بلوغ زودرس دختران چیست و چرا رخ می‌دهد؟

بلوغ زودرس دختران زمانی است که بدن کودک خیلی زود به بدن بزرگسالان بالغ تبدیل می‌شود. وقتی بلوغ قبل از 8 سالگی در دختران شروع شود، بلوغ زودرس محسوب می‌شود. بلوغ شامل رشد سریع استخوان‌ها و ماهیچه‌ها، تغییر در شکل و اندازه بدن و توسعه توانایی بدن برای تولید مثل است. علت بلوغ زودرس را اغلب نمی‌توان یافت.

به ندرت، شرایط خاصی مانند عفونت‌ها، اختلالات هورمونی، تومورها، ناهنجاری‌های مغزی یا صدمات ممکن است باعث بلوغ زودرس شود. درمان بلوغ زودرس معمولاً شامل داروی تجویزی توسط متخصص اطفال برای به تاخیر انداختن رشد بیشتر است.

در ادامه این مطلب از مجله دکتردکتر با ما همراه باشید تا درباره بلوغ زودرس دختران برایتان بگوییم.

بلوغ چیست و در دختران در چه سنی رخ می‌دهد؟

بلوغ طبیعی زمانی است که بدن کودکان شروع به رشد کرده و به بدن بزرگسالان جوان تبدیل می‌شود. دختران معمولاً بین 8 تا 13 سالگی شروع به بلوغ می‌کنند. کل فرآیند بلوغ حاصل 2 نوع بلوغ است که عبارتند از:

بلوغ آدرنال

این زمانی است که غدد آدرنال یا فوق کلیوی هورمون‌هایی تولید می‌کنند که اولین نشانه‌های بلوغ از جمله بوی بدن، موهای ناحیه تناسلی، موهای زیر بغل و آکنه را ایجاد می‌کنند.

بلوغ غدد جنسی

هنگامی‌که غده هیپوفیز (غده کوچکی در مغز که سایر غدد بدن را کنترل می‌کند) هورمون‌هایی می‌سازد که به غدد جنسی (تخمدان‌ها) می‌گویند هورمون‌های استروژن و پروژسترون را ترشح کنند، بلوغ غدد جنسی رخ می‌دهد. این هورمون‌ها مسئول رشد سینه و رحم، شروع عادت ماهیانه و افزایش قد هستند.

هر کودکی می‌تواند به بلوغ زودرس مبتلا شود. این اختلال در دختران بیشتر از پسرها اتفاق می‌افتد و از هر 5000 تا 10000 دختر 1 نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بروز بلوغ زودرس در پسران ناشناخته است.

بلوغ زودرس در دختران در چه سنی است؟

بلوغ زودرس زمانی است که دختری قبل از 8 سالگی اولین علائم بلوغ را نشان می‌دهد. گاهی ممکن است طبیعی باشد، اما اغلب نیاز به ارزیابی توسط متخصص غدد اطفال (پزشک هورمونی) دارد. احتمال بلوغ زودرس در دختران بسیار بیشتر است.

انواع بلوغ زودرس

سه نوع بلوغ زودرس که ممکن است کودک را تحت تاثیر قرار دهد، عبارتند از:

1. بلوغ زودرس مرکزی

بلوغ زودرس مرکزی زمانی اتفاق می‌افتد که هورمون‌های جنسی خیلی زود ترشح شوند. بلوغ زودرس مرکزی می‌تواند ناشی از ضربه مغزی، تومورهای هیپوتالاموس یا عفونت‌های خاص مغز باشد. در بسیاری از موارد، به خصوص در دختران، دلیل ترشح زودهنگام هورمون‌های جنسی ناشناخته است.

2. بلوغ زودرس محیطی

بلوغ زودرس محیطی در نتیجه مشکلاتی در دستگاه تناسلی زنان به ویژه تخمدان‌ها یا غدد فوق کلیوی یا در اثر قرار گرفتن در معرض هورمون‌های محیطی رخ می‌دهد. غدد فوق کلیوی بخشی از سیستم غدد درون ریز هستند و هورمون‌هایی را تولید می‌کنند که بدن برای انجام وظایف روزانه به آن نیاز دارد. غدد فوق کلیوی در بالای هر کلیه قرار دارند و به اندازه یک انگشت شست هستند.

