پروکتیت به التهاب پوشش داخلی رکتوم گفته میشود. رکتوم بخش انتهایی روده بزرگ است که به مقعد ختم میشود و نقش مهمی در ذخیره موقت مدفوع دارد. این ناحیه به‌عنوان بخشی از دستگاه گوارش، در فرآیند دفع و تنظیم حرکات روده نقش دارد.
التهاب رکتوم میتواند ناراحتی قابل‌توجهی ایجاد کرده و با علائمی مانند درد، خونریزی و ترشحات مخاطی همراه باشد. در این مطلب از مجله دکتردکتر به بررسی جامع علل، عوامل خطر، عوارض احتمالی، روش‌های پیشگیری و راهکارهای درمان پروکتیت خواهیم پرداخت.
در پایان اگر سوال داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
التهاب رکتوم یا پروکتیت چیست؟
پروکتیت یکی از انواع مختلف بیماری های روده است که در آن پوشش داخلی رکتوم دچار التهاب میشود. این التهاب میتواند ناشی از عفونت‌ها، بیماریهای التهابی روده، آسیب‌های مکانیکی یا پرتودرمانی باشد. پروکتیت اغلب با علائمی مانند درد مقعدی، خونریزی، ترشحات مخاطی و احساس دفع ناکامل همراه است و نیازمند بررسی و درمان تخصصی برای جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت است.
بیماری پروکتیت دقیقا کدام قسمت بدن را درگیر می‌کند؟
پروکتیت دقیقا رکتوم را درگیر می‌کند؛ رکتوم بخش انتهایی روده بزرگ است که بین کولون سیگموئید و مقعد قرار دارد. این ناحیه به‌عنوان مخزن موقت مدفوع عمل کرده و دارای اعصاب حسی است که احساس نیاز به دفع را ایجاد می‌کنند. التهاب این قسمت میتواند عملکرد طبیعی رکتوم را مختل کرده و منجر به بروز علائم آزاردهنده شود.
علائم پروکتیت روده
علائم پروکتیت بسته به شدت التهاب ممکن است متفاوت باشد، اما شایع‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:
- احساس نیاز مکرر و فوری به دفع
- خونریزی از رکتوم
- دفع سخت مدفوع
- ترشحات مخاطی یا چرکی از مقعد
- درد و ناراحتی مقعدی
- درد کرامپی در ناحیه شکم
- حرکات روده‌ای خونی یا اسهال
- احساس پری یا فشار در رکتوم
در صورت مشاهده این علائم، مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان ضروری است.
انواع مختلف پروکتیت
پروکتیت بر اساس علت بروز به انواع مختلفی تقسیم میشود:
- پروکتیت عفونی؛ ناشی از عفونت‌های مقاربتی مانند سوزاک، تبخال، کلامیدیا یا عفونت‌های غیرجنسی مانند سالمونلا و شیگلا
- پروکتیت پرتویی؛ نتیجه پرتودرمانی ناحیه لگن، به‌ویژه در بیماران مبتلا به سرطان رکتوم، پروستات یا تخمدان
- پروکتیت التهابی؛ مرتبط با بیماریهای التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون
- پروکتیت ناشی از آسیب یا تحریک شیمیایی؛ در اثر ضربه، رابطه مقعدی یا استفاده از مواد شیمیایی محرک در تنقیه‌ها
هر نوع پروکتیت ویژگی‌ها، شدت علائم و رویکرد درمانی متفاوتی دارد. تشخیص این بیماری و انتخاب راه درمان با تشخیص دکتر گوارش انجام میشود.
علت بروز بیماری پروکتیت چیست؟
پروکتیت یک التهاب در پوشش داخلی رکتوم است که میتواند ناشی از عوامل عفونی، التهابی، آسیب‌زا یا درمانی باشد. این وضعیت اغلب به‌عنوان پیامد اختلالات موضعی یا بیماریهای سیستمیک بروز می‌کند و بسته به علت زمینه‌ای، شدت و طول مدت آن متفاوت است. در ادامه، دلایل ایجاد این بیماری را نام خواهیم برد:
بیماریهای مقاربتی (STDs)
یکی از علت‌های شایع proctitis، بیماریهای مقعدی هستند که می‌توانند در هنگام رابطه جنسی مقعدی منتقل شوند. عفونت‌های رایج STD که می‌توانند باعث پروکتیت شوند، شامل سوزاک، سیفلیس، کلامیدیا و تبخال هستند. پروکتیت ناشی از تبخال به ویژه در افرادی که به ویروس HIV نیز آلوده هستند، میتواند شدید باشد.
