بی اشتهایی به معنای کاهش یا از دست دادن میل به خوردن غذا است. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که فرد احساس گرسنگی نداشته باشد یا نسبت به غذا علاقه‌ای نشان ندهد.
بی اشتهایی ممکن است ناشی از مشکلات جسمی و روانی باشد. اختلالات گوارشی مثل گاستریت، زخم معده، و اختلالات کبدی یا کلیوی و بیماریهای متابولیک مانند دیابت و مشکلات تیروئیدی، از جمله دلایل این حالت هستند. از سوی دیگر، عوامل روانی مانند افسردگی، اضطراب و استرس نقش مهمی در کاهش احساس سیری و بی اشتهایی دارند.
در ادامه این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر با ما همراه باشید تا به اتفاق یکدیگر، درباره علت کم شدن اشتها، علائم و درمان آن بخوانید.
اگر سوالی دارید، در انتها بپرسید تا پزشک پاسخ دهد.
بی اشتهایی چیست؟
بی اشتهایی به معنای کاهش یا از دست دادن میل به خوردن غذا است. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که فرد احساس گرسنگی مناسبی نداشته باشد یا نسبت به غذا علاقه‌ای نشان ندهد. بی اشتهایی میتواند به دلایل متعددی از قبیل عوامل جسمی مانند عفونتها، بیماریهای گوارشی یا مشکلات متابولیک یا عوامل روانی مانند افسردگی، اضطراب یا استرس رخ دهد.
در صورت ادامه یافتن این وضعیت، مراجعه به دکتر تغذیه برای تشخیص و درمان مناسب اهمیت ویژه‌ای دارد.
علت از دست دادن اشتها
علت بیاشتهایی معمولاً به منبع یا دلیل اصلی کاهش میل به غذا یا حتی مسمومیت غذایی برمی‌گردد. این علل می‌توانند فیزیکی، روانی یا ترکیبی از هر دو باشد. در جدول زیر، این عوامل را دسته‌بندی و توضیح داده‌ایم:
| علت کم شدن اشتها و بی اشتهایی | توضیح |
|---|---|
| بیماری‌ها و اختلالات پزشکی | کاهش اشتها ممکن است به دلیل مشکلات جسمی مانند عفونتها، سرطان‌ها، بیماریهای گوارشی، دیابت، بیماریهای قلبی یا مشکلات هورمونی ایجاد شود. |
| اختلالات روانی | اضطراب، افسردگی و اختلالات خوردن مانند آنورکسیا (Anorexia Nervosa) می‌توانند باعث کاهش اشتها شوند. این اختلالات به‌ویژه بر روان فرد تأثیر دارند. |
| داروها و مواد | برخی داروها مانند شیمی‌درمانی، داروهای ضدافسردگی، مسکن‌ها و مواد مخدر می‌توانند باعث کاهش اشتها شوند. |
| تغییرات محیطی و استرس | استرس، فشار روانی، تغییرات در محیط زندگی یا شغل میتواند بر کاهش اشتها تأثیر بگذارد. |
| اختلالات هورمونی و متابولیکی | مشکلات هورمونی مانند کم‌کاری تیروئید یا اختلالات متابولیکی مانند دیابت می‌توانند باعث تغییر در اشتها شوند. |
| مشکلات عصبی و مغزی | اختلالات عصبی مانند سکته مغزی، پارکینسون یا بیماری آلزایمر می‌توانند بر نحوه پردازش سیگنال‌های اشتها در مغز تأثیر بگذارند. |
چه داروهایی می‌توانند باعث از دست دادن اشتها شوند؟
طیف گسترده ای از داروها و دسته‌های دارویی باعث بیاشتهایی می‌شوند. از دست دادن اشتها یکی از عوارض جانبی رایج درمان‌های سرطان است، از جمله:
- شیمی‌درمانی
- ایمونوتراپی
- پرتو درمانی
همراه با بیاشتهایی، این درمان‌ها باعث تهوع، تغییر در حس چشایی و بویایی، بروز علائم شبه آنفولانزا، تورم و درد می‌شود. انواع دیگر داروهای مرتبط با بیاشتهایی عبارتند از:
- داروهای ضد افسردگی
- آنتی بیوتیک‌ها
- مواد افیونی و داروهای ضد درد
- محرک‌ها
- داروهای دیابت نوع 2
علائم از دست‌دادن اشتها
از دست دادن اشتها میتواند با علائم مختلفی همراه باشد که بسته به علت زمینه‌ای آن، شدت و نوع این علائم متفاوتند. نشانه‌های زیر، علائم بی اشتهایی هستند:
کاهش تمایل به غذا
کاهش وزن غیرعادی
احساس سیری زودهنگام
خستگی و کم‌انرژی بودن
تهوع و استفراغ
درد یا ناراحتی شکمی
تغییرات خلقی
اختلال در خواب
افزایش حساسیت به بوها یا طعم‌ها
نکته! این علائم می‌توانند به‌طور جداگانه یا همزمان بروز کنند و شدت آنها بسته به وضعیت فرد متفاوت باشد.