3. بلوغ ناقص

بلوغ ناقص وضعیتی است که در آن کودک دختر فقط چند نشانه از بلوغ زودرس مانند رشد سینه در و رشد موهای بدن را دارد. زمانی که غدد فوق کلیوی آندروژن اضافی تولید می‌کنند، موهای اولیه بدن ظاهر می‌شوند.

علت بلوغ زودرس در کودکان دختر

برای درک اینکه چه چیزی باعث علت بلوغ زودرس در دختر می‌شود، دانستن علت شروع فرآیند بلوغ  مفید است. مغز این فرآیند را با تولید هورمونی به نام هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) شروع می‌کند. هنگامی‌ که این هورمون به غده هیپوفیز می‌رسد، منجر به تولید هورمون‌های بیشتری در تخمدان‌ها برای زنان (استروژن) می‌شود. استروژن در رشد و توسعه خصوصیات جنسی زنانه نقش دارد. 

در بیشتر موارد، علل بلوغ زودرس مرکزی در دختران ناشناخته است، اما می‌توان آن را به طور موثر درمان کرد. در بلوغ زودرس مرکزی، فرآیند بلوغ خیلی زود شروع می‌شود. الگوی و زمان بندی مراحل در فرآیند در غیر این صورت طبیعی است. برای اکثر کودکان مبتلا به این بیماری، هیچ مشکل پزشکی زمینه‌ای و هیچ دلیل قابل شناسایی برای بلوغ زودرس وجود ندارد. در موارد نادر، بلوغ زودرس مرکزی ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:

• تومور در مغز یا نخاع (سیستم عصبی مرکزی)
• نقص در مغز که در بدو تولد وجود دارد مانند تجمع بیش از حد مایعات (هیدروسفالوس) یا تومور غیرسرطانی (هامارتوما)
• تابش اشعه به مغز یا نخاع
• آسیب به مغز یا نخاع
• سندرم مک‌کون آلبرایت که یک بیماری ژنتیکی نادر است که بر استخوان‌ها و رنگ پوست تأثیر می‌گذارد و باعث مشکلات هورمونی می‌شود.
• هیپرپلازی مادرزادی آدرنال؛ گروهی از اختلالات ژنتیکی شامل تولید غیر طبیعی هورمون توسط غدد فوق کلیوی
• کم‌کاری تیروئید؛ وضعیتی که در آن غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند

رابطه افزایش وزن و بلوغ زودرس دختران

در دوران بلوغ دختران، چربی بیشتری در قسمت بالای بازوها، ران‌ها و قسمت بالای کمر جمع می‌شود که این تجمع چربی موجب بالاتر رفتن وزن آنها در سن بلوغ می شود. استخوان‌های لگن گردتر و پهن‌تر و کمر باریک‌تر می‌شود. یک استدلال احتمالی برای ارتباط بین چاقی و بلوغ زودرس دختران مربوط به هورمون لپتین است. هرچه سلول‌های چربی در بدن بیشتر باشد هورمون لپتین بیشتری در ساختار بدن ترشح می‌شود و لپتین نقش مهمی در تنظیم اشتها و ترشح هورمون های تولید مثل دارد.

بلوغ زودرس در دختربچه‌ها چه علائمی ‌دارد؟

علائم بلوغ زودرس در دختر شامل آکنه، بوی بدن و جهش رشد است. بلوغ زودرس نیز باعث می‌شود که ویژگی‌های جنسی زودرس ایجاد شود. در دختران، اولین نشانه‌های بلوغ زودرس عبارتند از:

• رشد سینه و دیگر اندام‌های بدن
• قاعدگی
• رشد موی زائد در ناحیه تناسلی دختران و موی زائد زیر بغل
• آکنه
• تغییر بوی بدن (اصطلاحا بدن بویی زنانه به خود می‌گیرد)

بروز اختلال وسواس در نوجوانان یکی دیگر از علائم بلوغ است.

