سندروم شوگرن، یک بیماری خودایمنی مزمن است که باعث اختلال در عملکرد غدد تولیدکننده رطوبت بدن میشود. این سندرم، علائمی همچون خشکی چشم‌ها و دهان، درد مفاصل و خستگی را به همراه دارد.
بیماری سندروم شوگرن، به‌طور غیرقابل پیش‌بینی پیشرفت می‌کند و درمان قطعی برای آن وجود ندارد. اما با روش‌هایی همچون آبرسانی به بدن، استفاده از قطره‌های مرطوب‌کننده، غربالگری بهموقع بیماری‌های خودایمنی و رعایت بهداشت دهان میتوان آن را مدیریت کرد.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، به بررسی علائم، علل، تشخیص و روش‌های درمانی این بیماری پرداخته‌ایم.
در انتها اگر سوالی در مورد این بیماری دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
سندروم شوگرن چیست؟
در بیماری سندروم شوگرن، سیستم ایمنی به درستی عمل نمی‌کند و غدد بزاقی و اشکی مسئول تولید و حفظ رطوبت، مورد حمله آن قرار می‌گیرند. در نتیجه، بزاق و اشک چشم کاهش پیدا کرده و بر زندگی روزمره فرد تاثیر می‌گذارد.
این بیماری به دو حالت اولیه و ثانویه رخ می‌دهد. شوگرن اولیه نادر است و هیچ‌گونه ارتباطی با سایر بیماری‌های خود ایمنی ندارد. از سوی دیگر، امکان دارد شوگرن با اسکلرودرمی، سیروز صفراوی اولیه یا نوع دیگری از بیماری‌های خودایمنی همراه باشد.
براساس مطالعات منتشر شده در وب‌سایت موسسه پزشکی جان هاپکینز آمریکا،
حدود نیمی از افراد مبتلا به این نوع سندروم به آرتریت روماتوئید، لوپوس، اسکلرودرمی یا پلی‌میوزیت هم مبتلا هستند.
در این مرحله، فرد به بیماری شوگرن ثانویه مبتلا شده است. ابتلا به این نوع از سندروم خطرناک نیست. تنها باید با انجام ارزیابی‌های منظم پزشکی علائم آن را کنترل کرد.
علائم سندروم شوگرن
علائم این بیماری در افراد، کند و متفاوت ظاهر میشود. در ادامه، به مجموعه‌ای از علائم این بیماری در دو دسته عمومی و پیشرفته پرداخته‌ایم:
علائم عمومی
این علائم، در ابتدای بیماری در نقاط مرطوب بدن مانند دهان و چشم به صورت خشکی چشم و دهان رخ میدهند و بیمار در این نواحی احساس ناراحتی می‌کند. شایعترین این علائم شامل موارد زیر هستند:
- خشکی چشم و تاری دید (احساس وجود شن و خاک)
- افزایش خارش چشم
- حساسیت به نور شدید یا فلورسنت
- خشکی دهان و احساس گچی بودن
- اختلال در حس چشایی
- پوسیدگی‌های دندان و عفونت‌های دهان
- خشکی پوست و غشاهای مخاطی مانند بینی، گلو، حنجره و واژن
با حمله گلبول‌های سفید به غدد تولیدکننده بزاق و اشک، رطوبت این نواحی کاهش پیدا می‌کند. بنابراین، این علائم، اغلب در نقاط تولیدکننده رطوبت و بزاق (چشم و دهان) ظاهر می‌شوند.
علائم سیستمیک و پیشرفته
این بیماری با تهدید سایر بافت‌ها و اندام‌های بدن در مراحل پیشرفته‌تر، اثرات گسترده‌ای روی بدن بیمار برجا می‌گذارد. در ادامه، به علائم سیستمیک و پیشرفته ناشی از سندروم شوگرن اشاره کرده‌ایم:
- اختلال در کارهای روزمره به دلیل درد مفاصل و خستگی‌های ممتد
- سرفههای مزمن و مقاوم به درمان
- ناخوشایند بودن طعم غذا در دهان ناشی از رفلاکس اسید
- متورم شدن غدد اطراف صورت و گردن و به‌ویژه بزرگ و نامتقارن شدن غدد بناگوشی در یک سوم بیماران
- مشکلات ادراری مثل درد و نیاز به تخلیه مکرر ادرار
- ایجاد سنگ کلیه و آسیب به بافت‌های کلیه در اثر اختلالات کلیوی
- بیماری‌های مزمن کبدی و صفراوی و در ادامه هپاتیت
- اختلال در خواب
- آسیب به بافت‌های عصبی
- تمرکز ضعیف و اختلال در حافظه
- تنگی نفس
این علائم، در هر بیمار به گونه‌ای متفاوت ظاهر میشود. همچنین بسیاری از افراد مبتلا به سندرم شوگرن، درد و تورم مفاصل را گزارش میکنند که بسیار شبیه علائم ظاهر شده در افراد مبتلا به بیماری آرتریت روماتوئید است.
