انواع مختلفی از ترس وجود دارد؛ مثلاً می‌دانید فوبیا چیست؟ فوبیا ترس و اضطراب شدیدی است که در برخی موقعیت‌ها یا مواجهه با برخی چیزها ایجاد می‌شود. اثرات چنین ترسی بسیار شدید است و می‌تواند زندگی فرد مبتلا به آن را به‌شدت تحت تأثیر قرار بدهد و محدود کند. نام دیگر فوبیا، هراس‌زدگی است. انواع فوبیا شامل موارد پرشماری از جمله فوبیا ارتفاع یا موارد عجیب‌تری مانند فوبیا سوراخ‌های ریز می‌شود. برای درمان فوبیا باید به دکتر روانشناس مراجعه کنید. در برخی موارد هم باید از دکتر روانپزشک برای روان درمانی، کمک بگیرید.
متخصصان به بررسی علائم و نشانه‌های فوبیا مانند تنگی نفس در مواجهه به عامل ترس می‌پردازند و بعد، روش‌های درمانی کارآمد را پی می‌گیرد. آنها از روش‌های مختلف مانند معاینه فیزیکی و مصاحبه بالینی برای تشخیص فوبیا استفاده می‌کنند. با شناسایی علل فوبیا، امکان درمان فوبیا با دارودرمانی، روانی‌درمانی و روش‌های دیگر وجود دارد.
در این مقاله از این هراس‌زدگی برایتان می‌گوییم و شما را با علت و درمان این ترس و اضطراب شدید آشنا می‌کنیم. برای کنترل مشکلاتی مانند تعریق ناشی از این ترس یا لرزش و تنگی نفس باید به متخصص مراجعه کنید. مراقبت از سلامت روان، اهمیت زیادی دارد.
محتوا علمی و پزشکی این مقاله، توسط مرکز جامع پزشکی آرام مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.
اگر در پایان مقاله، پرسشی درباره این ترس یا پیشگیری از فوبیا و آموزش مهارت‌های مقابله با استرس داشتید، حتماً بپرسید. پزشک به شما پاسخ خواهد داد.
فوبیا چیست؟
فوبیا (phobia) نوعی اختلال اضطرابی است. این اختلال باعث می‌شود شخص در هنگام قرارگرفتن در موقعیت‌های خاص، مانند موارد زیر نوعی ترس فزاینده را تجربه کند. موقعیت‌هایی مثل:
- برخورد با موجودات زنده یا اشیا
- تماس با برخی حیوانات و حشرات
- قرارگرفتن در فضایی تنگ و محدود (کلاستروفوبیا)
بنا به تعریف سازمان ملی سلامت انگلستان (NHS)،
فوبیا ترسی طاقت‌فرسا و ناتوان‌کننده از یک شئ، مکان، موقعیت، احساس یا حیوان است.
از نظر بسیاری فوبیا نوعی ترس اغراق‌شده و غیرمنطقی است. واژه فوبیا معمولاً به ترس ناشی از یک عامل تحریک کننده گفته می‌شود. این هراس‌زدگی نوعی اختلال روانی قابل تشخیص توسط روان درمانگر است. مثلاً فوبیا تاریکی ترسی عادی از مکانی تاریک نیست. چنین ترسی فلج‌کننده است و قدرت تصمیم‌گیری و کنترل بر رفتار را از فرد مبتلا می‌گیرد.
عملکرد مغز در زمان فوبیا چگونه است؟
برخی از مناطق خاص مغز وقایع خطرناک یا مرگ‌بار را ذخیره و یادآوری می‌کنند. اگر شخص بعدها در زندگی با شرایط و رویداد مشابهی روبه‌رو شود، این بخش‌های مغز فعال می‌شوند. بخش‌های مذکور آن واقعه را دوباره و بیش از چند بار به شخص یاد آوری خواهند کرد و همین باعث می‌شود که بدن واکنشی مشابه را دوباره تجربه کند. در مبتلایان به چنین ترسی، بخش‌های مرتبط با کنترل استرس در مغز، به صورت مداوم وقایع ترسناک گذشته را یادآوری خواهند کرد. تحقیقات نشان می‌دهند که فوبیا اغلب به آمیگدال یعنی ناحیه پشت غده هیپوفیز مرتبط است. آمیگدال ترشح هورمون جنگ و گریز را تحریک می‌کند. در این شرایط مغز و بدن برای مقابله با حالت استرس آماده می‌شوند. فوبیا در برخی اوقات منجر به وحشت‌زدگی یا حمله پانیک می‌شود.
تفاوت فوبیا و اختلال هراس در چیست؟
اختلال پانیک نوعی اختلال اضطرابی است که با حملات ناگهانی و غیرمنتظره مشخص می‌شود. فوبیا، اختلال اضطرابی است که با ترس از یک شی یا موقعیت خاص مشخص می‌شود. در اختلال پانیک ، حملات می‌توانند بدون محرک یا علت خاصی رخ دهند. آنها معمولاً بدون هیچ هشداری شروع می‌شوند. در فوبیا، اضطراب تنها زمانی ایجاد می‌شود که فرد در معرض یک شی یا موقعیت خاص ترسناک قرار می‌گیرد.
انواع فوبیا
ترس‌های شدید و بیمارگونه انواع مختلفی دارند و دسته‌بندی‌های متنوعی برایشان در نظر گرفته می‌شود. از فوبیاهای معروف باید به این‌ها اشاره کنیم:
- تنگنا هراسی یا کلاستروفوبیا (Claustrophobia)؛ ترس بودن در فضاهای سرپوشیده و کوچک
- خودبیمارانگاری یا هیپوکندریا (Hypochondria)؛ ترس از بیمار شدن
- ارتفاع هراسی یا اکروفوبیا (Acrophobia)؛ ترس از ارتفاع
- آب هراسی یا هیدروفوبیا (Aquaphobia)؛ ترس از آب
- فوبیا پرواز (Aero phobia)؛ ترس از پرواز با هواپیماها
- عنکبوت هراسی (Arachnophobia)؛ ترس از عنکبوت
- فوبیا رانندگی (Driving phobia)؛ ترس از رانندگی
- فوبیا استفراغ (Emetophobia)؛ ترس از استفراغ
- فوبیا خونریزی (Erythrophobia)؛ ترس از خونریزی
- بودن در تونل (Tunnel phobia)
- حیوان‌هراسی (Zoophobia)
- پله برقی (Escalaphobia)
در ادامه، از دسته‌بندی‌های کلان‌تر ترس‌های بیمارگونه می‌خوانید. موارد بالا، زیرمجموعه‌ای از دسته‌بندی‌های زیر هستند.
فوبیا خاص
نوعی ترس شدید و غیرطبیعی نسبت به عاملی محرک است. فوبیاهای خاص تخت عنوان فوبیاهای ساده هم شناخته می‌شوند و به دلایل خاصی رخ می‌دهند که معمولاً در زندگی رخ نمی‌دهند. ترس از مار یکی از این موارد است.
فوبیا اجتماعی
در این نوع اختلال فرد تصور می‌کند که در محیط‌های اجتماعی مدام در معرض تحقیر و قضاوت دیگران قرار دارد. افراد مبتلا به این اختلال در جمع‌های شلوغ دچار ترس فزاینده ای می‌شوند. این مسئله با خجالتی‌بودن بسیار متفاوت است.
کلاستروفوبیا
کلاستروفوبیا (Claustrophobia) یا ترس از مکان‌های بسته، نوعی اختلال اضطرابی است که در آن فرد دچار ترس شدید و غیرمنطقی از فضاهای تنگ، بسته یا محصور می‌شود. کلاستروفوبیا می‌تواند به حدی شدید باشد که زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
آگورافوبیا
آگورافوبیا (Agoraphobia) یا برزن هراسی (بازار هراسی) ترس از موقعیت‌هایی است که فرار از آنها برای شخص مبتلا بسیار سخت است. برای مثال، قرارگرفتن در آسانسور یا در محیط خارج از خانه برای فرد بسیار سخت و دشوار است. این عارضه با ترسِ قرارداشتن در فضاهای باز اشتباه گرفته می‌شود، اما معمولاً در محیط‌های کوچکی مانند آسانسور یا وسایل حمل و نقل عمومی رخ می‌دهد. افراد مبتلا به این اختلال بیشتر از دیگران در معرض حمله پانیک قرار دارند.
فوبیا پیچیده
برای اینکه مشخص شود که چرا فرد به آگورا فوبیا یا اضطراب اجتماعی پیچیده دچار می‌شود، باید تحقیقات بیشتری انجام شود. پژوهشگران در حال حاضر معتقدند که فوبیا پیچیده نتیجه ترکیبی از تجربیات رخ داده در زندگی، شیمی مغز و ژنتیک است. این نوع از فوبیا می‌تواند بازتابی از عادت‌های اولیه انسانی و بازمانده زمان‌هایی باشد که انسان مدت‌های بیشتری را در فضاهای باز به سر می‌برد. چنین وضعیتی باعث می‌شد که در معرض تهدیدات و خطرات بیشتری قرار بگیرد.
فوبیا چه علائمی دارد؟
فرد مبتلا به فوبیا علائم و نشانه‌های زیر را تجربه می‌کند. این علائم در میان بسیاری از انواع فوبیا مشترک هستند:
- نیازبه دوری‌کردن از منبع ترس به هر قیمتی
- احساس اضطراب غیر قابل کنترل در مواجه با منبع ترس
- ناتوانی از عملکرد صحیح در هنگام مواجه با عوامل تحریک‌کننده ترس
- آگاه‌بودن به اینکه ترس غیر معمول و اغراق شده است و ناتوانی در کنترل احساسات
نشانه‌های جسمی ترس غیرعادی به شکل‌های زیر خود را نشان می‌دهد:
- لرزش
- تب و لرز
- تعریق زیاد
- ضربان قلب بالا
- احساس خفگی
- تنفس غیر طبیعی
- درد سینه و احساس گرفتگی در سینه
- احساس سوزن سوزن شدن دست و پا
- خشکی دهان
- گیجی و توهم
- سرگیجه
- سردرد
- تهوع
احساس اضطراب حتی با فکر کردن به جسمی که باعث فوبیا می‌شود هم به‌وجود می‌آید. در کودکان کم سن و سال‌تر، والدین متوجه گریه کودکان یا قایم شدن آنها در مواجه با موقعیت مورد نظر می‌شوند.
چرا فوبیا ایجاد می‌شود؟
شروع فوبیا بعد از ۳۰ سالگی چندان رایج نیست و در بسیاری از موارد فوبیا در طی دوران کودکی، سال‌های نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود. انواع فوبیا به دلیل یک تجربه استرس آور، رویدادی ترسناک یا داشتن پدر و مادری رخ می‌دهند که مبتلا به بوده‌اند.
فوبیا خاص
این نوع از فوبیا معمولاً قبل از سن ۴ تا ۸ سالگی ایجاد می‌شود و در برخی از موارد نتیجه‌ی تجربه‌‌ای منجر به آسیب است. برای مثال تنگنا هراسی می‌تواند با گذشت زمان پیشرفت کند. گاهی این ترس حاصل تجربه ناخوشایند قرارگرفتن در فضاهای سرپوشیده و تنگ در دوران کودکی است. فوبیاهایی که در طی دوران کودکی ایجاد می‌شوند، نتیجه مشاهده فوبیا و ترس دیگر اعضای خانواده هستند. کودکی که مادرش عنکبوت هراسی دارد، بیشتر از سایر کودکان در معرض ابتلا به همان نوع از فوبیا قرار می‌گیرد.
چگونه فوبیا تشخیص داده می‌شود؟
معمولا یک روانشناس یا روانپزشک می‌تواند فوبیا را تشخیص بدهد و درمان کند. تشخیص این شرایط نیازی به آزمایش‌های آزمایشگاهی یا تصویربرداری ندارد. متخصصان با بررسی موارد زیر به تشخیص درباره ترس بیمارگونه می‌رسند:
- شناسایی محرک‌های فوبیا
- علائم بیمار و شدت آنها
- شیوه و سبک زندگی بیمار
- زمان شروع علائم ترس و وحشت
روانشناسان و روانپزشکان می‌توانند با مقایسه معیارهای ابتلا به فوبیا و مقایسه آن با علائم مراجعان خود به نتیجه‌گیری برسند.
فوبیا چطور درمان می‌شود؟
فوبیا تا حدود بسیار زیادی قابل درمان است و افرادی که با آن درگیرند، به مشکل خود آگاه هستند. همین موضوع کمک می‌کند تا تشخیص بهتر انجام شود. با آگاهی از اینکه تخصص روانپزشک چیست و چه می‌کند، برای درمان مشکلاتی مانند فوبیا به این پزشکان مراجعه کنید.
اگر فوبیا باعث ایجاد مشکلات شدید نشده باشد، دوری‌کردن از منبع ترس به کنترل آن کمک خواهد کرد. بسیاری از انواع ترس با درمان مناسب قابل درمان هستند. درمان واحدی برای تمام افراد مبتلا به فوبیا وجود ندارد. هر درمان باید متناسب با شرایط بیمار باشد.
متخصصان از روش‌های مختلفی مانند نوروفیدبک برای درمان کمک می‌گیرند. نوروفیدبک مغز را آموزش می‌دهد تا به محرک‌های فوبیا واکنش‌هایی خفیف نشان دهد. در نتیجه، فرد زندگی سالم و طبیعی خواهد داشت.
درمان فوبیا با دارو درمانی
داروهای زیر برای درمان فوبیا موثر هستند:
| مسدودکننده‌های بتا | این مواد به کاهش علائم فیزیکی اضطراب کمک می‌کنند. عوارض جانبی داروها، شامل ناراحتی معده، خستگی و سردی انگشتان است. |
| داروهای ضد افسردگی | این داروها روی سطح سروتونین مغز اثر می‌گذارند و در نهایت باعث رفتار بهتر می‌شوند. مصرف داروهای ضد افسردگی تری سیکلیک (tricyclic antidepressant (TCA))، همچون کلومی‌پرامین (clomipramine)، به بهبود علائم فوبیا کمک خواهد کرد. |
| مسکن‌ها | بنزودیازپین (Benzodiazepines) مثالی از مسکن‌هایی است که برای درمان فوبیا تجویز می‌شود. این دارو ممکن است به کاهش علائم افسردگی کمک کند. |
هرگز بدون تجویز دکتر فوبیا، اقدام به مصرف دارو نکنید. برخی از داروهای موجود در این زمینه عوارضی مانند وابستگی به‌همراه دارند. درمان قطعی فوبیا وجود ندارد و فرد باید با کنترلی که نسبت به ترس خود به‌دست می‌آورد، اوضاع رامدیریت کند.
درمان فوبیا با رفتار درمانی
برای درمان فوبیا به این روش شیوه‌های مختلفی وجود دارد.
حساسیت زدایی (Desensitization)
درمان از راه مواجهه (exposure therapy) به افراد مبتلا به فوبیا کمک می‌کند تا پاسخ خود به منبع فوبیا را تغییر دهند. این افراد کم‌کم در معرض منبع ترس خود قرار می‌گیرند. برای مثال برای افراد درگیر با ترس از پرواز، اقدامات زیر توصیه می‌شود:
- از آنها خواسته می‌شود که در ابتدا به پرواز فکر کنند.
- به این افراد تصویری از هواپیما نشان داده می‌شود.
- فرد به فرودگاه برده می‌شود.
- در کابین آموزشی پرواز قرار خواهد گرفت.
- در نهایت فرد در پرواز واقعی قرار می‌گیرد.
این روند به مرور و تدریجی صورت می‌گیرد تا بیمار به‌آرامی، آمادگی ترک ترس را پیدا کند.
درمان رفتاری- شناختی (Cognitive behavioral therapy)
پزشک، روان‌درمانگر یا روانشناس به فرد کمک می‌کند تا منبع فوبیا خود را شناخته و به آن واکنش مناسب را بدهد. این روند باعث می‌شود که فرد بهتر با شرایط کنار بیاید. با آگاهی از اینکه فوبیا چیست، به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید. برای رویارویی با این هراس‌زدگی به کمک متخصصان نیاز است. انواع گوناگون فوبیا مانند فوبیا اجتماعی، آگورافوبیا یا آراکنوفوبیا تحت تأثیر ژنتیک و عوامل محیطی ایجاد می‌شوند. معاینات روانپزشکی و مشاوره‌های روانشناسی در رفع آنها مفید خواهند بود. برای پیداکردن بهترین متخصصان می‌توانید به سامانه اینترنتی دکتردکتر مراجعه کنید و از پزشکان نوبت آنلاین بگیرید. امکان شناسایی بهترین روانشناسان و روانپزشکان برای درمان فوبیا اجتماعی، فوبیا پیچیده و… در این سامانه وجود دارد.
چه زمانی برای درمان فوبیا باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر فوبیا کنترل شود، احتمال ایجاد اختلال در اثر این بیماری، بسیار کم است. با این حال هراس زدگی، باید توسط دیک متخصص روانپزشک بررسی شود تا سطح پیشرفت و ابعاد تاثیر آن، مشخص شود. توصیه می‌کنیم تا مطلب تخصص روانپزشکی چیست را مطالعه کنید تا نسبت به وظایف متخصصین این حوزه، آگاه شوید.
حال که می‌دانید فوبیا چیست، اگر علائم آن را در خود می‌بینید یا از قبل به آن مبتلا شده‌اید، همین حالا از پلتفرم آنلاین دکتردکتر نوبت بگیرید و به‌صورت حضوری یا غیرحضوری، ویزیت شوید.
منابع:
mindvoyage.in
medicalnewstoday.com
سوالات متداول فوبیا
با گذشت زمان، فوبیای خاص از بین می‌رود. فوبیایی که در دوران کودکی شروع می شود، معولاً دربزرگسالی از بین می‌روند. گاهی این شرایط تا دهه‌ها و سال‌ها هم ادامه پیدا می‌کند.
فوبیا به طور غیرقابل پیش‌بینی اتفاق می‌افتد. به همین دلیل، هیچ راهی برای جلوگیری از ایجاد آن وجود ندارد.
فوبیا آنچنان رایج نیست و نباید ترس زیاد از چیزی را با آن اشتباه بگیرید. در واقع، فوبیا نوعی بیماری است که زندگی را از حالت عادی خارج می‌کند.
