پرتودرمانی نوعی درمان سرطان است که در آن از پرتوهای متمرکز برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کنند.
دو نوع اصلی پرتودرمانی برای درمان سرطان، پرتودرمانی خارجی و پرتودرمانی داخلی است. نوع اشعه ای که پزشک توصیه می کند به نوع سرطان، اندازه و محل تومور و سلامت عمومی فرد بستگی دارد. پرتودرمانی ممکن است به دستیابی به اهداف مختلف درمانی کمک کند. به عنوان مثال، ممکن است اثربخشی جراحی را افزایش دهد، به جلوگیری از گسترش سرطان کمک کند، یا علائم سرطان پیشرفته را تسکین دهد.
رایج ترین نوع پرتودرمانی پرتودرمانی خارجی است. این نوع شامل ماشینی است که پرتوهای پرانرژی تابش را به سمت سلول های سرطانی هدایت می کند. این دستگاه اجازه می دهد تا تابش در مکان های خاصی مورد هدف قرار گیرد، به همین دلیل است که پزشکان از پرتوهای خارجی برای تقریباً همه انواع سرطان استفاده می کنند.
به گفته موسسه ملی سرطان (NCI)، حدود نیمی از افراد مبتلا به سرطان پرتودرمانی دریافت خواهند کرد.
چرا پرتودرمانی انجام می شود؟
پرتودرمانی ابزار مهمی برای درمان سرطان است و اغلب همراه با سایر روش های درمانی مانند شیمی درمانی یا جراحی برداشتن تومور استفاده می شود. اهداف اصلی پرتودرمانی کوچک کردن تومورها و کشتن سلول های سرطانی است. در حالی که درمان احتمالاً به سلول های سالم نیز آسیب می رساند، آسیب دائمی نیست. سلول های طبیعی و غیرسرطانی شما این توانایی را دارند که پس از پرتودرمانی بهبود یابند. برای به حداقل رساندن تأثیر تشعشع بر بدن، تابش فقط نقاط خاصی از بدن شما را هدف قرار می دهد.
پرتودرمانی را می توان در مراحل مختلف درمان سرطان و برای نتایج متفاوت استفاده کرد. از پرتودرمانی می توان در شرایط زیر استفاده کرد:
- برای کاهش علائم در سرطان پیشرفته و در مراحل پایانی
- به عنوان درمان اولیه سرطان
- در ارتباط با سایر درمان های سرطان
- برای کوچک کردن تومور قبل از جراحی
- برای از بین بردن سلول های سرطانی باقی مانده پس از جراحی
خطرات پرتودرمانی
مهم نیست که از چه نوع پرتویی استفاده می شود، خستگی و ریزش مو از عوارض جانبی رایج هستند. ریزش مو فقط در قسمتی از بدن که تحت درمان است اتفاق می افتد. تابش بر سلول های پوست نیز تأثیر می گذارد. تغییرات پوستی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تاول زدن
- خشکی
- خارش
- لایه برداری
سایر عوارض جانبی پرتو به ناحیه تحت درمان بستگی دارد و می تواند شامل موارد زیر باشد:
- اسهال
- گوش درد
- زخم های دهان
- دهان خشک
- حالت تهوع
- اختلال عملکرد جنسی
- گلو درد
- ورم
- مشکل در بلع
- مشکلات دفع ادرار، مانند ادرار دردناک یا فوریت ادرار
- استفراغ
بر اساس منبع NCI، اکثر این عوارض جانبی در عرض دو ماه پس از اتمام درمان از بین می روند. در موارد نادر، عوارض جانبی می تواند شش ماه یا بیشتر پس از پایان درمان باقی بماند یا حتی مجدداً ظاهر شود. عوارض جانبی دیررس می تواند شامل موارد زیر باشد:
- مشکلات دهان
- مشکلات مفصلی
- لنف ادم یا تورم بافتی
- ناباروری
- سرطان ثانویه احتمالی
اینها گاهی ممکن است سالها پس از درمان ظاهر شوند. در مورد هر گونه نگرانی در مورد عوارض جانبی با پزشک خود صحبت کنید.
