تاب آوری توانایی بازگشت به تعادل و رشد پس از چالش‌هاست. برخلاف استقامت که صرفاً به مقاومت اشاره دارد، تاب‌آوری شامل یادگیری و سازگاری پس از بحران‌ها میشود. این مهارت اکتسابی بوده و نقش مهمی در سلامت روان و بهبود کیفیت زندگی دارد.
این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به شما کمک میکند تا مفهوم آن را بهتر درک کرده و با راهکارهای موثر تقویت آن آشنا شوید.
در انتها، اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ می‌دهد.
تاب آوری چیست؟
تاب‌آوری (resilience) توانایی بازگشت به تعادل پس از چالش‌هاست و با استقامت که صرفاً به مقاومت اشاره دارد، تفاوت دارد. افراد تاب‌آور علاوه بر تحمل سختی‌ها، قادر به بازسازی روانی و ارتقای سلامت خود هستند. این مهارت نقش مهمی در کاهش استرس، پیشگیری از اختلالات روانی و بهبود کیفیت زندگی دارد.
بر اساس مطالعات منتشر شده در وب‌سایت مدرسه پزشکی هاروارد،
این توانایی، مجموعه‌ای از مهارتهای رفتاری است که اکتسابی بوده و می‌توان آن را آموخت. پس، این مهارت یک ویژگی ذاتی نیست، بلکه قابلیتی است که با تمرین و تلاش آگاهانه می‌توان آن را بهبود بخشید و تقویت کرد.
نشانه‌های تاب آوری و ویژگی‌های افراد تاب‌آور
افراد تاب‌آور، خصوصیاتی دارند که آن‌ها را از دیگران متمایز میکند. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین نشانه‌های این مهارت اشاره کرده‌ایم:
| نشانه‌ها | توضیحات |
| قدرت کنترل | دارای مرکز کنترل قوی تاثیرگذار در تعیین سرنوشت خودشان |
| مهارت حل مسئله | توانایی تجزیه و تحلیل موقعیت شناسایی گزینه‌های مختلف انتخاب بهترین راه حل |
| شفقت به خود | مهربان و دلسوز نسبت به خود پذیرش اشتباهات خود بدون سرزنش‌گری تجربه احساسات منفی بدون غرق شدن در آن |
| کنترل هیجانی | تشخیص درست احساسات و هیجانات بیان مناسب آن‌ها قدرت مدیریت و کنترل احساسات |
| قدرت درخواست حمایت اجتماعی | برخوردار از شبکه‌ای از افراد قابل اعتماد و حامی بهره‌مندی از حمایت آن‌ها |
تقویت این نشانه‌ها نیازمند زمان، تمرین و تلاش مداوم است و ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد. اگر در مسیر تقویت این مهارت با مشکل مواجه شدید، مراجعه به یک دکتر روانشناس میتواند بسیار مفید باشد.
انواع تاب آوری
این مهارت جنبه‌های مختلفی دارد که تقویت هر یک از آن‌ها میتواند در مقابله با شرایط سخت و چالش‌برانگیز کمک‌کننده باشد. در ادامه، به بررسی انواع گوناگون این مهارت پرداخته‌ایم:
تاب آوری فیزیکی (جسمانی)
این مهارت، به توانایی بدن در بازیابی و بهبود پس از مواجهه با چالش‌های جسمی مانند تصادفات، بیماری‌ها یا سایر آسیب‌ها اشاره دارد. داشتن سبک زندگی سالم، ورزش منظم و تغذیه مناسب از عوامل موثر بر تقویت این مهارت هستند.
تاب آوری عاطفی
تاب آوری عاطفی به توانایی فرد در واکنش نشان دادن به موقعیت‌های استرس‌زا، غیرمنتظره و بحران‌ها اشاره دارد. این مهارت نشان می‌دهد که فرد چگونه با احساسات خود در شرایط دشوار کنار می‌آید و چگونه میتواند پس از تجربه‌های ناخوشایند، به حالت تعادل عاطفی بازگردد. عوامل مختلفی مانند سن و تجربیات زندگی در میزان این توانایی افراد تاثیرگذار هستند.