انواع بی اشتهایی
انواع بیاشتهایی به دسته‌بندی‌هایی گفته می‌شود که از نظر طبی و روانی می‌توان آنها را تفکیک کرد. هر نوع بیاشتهایی ممکن است علل خاص خود را داشته باشد که منجر به کاهش اشتها می‌شود:
بی اشتهایی روانی
این اختلال، که نوعی اختلال خوردن است، معمولاً به دلیل ترس از چاقی یا نگرانی بیش از حد در مورد وزن و شکل بدن ایجاد می‌شود.
بی اشتهایی فیزیکی یا پزشکی
به دلیل بیماری‌ها یا اختلالات جسمی مانند عفونتها یا سرطان‌ها بروز می‌کند.
بی اشتهایی دارویی
زمانی که مصرف داروها یا مواد خاص باعث کاهش میل به غذا می‌شود، بی اشتهایی دارویی رخ می‌دهد.
بیاشتهایی عصبی
این نوع از بی میلی نسبت بخه غذا، ناشی از مشکلات عصبی که بر کنترل اشتها تأثیر می‌گذارند. سکته مغزی یا بیماریهای عصبی، از جمله دلایل این عارضه هستند.
بی اشتهایی افسردگی
در طول دوره‌های افسردگی، فرد ممکن است علاقه خود را به غذا از دست بدهد یا فراموش کند که غذا بخورد. این میتواند منجر به کاهش وزن و سوءتغذیه شود.
بی اشتهایی قبل از قاعدگی
باید بدانید که اختلالات تغذیهای می‌توانند بر چرخه قاعدگی تأثیر بگذارد و حتی باعث توقف پریود شود. زمانی که عادت ماهیانه به دلیل کم خوردن یا ورزش بیش از حد متوقف می‌شود، این یک علامت هشداردهنده است که بدن شما به درستی کار نمی‌کند و نباید آن را سهل‌انگاری کرد.
بی اشتهایی در کودکان
کم اشتهایی در میان کودکان بین 2 تا 5 سال بسیار رایج است اما در برخی موارد اما این موضوع نگران کننده می‌شود. اگر کودک به نسبت سن دارای قد و وزن نرمالی باشد، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.
اما اگر سن کودک بیشتر بوده و به صورت ناگهانی اشتهای خود را از دست بدهد و به همراه آن وزن هم کم کند، والدین باید با متخصص کودکان مشورت کرده تا دلایل بروز بیاشتهایی کودکان بررسی شده و بعد مشکل درمان شود. نرخ رشد آهسته، بیماری‌ها، استرس، عوارض داروها، کم‌خونی، انگل‌های روده و یبوست از دلایل از دست دادن اشتها در کودکان هستند.
دکتر نسیم مه درباره شربت اشتهاآور کودکان گفته‌اند:
بی اشتهایی سالمندان
از دست دادن اشتها یا علاقه به غذا خوردن نتایج طبیعی پیری است و میتواند در افراد مسن ایجاد شود. تخمین زده می‌شود که بیاشتهایی مرتبط با سن 15 تا 30 درصد افراد مسن را تحت تاثیر قرار دهد.
بی اشتهایی در بارداری
کاهش اشتها در سه ماهه اول بارداری رایج است و به دلیل تغییرات هورمونی و فیزیکی بدن در این دوره رخ می‌دهد. تهوع صبحگاهی و استفراغ میتواند میل به غذا را تحت تأثیر قرار دهد.
برخی زنان ممکن است از خوردن غذاهای مورد علاقه خود منصرف شوند یا نسبت به برخی غذاها بیزار شوند. این تغییرات معمولاً طبیعی هستند، اما اگر کماشتهایی مانع از دریافت مواد مغذی لازم برای مادر و جنین شود، بهتر است با پزشک مشورت شود.
بی اشتهایی در بیماران سرطانی
سرطان پیشرفته و برخی درمان‌های آن، مانند پرتودرمانی و شیمی‌درمانی، می‌توانند باعث از دست دادن اشتها شوند. در مراحل پایانی بیماری، بدن به ذخیره انرژی پرداخته و قادر به استفاده صحیح از غذا و مایعات نیست.
