همه چیز درباره اهدای خون: از شرایط تا عوارض و فواید اهدای خون

بسیاری از ما این دغدغه را داریم که چطور و از چه طریقی می‌توانیم به بیماران دیگر به‌خصوص در شرایط بحرانی کمک کنیم. اهدای خون، یکی از مهم‌ترین روش‌های نجات جان انسان‌های دیگر است. افرادی که در سوانح رانندگی یا بر اثر بلایای طبیعی مثل زلزله دچار مصدومیت می‌شوند، نوزادان و کودکانی که دچار کم‌خونی هستند و بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند، همگی از انسانی‌هایی هستند که برای زنده ماندن به خون هم‌نوعان خود نیاز دارند. به‌دلیل اهمیت این موضوع، ما در این مقاله درباره شرایط انتقال خون توضیح خواهیم داد. اگر شما هم کنجکاو هستید تا بیشتر در این مورد بدانید، همراه ما باشید.

اهدای خون، اهدای زندگی

اهدای خون مساوی است با اهدای فرصت زندگی دوباره به انسانی دیگر. بیماری‌ها و شرایط بسیاری باعث می‌شود تا زندگی یک انسان در گرو دریافت خون باشد. همه ما می‌توانیم با اهدای خون، زندگی یک انسان را از مرگ نجات دهیم. اهدای خون، فرصتی دوباره برای زیستن است.

فراموش نکنید که جمعیت آماری برخی گروه‌های خونی در مقایسه با گرو‌های خونی دیگر، کمتر است. به همین دلیل تامین خون موردنیاز برای آن‌ها در مدت‌زمان کم میسر نخواهد بود. به شما توصیه می‌کنیم که در صورت امکان، در زمان‌های مختلف سال برای اهدای خون به مراکز سازمان انتقال خون مراجعه کنید تا جان افراد بسیاری را نجات دهید.

تاثیر اهدای خون در درمان بیماری‌ها و سلامت انسان

انتقال خون در درمان و پیشگیری از بیماری‌های مختلف موثر است. افرادی که میزان آهن خونشان زیاد است و به بیماری هموکروماتوز مبتلا هستند، با خون دادن می‌توانند میزان آهن بدن را کنترل کنند. از طرفی اهدای خون به درمان مشکلات قبلی و عروقی نیز کمک می‌کند. به این صورت که با کاهش میزان آهن خون، غلظت خون کاهش می‌یابد و احتمال گرفتگی عروق هم پایین می‌آید.

افزایش کلسترول خون با بروز بسیاری از بیماری‌های قلبی مساوی است. با خون دادن منظم، می‌توان کلسترول خون را پایین نگه داشت و از رسوب چربی در رگ‌های خونی جلوگیری کرد. با باز شدن رگ‌ها، احتمال سکته قلبی هم کاهش می‌یابد. 

می‌توان گفت مهم‌ترین تاثیر جسمی خون دادن، روی سیستم قلبی و عروقی بدن است.

تاریخچه اهدای خون در ایران و جهان

در سال 1818 میلادی، برای اولین‌بار در یک عمل جراحی که توسط جیمز بلاندل انجام شد، به یک انسان در حال مرگ خون تزریق شد.

سازمان انتقال خون ایران در سال 1353 شمسی تاسیس شد و تاکنون تقریبا 90 پایگاه انتقال خون در سراسر کشور دارد. قبل از احداث این سازمان، اهدای خون در مراکز دیگر مثل ارتش و دانشکده پزشکی تهران انجام می‌شد. این مرکز در روز 15 بهمن سال 1341 شمسی افتتاح شد. به همین منظور، 15 بهمن را در ایران روز جمع‌‌آوری خون نام‌گذاری کردند.

در دوران جنگ ایران و عراق، بیشتر فراورده‌های خونی مصدومان و مجروحان جنگ با اهدای داوطلبانه مردم تامین می‌شد. در حال حاضر از هر 1000 نفر در جامعه تقریبا 22 نفر به‌صورت مستمر خون اهدا می‌کنند.

