مشکل در بلع یا دیسفاژی چیست؟ علل، انواع و روش درمان

افرادی که مشکل در بلع دارند ممکن است که به بیماری‌های مختلفی مبتلا شده باشند. اما منظور از مشکل در بلع یا دیسفاژی چیست، دیسفاژی می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های مختلف سیستم عصبی، مغزی و اختلالات عضلانی باشد. این مشکلات باعث می‌شود تا در بخش‌های مری، حلق و عضلات بلع مشکلاتی رخ دهد. اما با بروز علائم مشکل در بلع باید به پزشک مراجعه کرد تا عادات غذایی بررسی شوند و درمان سریع‌تر آغاز شود. در ادامه به بررسی انواع دیسفاژی، علت‌ها و عوارض آن پرداخته‌ایم. 

در پایان، اگر پرسشی درباره دیسفاژی و مشکل در بلع داشتید، در بخش نظرات بپرسید تا پزشک به شما پاسخ دهد.

مشکل در بلع یا دیسفاژی چیست؟

هنگامی ‌که غذا و نوشیدنی را وارد دهان خود می‌کنید، عضلات و اعصاب مختلفی درگیر هستند تا بتوانند بلع را به راحتی به معده برسانند. مشکل در بلع بیشتر در دهان، گلو یا مری ایجاد می‌شوند که شرایط غذا خوردن را با اختلال همراه می‌کند. مشکلات بلع می‌تواند برای افرادی خفیف و برای افراد دیگر، شدید باشد.

به گفته سایت clevelandclinic ،

دیسفاژی یا مشکل در بلع نشانه بسیاری از شرایط پزشکی مختلف است. این شرایط شامل اختلالات سیستم عصبی و مغزی، اختلالات عضلانی و انسدادهای فیزیکی در گلو می‌شود. عفونت‌ها، مانند گلودرد استرپتوکوکی (لوزه‌های باکتریایی)، می‌توانند باعث درد و التهاب شوند که منجر به دیسفاژی می‌شود. دیسفاژی می‌تواند پس از جراحی سر و گردن یا سایر انواع درمان رخ دهد. به عنوان مثال، پرتودرمانی برای سرطان سر و گردن، تومورها را از بین می‌برد، اما می‌تواند به بافت درگیر در بلع نیز آسیب برساند.

اگر شرایط به گونه‌ای است که به هیچ وجه نمی‌توانید چیزی را ببلعید باید سریعا به دکتر گوارش مراجعه کنید تا سریعتر تحت درمان قرار بگیرید.

انواع دیسفاژی چیست؟ 

دیسفاژی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که هر یک از این موارد به عنوان مشکل و بیماری شناخته می‌شوند. انواع دیسفاژی در فاز‌های مختلفی رخ می‌دهند که عبارتند از:

• فاز پیش دهانی: هنگامی ‌که غذا از بشقاب وارد دهان می‌شود.
• فاز دهانی: هنگامی ‌که غذا در دهان جویده و آماده بلع می‌شود.
• فاز حلقی: هنگامی‌ که غذا از کام جلویی و گلو عبور می‌کند.
• فاز مری: هنگامی ‌غذا از داخل مری عبور خواهد کرد.

هریک از این فاز‌ها می‌توانند در دسته‌بندی و انواع مختلفی قرار گیرند که به شرح زیر هستند:

دیسفاژی دهانی (Oral Phase)

دیسفاژی دهانی هنگامی ‌رخ می‌دهد که جویدن و ترکیب کردن غذا در دهان و بزاق با مشکل روبه‌رو باشد. در این شرایط، فرد نمی‌تواند غذا را به سمت عقب و گلو هدایت کرد. در بعضی از مواقع غذا در دهان می‌ماند و منجر به رفلکس معده می‌شود. اما علل ایجاد مرحله دهانی عبارتند از:

• سکته
• سندروم داون
• شکاف کام
• پارکینسون
• ام.اس
• بیماری نورون‌های حرکتی
• سندروم شوگرن
• خشکی دهان
• خشکی دهان به علت داروها
• تومور‌ها
• آسیب حاصل از پرتو درمانی
• اضطراب شدید
• گاز زدن ضعیف
• مشکل دندان
• فک ضعیف
• کهنسالی

هریک از این علائم می‌تواند مشکلات بلع را به وجود آورند و احساس بدی در فرد ایجاد کنند.

دیسفاژی حلقی  (Pharyngeal Phase)             

دیسفاژی حلقی هنگامی ‌رخ می‌دهد که فرد در ناحیه حلق با مشکل روبه‌رو است و نمی‌تواند به خوبی غذا را ببلعد. بیماری‌هایی مانند سکته، پارکینسون و ام اس می‌توانند به بروز این مرحله از مشکل در بلع منجر شوند. اگر در ناحیه حلق، غذا یا نوشیدنی به راحتی به مری انتقال پیدا نمی‌کنند باید با پزشک متخصص مشورت داشت تا بررسی‌های لازم انجام شوند.