علل و عوامل خطر این بیماری
سندروم شوگرن، به‌عنوان یک بیماری چند عاملی شناخته شده است. از مهم‌ترین علل ابتلا به این بیماری میتوان به سه عامل زیر اشاره کرد:
- عوامل ژنتیکی؛ فرد مبتلا به این سندرم، معمولا ژن مورد نظر را از یک یا هردو والدین خود به ارث برده است. برخی از ژن‌ها، افراد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری قرار میدهند، اما ژن‌ها به تنهایی نمی‌توانند باعث ابتلا شوند.
- عوامل محیطی (عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی)؛ در بیماری که از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به این بیماری است، عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی سیستم ایمنی بدن را تحریک کرده و باعث تشدید سندروم می‌شوند.
- اختلالات سیستم ایمنی؛ افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی، بیشتر در معرض ابتلا به این سندروم قرار دارند.
درحالی‌که، هنوز علت بیماری سندروم شوگرن شناخته نشده است، اما ژن‌ها و اختلال در واکنش‌های ایمنی بدن از مهم‌ترین عوامل بروز آن هستند.
چگونه سندروم شوگرن تشخیص داده میشود؟
تشخیص این بیماری شامل چندین مرحله ارزیابی بالینی، آزمایش‌های آزمایشگاهی و مطالعات تصویربرداری میشود که در ادامه، مفصل‌تر به آنها پرداخته‌ایم:
معاینه بالینی و ارزیابی علائم
در این مرحله از فرایند تشخیص بیماری، پزشک علائم بیمار همچون خشکی چشم‌ها، خشکی دهان، مشکل در بلعیدن، درد مفاصل، خستگی و تورم در غدد بزاقی را بررسی می‌کند. این متخصص، با پرسیدن سوالاتی درباره زمان شروع علائم، شدت آنها و عوامل تشدیدکننده علائم به ارزیابی خود ادامه می‌دهد. همچنین، معاینه فیزیکی کامل برای بررسی علائم خشکی دهان (زیرستومیا)، خشکی چشم (کراتوکنژاکتیویت سیکا) و هرگونه بزرگ شدن غدد پاروتید را انجام می‌دهد.
آزمایش تشخیص سندروم شوگرن
پس از بررسی‌های فیزیکی و اولیه، با توجه به شرایط بیمار، انواع آزمایش‌های تشخیصی برای شناسایی دقیق‌تر تجویز می‌شوند. در جدول زیر، به مهم‌ترین این آزمایش‌ها پرداخته‌ایم:
| نوع آزمایش | عامل مورد بررسی | شرح تشخیص |
| آزمایش خون | آنتی‌بادی‌های (SSA) و (SSB) | بررسی رایج‌ترین آنتی‌بادی‌ها در خون افراد مبتلا |
| عامل روماتوئید | عامل روماتوئید مثبت در بسیاری از افراد مبتلا | |
| آنتی‌بادی‌های ضد هسته‌ای | پاسخ ایمنی بدن در مقابل افزایش این آنتی‌بادی‌ها | |
| سرعت رسوب گلبول‌های قرمز | اندازه‌گیری سطح التهاب در بدن | |
| آزمایش شایرمر | میزان تولید اشک | با قرار دادن یک نوار کوچک کاغذی زیر پلک پایین |
| بیوپسی غده بزاقی | وجود لنفوسیت‌ها به غدد بزاقی | ابتلا به سندروم در صورت وجود این نوع گلبول سفید خون در غدد |
| انواع تصویربرداری بیماری شوگرن | سیالوگرافی | تشخیص آسیب به غدد با ارزیابی ساختار غدد بزاقی و مجاری آنها |
| اولتراسوند | تشخیص التهاب و آسیب در غدد | |
| اسکنتیوگرافی بزاقی | یک اسکن پزشکی هسته‌ای برای ارزیابی عملکرد غدد بزاقی |
ترکیب این آزمایش‌ها و مشاهدات بالینی به تشخیص دقیقی از سندروم شوگرن منجر خواهد شد. ازآنجایی‌که، بسیاری از بیماری‌ها همچون لوپوس و روماتیسم علائم مشابهی با سندروم شوگرن دارند، انجام تشخیص افتراقی برای رد سایر علل احتمالی علائم ضروری است.