این وضعیت معمولاً در نزدیکی پایان زندگی رخ می‌دهد. همچنین، عوارض جانبی درمان‌ها مانند تهوع، مشکل در بلع و زخم‌های دهان نیز می‌توانند بر اشتها تأثیر بگذارند.
بی اشتهایی در بیماران کبدی
هپاتیت C یک عفونت کبدی است که از طریق تماس با خون آلوده منتقل می‌شود. این عفونت توسط ویروس هپاتیت C ایجاد شده و در صورت عدم درمان، منجر به آسیب کبدی می‌شود.
آسیب کبدی پیشرفته میتواند باعث تهوع و استفراغ شده و بر اشتها تأثیر بگذارد. در صورت از دست دادن اشتها، پزشک ممکن است آزمایش خون برای بررسی ویروس هپاتیت C تجویز کند. سایر انواع هپاتیت نیز می‌توانند مشابه باعث کاهش اشتها شوند.
بی اشتهایی در بیماران کلیوی
افراد مبتلا به نارسایی کلیه ممکن است به اورمی مبتلا شوند، وضعیتی که در آن پروتئین اضافی در خون تجمع می‌یابد. کلیه‌های آسیب‌دیده قادر به فیلتر کردن این پروتئین‌ها نیستند.
اورمی باعث تهوع و کاهش اشتها در بیماران می‌شود. علاوه بر این، برخی افراد متوجه می‌شوند که غذاهایی که قبلاً از آنها لذت می‌بردند، اکنون طعم متفاوتی دارند و دیگر جذاب نیستند.
بی اشتهایی در بیماران قلبی
افراد مبتلا به نارسایی قلبی نیز ممکن است از دست دادن اشتها را تجربه کنند. این به این دلیل است که بیمار جریان خون کمتری به دستگاه گوارش دارد که باعث ایجاد مشکلاتی در هضم می‌شود. در نتیجه خوردن با ناراحتی و زجر همراه خواهد بود.
بی اشتهایی در بیماران مبتلا به ایدز
از دست دادن اشتها یکی از علائم شایع HIV/AIDS است. دلایل کاهش اشتها شامل زخم‌های دردناک در دهان و زبان است که به دلیل درد، فرد ممکن است مصرف غذا را کاهش دهد یا کاملاً از خوردن غذا صرف‌نظر کند.
همچنین، حالت تهوع ناشی از HIV/AIDS یا عوارض جانبی داروهای درمانی میتواند بر اشتها تأثیر بگذارد. در صورت تجربه این علائم، مشاوره با پزشک و دریافت داروهای کمکی توصیه می‌شود.
بی اشتهایی در بیماری آلزایمر
افراد مبتلا به بیماری آلزایمر (AD) ممکن است از دست دادن اشتها را تجربه کنند. این وضعیت میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد؛ از جمله افسردگی که باعث کاهش علاقه به غذا می‌شود، یا مشکلات در ارتباط با درد، به ویژه در دهان یا هنگام بلع.
همچنین، آسیب به هیپوتالاموس که نقش مهمی در تنظیم گرسنگی و اشتها دارد، میتواند منجر به کاهش اشتها شود. این تغییرات ممکن است سال‌ها قبل از تشخیص بیماری شروع شود.
تفاوت بین بی اشتهایی و کم اشتهایی چیست؟
بیاشتهایی و کماشتهایی هر دو به کاهش تمایل به خوردن غذا اشاره دارند، اما تفاوت‌هایی در زمینه شدت و دلایل دارند. در جدول زیر، به تفاوت‌های آنها اشاره کرده‌ایم:
| ویژگی | بی اشتهایی | کم اشتهایی (Hyporexia) |
|---|---|---|
| تعریف | عدم تمایل شدید به خوردن غذا | کاهش اشتها، اما نه به اندازه بیاشتهایی |
| دلایل | بیماریهای جدی، اختلالات روانی (آنورکسیا) | بیماریهای خفیف، استرس، اثرات دارویی |
| شدت | شدید و مزمن، منجر به کاهش وزن قابل توجه | کمتر شدید و معمولاً موقتی |
| نیاز به درمان | بله، نیاز به درمان فوری | – |
رابطه بی اشتهایی و ضعف
به طور کلی ضعف و خستگی ممکن است ناشی از عادات غذایی نادرست عمومی از جمله دریافت کالری ناکافی، عدم تعادل الکترولیت‌ها، کمبود ویتامین و مواد معدنی، افسردگی، سوء تغذیه و در نتیجه مشکلات قلبی باشد.