همچنین دقت داشته باشید که دیسفاژی حلقی می‌تواند بعد از پرتو درمانی در ناحیه گردن هم رخ دهد.

دیسفاژی مری  (Esophageal Phase)            

در دیسفاژی مری، غذا در مسیر اشتباهی قرار می‌گیرد و مسیر درست را طی نمی‌کند. در این شرایط صدای فرد بسیار عجیب است. در این مرحله قدرت ماهیچه‌ها برای بستن اپیگلوت و محافظت از مسیر‌های تنفسی با مشکل همراه است و تکه‌های غذا می‌توانند هنگام بلع در حلق باقی بمانند. همچنین بلع در مسیر نادرستی است و دهانه بالایی مری، قدرت کافی برای انتقال لقمه به سمت حلق ندارد.

علل بروز دیسفاژی چیست؟

دیسفاژی به دلایل مختلفی رخ می‌دهد که هر یک از آن‌ها باید بررسی شوند تا مشکلات و بیماری‌های دیگر رخ ندهند. از این رو مهم‌ترین علل بروز دیسفاژی را در جدول زیر آورده ایم.

هریک از این علائم را باید پزشک متخصص بررسی کند تا بتوان برای برطرف کردن مشکل بلع اقداماتی را انجام داد. سرطان لوزه نیز می‌تواند با علائمی نظیر دیسفاژی و مشکل در بلع همراه باشد.

چه امراضی می‌توانند باعث مشکلات بلع شوند؟

بیماری‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند مشکلاتی در بلع ایجاد کنند. این بیماری‌ها به شرح زیر هستند:

• سیستم عصبی و اختلالات مغزی؛ پارکینسون، تصلب بافت چندگانه (ام‌اس)، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) و سکته‌ مغزی
• اختلالات عضلانی؛ آشالازی، اسکلروز سیستمیک (اسکلرودرمی)، اسپاسم‌های کریکوفارنکس و اسپاسم‌های مری
• باریک شدن و انسداد مری؛ سرطان مری، تومور یا غده‌ تیروئید متورم، هیپرتروفی کریکوفارنکس
• اسکار ناشی از رفلاکس اسید؛ بافت اسکار در نتیجه‌ GERD(بیماری رفلاکس اسید)
• عفونت: التهاب لوزه‌ها (گلودرد)

هریک از این بیماری‌ها می‌توانند مشکل در بلع ایجاد کنند و فرد برای غذا خوردن با سختی روبه‌رو شود.

علائم دیسفاژی چیست؟

نشانه‌ها و علائم مختلفی برای شناسایی بیماری دیسفاژی وجود دارند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• درد هنگام بلعیدن
• ناتوانی در بلع
• دل درد مکرر
• برگشت غذا یا اسید معده به گلو
• کاهش وزن
• سرفه هنگام بلعیدن
• احساس گیر کردن غذا در گلو یا قفسه سینه یا پشت استخوان سینه (استرنوم)
• آب دهان
• گرفتگی صدا
• برگشت غذا

پزشک متخصص می‌تواند با بروز این علائم آزمایش‌ها و معاینات مختلفی را انجام دهد تا مشکل در بلع درمان شود.

روش های تشخیص دیسفاژی چگونه است؟

بیمار پس از مراجعه به پزشک، می‌تواند در مورد علائم و زمان شروع‌ آن‌ها با پزشک صحبت کند. پزشک برای تشخیص مشکل بیمار، ابتدا به معاینه بدنی بیمار اکتفا می‌کند و حفره‌ی دهان را برای یافتن ناهنجاری‌ها یا تورم‌های خاص در این ناحیه بررسی می‌کند.

در همین حال، ممکن است، تشخیص دیسفاژی به سادگی امکان‌پذیر نباشد و نیاز به آزمایش‌های تخصصی‌تری باشد و پزشک مجبور شود آزمایش‌های تخصصی‌تر را برای یافتن علت دقیق مشکل بیمار انجام دهد. قبل از انتخاب پزشک بهتر است اطلاعاتی درباره اینکه تخصص گوارش چیست کسب کنید.

آزمایش اشعه Barium X-ray 

آزمایش اشعه Barium X-ray در اکثر مواقع برای ارزیابی ناهنجاری‌ یا انسداد در نواحی داخل مری به کار می‌رود. در طی این معاینه، یک مایع یا قرص حاوی رنگینه به بیمار خورانده می‌شود که روی اشعه ایکس شکمی به وضوح قابل مشاهده است. پزشک هنگامی که بیمار مایع یا قرص را بلعید به بررسی تصاویر اشعه ایکس می‌پردازد تا عملکرد مری را ارزیابی کند.