عفونت‌های غیر STD
عفونت‌هایی که از راه جنسی منتقل نمی‌شوند نیز می‌توانند باعث پروکتیت شوند. باکتری سالمونلا و شیگلا نمونه‌هایی از باکتری‌های غذایی هستند که می‌توانند بیماری پروکتیت را ایجاد کنند. گاهی اوقات پروکتیت استرپتوکوکی در کودکان مبتلا به گلودرد استرپتوکوکی رخ می‌دهد.
ترومای آنورکتال
بیماری پروکتیت میتواند در اثر ضربه به ناحیه مقعدی که شامل راست روده و مقعد است، ایجاد شود. همچنین امکان ایجاد پروکتیت در اثر رابطه مقعدی یا وارد کردن اشیا یا مواد مضر به رکتوم، از جمله مواد شیمیایی موجود در بعضی تنقیه‌ها، وجود دارد.
بیماری کرون
دو نوع بیماری التهابی روده یعنی کولیت اولسراتیو و بیماری کرون می‌توانند باعث بیماری پروکتیت شوند. کولیت روده اولسراتیو باعث تحریک و زخم‌هایی در پوشش داخلی روده بزرگ، بخشی از روده بزرگ و راست روده میشود. بیماری کرون معمولا باعث تحریک در قسمت تحتانی روده کوچک (که ایلئوم نیز نامیده میشود) یا کولون میشود، اما همچنین میتواند هر بخشی از دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار دهد. درمان کولیت روده از طریق دارو و جراحی امکانپذیر است
پرتو درمانی
افرادی که به سرطان رکتوم، تخمدان یا پروستات مبتلا هستند و تحت پرتودرمانی در ناحیه لگن قرار می‌گیرند نیز ممکن است دچار بیماری proctitis شوند. علائم پروکتیت پرتویی که معمولا خونریزی مقعدی است، در عرض ۶ هفته پس از شروع پرتودرمانی یا بیش از ۹ ماه پس از اتمام آن رخ می‌دهد.
آنتی بیوتیک‌ها
استفاده از آنتی بیوتیک‌ها ممکن است در برخی افراد با بیماری پروکتیت همراه باشد. در حالی که آنتی بیوتیک‌ها به منظور از بین بردن باکتری‌های عامل عفونت استفاده می‌شوند، می‌توانند باکتری‌های غیر مضر یا معمول در دستگاه گوارش را نیز از بین ببرند. از بین رفتن باکتری‌های کامنسال میتواند به سایر باکتری‌های مضر معروف به کلستریدیوم دیفیسیل اجازه دهد تا در روده بزرگ و رکتوم عفونت ایجاد کنند.
نحوه تشخیص بیماری التهاب رکتوم
تشخیص پروکتیت با گرفتن شرح‌حال کامل، معاینه فیزیکی و انجام آزمایش‌های تکمیلی انجام میشود. پزشک ابتدا علائم، سابقه پزشکی و عوامل خطر بیمار را ارزیابی می‌کند. سپس برای تأیید تشخیص، ممکن است از آزمایش‌های مختلفی استفاده کند:
- آزمایش خون جهت ارزیابی التهاب، کم‌خونی یا عفونت
- آزمایش مدفوع برای شناسایی عوامل عفونی
- کشت رکتال به‌منظور تشخیص دقیق عفونت‌ها
- آنوسکوپی برای مشاهده مستقیم کانال مقعد و رکتوم تحتانی
- سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی جهت بررسی گسترده‌تر روده و انجام بیوپسی
- غربالگری بیماریهای مقاربتی (STD) در صورت شک به علت عفونی
سیگموئیدوسکوپی و کولونوسکوپی انعطاف‌پذیر
این آزمایش‌ها برای بررسی بیماریهای التهابی روده مانند کرون به‌کار می‌روند. کولونوسکوپی امکان مشاهده کل کولون و رکتوم را فراهم می‌کند، در حالی که سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر فقط نواحی تحتانی کولون و رکتوم را بررسی می‌کند.
پیش از انجام این تست‌ها، بیمار ممکن است نیاز به رعایت رژیم مایع شفاف برای ۱ تا ۳ روز، مصرف ملین شب قبل و استفاده از تنقیه داشته باشد. حین آزمایش، بیمار روی تخت دراز کشیده و پزشک لوله‌ای انعطاف‌پذیر با دوربین را از طریق مقعد وارد می‌کند تا پوشش داخلی روده را ارزیابی کند. در صورت نیاز، نمونه‌برداری انجام شده و بافت زیر میکروسکوپ بررسی میشود. این اقدامات توسط متخصص گوارش در بیمارستان یا مراکز درمانی سرپایی انجام میشود.