لیست پزشکان متخصص رادیوتراپی (پرتودرمانی)
چگونه برای پرتودرمانی آماده شویم؟
اولین قدم در پرتودرمانی این است که تشخیص دهید که این روش درمانی مناسب برای شماست. پزشک شما همچنین مقادیر دوز و فرکانس تابش را که برای نوع و مرحله سرطان شما مناسب تر است را تعیین می کند. گاهی اوقات پزشک شما ممکن است تصمیم بگیرد که پرتودرمانی برای استفاده در مراحل بعدی مناسب‌تر است، بنابراین ممکن است ابتدا سایر درمان‌های سرطان را دریافت کنید. آماده سازی برای پرتودرمانی شامل شبیه سازی پرتو است.
شبیه سازی تشعشع
شما روی همان نوع میزی که برای درمان شما استفاده می شود، دراز خواهید کشید.
دراز کشیدن بی حرکت در زاویه مناسب برای موفقیت درمان بسیار مهم است، بنابراین تیم مراقبت های بهداشتی شما ممکن است از بالشتک ها و مهارها استفاده کنند تا شما را در بهترین زاویه برای درمان قرار دهند.
سپس برای تعیین وسعت کامل سرطان و محل متمرکز شدن تشعشعات، سی تی اسکن یا اشعه ایکس انجام خواهید داد.
پس از تعیین بهترین مکان برای پرتودرمانی، تیم درمان شما آن ناحیه را با یک خالکوبی بسیار کوچک مشخص می کند. این خالکوبی معمولاً به اندازه یک کک و مک است. در موارد خاص، نیازی به خالکوبی دائمی نیست.
اکنون آماده شروع پرتودرمانی هستید!
نحوه انجام پرتودرمانی
پرتودرمانی معمولاً پنج روز در هفته به مدت 1 تا 10 هفته به جلسات درمانی نیاز دارد. تعداد کل درمان ها به اندازه و نوع سرطان بستگی دارد. هر جلسه معمولاً حدود 10 تا 30 دقیقه طول می کشد. اغلب، هر آخر هفته از درمان به فرد مرخصی داده می شود که به ترمیم سلول های طبیعی کمک می کند.
در هر جلسه، روی میز درمان دراز می‌کشید، و تیم شما شما را قرار می‌دهد و همان نوع بالشتک‌ها و مهارهایی را که در شبیه‌سازی اولیه تشعشع شما استفاده می‌شد، اعمال می‌کند. همچنین ممکن است پوشش یا سپرهای محافظ روی یا اطراف شما قرار داده شود تا از سایر اعضای بدن در برابر تشعشعات غیر ضروری محافظت کند.
پرتودرمانی شامل استفاده از یک دستگاه شتاب دهنده خطی است که تابش را به نقطه مناسب هدایت می کند. ماشین ممکن است در اطراف میز حرکت کند تا تابش را در زوایای مناسب هدایت کند. همچنین ممکن است دستگاه صدای وزوز تولید کند که کاملا طبیعی است. در طول این آزمایش نباید دردی احساس کنید. همچنین می‌توانید در صورت لزوم از طریق اینترکام اتاق با تیم خود ارتباط برقرار کنید. پزشکان شما در نزدیکی اتاق مجاور خواهند بود و آزمایش را زیر نظر خواهند داشت.
پیگیری بعد از پرتودرمانی
در طول هفته‌های درمان، پزشک شما به‌دقت برنامه درمانی و دوز و سلامت عمومی شما را زیر نظر خواهد داشت.
شما در طول پرتودهی تحت چندین اسکن تصویربرداری و آزمایش قرار خواهید گرفت تا پزشکان شما بتوانند مشاهده کنند که شما چقدر به درمان پاسخ می دهید. این اسکن‌ها و آزمایش‌ها همچنین می‌توانند به آنها بگویند که آیا نیاز به ایجاد تغییراتی در درمان شما وجود دارد یا خیر. اگر عوارض جانبی ناشی از تشعشعات را تجربه کردید – حتی اگر مورد انتظار باشد – در قرار بعدی به پزشک خود بگویید. گاهی اوقات، حتی تغییرات کوچک می تواند تفاوت بزرگی در کاهش عوارض جانبی ایجاد کند. حداقل ممکن است به شما توصیه یا دارویی برای کمک به کاهش ناراحتی داده شود.