ویدیو فلورسکوپی

ویدیو فلورسکوپی (Videofluorscopic) بلع، یک معاینه رادیولوژی است که از نوعی اشعه ایکس به نام فلوروسکوپی استفاده می‌کند. این آزمایش مراحل دهانی، حلقی و مری را در پرتوی ایکس نشان می‌دهد. در طی این معاینه، انواع غذاهای جامد و مایعات رقیق و غلیظ به بیمار خورانده می‌شود. این نوع معاینه به پزشک کمک می‌کند تا فرایند مصرف مواد غذایی و مایعات در مری را تشخیص دهد. پزشکان می‌توانند از اطلاعات حاصل از این آزمایش برای تشخیص ضعف و عملکرد عضلات استفاده کنند.

آندوسکوپی (Endoscopy)

ممکن است از آندوسکوپی برای بررسی تمام نواحی مری استفاده شود. در طی این معاینه، پزشک لوله‌ای بسیار نازک را که به سر آن دوربینی کوچک متصل است به داخل مری بیمار وارد می‌کند. آزمایش آندوسکوپی به پزشک این امکان را می‌دهد که مری را با جزئیات بالا مشاهده کند و نارسایی‌های موجود را به دقت ارزیابی کند.

مانومتری (Manometry)

مانومتری آزمایش دیگری است که نیازی به عمل جراحی ندارد و می‌تواند برای بررسی بخش داخلی گلوی فرد مورد استفاده قرار گیرد. این آزمایش فشار عضلات موجود در گلو را هنگام بلع بررسی می‌کند. پزشک لوله‌ای را وارد مری فرد می‌کند تا فشار در عضلات فرد را هنگام انقباض اندازه‌گیری کند.

دیسفاژی چگونه درمان می‌شود؟

روش‌های درمانی مختلفی برای مشکل در بلع وجود دارند که هریک از آن‌ها را پزشک متخصص، مشخص می‌کند. متداول‌ترین روش‌های درمان برای بیماری دیسفاژی عبارتند از:

• تمرینات بلع دهانی برای تقویت عضلات انجام دهید
• روﯾﮑردهای جبرانی بلع
• تغییرات حرکتی هنگام خوردن

دقت داشته باشید که اگر اختلال در  بلع ماندگار باشد، می‌تواند منجر به سوء تغذیه و کمبود آب بدن به‌ خصوص در افراد جوان و مسن شود. همچنین بروز عفونت‌های تنفسی و «آسپیراسیون ریوی (Aspiration Pneumonia)» نیز امکان پذیر هستند. این عوارض جدی و خطرناک هستند و باید به طور کامل درمان را شروع کرد. اگر اختلال بلع ناشی از سفت شدن مری باشد، ممکن است روشی به نام «اتساع مری (Esophageal Dilation)» برای باز کردن راه مری استفاده شود. در طی این روش، یک کیسه هوای کوچک در مری بیمار قرار داده می‌شود تا مری فرد گشادتر شده و سپس کیسه هوا برداشته می‌شود.

اما اگر رشد غیرطبیعی توده در مری وجود داشته باشد، ممکن است انجام عمل جراحی ضروری باشد. همچنین ممکن است از جراحی برای از بین بردن توده در مری‌ استفاده شود. اگر فرد دچار بازگشت اسید به مری یا زخم معده باشد، ممکن است برای او داروهای خاص یا رژیم غذایی جهت جلوگیری از بازگشت اسید به مری تجویز شود.

در موارد شدید، ممکن است نیاز باشد بیمار در بیمارستان بستری شود تا بتواند در آنجا از طریق لوله‌ مخصوصی تغذیه کند. این لوله‌ مخصوص از راه دهان و مری مستقیم به معده فرد فرستاده می‌شود. اصلاح رژیم غذایی هم می‌تواند در درمان مشکل بلع غذا یا اختلال بلع لازم باشد تا فرد دچار کم‌آبی بدن و سوء تغذیه نشود.

هومیوپاتی برای دیسفاژی

درمان هومیوپاتی برای مشکل دیسفاژی را هر پزشکی انجام نمی‌دهد. زیرا تحقیقات کمی ‌درباره این موضوع انجام شده است. اما با توجه به مطالعاتی که انجام شده، این روش درمانی می‌تواند در درمان مشکل بلع کمک کننده باشد. اما پزشکی که روش درمانی هومیوپاتی را انتخاب می‌کند باید ابتدا شرایط فیزیکی، احساسی و ذهنی بیمار را به خوبی بررسی کند. به طور کلی روش‌های درمان هومیوپاتی به شرح زیر هستند:

• باپتیسیا تینکتوریا (baptesia tinctoria)؛ هنگامی ‌که مایعات در گلوی فرد باعث قرمزی و التهاب گلو می‌شود.
• باریتا کاربونیکا (baryta carbonica) ؛ در مواردی استفاده می‌شود که فرد لوزه‌های بزرگ دارد.
• کاربو وگاتابیلیس (carbo vegatabilis) ؛ اگر بیماری به دلیل نفح معده و گوارش شرایط خوبی برای خوابیدن ندارد.
• ایگناتیا (ignatia) ؛ اگر فرد با بعض در گلو، سرفه و اسپاسم عضلات مواجه می‌شود از این روش درمانی استفاده می‌شود.
• لاچسیس (lachesis)؛ در صورتی که فرد احساس فشرده شدن گلو را دارد که بیشتر در اثر پوشیدن لباس‌های نگ در ناحیه گلو است.

پزشک با بررسی علائم و نشانه‌هایی که بیماری دارد می‌تواند روش درمان هومیوپاتی را انتخاب کند. بنابراین مهم است که ابتدا با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین روش درمانی انتخاب شود.

چه نوع توانبخشی به مشکلات بلع کمک میکند؟    

برخی از پزشکان و متخصص‌های گوارش، توانبحشی را در درمان بیماری موثر می‌دانند. از جمله مواردی که توصیه می‌شود به شرح زیر هستند:

• تغییر نحوه‌ خوردن و نوشیدن: درمانگر توصیه می‌کند که لقه‌های کوچک‌تر و حجم کمی ‌از غذا را به طور کامل بجوید در بعضی از شرایط هم ممکن است که بلعیدن مایعات سخت باشد، از این رو باید از پودرهای غلیط کننده مایعات برای بلعیدن استفاده کرد.
• عمود نشستن در حین غذا خوردن: درمانگر برای جلوگیری از مسدود شدن راه تنفسی و سختی در بلعیدن پیشنهاد می‌دهد که سر خود را کج بگیرید و به صورت عمود بنشینید.
• پاکسازی گلو: در بعضی از شرایط ممکن است که تکه‌های کوچکی از غذا در گلو گیر کند. درمانگر با توانبخشی شما در پاکسازی گلو می‌تواند این مشکل را برطرف کند.

همچنین آسیب شناس گفتار و زبان می‌توانند با تمرینات عضلات بلع به بیماری کمک کند.

عوارض دیسفاژی چیست؟

بروز عفونت‌های تنفسی فوقانی و پنومونی از مهم‌ترین عوارضی هستند که در اثر عدم درمان مشکل بلع رخ می‌دهند. در صورتی که مواد غذایی خورده شده در مسیر اشتباهی وارد شوند ممکن است که به ریه آسیب وارد کند. اما از متداول‌ترین عوارض دیسفاژی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سوء تغذیه: افرادی که در بلغ مشکل جدی و حاد دارند نمی‌توانند به خوبی غذا بخورند و این موضوع باعث می‌شود تا سلامت حیات آن‌ها تهدید شود. با عدم مصرف مواد مغذی هم دچار سوء تغذیه خواهد شد.
• کم آبی بدن: فردی که نتواند به میزان کافی آب و مایعات مصرف کند؛ دچار کم آبی شده و بدن او دهیدراته می‌شود.
• مرگ: فرایند بلع غذا برای انسان حیاتی است و اگر این روند با مشکل همراه باشد ممکن است که منجر به عفونت ریه شود و جان فرد به خطر بیافتد.

هریک از این عوارض می‌توانند به سلامتی فرد آسیب وارد کنند. از این رو با بروز علائم مشکل در بلع باید سریع به پزشک متخصص مراجعه کرد تا درمان آغاز شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

مشکل در بلع یکی از بیماری‌های خطرناک است که با عوارض مختلفی همراه خواهد بود. در صورتی که علائمی‌ مانند: گیر کردن غذا در گلو، عدم نوشیدن راحت مایعات، ناتوانی در بلع و دل درد مکرر دارید باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک متخصص با بررسی شرایط بیماری می‌تواند بهترین روش درمانی را انتخاب کند تا از بروز عوارض این بیماری جلوگیری کرد.

اگر فکر می‌کنید دچار اختلال در عمل بلع هستید، پیش از هر گونه اقدام به متخصص داخلی یا دکتر گوارش مراجعه کنید. سامانه آنلاین نوبت دهی دکتردکتر شما را در مسیر نوبت گیری از بهترین پزشکان همراهی خواهد کرد.

ما سعی کرده ایم که در این متن به سوال دیسفاژی چیست پاسخ دهیم و درباره علائم و روش‌های درمانی آن اطلاعاتی را در اختیارتان قرار دهیم. اما اگر درباره دیسفاژی و عضلات بلع سوالی دارید می‌توانید در انتهای همین متن و در قالب کامنت با ما در ارتباط باشید.

منبع:

healthline.com

سوالات متداول دیسفاژی