روش‌های درمان سندروم شوگرن
درمان بیماری سندروم شوگرن به محل و شدت ابتلا به بیماری بستگی دارد. در ادامه، به موثرترین روش‌های درمان این سندروم پرداخته‌ایم:
درمان دارویی
روماتولوژیست یا چشم‌پزشک معمولا داروهای زیر را برای درمان این بیماری تجویز می‌کند:
- قطره‌های اشکی مصنوعی سیکلوسپورین یا لیفتایتگر در صورت خشکی چشم
- پیلوکارپین و سویملین برای برطرف کردن خشکی دهان
- در موارد شدیدتر داروهایی مانند متوتروکسات برای سرکوب سیستم ایمنی
پزشک برحسب شدت علائم بیمار، نحوه مصرف این داروها را تجویز می‌کند.
درمان‌های غیردارویی
درمان‌های غیردارویی این بیماری، بهبوددهنده شرایط و سبک زندگی بیمار هستند. اصلاح سبک زندگی برای درمان این سندروم شامل موارد زیر هستند:
- استفاده از دستگاه‌های مرطوب‌کننده هوا
- ورزش منظم یا فیزیوتراپی
- مدیریت استرس
- مصرف نوشیدنی فراوان
- عدم مصرف غذاهای شور، تند و اسیدی
- اجتناب از آب و هوای گرم و خشک
این اقدامات، برای تسکین علائم این سندروم بسیار موثر هستند.
مراقبت‌های خانگی و مدیریت علائم
مراقبت‌های خانگی و مدیریت علائم از پیشرفت بیماری جلوگیری میکنند. مهم‌ترین این اقدامات شامل موارد زیر هستند:
- اجتناب از مصرف کافئین و دخانیات
- استفاده از مرطوب‌کننده‌های پوستی
- عدم استفاده از صابون‌های قوی
- معاینه منظم دهان و دندان درجهت پیشگیری از عفونت‌های دهانی
رعایت این نکات، به‌عنوان درمان مکمل در کنار درمان دارویی لازم است.
تجویز دارو برای بیماری شوگرن
در این شرایط، داروهایی مانند محرک ترشح بزاق و قطره‌های اشک مصنوعی برای بیشتر بیماران تجویز میشود. در جدول زیر، به سایر داروهای موثر در بهبود علائم این بیماری اشاره کرده‌ایم:
| نوع دارو | کاربرد |
| داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن | تسکین درد مفاصل و عضلات
|
| داروهای کورتیکواستروئیدی مانند پردنیزولون | کاهش التهاب ریه‌ها، کلیه‌ها و عروق خونی |
| داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند متوترکسات و سیکلوفسفامید | مهار پاسخ‌های سیستم ایمنی |
این داروها، برای کنترل و رفع عفونت‌ها و التهاب‌های ناشی از واکنش‌های ایمنی تجویز می‌شوند. بنابراین بسیار مهم است که آنها را سرخودانه مصرف نکنید.
عوارض احتمالی سندروم شوگرن
گاهی، این بیماری به عوارض متعددی منجر میشود که برخی از آنها میتوانند شدید و خطرناک باشند. در ادامه، به مهم‌ترین این عوارض پرداخته‌ایم:
- آسیب به قرنیه؛ افزایش خطر ابتلا به مشکلات بینایی و زخم یا اسکار قرنیه در اثر خشکی چشم‌ها
- افزایش خطر عفونت‌های چشمی؛ آسیب‌پذیرتر شدن سطح چشم‌ها در برابر عفونت و ایجاد شرایطی مانند ورم ملتحمه یا التهاب چشم
- تجزیه دندان‌ها و بیماری لثه؛ افزایش خطر مشکلات دندانی از جمله پوسیدگی دندان، بیماری لثه و عفونت‌های دهانی
- مشکل در بلعیدن و صحبت کردن؛ سخت‌تر شدن بلع غذا و صحبت کردن به دلیل خشکی دهان
- عفونت‌های قارچی دهان؛ افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های قارچی مانند برفک دهانی
- لنفوم غیرهوچکین؛ افزایش خطر ابتلا به نوعی سرطان سیستم لنفاوی به‌عنوان یکی از جدی‌ترین عوارض سندروم شوگرن
- درد عضلانی و درد مفاصل؛ تجربه درد، التهاب و تورم مفاصل و ایجاد شرایطی مانند آرتریت و میوزیت
- آسیب به کلیه‌ها؛ ایجاد شرایطی مانند نفراتیت (التهاب کلیه‌ها) و نارسایی کلیوی
- بیماری ریوی بینابینی؛ سخت شدن نفس کشیدن در اثر التهاب و اسکار بافت‌های ریه و ایجاد مشکلات تنفسی مزمن همچون دشواری در فعالیت‌های فیزیکی و سرفه مداوم
- برونشیت و ذات‌الریه؛ حساسیت به عفونت‌هایی مانند برونشیت و ذات الریه در اثر خشکی سیستم تنفسی
- نورپاتی محیطی؛ ابتلا به بی‌حسی، سوزن سوزن شدن و درد در دست‌ها و پاها در اثر آسیب به اعصاب
- پدیده رینود؛ کاهش جریان خون به انگشتان دست و پا در پاسخ به سرما یا استرس
- واسکولیت؛ بروز عوارضی مانند بثورات پوستی، زخم‌ها و حتی آسیب به اندام‌ها در اثر التهاب عروق خونی
- خستگی مزمن؛ اختلال در انجام فعالیت‌های روزمره و کاهش کیفیت زندگی فرد به‌عنوان یکی از شایعترین و ناتوان‌کننده‌ترین عوارض این بیماری
- سقط جنین و زایمان زودرس؛ تاثیر آنتی‌بادی‌های ناشی از این بیماری بر جنین و افزایش خطر بلوک قلبی نوزاد
- مشکلات روانی؛ ابتلا به افسردگی و اضطراب به دلیل شرایط مداومی همچون درد و خستگی و همچنین مشکلات اجتماعی ناشی از خشکی دهان و چشم‌ها
مدیریت مناسب بیماری در کاهش برخی از این عوارض و بهبود کیفیت زندگی بیماران نقش بسیار مهمی برعهده دارد.
پیشگیری از سندروم شوگرن
پیشگیری کامل از این بیماری ممکن نیست. با این حال، با انجام اقداماتی میتوان علائم را مدیریت کرد. موثرترین روش‌های پیشگیری از این سندروم شامل موارد زیر هستند:
- انجام معاینه‌های منظم؛ برای تشخیص زودهنگام بیماری به کمک علائمی مانند خشکی چشم‌ها، خشکی دهان یا درد مفاصل
- غربالگری برای بیماری‌های خودایمنی؛ به‌ویژه برای افرادی با سابقه خانوادگی بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید
- آبرسانی مناسب؛ به‌ویژه برای افراد مستعد ابتلا به خشکی دهان و چشم‌ها
- قطره‌های مصنوعی برای چشم‌ها و مرطوب‌کننده‌های دهانی؛ تحریک تولید بزاق و اشک برای حفظ رطوبت سطح مخاطی
- جلوگیری از محرک‌های محیطی؛ همچون محافظت در برابر هوای خشک، دود تنباکو و تماس با مواد شیمیایی
محافظت از چشم‌ها در برابر خشکی همچون استفاده از عینک آفتابی برای افراد در معرض خطر ابتلا به بیماری، لازم است. همچنین، باید بهداشت دهان و دندان برای جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها و بیماری‌های لثه رعایت شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر سندروم شوگرن هستند؟
افرادی که در معرض خطر این سندروم هستند، معمولا چند ویژگی دارند که سه عامل سن، جنسیت و سابقه خانوادگی در آنها مشترک است. افراد بالای 40 سال و به‌ویژه زنان این گروه سنی در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
محققان، علت آن را افزایش هورمون استروژن دانسته‌اند. از سوی دیگر، افراد با سابقه خانوادگی بیماری‌های خودایمنی، 10 درصد بیماران مبتلا به سندرم شوگرن را تشکیل میدهند.
برای درمان این بیماری باید به پزشکان کدام تخصص مراجعه کرد؟
برای درمان این بیماری، ابتدا باید به دکتر داخلی و تخصص روماتولوژی مراجعه کنید. ممکن است پزشک در طول فرآیند درمان، مراجعه به دکتر چشم پزشک را نیز به شما توصیه کند.
اهمیت تشخیص زودهنگام و مراقبت‌های پزشکی در درمان سندروم شوگرن
با اینکه سندروم شوگرن یک بیماری پیچیده و بدون درمان قطعی است، تشخیص زودهنگام و مدیریت مناسب میتواند کیفیت زندگی مبتلایان را بهبود بخشیده و از پیشرفت آن جلوگیری کند.
متخصص برای تشخیص این سندروم، پس از معابنات بالینی از آزمایش‌های خون، انواع تصویربرداری و نمونه برداری بیماری شوگرن را تجویز خواهد کرد. رعایت مراقبت‌های پزشکی و خانگی، مانند استفاده از مرطوب‌کننده‌ها، مدیریت استرس و انجام معاینه‌های منظم، نقش کلیدی در کنترل علائم و کاهش عوارض بیماری دارند.
اگر هر یک از اعضای خانواده شما به بیماری خودایمنی مبتلا شده‌اند، برای انجام غربالگری و بررسی‌های تخصصی به پزشک مراجعه کنید. برای دریافت نوبت از متخصص مورد نظر خود به سایت دکتردکتر مراجعه کرده و نوبت خود را به صورت اینترنتی دریافت کنید.
منابع:
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
nhs.uk
