دستگاه تناسلی زنان و مردان از مهم‌ترین بخش‌های بدن هستند. عملکرد و فعالیت‌های آن‌ها اهمیت زیادی در سلامتمان دارند و با این‌حال، خیلی‌ها به‌اندازه کافی درباره‌اش نمی‌دانند. در این مقاله می‌خواهیم درباره دستگاه تناسلی زنان صحبت کنیم. این بخش از بدن زنان وظایف مختلفی دارد؛ ترشح هورمون‌ها، باروری، قاعدگی یا همان پریود و فعالیت‌های جنسی از جمله کارهای این بخش بدن است.
اگر در زمینه سلامت آن هر مشکلی پیدا کردید، باید با پزشک زنان مشورت کنید. با ما تا به انتهای این مطلب از مجله دکتردکتر همراه باشید تا درباره این بخش از بدن زنان بیشتر برایتان بگوییم.
وظیفه دستگاه تناسلی زنان چیست؟
دستگاه تناسلی در زنان وظایف گوناگونی به عهده دارد. این بخش باید در فعالیت‌های زیر نقش و حضور پررنگی داشته باشد:
- برقراری رابطه جنسی
- تولید مثل و بارداری
- قاعدگی یا پریود
آناتومی دستگاه تناسلی زنان چگونه است؟
دستگاه تولیدمثل در زنان مانند مردان دارای بخش‌های داخلی و خارجی است. با آن‌ها آشنا هستید؟
بخش‌های خارجی
قسمت‌های خارجی اندام تناسلی زنان برای حفاظت و نگهداری از بخش‌های درونی و جلوگیری از بروز مشکلاتی مانند عفونت است. این بخش‌ها اسپرم را هم برای ورود به واژن هدایت می‌کنند.
به بخش بیرونی و خارجی اندام تناسلی در زنان فرج (farj) گفته می‌شود. بیشتر افراد به اشتباه به این قسمت واژن می‌گویند. این درست نیست و باید بدانید که واژن بخشی از قسمت‌های داخلی دستگاه تناسلی در زنان است. بخش‌های اصلی فرج یا همان اندام تناسلی خارجی در خانم‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
لابیای ماژور
این بخش همان لبه‌های بزرگ و پهن اندام تناسلی است که از بخش‌های درونی آن محافظت می‌کند. لابیای ماژور غددی برای ترشح چربی و عرق دارد و با ورود به سن بلوغ، روی سطح بیرون پوستش موهای زائد ناحیه تناسلی می‌رویند.
لابیای مینور
بعد از لایه بیرونی آلت تناسلی زنانه، لبه‌هایی درون آن دیده می‌شود که در هرکس شکل‌های مختلفی دارند و دور دهانه واژن را می‌پوشانند. واژن هم همان مجرایی است که رحم را به بخش‌های بیرونی اندام تناسلی متصل می‌کند.
لابیای مینور در اطراف دهانه مجرای ادرار هم قرار دارد. این مجرا راه ارتباط میان مثانه و بیرون بدن است. لابیای مینور پوست بسیار حساسی دارد و به‌راحتی می‌تواند متورم و آزرده شود.
کلیتوریس
دو سمت لابیای مینور که درون دستگاه تناسلی و دور واژن و مجرای ادرار قرار دارد در ناحیه‌ای به نام کلیتوریس در بخش بالایی اندام تناسلی به هم می‌رسند.
این بخش برجستگی حساس و کوچکی است و با لمس آن تحریک جنسی انجام می‌شود. این بخش از دستگاه تناسلی زنان معادل پنیس یا همان آلت مردانه است و هر دو در تحریک جنسی نقش مهمی دارند.
دهانه واژن
این بخش راه خروج خون قاعدگی و بچه در هنگام زایمان است. تامپون در دوران پریود و آلت مردانه در طول رابطه جنسی هم از همین بخش وارد واژن می‌شوند.
پرده بکارت یا هایمن
حتما شما هم اصطلاح پرده بکارت یا هایمن (Hymen) را شنیده‌اید. باید بدانید که این بخش بافتی است که بخشی از دهانه واژن را می‌پوشاند. شکل این بافت در اندام تناسلی هر فرد با دیگری فرق دارد. بعضی‌ها هم پرده ندارند. برای همین، استفاده از اصطلاح بکارت برای آن زیاد درست نیست.
در واقع، پرده مذکور نماد و نشانه‌ای از باکره‌بودن نیست. بسیاری از افراد بدون رابطه جنسی فاقد این پرده هستند و بعضی‌ها هم به‌رغم داشتن روابط متعدد، پرده‌شان در این ناحیه آسیبی ندیده است. توصیه می‌کنیم که لفظ بکارت را از نام این بخش بردارید و به آن پرده یا هایمن بگویید.
دهانه مجرای ادرار
این بخش هم دهانه سوراخی است که از راه آن، ادرار از بدن خارج می‌شود.
