زخم مزمن چیست و چطور باید آن را درمان و پانسمان کرد؟

زخمی که در مدت پیش‌بینی شده بهبود پیدا نکند، زخم مزمن گفته می‎شود. زخم مزمن چند ماه طول میکشد؟ معمولا زخم‌هایی که در عرض سه ماه خوب نشوند، مزمن در نظر گرفته می‎شوند. این نوع زخم‌ها به مدت طولانی ملتهب باقی می‌مانند و حتی امکان دارد بهبود زخم، ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد. درمان زخم مزمن کمی چالش‌برانگیز است و باید با دقت بیشتری پانسمان شود. در این مقاله از مجله سلامتی دکتر دکتر قصد داریم در مورد علت‌ها، علائم، و روش‌های درمان زخم مزمن آشنا شویم.

زخم مزمن؛ زخم‌هایی که خوب نمی‌شوند!

علت ایجاد زخم مزمن چیست؟

بعضی از دلایل متعدد زخم پوستی مزمن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• بی حرکت بودن (آسیب‌های فشاری یا زخم بستر)، که در آن فشار موضعی مداوم جریان خون را محدود می‌کند.
• آسیب قابل توجه تروما به پوست
• جراحی؛ بریدگی‌های ایجاد شده در حین عمل ممکن است عفونی شده و به کندی بهبود یابند
• سوختگی‌های عمیق
• شرایط پزشکی زمینه ای مانند دیابت یا برخی از انواع بیماری‌های عروقی
• انواع خاصی از عفونت مانند زخم‌های Bairnsdale
• زخم‌های تروفیک، مانند نوروپاتی دیابتی و جذام.

با ایجاد زخم مزمن باید مراقبت‌های بیشتری انجام شود و پانسمان زخم تحت نظر پزشک باشد.

بعضی از عوامل روند بهبودی زخم را کندتر می‌کنند. در ادامه عوامل موثر در کند کردن روند بهبود زخم را بررسی می‌کنیم.

•  مرطوب ماندن محل زخم: یکی از دلایلی که می‌تواند منجر به کند شدن مراحل درمان زخم شود، مرطوب ماندن محل زخم است. به عنوان مثال خیس شدن زخم کف دست و پوشیدن جوراب روند ترمیم زخم را کندتر خواهد کرد.
• عفونت: احتمال عفونت برای زخم‌های باز وجود دارد. در صورتی که زخم عفونت کند، بدن به جای این که به ترمیم زخم بپردازد، مجبور به مبارزه با عفونت خواهد بود.
• خونریزی: در صورتی که خونریزی زخم قطع نشود و به صورت مداوم خونریزی وجود داشته باشد، درمان زخم به تاخیر می‌افتد زیرا لبه‌های زخم در اثر خونریزی به هم نزدیک نمی‎شوند و در این حالت زخم خوب نمی‎شود.
• سن بالا: با بالا رفتن سن، زمان ترمیم زخم طولانی خواهد بود. به همین دلیل افراد مسن بیشتر مستعد زخم مزمن هستند.
• مصرف برخی داروها: برخی از داروها یا روش‌های درمانی مورد استفاده برای کنترل بعضی از بیماری‌ها ممکن است در روند بهبودی بدن اختلال ایجاد کنند.
• استعمال دخانیات: استعمال دخانیات از دیگر دلایل کند شدن روند ترمیم زخم است. همچنین سیگار کشیدن یا دیگر استعال دخانیات می‌تواند باعث افزایش خطر بروز عفونت شود.
• برخی بیماری‌ها: بعضی از بیماری‌ها مثل دیابت و یا بیماری‌های عروقی و روش‌های درمانی که برای بعضی از بیماری‌های خاص استفاده می‎شود، احتمال کند شدن ترمیم زخم را افزایش می‌دهند.
•  وجود اجسام خارجی داخل زخم: در صورتی که اجسام خارجی داخل زخم وجود داشته باشد، زخم بیمار دیرتر بهبود خواهد یافت.
• اعمال فشار یا ساییدگی روی زخم: با اعمال فشار یا ساییدگی روی زخم، روند بهبود آهسته‌تر خواهد شد.
• پوست مرده: پوست مرده از دیگر دلایل زخم مزمن است. پوست مرده باعث می‎شود که ترمیم زخم به تاخیر بیفتد.
• زخم وریدی: زخم وریدی جزء زخم‌های مزمن است که روند درمان آن طولانی‌تر است. این زخم به دلیل مشکل در داخل وریدهای اندام تحتانی ایجاد می‎شود.