انواع پرتودرمانی
دو نوع گسترده از پرتودرمانی وجود دارد که پزشکان برای درمان سرطان ها استفاده می کنند: داخلی و خارجی.
تابش پرتو خارجی (تله تراپی)
پرتوهای خارجی رایج ترین نوع درمان پرتوی برای سرطان است.
پرتو خارجی به این معنی است که پرتوهای انرژی از یک ماشین خارج از بدن می آیند. یک پزشک دقیقاً پرتوهایی را هدف قرار می دهد که به بدن نفوذ می کنند تا به محل سرطان برسند. نام دیگر پرتوهای خارجی تله تراپی است.
پرتودرمانی داخلی (براکی تراپی)
دومین نوع اصلی پرتودرمانی پرتودرمانی داخلی است که به نام براکی تراپی نیز شناخته می شود.
در طول این درمان، پزشک یک ایمپلنت حاوی پرتو در محل سرطان یا نزدیک آن قرار می دهد.
ایمپلنت ها در اشکال مختلفی وجود دارند که عبارتند از:
- لوله
- سیم
- کپسول
- دانه
- گلوله ها
پزشکان پرتودرمانی تهران با دریافت نوبت آنلاین
پرتودرمانی سیستمیک
پرتودرمانی سیستمیک نوع دیگری از پرتودرمانی داخلی است.
لازم است فرد یک ماده رادیواکتیو را ببلعد، که در سراسر بدن حرکت می کند تا سلول های سرطانی را پیدا کند و از بین ببرد.
از طرف دیگر، پزشک ممکن است ماده رادیواکتیو را به رگ فرد تزریق کند.
پرتوهای خارجی و براکی تراپی به طور مشابه عمل می کنند. هر دو درمان محلی هستند که روی یک قسمت از بدن کار می کنند و پرتوهای انرژی بالا را به سلول های سرطانی هدایت می کنند تا آنها را از بین ببرد.
با این حال، این دو روش درمانی در منبع تابش متفاوت هستند. در براکی تراپی، تشعشع از ایمپلنتی می آید که پزشک در نزدیکی یا داخل تومور قرار می دهد. در تابش پرتو خارجی، تابش از یک ماشین خارج از بدن می آید.
موسسه ملی سرطان (NCI) اشاره می کند که پزشکان معمولاً از پرتوهای خارجی برای درمان انواع سرطان زیر استفاده می کنند:
- سرطان سینه
- سرطان ریه
- سرطان پروستات
- سرطان روده بزرگ
- سرطان های سر یا گردن
NCI پیشنهاد می کند که براکی تراپی ممکن است یک درمان به خصوص موثر برای سرطان در قسمت های خاصی از بدن باشد، از جمله:
- دهانه رحم
- واژن
- رحم
- راست روده
- سر و گردن
- چشم
پزشک همچنین ممکن است براکی تراپی را برای سرطان های زیر توصیه کند:
- پروستات
- مغز
- ریه
- پوست
- پستان
- مری
- مقعد
- مثانه
اگر فردی در حال دریافت پرتودرمانی در ناحیه سر یا گردن باشد، ممکن است نیاز به استفاده از ماسک صورت داشته باشد تا سر خود را در جای خود نگه دارد.
در طول براکی تراپی، تیم درمان فرد از لوله ای به نام کاتتر یا دستگاه بزرگتری به نام اپلیکاتور برای قرار دادن ایمپلنت رادیواکتیو استفاده می کند. هنگامی که کاتتر یا اپلیکاتور در موقعیت خود قرار گرفت، پزشک منبع تابش را در داخل آن قرار می دهد.
در برخی موارد، ایمپلنت ممکن است تا چند روز قبل از برداشتن آن توسط پزشک در بدن باقی بماند. در برخی دیگر، پزشک ممکن است ایمپلنت را برای مدت کوتاه‌تری مانند 10 تا 20 دقیقه در بدن قرار دهد و درمان را به‌طور دوره‌ای تا چند هفته تکرار کند.
پس از اتمام دوره درمان، پزشک کاتتر یا اپلیکاتور را خارج می کند. گاهی اوقات یک ایمپلنت به طور دائم در بدن باقی می ماند، اما پس از مدتی انتشار اشعه متوقف می شود.
منبع :Healthline،Medicalnewstoday