تاب آوری روانی
این مهارت، شامل توانایی فرد در مقابله با مشکلات و چالش‌های ذهنی و روحی است. افرادی که این مهارت را تقویت کرده‌اند، بهتر می‌توانند با استرس‌ها، اضطراب‌ها و فشارهای روانی روبه‌رو شوند و از این موقعیت‌ها عبور کنند.
تاب آوری اجتماعی
تاب‌آوری اجتماعی، توانایی سازگاری و غلبه بر چالش‌های اجتماعی و محیطی است. این مهارت شامل برقراری ارتباط مؤثر، ایجاد شبکه‌های حمایتی، حل مسائل سازنده و انطباق با تغییرات میشود. تاب‌آوری مانند یک سپر محافظ، افراد و جوامع را در برابر فشارها مقاوم‌تر کرده و توان مقابله‌ی مؤثر با مشکلات را افزایش می‌دهد.
عوامل موثر بر این مهارت
این مهارت تحت تاثیر مجموعه‌ای از عوامل فردی و محیطی قرار دارد. در ادامه، به بررسی هر یک از این عوامل اشاره کرده‌ایم:
عوامل فردی
برخی از مهم‌ترین عوامل فردی که در شکل‌گیری و تقویت این مهارت نقش دارند، به شرح زیر هستند:
اعتمادبهنفس و خودآگاهی
افراد با اعتمادبهنفس بالا، در برابر چالش‌ها پافشاری بیشتری دارند، زیرا به توانایی خود برای غلبه بر موانع باور دارند. آن‌ها شکست را فرصتی برای یادگیری می‌بینند. همچنین، خودآگاهی با شناسایی و تقویت نقاط ضعف، به افزایش تاب‌آوری در شرایط دشوار کمک میکند.
کنترل هیجانات و احساسات
توانایی مدیریت و کنترل احساسات، به‌ویژه در شرایط استرس‌زا، از عوامل کلیدی این مهارت است. افرادی که می‌توانند هیجانات خود را به درستی مدیریت کنند، کمتر تحت تاثیر احساسات منفی قرار می‌گیرند و می‌توانند با آرامش بیشتری با مشکلات روبرو شوند. توانایی مدیریت هیجانات به افراد کمک میکند در شرایطی که دیگران ممکن است از پا بیفتند، همچنان عملکرد مثبتی داشته و مسیر خود را ادامه دهند.
سلامت جسمانی
سلامت جسم و روان، به‌طور مستقیم بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند. تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که از تناسب اندام برخوردار هستند و نگرش مثبتی نسبت به وضعیت جسمانی خود دارند، معمولا تاب آوری بیشتری در مواجهه با استرس و فشارهای روانی از خود نشان می‌دهند.
عوامل محیطی
ویژگی‌های جوامع و محیط‌هایی که افراد در آن زندگی میکنند، تاثیر مستقیمی بر توانایی آن‌ها در مواجهه با چالش‌ها و سازگاری با شرایط دشوار دارد. برخی از عوامل محیطی تاثیرگذار بر این مهارت عبارتند از:
حمایت اجتماعی و روابط سالم
وجود شبکه‌های اجتماعی قوی، خانواده و دوستان حامی و پشتیبان، نقش بسیار مهمی در تقویت این مهارت ایفا میکند. حضور افرادی که در مواقع دشوار می‌توانند به فرد کمک و از او حمایت کنند، باعث کاهش فشارهای روانی و افزایش انگیزه برای مقابله با مشکلات خواهد شد.
محیط خانوادگی و فرهنگی مثبت
محیط خانوادگی سالم و حمایت‌کننده که در آن روابط صمیمانه و مبتنی بر احترام متقابل وجود دارد، به فرد احساس امنیت می‌دهد. همچنین، محیط فرهنگی برخوردار از ارزش‌هایی مانند همدلی، همکاری، حل مسئله و احترام به تفاوت‌ها، به فرد کمک میکند تا مکانیسم‌های مقابله سالم را یاد بگیرد و در مواجهه با چالش‌ها، رفتارهای بهتری از خود نشان دهد.