تشخیص بلوغ زودرس در دختران

بعد از بروز علائم بلوغ زودرس در دختر پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و سابقه پزشکی کودک را بررسی می‌کند. گاهی برای بررسی میزان رشد استخوان‌های کودک، عکس‌برداری با اشعه ایکس از دست را تجویزمی‌کند. تولید بیش از حد هورمون‌های تولید مثل باعث می‌شود که استخوان‌ها زودتر از حد طبیعی بالغ شوند که نشان دهنده بلوغ زودرس است.

همچنین ممکن است پزشک برای اندازه گیری سطح هورمون‌ها آزمایش خون را تجویز کند. اگر آزمایش‌های بیشتری نیاز باشد، MRI مغز انجام خواهد شد که به رد ناهنجاری‌های مغزی مانند تومورها کمک می‌کند.

سونوگرافی لگن (آزمایشی که امواج صوتی با فرکانس بالا را از طریق بافت‌های بدن ارسال می‌کند تا تصاویری از ساختارهای داخلی بدن ایجاد کند) می‌تواند کیست تخمدان یا تومور روی تخمدان‌ها را که گاهی اوقات باعث بلوغ زودرس در دختران می‌شود، نشان دهد.

درمان بلوغ زودرس در کودکان دختر

برای بسیاری از کودکان، داروها می‌توانند بلوغ زودرس را مدیریت کنند. این داروها شامل هورمون‌های مصنوعی (ساخت انسان) هستند که با توقف تولید هورمون‌های تولید مثل یا رشد عمل می‌کنند. برخی از کودکان برای برداشتن تومور یا توده دیگری که ممکن است باعث علائم بلوغ زودرس شود نیاز به جراحی دارند. گاهی هم حذف یک منبع خارجی هورمون‌های تولید مثل مانند کرم‌های استروژن ممکن است برای متوقف کردن بلوغ زودرس کافی باشد.

چه کودکانی در معرض بلوغ زودرس قرار دارند؟

از مهمترین ریسک فاکتورهایی که خطر بلوغ زودرس کودک را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• نژاد آفریقایی-آمریکایی: به نظر می‌رسد بلوغ زودرس بیشتر از سایر نژادها بر آفریقایی-آمریکایی‌ها تأثیر می‌گذارد.
• چاق بودن: کودکانی که به طور قابل توجهی اضافه وزن دارند، بیشتر در معرض خطر بلوغ زودرس هستند.
• قرار گرفتن در معرض هورمون‌های جنسی: تماس با کرم یا پماد استروژن، یا سایر مواد حاوی این هورمون‌ها (مانند داروهای ضدبارداری یا مکمل‌های غذایی)، می‌تواند خطر بلوغ زودرس را در کودک دختر شما افزایش دهد.
• پرتودرمانی: پرتودرمانی برای تومورها، لوسمی‌ یا سایر شرایط خطر بلوغ زودرس را افزایش می‌دهد.
• استرس: استرس می‌تواند سیستم غدد درون ریز را تخریب کند. همچنین خواب ناکافی، فشارهای مدرسه، استرس در خانه و فشار همسالان تنها تعدادی از عوامل استرس‌زای اصلی هستند که دختران مرتباً در معرض آن‌ها هستند. استرس همچنین می‌تواند فرد را چاق‌تر کند و چربی بیشتر به معنای استروژن بیشتر است و در نهایت ممکن است منجر به بلوغ زودتر شود.
• قرار گرفتن در معرض سموم محیطی که به عنوان استروژن در بدن عمل می‌کنند: بسیاری از مواد مورد استفاده در پارچه‌های مقاوم در برابر آتش، لوازم آرایشی، پلاستیک، آفت‌کش‌ها، مواد شوینده و سایر محصولات رایج خانگی و صنعتی می‌توانند اثر استروژن را در بدن تقلید کنند. CDC خوشبوکننده‌های هوا را با قاعدگی زودتر در کودکان دختر مرتبط دانسته است.

چه عوارضی با بلوغ زودرس دختر بچه‌ها همراه است؟

حدود 17 تا 18 درصد از رشد قدی دختران از سن 9 سالگی به بعد رخ می‌دهد. رشد بدن به صورت کلی به این شکل است که ابتدا اندام‌هایی مانند دست و پا رشد کرده، سپس تنه شروع به شکل گیری و رشد می‌کنند.