بخش‌های داخلی
دستگاه تناسلی زنان بخش‌هایی درونی و داخلی هم دارد. چه بخش‌هایی؟
دهانه رحم
پایین‌ترین بخش رحم هم دهانه آن است و سوراخی در میانه آن امکان خروج خون پریود و ورود اسپرم را فراهم می‌کند. در زایمان طبیعی با بازشدن این دهانه، بچه از رحم بیرون می‌آید. با وجود دهانه رحم است که امکان ورود چیزهایی مانند تامپون به داخل رحم ناممکن می‌شود.
رحم
رحم اندامی گلابی‌شکل است که جنین در آن شکل می‌گیرد و بچه در دوران بارداری در آن بزرگ می‌شود. رحم دو بخش دارد؛ دهانه و کورپوس (corpus). بچه در دوران بارداری درون کورپوس قرار می‌گیرد. کورپوس در حاملگی بزرگ می‌شود و به خاطر خاصیت ارتجاعی، امکان رشد بچه را در شکم مادر فراهم می‌کند.
واژن
این بخش هم مجرا یا کانالی ماهیچه‌ای است که دهانه رحم را به بیرون از بدن متصل می‌کند. در واقع، راهی میان رحم و خارج از بدن به وجود می‌آورد.
باید بدانید، ساختار واژن طوری است که می‌تواند در زمان زایمان منبسط شود و امکان خروج بچه را ممکن کند. بعد از آن، دوباره به واسطه ارتجاعی‌بودن به حالت قبلی بازمی‌گردد و تنگ می‌شود. درون آن هم مخاطی وجود دارد که باعث مرطوب نگه‌داشتن محیطش می‌شود.
تخمدان‌ها
این‌ها هم غدد بیضی‌شکلی هستند که در دو سمت رحم قرار می‌گیرند. وظیفه‌شان تولید هورمون‌ها و تخمک است.
لوله‌های فالوپ
دو لوله باریک به بخش بالایی رحم چسبیده‌اند. این‌ها راه عبور تخمک از تخمدان‌ها به سمت رحم هستند. بارورشدن تخمک با اسپرم معمولاً در همین لوله‌ها انجام می‌شود. بعد هم تخمکِ بارور به سمت رحم می‌رود و در پوشش دیواره رحم جای می‌گیرد.
عملکرد دستگاه تولید مثل زنان چگونه است؟
همان‌طور که پیش‌تر هم گفتیم، دستگاه تناسلی زنان هم امکان بچه‌دارشدن را فراهم می‌کند و هم در برقراری رابطه جنسی و فعالیت‌های مربوط به آن نقش دارد.
تخمدان‌ها تخمک تولید می‌کنند و تخمک‌ها هم در طول تخمک‌گذاری وارد لوله‌های فالوپ می‌شوند؛ یعنی جایی که امکان بارورشدنشان با اسپرم وجود دارد.
تخمک بارور هم به سمت رحم می‌رود و به جایی می‌رسد که دیواره‌اش به واسطه ترشح هورمون‌های چرخه قاعدگی ضخیم است. اگر تخمک بارور در دیواره رحم لانه‌گزینی کند، بارداری رخ می‌دهد.
اگر هم خبری از بارورشدن تخمک با اسپرم نباشد، دیواره رحم می‌ریزد و در قالب خون قاعدگی از بدن خارج می‌شود. دستگاه تناسلی زنان برای مدیریت چرخه قاعدگی هورمون‌های جنسی ترشح می‌کند. در دوران یائسگی هم تولید هورمون‌های زنانه متوقف می‌شود و دیگر خبری از چرخش چرخه قاعدگی هم نخواهد بود.
مشکلات و بیماری‌های دستگاه تناسلی زنان چیست؟
دستگاه تولید مثل و اندام‌های تناسلی زنان در معرض ابتلا به بیماری‌های متنوعی از جمله زخم دهانه رحم است. یا برای مثال:
- سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)؛ زمانی رخ می‌دهد که تخمدان‌ها و غدد آدرنال بیشتر از حد تعادل، هورمون مردانه تولید کنند.
- سیستیت بینابینی؛ نوعی بیماری مزمن مثانه است که باعث درد در لگن و مثانه می‌شود.
- ایدز؛ بیماری عفونی است که باعث تخریب سلول‌های ایمنی بدن می‌شود. یکی از راه‌های انتقال ایدز رابطه جنسی است.
- سرطان‌های زنانه؛ ایجاد توده‌های بدخیم در بخش‌های مختلف دستگاه تناسلی زنان مانند رحم یا تخمدان سرطان ایجاد می‌کند. توده در واژن هم بعید نیست.
- اندومتریوز؛ رشد یاخته‌های آستر رحم در بیرون از آن هم باعث بروز این بیماری می‌شود.
- بیماری‌های مقاربتی؛ مشکلاتی که در نتیجه رابطه جنسی به وجود می‌آیند؛ برای مثال، تبخال و زگیل تناسلی. برای حفظ سلامت جنسی باید حتما مراقب بیماری‌های مقاربتی زنان باشید.
بهداشت دستگاه تناسلی زنان چگونه است؟
رعایت بهداشت اندام تناسلی زنان اهمیت بسیار زیادی دارد. هم اندام‌های درونی و هم بخش‌های بیرونی این دستگاه حساس هستند و اگر نظافت و سلامتشان را رعایت نکنید، دچار مشکلات ناخوشایند بسیاری می‌شوید.
به نکات زیر درباره بهداشت این ناحیه توجه کنید:
- واژن و فرج توانایی پاک‌سازی و تمیز نگه‌داشتن خود را دارند. اگر بوی ناخوشایند یا ترشحی غیرعادی از این ناحیه نمی‌بینید، یعنی سالم‌اند و خوب کار می‌کنند. شما هم باید به شستن آن‌ها با آب و صابون ملایم اکتفا کنید.
- خشک نگه‌داشتن ناحیه تناسلی هم کمک زیادی به دور نگه‌داشتن آن از عفونت و رشد باکتری‌ها می‌کند. همیشه بعد از دستشویی‌کردن، آلت تناسلی زنانه را خشک کنید و از لباس‌های زیر مرطوب هم استفاده نکنید.
- از شوینده‌های غلیظ و دوش‌های واژنی استفاده نکنید چون باعث به هم خوردن تعادل ph اندام تناسلی می‌شوند و امکان بروز مشکلات و عفونت‌ها را فراهم می‌کنند.
- به اصلاح موهای زائد ناحیه تناسلی هم دقت کنید و نگذارید که موهای این ناحیه بلند و انبوه شود. وجود موهای زیاد در این بخش می‌تواند باعث شکل‌گیری بستری برای حفظ رطوبت و عفونت شود.
با زیر نظرگرفتن ترشحات و چرخه قاعدگی هم می‌توانید اطلاعات خوبی درباره عملکرد دستگاه تناسلی‌تان به‌دست بیاورید. هرگونه مورد غیرعادی را پیگیری کنید و نگذارید که مشکلی جدی برایتان پیش بیاید. در مقوله آموزش سکس و روابط جنسی هم اهمیت بهداشت ناحیه تناسلی بسیار زیاد است.
چکاپ دستگاه تناسلی زنان را فراموش نکنید
وضعیت دستگاه تناسلی خود را بررسی کنید. بی‌توجه نباشید و بدانید که پیگیری بسیاری از مشکلات کوچک و چکاپ‌ها می‌تواند از بروز بیماری‌های دستگاه تناسلی زنان جدی یا شدیدشدن آن‌ها به طور شگفت‌انگیزی جلوگیری کند. اگر هرگونه علامت تازه و غیرعادی در اندام تناسلی‌تان دیدید، به پزشک مراجعه کنید.
چکاپ‌ها به شما کمک می‌کنند که از مشکلاتی مانند موارد زیر باخبر شوید:
- عفونت‌های واژنی
- بیماری‌های مقاربتی
- مشکلات قاعدگی
- دردهای لگنی
- مشکلات ناباروری
در چکاپ دستگاه تناسلی زنان از آزمایش‌ها و معایناتی مانند بررسی اوضاع لگن، آزمایش پاپ اسمیر (pap smear)، آزمایش خون و معاینه‌هایی برای بررسی عفونت واژن استفاده می‌شود.
توصیه می‌شود که از سن بلوغ دختران و پسران در حوالی ۱۳ تا ۱۵سالگی، چکاپ‌های سالانه خود را شروع کنید. حتی اگر همه‌چیز خوب به نظر می‌رسد هم باید سالی یک‌بار برای چکاپ بخش‌های مختلف دستگاه تناسلی‌تان اقدام کنید.
شناخت اندام تناسلی برای حفظ سلامت جسمی و جنسی واجب است
دستگاه تولید مثل زنان دارای بخش‌های مختلفی است. بسیاری از افراد حتی با نام درست قسمت‌های مختلف آن آشنایی ندارند. چه مرد باشید و چه زن، باید اندام‌های تناسلی هر دو جنس را به خوبی بشناسید.
این شناخت هم به حفظ سلامت افراد کمک می‌کند و هم باعث می‌شود که روابط جنسی بهتری داشته باشند. اگر هرگونه مشکل یا پرسشی درباره این اندام و دستگاه تولید مثل زنان برایتان پیش آمده باید با پزشک زنان صحبت کنید.
دریافت نوبت از بهترین پزشکان هم با سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر برایتان مقدور است. اگر پرسشی درباره این مقاله دارید یا سؤالی در ذهنتان هست که بی‌پاسخ مانده، حتما از ما هم بپرسید.
منابع:
