پروکتیت التهاب پوشش رکتوم است، رکتوم انتهای تحتانی روده بزرگ است که به مقعد منتهی می شود. روده بزرگ و مقعد بخشی از دستگاه گوارش (GI) هستند. دستگاه گوارش مجموعه‌ای از اندام‌های توخالی است که در لوله‌ای دراز و پیچ‌خورده از دهان تا مقعد به هم متصل شده‌اند. حرکت عضلات در دستگاه گوارش، همراه با ترشح هورمون ها و آنزیم ها، امکان هضم غذا را فراهم می کند. در پروکتیت، التهاب پوشش رکتوم (به نام مخاط رکتوم) ناراحت کننده و گاهی دردناک است. این عارضه ممکن است در کنار سایر علائم که به ان ها خواهیم پرداخت، منجر به خونریزی یا ترشحات مخاطی از راست روده شود.
علل بیماری پروکتیت
پروکتیت علل زیادی از جمله شرایط حاد، ناگهانی و کوتاه مدت، و مزمن یا طولانی مدت دارد. از جمله این علل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
بیماری های مقاربتی (STDs)
یکی از علل شایع پروکتیت، بیماری‌های مقعدی هستند که می‌توانند در هنگام رابطه جنسی مقعدی منتقل شوند. عفونت های رایج STD که می توانند باعث پروکتیت شوند عبارت از سوزاک، کلامیدیا، سیفلیس و تبخال هستند. پروکتیت ناشی از تبخال به ویژه می تواند در افرادی که به ویروس HIV نیز آلوده هستند، شدید باشد.
عفونت های غیر STD
عفونت هایی که از راه جنسی منتقل نمی شوند نیز می توانند باعث پروکتیت شوند. سالمونلا و شیگلا نمونه‌هایی از باکتری‌های غذایی هستند که می‌توانند باعث پروکتیت شوند. گاهی اوقات پروکتیت استرپتوکوکی در کودکان مبتلا به گلودرد استرپتوکوکی رخ می دهد.
ترومای آنورکتال
پروکتیت می تواند در اثر ضربه به ناحیه مقعدی که شامل راست روده و مقعد است و در اثر رابطه مقعدی یا وارد کردن اشیا یا مواد مضر به رکتوم، از جمله مواد شیمیایی موجود در برخی تنقیه ها، ایجاد شود.
کولیت اولسراتیو و بیماری کرون
دو نوع بیماری التهابی روده (IBD) یعنی کولیت اولسراتیو و بیماری کرون می توانند باعث پروکتیت شوند. کولیت اولسراتیو باعث تحریک و زخم هایی در پوشش داخلی روده بزرگ، بخشی از روده بزرگ و راست روده می شود. بیماری کرون معمولاً باعث تحریک در قسمت تحتانی روده کوچک (که ایلئوم نیز نامیده می شود) یا کولون می شود، اما همچنین می تواند هر بخشی از دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار دهد.
پرتو درمانی
افرادی که تحت پرتودرمانی در ناحیه لگن قرار می دهد نیز ممکن است دچار پروکتیت شوند. افرادی که به سرطان رکتوم، تخمدان یا پروستات مبتلا هستند و تحت پرتودرمانی قرار گرفته اند، نمونه هایی از افرادی هستند که در معرض خطرند. علائم پروکتیت پرتویی، که معمولاً خونریزی مقعدی است، معمولاً در عرض 6 هفته پس از شروع پرتودرمانی یا بیش از 9 ماه پس از اتمام آن رخ می دهد.
آنتی بیوتیک ها
استفاده از آنتی بیوتیک ها ممکن است در برخی افراد با پروکتیت همراه باشد. در حالی که آنتی بیوتیک ها به منظور از بین بردن باکتری های عامل عفونت استفاده می شوند، می توانند باکتری های غیر مضر یا معمول در دستگاه گوارش را نیز از بین ببرند. از بین رفتن باکتری های کامنسال می تواند به سایر باکتری های مضر معروف به کلستریدیوم دیفیسیل اجازه دهد تا در روده بزرگ و رکتوم عفونت ایجاد کنند.