دسترسی به منابع و حمایت‌ها
داشتن شبکه‌ای از افراد و ابزارهای در دسترس برای استفاده در زمان‌های چالش‌برانگیز میتواند توانایی فرد را در بازیابی از سختی‌ها و سازگاری با شرایط دشوار به میزان قابل توجهی افزایش دهد. در اصل، هرچه حمایت و منابع بیشتری در دسترس باشد، پتانسیل تاب آوری بالاتر خواهد بود.
بر اساس داده‌های منتشر شده توسط سرویس جهانی Allied،
افراد تاب‌آور 50 درصد بیشتر از دیگران به اهداف شغلی خود می‌رسند و 30 درصد رضایت شغلی بالاتری دارند. این آمار نشان می‌دهد یکی از مزایای مهم برخورداری از این توانایی، دستیابی به اهداف و بهبود عملکرد کاری است.
راهکارهای افزایش تاب‌آوری
افزایش و بهبود این مهارت، مستلزم بهره‌گیری از راهکارهای روانی و عملی است که به فرد کمک میکند در مواجهه با چالش‌ها قوی‌تر و انعطافپذیرتر عمل کند. در ادامه، به بررسی این راهکارها پرداخته‌ایم:
راهکارهای روانی
راهکارهای روانشناختی متعددی برای تقویت این مهارت وجود دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
تمرین خودآگاهی
خودآگاهی، یعنی شناخت دقیق احساسات و افکار در لحظه، یکی از پایه‌های اصلی تقویت این مهارت است. هرچه فرد بیشتر به خودآگاهی برسد و احساسات خود را بهتر بشناسد، واکنش‌های خود را در موقعیت‌های مختلف بهتر مدیریت کرده و از تصمیم‌گیری‌های عجولانه جلوگیری میکند.
تغییر نگرش
نحوه نگرش ما به چالش‌ها و مشکلات، تاثیر بسزایی در میزان تاب آوری ما دارد. به جای تمرکز بر جنبه‌های منفی و موانع باید برای شناسایی فرصت‌ها و جنبه‌های مثبت موجود در هر موقعیتی تلاش کرد. این نگرش مثبت، کمک میکند تا به جای احساس شکست و ناامیدی، به دنبال راه‌حل‌ها و فرصت‌هایی برای رشد و پیشرفت باشید.
تمرکز بر اهداف کوچک و قابل‌دستیابی
به جای تعیین اهداف بزرگ و دور از دسترس که ممکن است باعث ناامیدی و دلسردی شوند، بهتر است بر اهداف کوچک و قابل‌دستیابی تمرکز کرد. تقسیم اهداف بزرگ به بخش‌های کوچک‌تر و تمرکز بر پیشرفت‌های جزئی، احساس موفقیت و انگیزه بیشتری در فرد ایجاد کرده و به حفظ تعادل روانی و افزایش سازگاری کمک میکند.
راهکارهای عملی
علاوه بر راهکارهای روانی، انجام برخی اقدامات عملی هم در تقویت این مهارت نقش دارند. مهم‌ترین این راهکارها شامل موارد زیر هستند:
ایجاد شبکه حمایتی از دوستان و خانواده
برقراری ارتباط با افرادی که از شما حمایت عاطفی میکنند و فضایی امن برای بیان احساسات فراهم می‌آورند، نقش بسیار مهمی در افزایش تاب آوری روانی دارد. این افراد می‌توانند شامل اعضای خانواده، دوستان صمیمی یا سایر افراد مورد اعتماد باشند. داشتن یک شبکه حمایتی قوی، به فرد کمک میکند تا در مواقع بحرانی، احساس تنهایی نکند و از حمایت و همدلی دیگران بهره‌مند شود.
مدیریت استرس با روشهایی مثل مدیتیشن و ورزش
انجام فعالیتهایی مانند مدیتیشن، یوگا و ورزش‌های هوازی میتواند به کاهش استرس و آرامش ذهن کمک کند. این اقدامات، علاوه‌بر بهبود سلامت روان، تاثیر مثبتی بر سلامت جسم هم دارند.
یادگیری از شکست‌ها و تجربیات گذشته
تحلیل اشتباهات و درس گرفتن از تجربیات گذشته، به افراد کمک میکند تا با تجربه و آمادگی بیشتری به استقبال چالش‌های جدید بروند. این رویکرد باعث میشود شکست‌ها به فرصت‌هایی برای رشد و یادگیری تبدیل شوند و در نهایت، افراد در مواجهه با چالش‌ها و سختی‌ها بهتر عمل کنند.
آموزش تاب آوری به کودکان و نوجوانان
آموزش و تقویت این مهارت در کودکان و نوجوانان، آن‌ها را برای مواجهه با سختی‌ها و دستیابی به موفقیت آماده میکند. 4 راهکار عملی برای تقویت این مهارت در کودکان و نوجوانان وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
ایجاد فضایی امن برای گفتگو
ایجاد یک محیط امن، صمیمی و بدون قضاوت برای کودک یا نوجوان، به او این امکان را می‌دهد که احساسات، افکار و نگرانی‌های خود را آزادانه با شما در میان بگذارد. او در این شرایط، احساسات خود را بهتر شناخته و مدیریت خواهد کرد.
تقویت مهارت حل مسئله و مدیریت هیجان
به جای حل کردن مشکلات فرزندتان، او را تشویق کنید تا خودش راه‌حل پیدا کند. این کار به او کمک میکند تا مهارتهای حل مسئله را در خود پرورش دهد. همچنین، آموزش تکنیکهای مدیریت هیجان مانند تنفس عمیق، مدیتیشن یا یوگا، به او کمک میکند تا در شرایط استرس‌زا، آرامش خود را حفظ کرده و تصمیمات بهتری بگیرد.
پرورش نگرش مثبت و سازنده
به فرزندتان کمک کنید تا به جای تمرکز بیش از حد بر جنبه‌های منفی، بر نقاط قوت و توانایی‌های خود تمرکز کند. تشویق او به دیدن نیمه پر لیوان و پیدا کردن جنبه‌های مثبت در هر موقعیتی، به او کمک میکند تا دیدگاه خوش‌بینانه‌تری نسبت به زندگی پیدا کرده و در مواجهه با مشکلات، بهتر ظاهر شود.
الگوسازی عادات سالم
کودکان و نوجوانان، به‌طور طبیعی از رفتار بزرگسالان اطراف خود الگوبرداری میکنند. بنابراین، بسیار مهم است که خودتان هم عادات سالم را رعایت کنید. خواب کافی، تغذیه سالم، ورزش منظم و اهمیت به سلامت روان از مهم‌ترین این اقدامات هستند.
نکته مهم: پرورش این مهارت، یک فرایند مستمر و نیازمند همکاری و همراهی افراد مختلف در زندگی کودک و نوجوان است. والدین می‌توانند از کمک معلمان، مشاوران و به خصوص روانشناسان کودک بهره‌مند شوند. دکتر روانشناس کودک میتواند با ارائه راهکارهای متناسب با شرایط خاص هر کودک، نقش بسیار موثری در تقویت این مهارت حیاتی ایفا کند.
تقویت مهارت تاب آوری؛ کلید بازگشت به تعادل و رشد در برابر چالش‌ها
تاب آوری مهارتی حیاتی است که به فرد کمک میکند تا با چالش‌ها و بحران‌ها روبرو شده و پس از آن به تعادل و رشد بازگردد. این مهارت، با تاثیر مستقیم بر سلامت روان و جسم، از اضطراب و افسردگی پیشگیری کرده و کیفیت زندگی را ارتقا میبخشد. تاب‌آوری قابلیت آموختن و تقویت دارد و با تمرین مداوم، فرد میتواند در برابر سختی‌ها مقاوم‌تر و انعطافپذیرتر عمل کند. برای تقویت این مهارت می‌توانید از متخصصان به‌ویژه دکتر روانشناس کمک بگیرید. برای دریافت نوبت از این متخصص، کافی است به سایت دکتردکتر مراجعه کرده و از امکان نوبت‌دهی آنلاین او بهره‌مند شوید.
منابع:
