افسردگی همیشه با گریه، چهره درهمکشیده یا گوشهگیری همراه نیست؛ گاهی درست همان فردی که همیشه در جمع لبخند میزند، شوخی میکند، همه را میخنداند و از بیبرون بیدغدغهترین فرد جمع به نظر میرسد، شبها در تختاش با سختترین و سنگینترین افکار دنیا میجنگد و خواباش نمیبرد. افسردگی خندان وضعیتی است که فرد در جمع میدرخشد، اما در تنهایی خود خاموش و سرد میشود. فردی که از افسردگی خندان رنج میبرد، ممکن است به شدیدترین نوع افسردگی مبتلا باشد، اما در ظاهر آن را نشان ندهد. فرد مبتلا به افسردگی خندان در مقایسه با فردی که دچار افسردگی معمولی است، بهمراتب بیشتر در معرض ریسک خودکشی یا خودزنی است. بههمیندلیل، بهتر است با علائم پنهان و روشهای درمان افسردگی خندان آشنا باشیم. در ادامه این مطلب، توضیح میدهیم که چرا این شکل پنهان افسردگی تا این اندازه خطرناک است، علائم افسردگی خندان چیست، چگونه میتوان آنها را تشخیص داد و بهترین روشهای درمان افسردگی خندان چیست. این مقاله میتواند نقطه شروعی برای فهم عمیقتر این اختلال خاموش اما خطرناک باشد.
افسردگی خندان (Smiling Depression) چیست؟
افسردگی خندان یکی از شکلهای پنهان افسردگی است که در آن فرد در ظاهر شاد، فعال، اجتماعی و حتی موفق بهنظر میرسد، اما در درون با احساسهایی مثل پوچی، غم عمیق، فرسودگی روحی یا ناامیدی دستوپنجه نرم میکند. افرادی که دچار افسردگی خندان هستند، استاد پنهانکاریاند و بهراحتی «ظاهرسازی» میکنند. این افراد میتوانند در جمع بخندند، شوخی کنند، کارهای روزمره خود را انجام دهند و حتی بهعنوان فردی پرانرژی شناخته شوند. بااینهمه، افراد مبتلا به افسردگی خندان از درون، شکننده، حساس و آسیبپذیرند.
برخلاف افسردگیهای کلاسیک که معمولاً با کاهش انرژی، انزوا، گریه مکرر و افت عملکرد روزمره همراهاند، در افسردگی خندان با فردی روبهرو هستیم که عملکرد قابلقبولی در کار، تحصیل یا روابطاش دارد و در ظاهر فعال و شاد است؛ اما این فرد ممکن است از درون حس فرسودگی و خالی بودن داشته باشد و از هیچ کاری لذتی نبرد.
در بسیاری از موارد، فردی که دچار افسردگی خندان است، به دلیل ترس از قضاوت یا عادت به «قوی جلوه دادن» خود، از افکار منفی یا احساس بیارزشی مداوم خود حرف نمیزند. همین موضوع تشخیص افسردگی خندان را سخت میکند؛ زیرا اطرافیان و حتی خود فرد، متوجه نشانههای درونی افسردگی نمیشوند و آنها را جدی نمیگیرند. همین مسئله افسردگی خندان را خطرناکتر از چیزی میکند که به نظر میآید.
چرا افسردگی خندان خطرناکتر است؟
افسردگی خندان گاهی از حالت معمول افسردگی خطرناکتر است، زیرا پنهان بودن نشانههای افسردگی خندان میتواند کاری کند که اطرافیان متوجه افسردگی فرد نشوند و بیمار هم افسردگیاش را نادیده بگیرد یا دیر برای درمان اقدام کند. در افسردگی خندان، فرد دچار علائم معمول افسردگی مثل غم، ناامیدی، احساس پوچی مداوم، خستگی، کمبود انرژی، عدم لذت از کارهای روزمره، احساس بیارزشی، حس گناه یا شرم و افکار مکرر درباره مرگ یا خودکشی است. بااینهمه، فرد افسرده بهعلت نگرانی از قضاوت شدن یا ازدست دادن شغل، احساسات منفیاش را مخفی نگه میدارد و بهاصطلاح تمام ناخوشیاش را در برابر دیگران «قورت» میدهد و کتمان میکند.