علائم پروکتیت چیست؟
یکی از شایع ترین علائم پروکتیت تنسموس یعنی یک میل مکرر و ناراحت کننده برای اجابت مزاج است. علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- حرکات خونی روده
- خونریزی از رکتوم
- احساس پری رکتوم
- درد مقعد
- درد کرامپی شکم
- ترشحات مخاطی یا چرک مقعدی
- اسهال یا دفع مکرر
- مدفوع شل یا مایع
تشخیص و آزمایشات بیماری پروکتیت
پزشک برای تشخیص پروکتیت، یک تاریخچه پزشکی کامل از بیمار گرفته و معاینه فیزیکی انجام می دهد.در تاریخچه پزشکی در مورد علائم، شرایط پزشکی فعلی و گذشته، سابقه خانوادگی و رفتار جنسی که خطر ابتلا به پروکتیت ناشی از STD را افزایش می دهد، از بیمار سوال می شود. معاینه فیزیکی شامل ارزیابی علائم حیاتی بیمار، معاینه شکم و معاینه رکتوم خواهد بود. بر اساس معاینه فیزیکی بیمار، علائم و سایر اطلاعات پزشکی، پزشک تصمیم می‌گیرد که کدام آزمایش‌های آزمایشگاهی و تشخیصی مورد نیاز است.
آزمایش‌های آزمایشگاهی می تواند شامل آزمایش‌های خون مانند شمارش کامل خون برای ارزیابی از دست دادن خون یا بررسی عفونت، آزمایش‌های مدفوع برای جداسازی و شناسایی باکتری‌هایی که ممکن است باعث بیماری شوند، و غربالگری STD باشد. همچنین ممکن است پزشک از یکی از تست های تشخیصی زیر را استفاده کند:
آزمایش کشت رکتال
یک سواب پنبه ای در رکتوم قرار داده می شود و نمونه ای به دست می آید، نمونه مورد آزمایش قرار می گیرد تا ارگانیسم هایی را که ممکن است باعث بیماری شوند، جدا و شناسایی کند.
آنوسکوپی
این آزمایش از طریق باز کردن مقعد با استفاده از ابزار خاصی به نام آنوسکوپ، مجرای مقعد و رکتوم تحتانی را بررسی می کند.
سیگموئیدوسکوپی و کولونوسکوپی انعطاف پذیر
این آزمایشات برای کمک به تشخیص بیماری کرون استفاده می شود. تست‌ها مشابه هستند، اما از کولونوسکوپی برای مشاهده کل کولون و رکتوم استفاده می‌شود، در حالی که سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر فقط برای مشاهده کولون تحتانی و رکتوم استفاده می‌شود.در این آزمایش ها ممکن است از فرد خواسته شود که یک رژیم غذایی مایع شفاف را به مدت 1 تا 3 روز قبل از آزمایش دنبال کند. همچنین احتمال دارد بیمار شب قبل از آزمایش، به مصرف ملین نیاز داشته باشد. علاوه بر این یک یا چند تنقیه در شب قبل از آزمایش و حدود 2 ساعت قبل از آن لازم است.
برای هر دو آزمایش، در حالی که فرد روی میز دراز می کشد، پزشک یک لوله انعطاف پذیر را وارد مقعد می کند. یک دوربین کوچک روی لوله، تصویر ویدئویی از پوشش روده را به صفحه کامپیوتر می فرستد. پزشک می تواند از این طریق التهاب، خونریزی یا زخم را روی دیواره روده بزرگ ببیند. همچنین ممکن است پزشک با بریدن مقداری بافت از پوشش روده بیوپسی انجام دهد. فرد بیوپسی را احساس نخواهد کرد. برای تایید تشخیص، بافت جدا شده زیر میکروسکوپ بررسی می شود. در بیشتر موارد، یک آرام بخش سبک و احتمالاً داروی ضد درد به افراد کمک می کند در طول کولونوسکوپی آرام باشند. ممکن است بیمار در یک ساعت اول پس از آزمایش گرفتگی یا نفخ داشته باشد. رانندگی تا 24 ساعت پس از کولونوسکوپی مجاز نیست. فرد باید قبل از آزمایش، برای بازگشت به خانه برنامه ریزی کند. بهبودی کامل تا روز بعد ایجاد می شود. آزمایش‌های تشخیصی فوق توسط متخصص گوارش و در بیمارستان یا مراکز درمان سرپایی انجام می شود.
مدیریت و درمان بیماری پروکتیت
درمان پروکتیت به علت آن بستگی دارد. هدف از درمان کاهش التهاب، کنترل علائم و از بین بردن عفونت در صورت وجود است. فقط پزشک می تواند علت پروکتیت و بهترین روش درمانی را تعیین کند. می توان پروکتیت را از طریق مراقبت های پزشکی مناسب، با موفقیت درمان کرد.
پروکتیت ناشی از عفونت
اگر آزمایشات وجود عفونت STD یا غیر STD را تأیید کند، دارو بر اساس نوع عفونت یافت شده تجویز می شود. آنتی بیوتیک ها برای از بین بردن باکتری ها تجویز می شوند. همچنین داروهای ضد ویروسی برای درمان ویروس ها تجویز می شوند. اگرچه برخی از ویروس های STD را نمی توان از بین برد، اما داروهای ضد ویروسی می توانند علائم آنها را کنترل کنند.
پروکتیت ناشی از علل دیگر
اگر استفاده از آنتی بیوتیک باعث ایجاد پروکتیت شود، پزشک ممکن است آنتی بیوتیک متفاوتی را که برای از بین بردن باکتری های مضر ایجاد شده در روده طراحی شده است، تجویز کند.
اگر پروکتیت ناشی از ترومای آنورکتال باشد، فعالیتی که باعث التهاب می شود باید متوقف شود. بهبودی معمولا در 4 تا 6 هفته اتفاق می افتد. پزشک ممکن است داروهای بدون نسخه مانند داروهای ضد اسهال و ضد درد، شبیه آسپرین و ایبوپروفن را توصیه کند.
درمان پروکتیت پرتویی بر اساس علائم آن است. پروکتیت پرتویی فقط علائم خفیفی مانند خونریزی گاه به گاه یا تنسموس ایجاد می کند و می تواند بدون درمان بهبود یابد.
در افرادی که خونریزی مداوم یا شدید دارند، از درمان حرارتی برای توقف خونریزی و التهاب استفاده می شود. درمان حرارتی در طول سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر یا کولونوسکوپی انجام می شود. در این درمان پوشش رکتوم توسط یک پروب حرارتی، جریان الکتریکی یا لیزر مورد هدف قرار می گیرد.
انعقاد با پلاسمای آرگون رایج ترین درمان حرارتی است که برای کنترل خونریزی در پروکتیت پرتویی استفاده می شود. در بسیاری از موارد، چندین درمان مورد نیاز است. انسداد ناشی از تنگی ( باریک شدن راست روده ) و ایجاد شده توسط پروکتیت پرتویی می تواند در موارد خفیف با نرم کننده های مدفوع درمان شود.
همچنین ممکن است به اتساع برای بزرگ شدن ناحیه باریک در افرادی که باریکی راست روده بیشتری دارند، نیاز باشد. سوکرالفات، 5-آمینو سالیسیلیک اسید – معروف به ASA -5 یا تنقیه کورتیکواستروئیدی نیز می تواند برای کاهش درد و التهاب ناشی از پروکتیت پرتویی استفاده شود، اگرچه اثربخشی آنها محدود است.
هنگامی که یک IBD مزمن مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون باعث پروکتیت می شود، هدف درمان، کاهش التهاب، کنترل علائم، و القا و حفظ بهبودی است . درمان بستگی به وسعت و شدت بیماری دارد.
داروهای ضد التهاب
پروکتیت خفیف را اغلب می توان به طور موثر با مزالامین موضعی، اعم از شیاف یا تنقیه، درمان کرد. برخی از افراد مبتلا به IBD و پروکتیت نمی توانند درمان رکتوم را با شیاف ها یا تنقیه ASA-5 تحمل کنند یا ممکن است پاسخ ناقصی داشته باشند. پزشک ممکن است برای این افراد، داروهای خوراکی را به تنهایی یا همراه با درمان رکتوم تجویز کند. داروهای خوراکی که معمولاً برای پروکتیت استفاده می شوند حاوی سالیسیلات هستند. این داروها شامل داروهای حاوی سولفاسالازین یا مسالامین مانند آساکول، دیپنتوم یا پنتاسا می باشند. عوارض جانبی احتمالی مصرف خوراکی داروهای حاوی سولفاسالازین یا مسالامین عبارت از تهوع، استفراغ، سوزش سر دل، اسهال و سردرد است. اگرچه بهبودی کامل به 4 تا 6 هفته درمان نیاز دارد، بهبودی علائم، از جمله کاهش خونریزی، می تواند در عرض چند روز رخ دهد.
کورتیزون یا استروئیدها
این داروها که کورتیکواستروئیدها نیز نامیده می شوند، در کاهش التهاب موثر هستند. نام های عمومی دو داروی این گروه پردنیزون و بودزوناید هستند. کورتیکواستروئیدها ممکن است به شکل قرص، شیاف یا تنقیه برای درمان پروکتیت مصرف شوند. معمولاً کورتیکواستروئیدها هنگامی که علائم در بدترین حالت خود قرار دارند، در دوزهای زیاد تجویز می شوند و پس از کنترل علائم، دوز به تدریج کاهش می یابد. کورتیکواستروئیدها می توانند عوارض جانبی جدی ، از جمله حساسیت بیشتر به عفونت و پوکی استخوان یا ضعیف شدن استخوان ها ایجاد کنند.
سرکوبگرهای سیستم ایمنی
داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند، برای درمان پروکتیت نیز استفاده می‌شوند. رایج ترین دارویی که تجویز می شود، مرکاپتوپورین 6 یا یک داروی مرتبط یعنی آزاتیوپرین است. داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی واکنش ایمنی که به التهاب کمک می کند را مسدود می کنند. این داروها ممکن است عوارض جانبی مانند تهوع، استفراغ و اسهال ایجاد کنند. همچنین ممکن است مقاومت فرد را در برابر عفونت کاهش دهند. برخی از بیماران با ترکیبی از کورتیکواستروئیدها و داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی درمان می شوند. برخی از مطالعات نشان می دهد که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی ممکن است اثربخشی کورتیکواستروئیدها را افزایش دهند.
اینفلیکسیماب (رمی کید)
محققان دریافتند سطوح بالایی از پروتئین تولید شده توسط سیستم ایمنی به نام فاکتور نکروز تومور (TNF) در افراد مبتلا به بیماری کرون وجود دارد. Infliximab اولین دارو از گروه داروهایی است که به مواد TNF متصل می شود تا پاسخ التهابی بدن را مسدود کند. این دارو برای درمان بیماری کرون متوسط تا شدید که به درمان‌های استاندارد (مواد مزالامین، کورتیکواستروئیدها، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی) پاسخ نمی‌دهد و همچنین برای درمان فیستول‌های باز و تخلیه‌کننده تأیید شده است. همچنین این دارو به افرادی که مبتلا به بیماری کرون با پروکتیت هستند داده می شود.
برخی از مطالعات نشان می دهد که اینفلیکسیماب ممکن است اثربخشی داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی را افزایش دهد. عفونت باکتریایی می تواند همراه با عود کردن کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون رخ دهد. علاوه بر این ممکن است آنتی بیوتیک ها برای درمان عود کردن بیماری در افراد مبتلا به IBD و پروکتیت استفاده شوند.
غذا خوردن، رژیم غذایی و تغذیه
نوشیدن مایعات زیاد در زمانی که اسهال یا دفع مکرر مدفوع شل یا مایع رخ می دهد، مهم است. اجتناب از کافئین و غذاهای چرب، پر فیبر یا شیرین ممکن است علائم اسهال را کاهش دهد. برخی افراد همچنین در هضم لاکتوز (قند موجود در شیر و فرآورده های شیر) در طول یا بعد از یک دوره اسهال مشکل دارند. ماست به این دلیل که لاکتوز کمتری نسبت به شیر دارد، بهتر تحمل می شود. همچنین ماست با کشت باکتریایی فعال و زنده می تواند به افراد مبتلا به اسهال کمک کند تا سریع‌تربهبود یابند.
اگر علائم اسهال بهبود یابد، می توان غذاهای نرم و ملایم از جمله موز، برنج ساده، سیب زمینی آب پز، نان تست، کراکر، هویج پخته و مرغ پخته شده بدون پوست یا چربی را به رژیم غذایی اضافه کرد. اگر اسهال متوقف شود، ممکن است در صورت تحمل، یک رژیم غذایی عادی از سر گرفته شود.
اگر پروکتیت درمان نشود چه اتفاقی می افتد؟
پروکتیتی که درمان نمی شود یا به درمان پاسخ نمی دهد، ممکن است منجر به عوارضی از جمله موارد زیر شود:
- خونریزی شدید و کم خونی، وضعیتی که در آن گلبول های قرمز خون کمتر یا کوچکتر از حد طبیعی هستند و به همین دلیل اکسیژن کمتری به سلول های بدن منتقل می شود.
- آبسه ها – نواحی دردناک، متورم و پر از چرک ناشی از عفونت
- زخم در پوشش روده
- فیستول که اتصالات غیر طبیعی بین دو قسمت داخل بدن است
افرادی که علائم پروکتیت دارند به مراقبت پزشکی نیاز دارند. در صورت تشخیص پروکتیت، بیماران باید تمام داروهای تجویز شده را مصرف کنند و در ادامه به پزشک مراجعه کنند تا مطمئن شوند که علت التهاب با موفقیت درمان شده است.
پیشگیری بیماری پروکتیت
افرادی که رابطه جنسی مقعدی دارند، با استفاده از کاندوم می توانند از ابتلا به پروکتیت مرتبط با STD جلوگیری کنند. اگر ترومای آنورکتال باعث پروکتیت شود، توقف فعالیتی که باعث التهاب می شود، باعث توقف التهاب و جلوگیری از عود آن خواهد شد. سایر علل پروکتیت همیشه قابل پیشگیری نیستند. با این حال، علائم آنها توسط پزشک قابل درمان است.
منبع : my.clevelandclinic