قبل از تاسیس سازمان انتقال خون در ایران و همچنین در برخی کشورها، اهداکنندگان خون در ازای کاری که انجام می‌دادند پول دریافت می‌کردند. اما در حال حاضر در اغلب کشورها از جمله ایران، این کار امری داوطلبانه است.

جالب است بدانید که میزان اهدای خون در کشورهای توسعه‌یافته بیشتر از کشورهای درحال‌توسعه و فقیر است. بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، از هر 1000 نفر در یک جامعه توسعه‌یافته 40 نفر و در یک کشور درحال‌توسعه 13 نفر در سال خون اهدا می‌کنند.

در حال حاضر، روز 24 ژوئن که برابر یا 24 خرداد در تقویم شمسی است، از طرف سازمان بهداشت جهانی روز جهانی اهدای خون نام‌گذاری شده است. این روز برای ترغیب افراد جامعه به اهدای خون و کمک به هم‌نوعان انتخاب شده است. 

شرایط اهدای خون

بر اساس اطلاعات ارائه شده از طرف سازمان انتقال خون کشور، افرادی که تصمیم دارند خون اهدا کنند باید شرایط زیر را داشته باشند:

• باید بین 18 تا 60 سال سن داشته باشید.
• وزنتان باید حداقل 50 کیلو‌گرم باشد.
• در زمان انتقال خون باید کارت شناسایی مثل شناسنامه، گواهینامه یا گذرنامه همراه داشته باشید.
• حداکثر تعداد دفعات انتقال خون در زنان 3 و در مردان 4 مرتبه در سال است. فاصله بین اهدای خون نباید کمتر از 8 هفته باشد.
• در صورت داشتن سابقه بیماری در هرکدام از موارد زیر، قبل از اقدام به اهدای خون با پزشک خود مشورت کنید:

آلرژی‌ها، بیماری‌های قلبی و عروقی، ریوی، کم‌خونی، کلیوی، کبدی، سابقه تزریق خون، غش، صرع، تشنج، اعتیاد به مواد مخدر تزریقی، عمال جراحی، خال‌کوبی، حجامت، تاتو، رفتارهای پرخطر (تماس جنسی محافظت‌نشده)، زردی یا یرقان و مسافرت به مناطق آندمیک مالاریا.

شرایط اهدای خون برای اولین‌بار

اگر برای اولین‌بار تصمیم دارید به مراکز انتقال خون مراجعه کنید، بهتر است به نکات زیر توجه کنید:

• حتما کارت شناسایی همراه خود داشته باشید.
• اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید یا به بیماری خاصی مبتلا هستید، قبل از انتقال خون با پزشک خود مشورت کنید.
• بهتر است قبل از خون دادن، از مواد غذایی که حاوی آهن هستند مثل گوشت قرمز، اسفناج، مرغ و ماهی بخورید.
• 4 تا 6 ساعت قبل از خون دادن حتما غذا میل کنید.
• اگر به سرماخوردگی یا آنفولانزا مبتلا هستید، نباید خون بدهید.
• در 1 سال گذشته نباید سابقه عمل جراحی، دریافت خون یا تزریق هورمون داشته باشید.

شرایط اهدای خون برای بانوان

زنان هر ماه به‌دلیل عادت ماهانه، مقداری از آهن بدنشان را از دست می‌دهند. بعد از خون دادن و کاهش میزان آهن خون، احتمال ابتلا به کم‌خونی و فقر آهن در زنان بیشتر از مردان است. به همین دلیل توجه و رعایت نکات زیر می‌تواند احتمال ابتلا به کم‌خونی را بعد از انتقال خون در زنان کاهش دهد:

• مصرف قرص آهن

بعد از انتقال هر واحد خون، تقریبا 211 میلی‌گرم آهن از بدن کم می‌شود. این مقدار با گذشت زمان به‌تدریج از طریق سیستم گوارش دوباره جذب بدن می‌شود. اما مصرف قرص‌های آهن، مدت‌زمان بازگشت این ماده را در بدن کاهش می‌دهد و از فقر آهن و کم‌خونی جلوگیری می‌کند.

بعد از هر بار خون دادن، معمولا باتوجه‌به توصیه پزشک، 30 عدد قرص فروسولفات به بانوان داده می‌شود که باید به‌طور کامل مصرف کنند. این قرص‌ها باید به مدت 10 روز و روزانه 3 عدد (صبح، ظهر و شب) استفاده شود. تقریبا تا 2 ساعت بعد و 1 ساعت قبل از مصرف قرص، از خوردن چایی و قهوه پرهیز کنید. بهتر است که این قرص را با معده خالی نیز مصرف نکنید تا دچار مشکلات گوارشی نشوید.

• مواد غذایی حاوی آهن

مواد غذایی مثل گوشت قرمز، ماهی و جگر سرشار از آهن هستند و سریع‌تر از آهن موجود در سبزیجات مثل اسفناج، عدس و لوبیا جذب بدن می‌شوند. بهتر است بعد از مصرف این مواد غذایی از خوردن چای و قهوه خودداری کنید؛ زیرا جذب آهن را مختل می‌‌کنند. مصرف ویتامین C مانند مرکبات و گوجه‌فرنگی بعد از مصرف مواد غذایی حاوی آهن، جذب آن را در بدن افزایش می‌دهد.

شرایط اهدای خون برای آقایان

شرایط اهدای خون برای آقایان، در حالت کلی شامل شرایط عمومی اهدای خون است که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم. قبل از اهدای خون میزان فشارخون و تعداد هموگلوبین‌های خون اندازه‌گیری می‌شود تا در صورت کم‌خونی یا فشار پایین، انتقال خون انجام نشود.

چه افرادی نمی‌توانند خون اهدا کنند؟

بیماران مبتلا به بیماری‌های آمیزشی، ایدز و هپاتیت B و C و افرادی که به آرتریت روماتوئید مبتلا هستند که نوعی بیماری خودایمنی محسوب می‌شود، نمی‌توانند خون اهدا کنند. موارد زیر نیز از موارد ممنوع در اهدای خون است:

• اگر بیماران مبتلا به دیابت توانسته باشند میزان قند خون خود را کنترل کنند، می‌توانند خون بدهند. اما درصورتی‌که انسولین مصرف می‌کنند، نباید خون اهدا کنند
• افرادی که مشکلات خونی از قبیل بیماری خونی، کمبود تعداد هموگلوبین یا کاهش سلول‌های خونی دارند
• زنان باردار و شیرده
• بیماران مبتلا به سرماخوردگی یا آنفولانزا
• افرادی که در 1 سال گذشته بدن خود را تتو کرده‌اند
• افرادی که در 1 سال گذشته به آفریقا، مناطق مرکزی آمریکا یا جنوب شرق آسیا (مناطق آندمیک مالاریا) سفر کرده‌اند
• افرادی که مواد مخدر مصرف می‌کنند

فواید اهدای خون

اهدای خون نه‌تنها باعث رضایت و آرامش درونی انسان می‌شود، بلکه روی جسم و سلامت بدن نیز تاثیرات خوبی می‌گذارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• سرطان

اهدای خون در کاهش احتمال ابتلا به سرطان موثر است. زیرا اهدای خون نوعی پاک‌سازی بدن محسوب می‌شود.

• قلب

اگر میزان آهن موجود در بدن زیاد باشد، با انتقال خون می‌توان این مقدار را کاهش داد. افزایش آهن در رگ‌ها باعث تجمع جربی در عروق شده و در نتیجه احتمال گرفتگی رگ و بروز مشکلات قلبی افزایش می‌یابد. با اهدای خون امکان ابتلا به بیماری‌های قلبی تا 30 درصد کاهش می‌یابد. 

• کبد

کنترل میزان آهن خون می‌تواند سلامت کبد را تضمین کند. تجمع این ماده در کبد می‌تواند در طولانی‌مدت باعث بروز سیروز کبدی شود. 

• کنترل وزن

هر دفعه خون دادن باعث سوختن 650 کالری می‌شود. به همین دلیل می‌توان گفت که انتقال خون یک روش موثر برای کنترل یا کاهش وزن محسوب می‌شود.