در افسردگی خندان، فرد ممکن است برای مدتهای طولانی درگیر افکار منفی و خودکشیگرایانه باشد، اما آنها را بروز ندهد. چنین شرایطی باعث وخامت وضعیت بیمار میشود و حتی او را به سمت رفتارهای خودآسیبرسان مثل سومصرف مواد، سومصرف الکل، خودزنی یا خودکشی هدایت میکند.
در افسردگی شدید و معمولی افراد ممکن است دچار افکار خودکشی باشند، اما انرژی عمل خودکشی را نداشته باشند. در مقابل، فرد مبتلا به افسردگی خندان هنوز انرژی و توانایی برنامهریزی و اقدام عملی دارد و به همین خاطر، ریسک خودکشی واقعی در این افراد بالاتر است. همین مسئله باعث میشود افسردگی خندان از انواع معمولی افسردگی ترسناکتر و خطرناکتر باشد.
علائم افسردگی خندان
هرچند بسیاری از متخصصان از جمله روانشناسها و روانپزشکها از اصطلاح افسردگی خندان استفاده میکنند، این اصطلاح در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی (DSM-5) بهعنوان یک بیماری و تشخیص جداگانه ثبت نشده است. بااینهمه، مجموعهای از نشانهها و الگوهای رفتار وجود دارند که اغلب در این شکل پنهان افسردگی دیده میشوند و به تشخیص آن کمک میکنند. برخی از این علائم را در ادامه فهرست میکنیم:
- ظاهر شاد و رفتار اجتماعی فعال همراه با غم پنهان: فرد در جمع لبخند میزند و عملکرد طبیعی و اجتماعی فعالی دارد، اما در تنهایی احساس فرسودگی، غم یا خالی بودن میکند. بهعبارتی، میتوانیم بگوییم فرد ظاهری شاد دارد، اما حال دلاش خوب نیست!
- فشار درونی برای «قوی بودن»: فردی که افسردگی پنهان دارد معمولاً تلاش زیادی میکند تا تصویر مثبتی از خودش نشان دهد و بهاصطلاح «حال دیگران را خراب نکند» یا «سربار» و «مزاحم» دیگران نشود.
- لذت نبردن از فعالیتهایی که قبلاً برایش خوشایند بود: پشت ظاهر فعال و بشاش این افراد، بهتدریج میتوان علائم بیمیلی، دلزدگی و از دسترفتن انگیزه را مشاهده کرد.
- خستگی ذهنی یا احساسی مداوم: فرد مبتلا به افسردگی خندان حتی اگر در ظاهر پرانرژی باشد، از درون حس خستگی شدید، بیحوصلگی یا احساس فرسایش روحی دارد.
- افکار منفی که بهندرت با دیگران به اشتراک گذاشته میشود: فرد احساس عمیقی از بیارزشی دارد و افکار منفی و تاریکاش را در دل نگه میدارد. همچنین، فرد ممکن است ناامیدی زیادی نسبت به آینده داشته باشد. این افکار اغلب در تنهایی یا آخر شب در فرد شدیدتر میشوند.
- مشکلات شناختی: فرد ممکن است در تمرکز، تصمیمگیری یا بهیادآوردن اطلاعات ساده دچار مشکل شود. مشغولیت ذهنی با افکار منفی یا نگرانیهای پنهانی گاهی سبب میشود کارهای روزمرهای که پیشتر برای فرد ساده بودند، زمان بیشتری از او بگیرند یا با کیفیت کمتری انجام شوند.