بلوغ زودرس ممکن است باعث جهش رشد در کودک شود؛ اما با پایان یافتن بلوغ، رشد کودک متوقف می‌شود. بنابراین، دخترانی که زودتر از حالت طبیعی بالغ می‌شوند اغلب از نظر قدی کوتاهتر از سایر کودکان هم سن هستند. از طرفی بلوغ زودرس برای کودکانی که سریعتر از سایر کودکان رشد می‌کنند، گاهی شرم آور است.

آیا می‌توان از بلوغ زودرس دختران پیشگیری کرد؟

بیشتر موارد بلوغ زودرس قابل پیشگیری نیستند. محدود کردن قرار گرفتن کودک در معرض هورمون‌های تولید مثلی از منابع بیرونی ممکن است از بلوغ زودرس جلوگیری کند. این منابع ممکن است شامل کرم‌های استروژن، لوسیون‌ها یا سایر داروها باشد. همچنین حفظ وزن در محدوده طبیعی و عدم اضافه وزن می‌تواند مانع از بروز بلوغ زودرس در دختران شود. اثر عواملی که منجر به بلوغ زودرس و اختلال غدد درون ریز در دختران می‌شود را می‌توان از طریق رژیم غذایی و انتخاب‌ سبک زندگی سالم، کاهش داد.

چه زمانی باید در مورد بلوغ زودرس کودکان دختر به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر کودک دختر شما علائم بلوغ زودرس و به خصوص اولین پریود را در سن کمتر از 10 نشان داد، حتما با پزشک متخصص اطفال صحبت کنید.

حمایت روحی از کودکان دختر مبتلا به بلوغ زودرس

یکی از حساس‌ترین وظایف هر پدر و مادری مدیریت کردن دوران بلوغ فرزندشان است که با چالش‌های بسیاری همراه است؛ اما بلوغ زودرس معضلی است که بیش از گذشته در جوامع امروزی شایع شده و بسیاری از نوجوانان و خانواده‌ها را درگیر خود نموده است.

کودکانی که زود بلوغ را شروع می‌کنند ممکن است احساس متفاوتی نسبت به همسالان خود داشته باشند. اگرچه مطالعات کمی‌ در مورد اثرات عاطفی بلوغ زودرس انجام شده است، اما ممکن است احساس متفاوت بودن باعث ایجاد مشکلات اجتماعی و عاطفی، از جمله آزمایشات جنسی اولیه شود. به عنوان والدین، ممکن است در برخورد با رشد اولیه فرزندتان نیز مشکل داشته باشید.

اگر شما، فرزندتان یا سایر اعضای خانواده تان با مشکل مواجه هستید، به دنبال مشاوره باشید. مشاوره روانشناختی می‌تواند به خانواده شما کمک کند تا احساسات، مسائل و چالش‌هایی را که با بلوغ زودرس همراه است بهتر درک کرده و با آنها مقابله کنید.

والدینی آگاه باشید!

بلوغ زودرس اگرچه به یکی از درگیری‌های فکری بزرگ برای والدین تبدیل شده است اما به خودی خود اتفاق خطرناکی نیست و اگر آگاهانه با آن برخورد شود به سادگی قابل کنترل است. به یاد داشته باشید که مهم‌ترین وظیفه والدین در برخورد با این عارضه، مدیریت روحی روانی کودکان و نوجوانان در این برهه حساس زمانی است.

این آگاهی هم به حفظ سلامت افراد کمک می‌کند و هم باعث می‌شود که روابط بهتری با دخترتان داشته باشند. اگر هرگونه مشکل یا پرسشی درباره بلوغ زودرس دختران برایتان پیش آمده باید ابتدا با پزشک متخصص اطفال صحبت کنید. دریافت نوبت از بهترین پزشکان با سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر برایتان مقدور است. اگر پرسشی درباره این مقاله دارید یا سؤالی در ذهنتان هست که بی‌پاسخ مانده، حتما با ما در میان بگذارید.

منابع:

clevelandclinic

mayoclinic

massgeneral

avivaromm

whisper