آشنایی با انواع زخم مزمن

همه زخم‌ها به صورت حاد آغاز می‎شوند اما احتمال مزمن شدن بعضی از آن‌ها بیشتر است.

در ادامه انواع زخم‌های مزمن را معرفی می‌کنیم:

1. زخم عفونی: زخم‌هایی که بعد از مدتی عفونت و چرکی می‌شوند جزو زخم‌های مزمن به شمار می‌آیند. علت ایجاد این زخم‌ها معمولا به علت تصادف، بریدگی و جراحات است.
2. زخم کاریوما: از دیگر زخم‌های مزمن، زخم کاریوما است. علت ایجاد این زخم‌ها، رشد غیرطبیعی سلول‌ها در بافت زیرپوستی یا پوست است.
3. زخم فشاری: زخم فشاری که با عنوان زخم بستری هم شناخته می‎شود، نوعی زخم است که به علت فشار مداوم به پوست ایجاد می‎شود. این فشار معمولا در نواحی کمر، پاها و پشت به چشم می‌خورد.
4. زخم دیابتی: زخم پای دیابتی از انواع زخم مزمن به شمار می‌آید. در بیماران دیابتی ممکن است زخمی‌در پاها ایجاد شود و ترمیم زخم به علت مشکلات ناشی از انتقال خون به پوست و مشکل در رگ‌های عصبی سخت‌تر می‌شود..
5. زخم آلوده: زخم آلوده ممکن است از دیگر انواع زخم‌های مزمن باشد. دلیل این زخم‌ها ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها هستند.
6. زخم عروقی: زخم‌های عروقی عموما در قسمت پاها دیده می‏شوند. علت این زخم‌های گروهی، مشکلاتی در انتقال مواد غذایی به پوست و مشکل گردش خون است.
7. زخم نورسیسیونی: زخم نورسیسیونی از انواع زخم‌های مزمن است. دلیل ایجاد این زخم‌ها، تبخیر آب از پوست در مناطق گرم و خشک است. قسمت‌هایی که این نوع زخم‌ها بیشتر مشاهده می‌شود، پشت دست و پاها است.
8. زخم سوختگی شیمیایی: در صورتی که پوست بدن با مواد شیمیایی یا بازها یا اسیدها به مدت طولانی تماس داشته باشد، زخم‌های سوختگی شیمیایی ایجاد می‌شود.
9. زخم تحت محیطی: زخم تحت محیطی از دیگر زخم‌های مزمن است. علت ایجاد این نوع زخم، آسیب به پوست مواد محیطی مثل یخ، برف، آب دریا و … است.

پزشک قبل از هر گونه اقدام برای درمان زخم مزمن ، باید نوع زخم مزمن را مشخص کند.

روند عادی بهبود زخم چگونه است؟

روند بهبود زخم پوستی از یک الگوی قابل پیش بینی پیروی می‌کند. اگر یک یا چند مرحله از بهبودی قطع شود، زخم ممکن است بهبود نیابد.

مراحل عادی بهبود زخم عبارتند از:

مرحله التهابی

رگ‌های خونی در محل منقبض شده و برای جلوگیری از از دست دادن خون و پلاکت‌ها جهت ایجاد لخته جمع می‌شوند. پس از تکمیل لخته، رگ‌های خونی منبسط می‌شوند تا حداکثر جریان خون را به زخم بدهند. به همین دلیل است که زخم در حال بهبودی در ابتدا گرم می‌شود و قرمز به نظر می‌رسد. گلبول‌های سفید خون به منطقه سرازیر می‌شوند تا میکروب‌ها و دیگر اجسام خارجی را از بین ببرند. سلول‌های پوست تکثیر می‌شوند و در سراسر زخم رشد می‌کنند.

دریافت نوبت آنلاین از متخصص پوست، مو و زیبایی

مرحله فیبروبلاست

کلاژن، فیبر پروتئینی که به پوست استحکام می‌بخشد، در داخل زخم شروع به رشد می‌کند. رشد کلاژن لبه‌های زخم را تشویق می‌کند تا با هم جمع شده و بسته شوند. سپس رگ‌های خونی کوچک (مویرگ‌ها) در محل تشکیل می‌شوند.

مرحله بلوغ

بدن به طور مداوم کلاژن بیشتری اضافه می‌کند و ناحیه زخمی‌ را تصفیه می‌کند. این عمل ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد. به همین دلیل است که جای زخم‌ها با گذشت زمان محو می‌شوند و ما باید تا مدتی پس از بهبود زخم‌ها از آن‌ها مراقبت کنیم.

چه عواملی مانع بهبود زخم می‌شود؟

عواملی که می‌توانند روند بهبود زخم را کند کنند عبارتند از:

• پوست مرده (نکروز): پوست مرده و مواد خارجی در روند بهبود اختلال ایجاد می‌کنند.
• عفونت: یک زخم باز ممکن است عفونت باکتریایی ایجاد کند. بدن به جای درمان زخم، با عفونت مبارزه می‌کند.
• خونریزی: خونریزی مداوم حاشیه زخم را از هم جدا نگه می‌دارد.
• آسیب مکانیکی: برای مثال، فردی که بی حرکت است به دلیل فشار و اصطکاک مداوم در معرض خطر زخم بستر است.
• رژیم غذایی: رژیم نامناسب غذایی ممکن است بدن را از مواد مغذی مورد نیاز برای التیام زخم محروم کند، مانند ویتامین C، روی و پروتئین.
• شرایط پزشکی: مانند دیابت، کم خونی و برخی بیماری‌های عروقی که جریان خون را در آن ناحیه محدود می‌کند، یا هر اختلالی که سیستم ایمنی را مختل کند.
• سن: بهبود زخم‌ها در افراد مسن بیشتر طول می‌کشد.
• داروها: برخی داروها یا درمان‌های مورد استفاده در مدیریت برخی شرایط پزشکی ممکن است در روند بهبودی بدن اختلال ایجاد کند.
• استعمال دخانیات: کشیدن سیگار روند بهبودی را مختل می‌کند و خطر عوارض را افزایش می‌دهد.
• وریدهای واریسی: محدود شدن جریان خون و تورم می‌تواند منجر به شکستگی پوست و زخم‌های مداوم شود.
• خشکی: زخم‌هایی (مانند زخم‌های پا) که در معرض هوا قرار می‌گیرند احتمال التیام کمتری دارند. سلول‌های مختلفی که در درمان نقش دارند، مانند سلول‌های پوست و سلول‌های ایمنی، به یک محیط مرطوب نیاز دارند.

شرایط بالا جزو موانع بهبود زخم به شمار می‌آیند.

دریافت نوبت آنلاین از متخصص جراح عمومی

روش‌های مراقبت و درمان زخم مزمن

درمان توصیه شده توسط پزشک به سن، سلامتی و ماهیت زخم شما بستگی دارد. مراقبت‌های پزشکی عمومی ‌ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تمیز کردن زخم، این کار به آرامی‌ و اغلب در حمام انجام می‌شود.
• واکسیناسیون کزاز ممکن است در برخی موارد آسیب تروماتیک توصیه شود.
• ترمیم یک زخم عمیق از طریق جراحی ممکن است ضروری باشد.
• بستن زخم‌های بزرگ با بخیه
• پانسمان زخم
• تسکین درد با دارو؛ درد می‌تواند باعث انقباض رگ‌های خونی شود که روند بهبود را کند می‌کند. اگر زخم شما باعث ناراحتی می‌شود، به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک ممکن است به شما توصیه کند که داروهای بدون نسخه مانند پاراستامول مصرف کنید.
• درمان علائم عفونت از جمله درد، چرک و تب. در صورت لزوم، پزشک آنتی بیوتیک و پانسمان‌های ضد میکروبی تجویز می‌کند. طبق دستور مصرف کنید.
• بررسی سایر داروهای خود؛ برخی از داروها مانند داروهای ضد التهاب و استروئیدها در روند بهبودی بدن اختلال ایجاد می‌کنند. در مورد تمام داروهایی که مصرف می‌کنید یا اخیراً مصرف کرده اید، به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک ممکن است دوز دارو را تغییر دهد یا داروهای دیگری را تا زمانی که زخم شما بهبود یابد تجویز کند.
• استفاده از وسایل کمکی مانند جوراب ساق بلند.
• درمان سایر شرایط پزشکی، مانند کم خونی، که ممکن است از بهبود زخم شما جلوگیری کند.
• تجویز آنتی بیوتیک‌های اختصاصی برای زخم‌های ناشی از زخم‌های Bairnsdale یا Buruli.
• توصیه جراحی یا پرتودرمانی برای از بین بردن زخم
• در صورتی که دیابت یا سایر شرایط مرتبط با خون رسانی ضعیف مانع از بهبود زخم شود، پزشک خون رسانی را با جراحی عروق بهبود می‌بخشد.

در ادامه روش‌های درمان زخم مزمن را توضیح می‌دهیم.

اکسیژن درمانی

اکسیژن درمانی یکی از روش‌های درمان زخم مزمن است. در این روش درمانی، بیمار به تنفس مقدار زیادی اکسیژن می‌پردازد. هدف از این کار، افزایش غلظت اکسیژن در خون است. با افزایش غلظت اکسیژن، خونرسانی به ناحیه زخم شده به خوبی انجام می‌شود. این روش درمانی برای از بین بردن زخم دیابتی نیز موثر است.

درمان الکترومغناطیسی و اوتراسوند

یکی از روش‌های درمانی جدید برای زخم مزمن، درمان الکترومغناطیسی و اوتراسوند است. در این روش از امواج صوتی برای درمان زخم مزمن استفاده می‌شود. امواج صوتی موجب گرم‌تر شدن بافت می‎شود. قابل ذکر است که این روش درمانی از نظر علمی ‌هنوز ثابت نشده است.

وکیوم تراپی

از دیگر روش‌های درمان زخم مزمن، وکیوم تراپی است. در این روش برای سریع‌تر شدن روند درمان، از فشار منفی کنترل شده استفاده می‌شود. وکیوم تراپی امروزه برای درمان زخم‌های حاد و مزمن کمک بسیار زیادی می‌کند.

مصرف آنتی بیوتیک

در صورتی که زخم‌ها به باکتری آلوده شوند، ابتدا باید عفونت درمان شود. عفونت با مصرف آنتی بیوتیک درمان می‎شود. آنتی بیوتیک‌ها معمولا به صورت قرص هستند اما در بعضی مواقع به صورت پماد هم روی زخم قرار می‌گیرند.

بانداژ فشاری

در صورتی که علت زخم مزمن، نارسایی وریدی باشد، می‌توان از بانداژ فشاری یا جوراب‌های فشاری نیز برای سریع‌تر کردن روند درمان استفاده کرد. فشار باعث کمک به رگ‌ها برای بازگرداندن خون به رگ‌ها می‎شود. این روش درمانی، درد زخم را نیز کمتر می‌کند.

برداشتن بافت مرده پوست (دبریدمان)

برای درمان زخم مزمن در ابتدا باید پوست مرده از زخم جدا شود. این کار با کمک موچین، کورت و یا چاقوی جراحی انجام می‎شود. در بعضی مواقع نیز کمک است از جت آب با فشار بالا برای تمیز کردن پوست مرده استفاده کرد. این روش به علت دردناک بودن از بی‌حسی و در صورتی که زخم بسیار شدید و حاد باشد از بی‌هوشی استفاده می‎شود.

درمان خانگی زخم‌های مزمن

برای درمان خانگی زخم‌های مزمن در ابتدا باید رژیم غذایی صحیحی داشته باشید و زخم خود را به درستی پانسمان کنید. از آن جایی که درمان زخم مزمن سخت‌تر است، باید یادآور شویم که خودسرانه کاری انجام ندهید و اگر قصد درمان خانگی دارید، بهتر است قبل از آن با پزشک مشورت کنید تا با راه‌کارهای خانگی آشنا شوید. می‌توانید از گروه درمانی بخواهید که در منزل به درمان و پانسمان زخم‌های شما بپردازند.

پیشنهاداتی برای مراقبت خانگی از زخم‌های مزمن

توصیه‌های خودمراقبتی و خانگی برای زخم‌هایی که به آهستگی بهبود می‌یابند عبارتند از:

• در صورت امکان از داروهایی که در روند بهبود طبیعی بدن اختلال ایجاد می‌کنند، استفاده نکنید. به عنوان مثال، داروهای ضد التهابی (مانند آسپرین بدون نسخه) عملکرد سلول‌های سیستم ایمنی را مختل می‌کند. در این مورد با پزشکتان مشورت نمایید.
• رعایت رژیم غذایی صحیح؛ بدن شما به غذای خوب برای تسریع روند بهبودی نیاز دارد.
• زخم خود را پانسمان نگه دارید زخم‌ها در صورت گرم نگه داشتن سریعتر بهبود می‌یابند. سعی کنید هنگام تعویض پانسمان سریع عمل کنید.

• غذاهای غنی از ویتامین C را در رژیم غذایی خود بگنجانید. بدن برای ساخت کلاژن به ویتامین C نیاز دارد. میوه‌ها و سبزیجات تازه، سایر مواد مغذی ضروری برای بهبود زخم‌ها مانند ویتامین A، مس و روی را نیز به بدن شما می‌رسانند.  استفاده از مکمل‌های تغذیه ای زیر نظر پزشک نیز روش مناسبی برای تامین ویتامین‌هاست.

• از کرم‌های ضد عفونی کننده، شستشو یا اسپری روی زخم مزمن استفاده نکنید. این ترکیبات برای سلول‌های درگیر در ترمیم زخم سمی‌هستند.
• روتین ورزشی داشته باشید زیرا باعث افزایش جریان خون، بهبود سلامت عمومی‌و تسریع بهبود زخم می‌شود.
• هر گونه بیماری مزمن پزشکی مانند دیابت را مدیریت کنید.
• سیگار نکشید!

با رعایت نکات بالا، روند درمانی خود را سریع‌تر خواهید کرد.

اهمیت به کارگیری روش‌های درمان خانگی

درمان خانگی زخم‌های مزمن اهمیت زیادی دارد زیرا این روش‌ها معمولاً هزینه کمتری دارند و مواد لازم برای آنها به راحتی در دسترس هستند. استفاده از موادی مانند عسل، آلوئه ورا و زردچوبه که خواص ضد التهابی و ضد عفونی‌کننده دارند، می‌تواند به پیشگیری از عفونت و تسریع بهبود زخم کمک کند. همچنین، درمان خانگی می‌تواند به کاهش درد و ناراحتی بیمار کمک کرده و نیاز به مراجعه مکرر به مراکز درمانی را کاهش دهد. این مزایا باعث می‌شود که بیماران بتوانند به طور مستقل و با اطمینان بیشتری به مراقبت از زخم‌های خود بپردازند.