- الگوی نامنظم خواب یا غذا: ممکن است اشتها یا خواب فرد دچار تغییراتی مثل بیخوابی، خواب بیشازحد، پرخوری عصبی یا بیاشتهایی شود. بههم ریختن الگوی خواب و غذا ممکن است باعث افزایش وزن ناخواسته، کاهش وزن ناخواسته، دردهای مزمن، بیماریهای جسمی یا پناه بردن به مواد و الکل در فرد شود.
تشخیص این علائم اغلب به دقت و گفتوگوی عمیق نیاز دارد، زیرا این افراد در ظاهر آرام هستند و حتی ممکن است شاد به نظر برسند. همچنین، افسردگی خندان گاهی با ویژگیهای غیرمعمول و عجیب دیده میشود. بهعنوان مثال، فرد ممکن است بهطور موقتی و ظاهری شادتر از همیشه به نظر برسد؛ اشتهای زیاد و خواب بیشازحد داشته باشد یا نسبت به حرفها و رفتارهای بقیه حساسیت بیشازحد به خرج بدهد. همچنین، در موارد اورژانسیتر، فرد ممکن است افکار مکرر درباره مرگ یا خودکشی داشته باشد؛ حتی اگر پیش از انجام خودکشی، هیچوقت در مورد آن حرف نزند.
علائم جسمی و تغییرات اشتها و خواب
مشکلات جسمی و تغییر الگوی خواب و خوراک فردی که دچار افسردگی خندان است، ممکن است تا مدتها نادیده گرفته شود. این مسئله میتواند اوضاع را بهتدریج برای فرد بدتر کند و باعث واکنش بدن در برابر فشارهای مزمن شود. برخی از علائم جسمی افسردگی خندان شامل موارد زیر میشوند:
- خستگی شدید و احساس سنگینی در بدن: فرد حتی بعد از خواب کافی هم احساس تازگی و انرژی ندارد و کارهای ساده برایش سختتر میشود.
- تغییرات اشتها: افزایش یا کاهش اشتها، میل ناگهانی به غذاهای شیرین یا پرکالری یا بیمیلی کامل به غذا ممکن است در این افراد دیده شود. این تغییرات گاهی باعث اضافهوزن یا کاهش وزن ناخواسته میشود.
- مشکلات گوارشی: درد معده، تهوع، یبوست یا اسهال بدون علت مشخص ممکن است واکنش بدن به استرس و ناراحتیهای روحی باشد.
- سردردهای مکرر یا دردهای پراکنده: دردهای گردن، شانه و کمر میتوانند ناشی از تنش و انقباض عضلات باشند. این دردها در دورههای استرس شدت بیشتری پیدا میکنند و ممکن است تمرکز و بازده روزانه فرد را تحتتاثیر قرار دهند.
- تغییر در الگوی خواب: بیخوابی، مشکل در به خواب رفتن، بیدار شدن مکرر در شب، خواب بیش از حد و تمایل به خواب برای «فرار» از احساسات ناخوشایند در افراد مبتلا به افسردگی خندان زیاد دیده میشود.
هر نوع درد یا علامت جسمی بدون علت پزشکی که حداقل دو هفته ادامه داشته باشد، میتواند نشانهای از فشار روانی پنهان یا آغاز یک دوره افسردگی باشد. نادیدهگرفتن این علائم ممکن است روند درمان را به تأخیر بیندازد و باعث شود فرد دیرتر متوجه شود که به کمک حرفهای احتیاج دارد.
تشخیص و تفاوت با سایر انواع افسردگی
افسردگی خندان با سایر انواع افسردگی تفاوت قابلتوجهی دارد. فرد مبتلا ممکن است در جمع فعال، خندان و حتی موفق به نظر برسد، درحالی که از درون احساس غم، خستگی و بیلذتی دارد. تضاد میان ظاهر شاد و احساسات درونی منفی، اصلیترین ویژگی این نوع افسردگی است و همین موضوع تشخیص افسردگی خندان را دشوار میکند.