رابطه بی اشتهایی و حالت تهوع
بیاشتهایی و حالت تهوع معمولاً با یکدیگر ارتباط دارند، زیرا هر دو می‌توانند از علائم مشترک شرایط پزشکی مختلف باشند. در جدول زیر، این رابطه را توضیح داده‌ایم:
| ویژگی | بیاشتهایی (Anorexia) | حالت تهوع (Nausea) |
|---|---|---|
| علت تهوع | عدم تمایل به غذا، تغییرات هورمونی یا بیماری‌ها | افزایش اسید معده، تغییرات گوارشی، بیماری‌ها |
| علت بیاشتهایی | احساس ناراحتی معده یا بدن، اختلالات روانی | حالت تهوع میتواند باعث کاهش اشتها شود. |
| رابطه در بیماری‌ها | هر دو می‌توانند همزمان در بیماری‌ها رخ دهند. | بیاشتهایی و تهوع اغلب به‌طور همزمان در بیماری‌ها مشاهده می‌شوند. |
| نتیجه مشترک | هر دو ممکن است منجر به کاهش مواد مغذی در بدن شوند. | – |
عوارض بی اشتهایی
درمان بی اشتهایی
درمان بیاشتهایی به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد و میتواند ترکیبی از روش‌های پزشکی، تغذیهای و روان‌درمانی باشد. گاهی ممکن است پزشک با تجویز رژیم یک هفته ای، این عارضه را به راحتی درمان کند. در ادامه و در جدول زیر، این روش‌ها را آورده‌ایم:
| نوع درمان | توضیح |
|---|---|
| درمان بیماری زمینه‌ای | درمان علت اصلی مانند سرطان، نارسایی کلیه، افسردگی یا عفونت‌هایی مثل HIV یا هپاتیت |
| مشاوره تغذیهای | آموزش تغذیه مناسب، تنظیم وعده‌های غذایی کوچک و پُرکالری با کمک متخصص تغذیه |
| روان‌درمانی | درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT)، مشاوره فردی یا خانوادگی برای اختلالات روانی مرتبط |
| دارو درمانی | تجویز دارو برای بهبود اشتها (مانند متوکلوپرامید یا مگسترول)، یا کنترل علائمی مثل تهوع و افسردگی |
| مراقبت حمایتی | استفاده از مکمل‌های غذایی، مایعات مغذی، و حمایت عاطفی برای بیماران در مراحل پیشرفته بیماری |
| درمان بستری (در موارد شدید) | در صورت خطر سوءتغذیه شدید، نارسایی ارگانها یا افکار خودکشی نیاز به بستری و مراقبت ویژه وجود دارد. |
درمان خانگی بی اشتهایی
درمان خانگی بیاشتهایی معمولاً برای موارد خفیف و موقت مؤثر است؛ به‌ویژه زمانی که علت بیاشتهایی استرس، تغییرات فصلی، خستگی یا برخی داروها باشد.
| روش | توضیح |
|---|---|
| وعده‌های کوچک و مکرر | خوردن وعده‌های غذایی سبک و در فاصله‌های زمانی کوتاه (مثلاً هر ۲–۳ ساعت) |
| افزایش تنوع غذایی | امتحان کردن طعم‌ها، رنگ‌ها و غذاهای متنوع برای تحریک اشتها |
| استفاده از ادویه‌ها و گیاهان معطر | مانند زنجبیل، زیره، نعناع، دارچین و رازیانه برای تحریک اشتها |
| مصرف دمنوش‌های گیاهی | دمنوش نعناع، بابونه یا زنجبیل برای کاهش تهوع و بهبود اشتها |
| فعالیت بدنی سبک | پیاده‌روی یا حرکات کششی ملایم برای تحریک گرسنگی |
| مدیریت استرس | تمرین‌هایی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن یا یوگا برای کاهش اضطراب و بهبود اشتها |
| خواب کافی و باکیفیت | تنظیم خواب مناسب به عملکرد بهتر متابولیسم و گرسنگی کمک می‌کند. |
| اجتناب از نوشیدنی قبل از غذا | مصرف زیاد مایعات پیش از وعده‌های غذایی میتواند احساس سیری ایجاد کند. |
درمان بی اشتهایی در بزرگسالان
برای درمان خانگی بیاشتهایی، مصرف وعده‌های کوچک و مکرر، استفاده از ادویه‌های محرک اشتها (مثل زنجبیل یا نعناع)، نوشیدن دمنوش‌های گیاهی، پیاده‌روی سبک، کاهش استرس با مدیتیشن یا یوگا، خواب کافی و اجتناب از نوشیدن مایعات زیاد قبل از غذا توصیه می‌شود.