برای انجام آزمایش، می‌توانید از خدمات دکتردکتر استفاده کنید.
پروکتیت را چگونه باید درمان کرد؟
درمان بیماری پروکتیت به علت آن بستگی دارد. هدف از درمان، کاهش التهاب، کنترل علائم و از بین بردن عفونت است. فقط پزشک میتواند علت پروکتیت و بهترین روش درمانی را تعیین کند. پروکتیت را می‌توان از طریق مراقبت‌های پزشکی مناسب با موفقیت درمان کرد. در ادامه، روش‌های مختلف درمان این بیماری را با شما به اشتراک می‌گذاریم:
درمان پروکتیت عفونی
اگر آزمایش‌ها، وجودِ عفونت STD یا غیر STD را تأیید کند، دارو بر اساس نوع عفونت یافت شده، تجویز میشود. آنتی بیوتیک‌ها برای از بین بردن باکتری‌ها و داروهای ضد ویروسی برای درمان ویروس‌ها تجویز می‌شوند. اگرچه بعضی از ویروس‌های STD را نمی‌توان از بین برد، اما داروهای ضد ویروسی می‌توانند علائم آن‌ها را کنترل کنند.
اگر استفاده از آنتی بیوتیک باعث ایجاد پروکتیت شود، پزشک ممکن است آنتی بیوتیک متفاوتی را که برای از بین بردن باکتری‌های مضر ایجاد شده در روده طراحی شده است، تجویز کند.
درمان پروکتیت ترومای آنورکتال
اگر پروکتیت ناشی از ترومای آنورکتال باشد، فعالیتی که باعث التهاب میشود، باید متوقف شود. بهبودی معمولا در ۴ تا ۶ هفته اتفاق می‌افتد. پزشک ممکن است داروهای بدون نسخه مانند قرص اسهال و ضد درد، شبیه آسپرین و ایبوپروفن را توصیه کند.
درمان پروکتیت ناشی از پرتودرمانی
درمان پروکتیت پرتویی به شدت علائم بستگی دارد. موارد خفیف با علائمی مانند خونریزی گاه‌به‌گاه یا تنسموس ممکن است بدون درمان خاص بهبود یابد. در صورت خونریزی شدید یا مداوم، از روش‌های حرارتی مانند انعقاد با پلاسمای آرگون حین کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی برای کنترل خونریزی استفاده میشود؛ گاهی چند جلسه درمان لازم است.
تنگی رکتوم ناشی از التهاب با نرم‌کننده‌های مدفوع یا اتساع اندوسکوپیک برطرف میشود. همچنین سوکرالفات، تنقیه‌های ۵-آمینوسالیسیلیک اسید و کورتیکواستروئیدها ممکن است برای کاهش التهاب به‌کار روند، اگرچه اثربخشی آن‌ها محدود است.
درمان پروکتیت IBD مزمن
هنگامی‌که یک بیماری ibd مزمن مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون باعث پروکتیت میشود، هدف درمان، کاهش التهاب، کنترل علائم، و القا و حفظ بهبودی است. درمان بستگی به وسعت و شدت بیماری دارد.
درمان دارویی پروکتیت
درمان دارویی پروکتیت بر اساس علت بیماری و شدت علائم تجویز میشود و شامل گروه‌های زیر است:
| گروه دارویی | موارد مصرف | نمونه داروها |
|---|---|---|
| داروهای ضدالتهاب (۵-آمینوسالیسیلیک اسید) | کاهش التهاب در پروکتیت خفیف تا متوسط، به‌ویژه در IBD | مزالامین به صورت شیاف و تنقیه |
| کورتیکواستروئیدها | کنترل التهاب در موارد شدید یا مقاوم | پردنیزون، بودزوناید |
| آنتی‌بیوتیک‌ها | درمان پروکتیت عفونی ناشی از باکتری‌ها | داکسی‌سایکلین، سفالوسپورین‌ها |
| داروهای ضدویروسی | درمان پروکتیت ناشی از ویروس‌ها (مانند HSV) | آسیکلوویر |
| داروهای سرکوب‌کننده ایمنی | کنترل پروکتیت مزمن یا مقاوم ناشی از IBD | آزاتیوپرین، ۶-مرکاپتوپورین |
| داروهای بیولوژیک | درمان پروکتیت شدید IBD مقاوم به درمان استاندارد | اینفلیکسیماب |
برای سفارش اینترنتی دارو، می‌توانید از داروخانه آنلاین دکتردکتر کمک بگیرید.
درمان خانگی بیماری پروکتیت
برای درمان این بیماری در خانه، طبق اصول زیر پیش بروید:
نوشیدن مایعات فراوان هنگام اسهال یا دفع مکرر مدفوع شل برای جلوگیری از کم‌آبی بدن ضروری است.