نحوه پانسمان زخم مزمن

در مرحله اول زخم مزمن باید توسط پزشک بررسی شود تا اندازه، میزان التهاب، ترشح‌ها و عمق زخم مشخص شود. سپس ناحیه زخم با استفاده از شستشوی ملایم و مواد ضدعفونی کننده پاکسازی می‎شود.

در این مرحله بافت‌های مرده اطراف زخم و آلودگی‌ها تمیز خواهد شد. سپس با توجه به نوع زخم، روش درمانی انتخاب می‎شود. روش درمانی ممکن است لیزرتراپی، داروهای موضعی و فشار منفی باشد. در مرحله بعد پانسمان استریل باید انجام شود. در این مرحله از گاز استریل و باند پانسمان استفاده می‎شود تا تمیزی محل زخم حفظ شود و زخم دچار عفونت نشود. استفاده از بانداژ مناسب مرحله آخر پانسمان زخم مزمن است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

زخم خود را به طور منظم چک کنید. در صورت داشتن علائم زیر بهتر است هرچه زودتر به پزشک مراجعه نمایید:

• خون ریزی شدید
• افزایش درد
• چرک یا ترشح
• تب

سوال پیش می‌آید که به چه پزشکی مراجعه کنم؟ برخی از کلینیک‌ها وجود دارد که به عنوان کلینیک تخصصی زخم مشهور هستند و به درمان زخم می‌پردازند. پزشکی که به او مراجعه می‌کنید باید توانایی تشخیص، درمان و پیشگیری از عفونت را داشته باشد. در صورتی که به متخصص زخم دسترسی ندارید می‌توانید در ابتدا به پزشک عمومی ‌یا متخصص داخلی مراجعه کنید. در صورت نیاز شما را به پزشک دیگری ارجاع خواهند داد.

آیا زخم مزمن نیاز به تشخیص دقیق دارد؟

قبل از هر گونه اقدامی ‌برای درمان، باید علت زخم‌های مزمن شناسایی شود تا بتوان عوامل زمینه‌ای را کنترل کرد. به عنوان مثال اگر زخم پا به دلیل دیابت ایجاد شده باشد، پزشک شما سطح قند خونتان را بررسی می‌کند و ممکن است توصیه کند که برای جلوگیری از عود زخم در آینده به یک متخصص مراجعه کنید.

روش‌های تشخیص زخم مزمن

روش‌های تشخیص زخم مزمن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• معاینه فیزیکی شامل بازرسی زخم و ارزیابی عصب موضعی و خون رسانی
• سابقه پزشکی شامل اطلاعاتی در مورد شرایط پزشکی مزمن، جراحی اخیر و داروهایی که به طور معمول مصرف می‌کنید یا اخیرا مصرف کرده اید.
• آزمایش خون و ادرار
• بیوپسی از زخم
• کشت زخم برای جستجوی میکروارگانیسم‌های بیماری زا

پزشک بنابر صلاحدید خود یکی از روش‌های تشخیصی را انتخاب و اجرا می‌کند. در بعضی مواقع ممکن است پزشک از چند روش تشخیصی استفاده کند.

زخم مزمن، زخمی که درمان آن طول می‌کشد!

از آنجایی که درمان زخم مزمن زمان‌بر است بنابراین باید صبر بیشتری برای مراحل درمان آن داشته باشید. همه مراحل درمان باید تحت نظر پزشک باشد. اگر برایتان سوال پیش می‌آید که زخم مزمن چند ماه طول میکشد، باید بگوییم که ممکن است درمان زخم مزمن چندین ماه یا حتی چند سال طول بکشد. با مراقبت اصولی می‌توانید این زمان را به حداقل برسانید. کافیست تحت نظر پزشک باشید و همه نکات ذکر شده توسط دکترتان را رعایت کنید. اگر سوالی در رابطه با زخم مزمن دارید، در بخش کامنت برایمان یادداشت کنید در اولین فرصت پاسخگوی شما خواهیم بود.

سوالات متداول زخم مزمن