تنوع غذایی و ظاهر جذاب غذا نیز مؤثر است. اگر بیاشتهایی ادامه‌دار یا همراه با علائم جدی بود، مراجعه به پزشک ضروری است.
آیا آزمایشی برای تشخیص علت بیاشتهایی وجود دارد؟
بله، برای تشخیص علت بیاشتهایی معمولاً پزشک بر اساس شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی و مجموعه‌ای از آزمایش‌های تشخیصی تصمیم‌گیری می‌کند. این آزمایش‌ها بسته به علائم همراه و شرایط فرد ممکن است شامل موارد زیر باشند:
آزمایش خون کامل (CBC)؛ برای بررسی کم‌خونی، عفونت یا التهاب
تست عملکرد کبد و کلیه؛ برای بررسی بیماریهای زمینه‌ای کبدی یا کلیوی
آزمایش تیروئید (TSH، T3، T4)؛ برای ارزیابی کم‌کاری یا پرکاری تیروئید
تست قند خون و HbA1c؛ برای غربالگری دیابت
آزمایش ویروس‌هایی مانند HIV یا هپاتیت C؛ در صورت وجود علائم مشکوک
آزمایش سطح الکترولیت‌ها؛ برای بررسی تعادل مایعات و مواد معدنی بدن
تصویربرداری (مثل سونوگرافی یا CT)؛ در صورت شک به بیماریهای گوارشی یا تومورها
آزمایش ادرار یا مدفوع؛ در صورت احتمال عفونت یا سوءجذب
ارزیابی روان‌پزشکی؛ در صورت شک به افسردگی، اضطراب یا اختلالات خوردن
ترکیب نتایج این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا علت اصلی بیاشتهایی را شناسایی و درمان مناسب را شروع کند.
چگونه می‌توان از کاهش اشتها جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از کاهش اشتها، داشتن یک برنامه غذایی منظم و متنوع بسیار مهم است. وعده‌های غذایی رنگارنگ، خوش‌طعم و در حجم کم اما مکرر، می‌توانند میل به غذا را تقویت کنند.
فعالیت بدنی منظم مثل پیاده‌روی، خواب کافی، و مدیریت استرس با روش‌هایی مانند یوگا یا مدیتیشن نیز نقش مؤثری دارند. باید از نوشیدن بیش از حد مایعات قبل از غذا، مصرف دخانیات و الکل پرهیز کرد.
اگر دارویی مصرف می‌کنید که ممکن است باعث بیاشتهایی شود، با پزشک مشورت کنید. در صورت ادامه کاهش اشتها، بررسی پزشکی توصیه می‌شود.
چه زمانی باید به دکتر تغذیه برای حل مشکل بی اشتهایی مراجعه کرد؟
مراجعه به دکتر تغذیه برای بررسی و درمان بیاشتهایی زمانی ضروری است که:
کاهش اشتها بیش از چند روز ادامه یابد و روند بهبودی نداشته باشد.
کاهش وزن قابل‌توجهی بدون تلاش قبلی برای لاغری رخ دهد.
توانایی خوردن یا لذت بردن از غذا به‌طور مداوم مختل شود.
علائم گوارشی مانند تهوع، استفراغ، یا درد شکم با غذا خوردن همراه باشد.
به دلیل بیاشتهایی دریافت کالری و مواد مغذی کافی غیرممکن شود.
بیاشتهایی ناشی از شرایطی مانند افسردگی، استرس یا اختلال خوردن باشد.
بیاشتهایی در کودکان، سالمندان یا زنان باردار ایجاد شود.
دکتر تغذیه میتواند با بررسی عادت‌های غذایی، وضعیت بدنی، آزمایش‌های لازم و همکاری با سایر متخصصان، برای بازگرداندن اشتها و تغذیه سالم برنامه‌ای مناسب ارائه دهد.
برای مشاوره با دکتر تغذیه به‌صورت حضوری یا آنلاین، می‌توانید از پلتفرم ثبت نوبت دکتردکتر کمک بگیرید. مشاوره با بهترین پزشکان در سراسر ایران از هر تخصص، مشاهده نظرات دیگر کاربران و آگاهی از دیگر اطلاعات پزشک، از جمله امکانات پلتفرم دکتردکتر هستند.
منابع:
سلام من چند روز بستری شدم ولی هیچ دکتری نفهمید دردم کجاس و چرا بی اشتهایی دارم همه جور آزمایش و سونو و سی تی اسکن و عکس گرفتن ولی نه علت نفس تنگی منو فهمیدن و نه بی اشتهایی و درد کلیه الان که مرخص شدم دندون درد و فک درد گرفتم