از مصرف کافئین، غذاهای چرب، پر فیبر یا شیرین پرهیز کنید تا علائم اسهال کاهش یابد.
برخی افراد ممکن است پس از اسهال در هضم لاکتوز دچار مشکل شوند؛ مصرف ماست با لاکتوز کمتر و کشت‌های زنده باکتریایی توصیه میشود.
پس از بهبود علائم، می‌توان غذاهای نرم و ملایم مانند موز، برنج ساده، سیب‌زمینی آب‌پز، نان تست، کراکر، هویج پخته و مرغ بدون پوست را به رژیم غذایی اضافه کرد.
با توقف کامل اسهال و در صورت تحمل، امکان بازگشت تدریجی به رژیم غذایی عادی وجود دارد.
درمان قطعی پروکتیت
درمان قطعی پروکتیت به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. پروکتیت‌های عفونی معمولا با درمان کامل عفونت، به‌طور کامل بهبود می‌یابند. اما در پروکتیت‌های ناشی از بیماریهای التهابی روده یا پرتودرمانی، درمان قطعی وجود ندارد و هدف مدیریت طولانی‌مدت، کاهش التهاب و پیشگیری از عود بیماری است. کنترل منظم توسط متخصص گوارش ضروری است.
درمان این بیماری چقدر طول می‌کشد؟
چه اقدامات احتمال ابتلا به التهاب رکتوم را بیشتر می‌کند؟
بعضی از اقدامات، احتمال ابتلا به التهاب رکتوم را افزایش می‌دهد. عوامل خطر پروکتیت عبارتند از:رابطه جنسی پرخطر
- سندروم التهابی روده (IBD)
- پرتودرمانی لگن
- استفاده از مواد شیمیایی محرک
- آسیب مکانیکی به رکتوم
آیا می‌توان از پروکتیت به عنوان یک بیماری خطرناک یاد کرد؟
در پاسخ این سوال، از Clevelandclinic نقل قول می‌کنیم:
در شرایط عادی، بیماری پروکتیت تهدید کننده زندگی نیست و به خوبی به درمان پاسخ می‌دهد. در صورتی که پروکتیت شدید است، مدت طولانی دوام می‌آورد، بدون درمان می‌ماند و یا به درمان پاسخ نمی‌دهد، میتواند منجر به عوارض جدی‌تری شود. به عنوان مثال، زخمی که بهبود نمی‌یابد، ممکن است خونریزی بیش از حد داشته باشد یا ممکن است دیواره راست روده شما را فرسایش دهد. به ندرت پروکتیت میتواند بر اعصاب مجاور تاثیر بگذارد و باعث نوروپاتی شود.
عوارض پروکتیت غیر قابل درمان
پروکتیتی که درمان نمی‌شود یا به درمان پاسخ نمی‌دهد، ممکن است منجر به عوارضی از جمله موارد زیر شود:
- خونریزی شدید و کم خونی
- آبسه
- زخم در پوشش روده
- فیستول یا اتصالات غیر طبیعی بین دو قسمت داخل بدن
آیا می‌توان از التهاب رکتوم پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری، باید به نکات زیر توجه کنید:
داشتن رابطه جنسی ایمن و استفاده از کاندوم
اجتناب از استفاده خودسرانه از تنقیه‌ها و مواد شیمیایی مقعدی
- عدم برقراری رابطه مقعدی
پرهیز از وارد کردن اجسام خارجی به رکتوم
پیگیری و درمان مناسب بیماریهای التهابی روده (IBD)
مراقبت‌های ویژه در طول و پس از پرتودرمانی ناحیه لگن
برای درمان پروکتیت باید به پزشکان کدام تخصص مراجعه کرد؟
برای درمان پروکتیت باید به متخصص گوارش مراجعه کرد. این پزشک در تشخیص و مدیریت بیماریهای مرتبط با رکتوم و دستگاه گوارش تخصص دارد. در مواردی که پروکتیت ناشی از عفونت‌های مقاربتی باشد، مشاوره با متخصص بیماریهای عفونی ضروری است. همچنین در پروکتیت‌های پرتویی شدید، همکاری با متخصص انکولوژی توصیه میشود.
اگر نیاز به مشاوره آنلاین با دکترد گوارش دارید، می‌توانید از سامانه نوبت آنلاین دکتردکتر کمک بگیرید.
منبع:
سلام وقت بخیر
آیا این بیماری عفونی ه و امکان واگیر وجود داره
سلام عزیزم
اغلب پروکتیت به شکل التهابی اولسروز هست و قابل انتقال نیست