عوارض اهدای خون

مهم‌ترین عوارض اهدای خون عبارت است از:

• ریزش مو: معمولا افرادی که به کم‌خونی مبتلا هستند دچار این عارضه می‌شوند.
• کبودی پوست: کبودی یا تجمع خون زیر پوست در مکان تزریق ممکن است دیده شود.
• سرگیجه: معمولا به‌دلیل افت فشار بعد از اهدای خون اتفاق می‌افتد.
• تب و لرز: تب و لرز اگر همراه با درد قفسه‌سینه و حالت تهوع نباشد مشکلی ایجاد نمی‌کند. این عارضه می‌تواند نوعی واکنش آلرژیک باشد که بهتر است بیمار تحت مراقبت درمانی قرار بگیرد.
• بی‌حالی: این عارضه به‌دلیل کاهش آهن خون و افت فشار اتفاق می‌افتد. با مصرف قرص آهن و مواد غذایی بهبود می‌یابد.

مراحل اهدای خون

برای اهدای خون، ابتدا از شما می‌خواهند تا فرم لازم برای این کار را پر کنید و کارت شناسایی خود را نشان دهید. در ادامه درباره سابقه پزشکی از شما سوال شده و معاینه بالینی انجام می‌شود. در این مرحله فشارخون، دمای بدن و میزان هموگلوبین خون شما باید اندازه‌گیری شود.

بعد از انجام این معاینه‌ها، باید روی تخت دراز بکشید تا دست شما را استریل کرده و سوزن انتقال خون را وارد بازو کنند. فرایند انتقال خون در نهایت 10 دقیقه طول خواهد کشید و بعد از اتمام، باید چند دقیقه استراحت کنید و مقداری مایعات بنوشید.

بهترین فصل و زمان برای اهدای خون

بهترین زمان برای اهدای خون، زمانی است که از نظر جسمی در شرایط خوبی قرار داشته باشید، بنابراین نمی‌توان فصل یا زمان مشخصی را عنوان کرد. داشتن خواب کافی و مصرف مواد غذایی خوب و مقوی قبل از انتقال خون بسیار مهم است. در صورت وجود هرگونه بیماری یا خستگی نباید برای خون دادن اقدام کنید. 

معمولا در فصل‌های پاییز و زمستان میزان خون موجود در بانک خون کشور کاهش می‌یابد. در این فصول نیاز به اهدای خون بیشتر از مواقع دیگر سال است. بنابراین اگر در این فصل‌ها برای اهدای خون اقدام کنید، بهتر است.

10 نکته قبل و بعد از اهدای خون

رعایت و توجه به نکات زیر قبل و بعد از اهدای خون لازم است:

• قبل از اهدای خون به شرایط غذایی خود توجه کنید و مواد غذایی حاوی آهن مثل گوشت قرمز مصرف کنید.
• قبل از اهدای خون از خوردن داروهایی مثل آسپرین خودداری کنید.
• شب قبل از انتقال خون خواب خوبی داشته باشید.
• قبل از مراجعه به مراکز اهدای خون از انجام ورزش یا کار سنگین خودداری کنید.
• از چند ساعت قبل به مقدار کافی آب بنوشید.
• ناشتا خون ندهید.
• اگر سابقه حالت تهوع بعد از خون دادن را دارید، قبل از اهدای خون مواد غذایی زیادی میل نکنید.
• بعد از اهدای خون مدتی روی تخت دراز بکشید و سریع بلند نشوید.
• بعد از خون دادن از انجام ورزش و کارهای سنگین پرهیز کنید.
• بهتر است بعد از اهدای خون رانندگی نکنید.

کلام آخر

اهدای خون یعنی اهدای زندگی دوباره به یک انسان دیگر. در بیشتر کشورها، این کار به‌صورت داوطلبانه انجام می‌شود. در ایران نیز افراد می‌توانند با مراجعه به مراکز انتقال خون، بعد از انجام معاینه‌های بالینی و آگاهی از شرایط جسمی مراجعه‌کننده، برای اهدای خون اقدام کنند. 

سوالات متداول

منابع:

mayoclinic

yazdbto

ibto