اصطلاح «افسردگی خندان» در DSM-5 بهعنوان یک اصطلاح علمی رسمی ثبت نشده است و یک تشخیص روانپزشکی مستقل محسوب نمیشود. بااینحال، این اصطلاح برای توصیف حالتی بهکار میرود که فرد بسیاری از معیارهای افسردگی شدید را تجربه میکند اما بهخوبی میتواند آنها را پنهان نگه دارد. بنابراین، تشخیص این نوع افسردگی نیازمند دقت، ظریفبینی و توجه به نشانههای پنهانی مثل تغییرات خلق ناگهانی، کاهش انگیزه و افکار منفی است.
برای تشخیص رسمی افسردگی، روانشناس یا روانپزشک اغلب یک بررسی کامل انجام میدهد. این ارزیابی ممکن است شامل پرسشنامههای تخصصی مانند پرسشنامه افسردگی بک (BDI) یا شاخص PHQ-9 باشد تا شدت خلق پایین، خمودگی، مشکلات خواب، افکار منفی و سایر نشانهها مشخص شود. همچنین، در برخی موارد ممکن است معاینه جسمی و آزمایش خون انجام شود تا مشکلات فیزیکی مانند اختلال تیروئید رد شوند.
برای تشخیص رسمی افسردگی از جمله افسردگی خندان، حداقل پنج علامت از علائم رایج افسردگی باید به مدت دستکم دو هفته ادامه داشته باشند. برخی از این علائم شامل بیلذتی، تغییر چشمگیر در وزن یا اشتها، اختلالات خواب، بیقراری یا کندی روانی و حرکتی، خستگی یا کاهش انرژی، احساس بیارزشی، کاهش توانایی تمرکز و افکار مکرر درباره مرگ یا خودکشی میشوند.
مطالعه بیشتر: درمان افسردگی بدون دارو
در بسیاری از موارد افسردگی خندان، ویژگیهای غیرمعمول دیگری هم دیده میشوند که در فهرست رسمی علائم افسردگی ذکر نشدهاند. بعضی از این ویژگیها شامل پرخوری یا بیاشتهایی شدید، پرخوابی، احساس سنگینی در دست و پا و حساسیت بالا به طرد شدن هستند. خصوصیات خاص افسردگی خندان میتوانند تمایزی بین این نوع از افسردگی و سایر انواع افسردگی باشند.
تشخیص دقیق افسردگی خندان به تخصص احتیاج دارد و در این راستا، وبسایت حرفهای دکتردکتر میتواند واسطی میان شما و بهترین و مجربترین روانشناسها و روانپزشکهای ایران باشد. متخصصان سلامت روان در پلتفرم دکتردکتر با استفاده از ابزارهای ارزیابی استاندارد، پرسشنامهها و مصاحبه بالینی، نشانههای پنهان افسردگی را شناسایی میکنند و به شما و عزیزانتان کمک میکنند تا از بهترین رویکردهای رواندرمانی و دارودرمانی بهره ببرید و در عین حال، با حمایت تخصصی کیفیت زندگی خود و عزیزانتان را بهبود ببخشید.
درمان افسردگی خندان: چرا تشخیص درست کلید درمان است؟
افسردگی خندان تشخیص رسمی پزشکی نیست؛ اما اصطلاحی برای اشاره به یک اختلال جدی خلقی است که میتواند برای فرد مبتلا بسیار خطرناک باشد. در افسردگی خندان، فرد از درون احساس غم، ناامیدی و افسردگی شدید دارد، اما در ظاهر خوشحال و فعال است. چنین شرایطی میتواند تشخیص افسردگی در فرد را تا مدتها به تعویق بیندازد و به شدیدتر شدن وخامت حال فرد افسرده منجر شود. در مواردی که افسردگی خندان بهموقع تشخیص داده نشود، احتمال سومصرف الکل و مواد یا حتی خودکشی ناگهانی بالا میرود.
