید وان یا لگن را با با آب گرم پر کنید. سپس، به مدت ۱۵ الی ۲۰ دقیقه داخل آن بنشینید. می‌توانید این کار را ۳ بار در روز تکرار کنید. نشستن در آب گرم، درد ناشی از فیستول را کاهش داده و تا حدودی از عفونت جلوگیری می‌کند.
- استفاده از کمپرس گرم؛ این روش، موجب می‌شود که جریان خون در ناحیه آسیب دیده افزایش یابد. همچنین، در جهت کاهش درد والتهاب نیز موثر است.
- مصرف غذاهای فیبردار؛ رژیم غذایی غنی از فیبر، برای جلوگیری از یبوست و فشار روی ناحیه مقعد موثر است. فیبر، مدفوع را نرم نگه داشته و باعث می‌شود که مدفوع به راحتی از روده عبور کند.
- رعایت بهداشت ناحیه مقعد؛ بعد از هر بار اجابت مزاج، ناحیه مقعد خود را به آرامی بار آب گرم بشویید و سپس با دستمال نرم خشک کنید.
- استفاده از کرم‌ها و پمادهای ضد التهاب؛ مانند کرم آلوئه ورا در تسکین درد موثر هستند.
همچنین، بهتر است از نشستن طولانی مدت اجتناب کنید. زیرا نشستن طولانی مدت، موجب افزایش فشار در این ناحیه و درد مقعد می‌شود.
چگونه از بروز فیستول مقعدی پیشگیری کنیم؟
بدیهی است برای پیشگیری از بروز فیستول، باید از عوامل و دلایل تشدید کننده دوری کنید. اولین نکته توجه به تغذیه است. از آنجایی که یبوست مزمن یکی از عوامل مهم در ایجاد فیستول مقعدی است، بهتر است برای جلوگیری از آن، مصرف فیبر را در رژیم غذایی خود بگنجانید. آکادمی تغذیه آمریکا، میزان مصرف فیبر روزانه را برای زنان، ۲۵ گرم و برای مردان ۳۸ گرم توصیه می‌کند. سایر نکات مهم را باهم بررسی می‌کنیم:
- هر روز به مقدار کافی میوه میل کنید؛
- مصرف سبزیجاتی مانند کلم بروکلی، اسفناج و کلم پیچ را در برنامه خود بگنجانید؛
- آب کافی بنوشید؛
- هرگز روی سطوح سخت و ناهموار ننشینید؛
- به بهداشت و تمیزی پوست اطراف مقعد خود دقت کنید؛
- بهداشت نواحی نشیمن‌گاه و تناسلی خود را رعایت کنید.
برای این‌کار، می‌توانید روزانه ناحیه مقعد خود را با پارچه نرم و به آرامی تمیز کنید.
برای درمان فیستول مقعد به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
برای درمان فیستول، باید به چندین پزشک متخصص مراجعه کنید؛ اما، برای تشخیص فیستول مقعدی و مشخص شدن علت فیستول مقعدی، ابتدا بایستی به متخصص گوارش مراجعه کنید. دکتر گوارش، با بررسی علائم فیستول مقعدی (درد، زخم مقعدی و عفونت)، نخستین اقدام تشخیصی را با کمک کلونوسکوپی انجام می‌دهد. سپس، روش درمان را مناسب با شرایط بدنی و شدت فیستول انتخاب می‌کند. با اینکه احتمال دارد شما را به متخصص دیگری ارجاع دهد.
ما در طول این مطلب، سعی داشتیم تمام جوانب مهم مربوط به فیستول مقعدی را بررسی کنیم. بااینحال، اگر در این خصوص به اطلاعات بیشتری نیاز دارید، بهتر است همین حالا به وب‌سایت نوبت‌دهی آنلاین سایت دکتردکتر مراجعه کنید تا از بهترین پزشکان سراسر ایران نوبت ویزیت دریافت کنید.
منابع:
mayoclinic.com
ncbi.nlm.nih.gov
teachmesurgery.com
سوالات متداول فیستول مقعدی
در صورت پیش‌روی عفونت و عدم درمان، بله خطرناک است.
بله ممکن است؛ حتی در مواردی بعد از انجام جراحی نیز عود می‌کند.
برای کاهش علائم و تسکین درد تا حدودی موثر است. اما روش درمانی قطعی نیست.
دسشویی کثیف میتونه باعثش باشه؟ آخه دسشویی سرراهی رفتم، میترسم.
سلام عزیز
خیر دستشویی آلوده نمیتواند سبب فیستول مقعدی بشه و اغلب عللی مثل عفونت های مقاربتی، کردن( نوعی کولیت )، جراحی همورویید ، آبسه های مقعدی، زایمان طبیعی مکرر همراه با پارگی پرینه میتواند سبب فیستول مقعد بشوند