تشخیص دقیق افسردگی خندان باید به کمک یک روانشناس یا روانپزشک باتجربه انجام شود تا بهترین ترکیب درمان بر اساس شدت علائم، وضعیت کلی سلامت و ترجیحات فرد انتخاب شوند. خبر خوب اینجاست که انواع مختلف افسردگی، از جمله افسردگی خندان قابل مدیریت هستند و با درمان، بهبود پیدا میکنند. برخی از روشهای درمانی که به بهبود افسردگی خندان کمک میکنند، شامل این موارد میشوند:
- رواندرمانی: اولین قدم درمانی، درمان گفتوگو محور یا همان رواندرمانی است. رویکردهایی مثل درمانهای شناختی رفتاری (CBT) و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد یا همان درمان اکت (ACT)، درمانهای بینفردی و روانپویشی کوتاهمدت برخی از رویکردهای رایج در درمان انواع افسردگی از جمله افسردگی خندان هستند. این درمانها به فرد کمک میکنند احساساتاش را درک کند، مهارتهای مقابلهای سالم را یاد بگیرد، راهحلهای جدیدی برای حل مشکلاتاش پیدا کند و با موقعیتهای سخت سازگارتر شود.
- دارودرمانی: اگر علائم پایدار یا شدید باشند، روانپزشک ممکن است دارو تجویز کند. معمولترین داروها برای انواع افسردگی شامل مهارکنندههای بازجذب سروتونین (SSRI) مثل فلوکستین و سرترالین و همچنین، مهارکنندههای بازجذب سروتونین و نوراپینفرین (SNRI) مثل دولوکستین و ونلافاکسین هستند. در برخی موارد شدید گاهی داروهای قویتری مثل کتامین (Ketamine) از جمله اسکتامین هم تجویز میشوند. توجه داشته باشید که تمام داروهای تجویزشده برای درمان هر نوع از افسردگی باید زیر نظر پزشک یا روانپزشک شروع شوند و پیگیری منظم داشته باشند؛ زیرا دوز مناسب، زمان اثرگذاری و مدیریت عوارض جانبی نیازمند ارزیابی مداوم و نظارت حرفهای است.
- تغییرات سبک زندگی: در درمان افسردگی، روشهای خودیاری و تغییر سبک زندگی هم مکمل درمانهای بالینی هستند. برخی از اقداماتی که در بهبود افسردگی موثر واقع میشوند، شامل مدیریت استرس، ورزش حتی پیادهروی کوتاه، تغذیه سالم و منظم در کنار خواب کافی و منظم هستند.
مطالعه بیشتر: تاثیر افسردگی بر چهره
افسردگی خندان در نوجوانان: علل و نحوه مواجهه والدین
افسردگی خندان در نوجوانان خطرناکتر از نوع رایج افسردگی در این گروه سنی است؛ زیرا در افسردگی خندان، نوجوان انرژی لازم برای انجام کارهایش را دارد و حتی ممکن است در ظاهر شاد و پرانرژی باشد؛ اما از درون با غم، ناامیدی و بیعلاقگی عمیق دستوپنجه نرم کند. همین دوگانگی و تضاد باعث افزایش خطر اقدام به خودکشی در نوجوانها میشود.
پنهان کردن احساسات در نوجوانها رایج است. بسیاری از آنها میترسند قضاوت شوند یا نمیخواهند «ضعیف» و «بیثبات» به نظر برسند. همچنین، نوجوان ممکن است جمله «بقیه وضعشون بدتره» را بهطور مداوم از اطرافیاناش بشنود و به همین دلیل، غم خود را پنهان کند.
نوجوانهای افسرده ممکن است در ظاهر رفتاری طبیعی و حتی پرانرژی داشته باشند و در مدرسه یا جمع دوستان شرکت کنند؛ اما، در تنهایی بیحال و بیانرژی باشند. بههمینعلت، والدین باید مراقب تغییرات ظریف در رفتارها یا عادتهای نوجوانها باشند. بعضی از نشانههای پنهان افسردگی در نوجوانها شامل این موارد میشوند:
- تغییر در سرعت حرکات یا حرف زدن (کندتر یا بیقرارتر از حالت معمول)
- دشواری در تمرکز یا تصمیمگیری
- احساس گناه یا بیارزشی مداوم
- تغییر در الگوی خواب (کمخوابی یا پرخوابی)
- تغییر در اشتها یا وزن (کم یا زیاد شدن بیدلیل وزن)
- دردهای جسمی بیدلیل (مثل سردرد، دلدرد یا کمردرد)
- کنارهگیری اجتماعی (کمپاسخ دادن به پیامها یا اجتناب از دوستان)
والدینی که فکر میکنند نوجوان آنها ممکن است دچار افسردگی خندان شده باشد، باید در گام اول تلاش کنند حمایتگر و بدون قضاوت کنار فرزند خود باشند؛ به حرفهای او گوش دهند و اجازه دهند احساساتاش را بدون ترس از سرزنش بیان کند. همچنین، ایجاد فضایی امن و صمیمی که نوجوان در آن بتواند از نگرانیها، فشارهای مدرسه یا روابط اجتماعیاش حرف بزند، اهمیت زیادی دارد. نوجوان مبتلا به افسردگی خندان برای بهبودی به حمایت عاطفی پایدار، تشویق به انجام فعالیتهای سالم و مشارکت در برنامه درمانی احتیاج دارد.
مرحله بعد تشویق نوجوان به دریافت کمک حرفهای است، بهخصوص اگر علائم افسردگی پنهان نوجوان ادامهدار یا شدید باشد. ارزیابی یک متخصص میتواند به تشخیص درست، انتخاب رویکرد مناسب رواندرمانی و در صورت نیاز، تجویز دارودرمانی کمک کند. اگر نوجوان قرارهای ملاقات با متخصص روانشناس و روانپزشک را لغو کرد، بهتر است والدین پیشقدم شوند. بااینحال، والدین بهتر است از اِعمال فشارهای مقایسهای، انتظارهای غیرواقعبینانه یا نصیحتهای کلیشهای ناخواسته به نوجوان خود پرهیز کنند. والدین هرگز نباید حرفهای نوجوان در مورد مرگ، خودکشی یا آسیب به خود را بیاهمیت در نظر بگیرند.
مطالعه بیشتر: درمان گیاهی افسردگی
کلام آخر دکتردکتر
افسردگی خندان چهره آرام و اجتماعیِ یک جنگ درونی است؛ وضعیتی که در آن فرد بهظاهر لبخند میزند، کار میکند و خوشبرخورد است، اما در خلوت خود با امواج پرتلاطم غم، ناامیدی، خستگی و فرسودگی دستوپنجه نرم میکند. فاصله بین «ظاهر» و «درون» یک فرد مبتلا به افسردگی خندان، این وضعیت را به اختلالی ساکت اما خطرناک تبدیل میکند. شناخت نشانههای پنهان، جدی گرفتن تغییرات ظریف در رفتار و توجه به احساسات فروخورده افراد میتواند تفاوت بزرگی ایجاد کند. در این راستا، تیم حرفهای دکتردکتر متشکل از مجربترین روانشناسها و روانپزشکها آماده ارائه خدمات به افراد در تمام سنین است. از طریق دکتردکتر میتوانید بهدنبال ماهرترین متخصصان سلامت روان باشید و نوبت حضوری دریافت کنید یا درصورت تمایل، برای ویزیت آنلاین اقدام کنید. تشخیص درست و بهموقع، ترکیبی از رواندرمانی، دارودرمانی و تغییرات سبک زندگی میتواند این چرخه خاموش را متوقف کند و تعادل، امید و آرامش را به فرد مبتلا به افسردگی خندان برگرداند.
سوالات متداول
منابع:
WebMD
Healthline
MedicalNewsToday
