فصل بهار برای عده‌ای با عطسه‌های پیاپی، آبریزش بینی و خارش چشم‌ها همراه است. حساسیت فصلی بهار که به تب یونجه هم معروف است، یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامتی در این فصل بوده که کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این مشکل ناشی از واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن به آلرژنهای محیطی مانند گرده گیاهان، کپک‌ها و نیش حشرات است. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر با علل، علائم و روش‌های درمانی حساسیت فصلی بهار آشنا خواهید شد.
اگر در این زمینه سوالی دارید، آن را در بخش نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ دهد.
حساسیت فصلی بهار چیست؟
حساسیت فصلی بهار که به آن تب یونجه یا رینیت آلرژیک فصلی هم گفته میشود، نوعی واکنش آلرژیک است و زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن، برخی از پروتئین‌ها به نام آلرژنها را به اشتباه به‌عنوان عوامل مهاجم شناسایی می‌کند.
طبق مقاله منتشر شده در وب‌سایت ZYRTEC،
سیستم ایمنی در نخستین برخورد با آلرژنها، آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به سلول‌های خاصی متصل میشوند و بدن را برای واکنشهای حساسیتی آماده می‌کنند. در مواجهه بعدی با همان آلرژن، این سلول‌ها ماده‌ای به نام هیستامین آزاد می‌کنند که باعث علائمی مانند عطسه، سرفه و خارش میشود.
حساسیت فصلی بهار معمولا از ماه بهمن یا اسفند آغاز شده و تا اوایل تابستان ادامه دارد. البته شرایط آب‌وهوایی هر منطقه هم در شدت و مدت آلرژی در فصل بهار نقش دارد. این آلرژی میتواند خواب، تمرکز و کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار دهد و در مواردی منجر به عفونت‌های سینوسی شود.
علائم آلرژی بهاری
حساسیت فصلی بهار، مجموعه‌ای از علائم ناخوشایند را به همراه دارد که در اثر تماس با گرده گیاهان، قارچ‌ها یا عوامل محیطی دیگر ایجاد میشوند. علائم شایع آلرژی فصلی بهاری شامل موارد زیر هستند:
- عطسه‌های مکرر
- آبریزش بینی
- گرفتگی و تورم مخاط بینی
- خارش بینی
- سرفه
- خارش و آبریزش چشم‌ها
- سیاهی یا تیرگی زیر چشم‌ها
- بثورات پوستی ناشی از تماس با برخی گیاهان یا نیش حشرات
شدت این علائم بسته به محل زندگی و میزان تماس با آلرژنها متفاوت است.
چرا به حساسیت فصلی بهار مبتلا می‌شویم؟
عوامل مختلفی باعث ایجاد آلرژی در فصل بهار میشوند که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره خواهیم کرد:
گیاهان حساسیت‌زا
یکی از اصلی‌ترین عوامل بروز حساسیت در فصل بهار، گرده‌هایی هستند که توسط درختان، چمن‌ها و برخی علف‌های هرز تولید میشوند. این گرده‌ها بسیار سبک و پودری هستند و به راحتی از طریق باد در هوا پخش میشوند. برخی از گیاهانی که باعث ایجاد حساسیت فصلی بهار میشوند، شامل موارد زیر هستند:
درخت سرو (سایپرس)
درختان سرو به‌ویژه در مناطق گرم‌سیر، یکی از اولین منابع تولید گرده در سال هستند. این درختان از اواخر پاییز (آذر) یا اواسط زمستان (دی و بهمن) شروع به گرده‌افشانی می‌کنند. گرده‌های سرو بسیار ریز، سبک و معلق در هوا هستند و با باد به راحتی جابجا میشوند. افراد حساس ممکن است بدون اینکه سرو در نزدیکی‌شان باشد، به دلیل بادهای حامل گرده دچار علائم آلرژیک شوند.
درخت توسکا و افرا
این دو نوع درخت از نخستین درختانی هستند که با آغاز بهار (اسفند و فروردین) گرده‌افشانی می‌کنند و در بسیاری از مناطق، شروع فصل حساسیت را رقم می‌زنند. گرده‌های این درختان بسیار سبک بوده و در هوا باقی می‌مانند و معمولا باعث علائمی همچون عطسه، خارش چشم و گرفتگی بینی میشوند. این گرده‌ها به‌خصوص در مناطق معتدل و مرطوب بیشتر دیده میشوند.
درخت کاج، توت و بید
این گروه از درختان در فروردین و اردیبهشت به اوج گرده‌افشانی می‌رسند که در ادامه به خصوصیات آنها در ایجاد حساسیت اشاره کرده‌ایم:
- درخت کاج: برخلاف ظاهر درشت و مخروطی میوه‌هایش، گرده‌های آن بسیار ریز و پودری هستند و به راحتی با جریان هوا به نقاط دور منتقل میشوند.
- درخت توت: به‌ویژه در مناطق شهری رایج است و گرده آن در کنار میوه‌ریزی فصلی میتواند برای مبتلایان به آلرژی آزاردهنده باشد.
- درخت بید: در حاشیه رودخانه‌ها و مناطق مرطوب رشد می‌کند و گرده‌افشانی آنها در اوایل بهار بسیار است.
چمن‌هایی مانند چاودار و برمودا
چمن‌ها از اردیبهشت ماه وارد فاز گرده‌افشانی میشوند و در خرداد به اوج می‌رسند.
- چاودار: در فضای سبز شهری، باغ‌ها و پارک‌ها زیاد استفاده میشود و یکی از عوامل رایج حساسیت فصلی بهار است.
- برمودا: در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری رشد خوبی دارد و گرده آنها تا کیلومترها در هوا پخش میشود. این چمن‌ها به‌ویژه در روزهای گرم و خشک بیشترین فعالیت گرده‌افشانی را دارند.
علف‌های هرز مانند آمبروزیا
آمبروزیا، یکی از قوی‌ترین آلرژنهای گیاهی است و حتی مقدار کمی از گرده آن، علائم شدیدی در افراد حساس ایجاد می‌کند. این گیاه معمولا از اسفند تا اوایل تابستان گرده‌افشانی می‌کند، اما در برخی مناطق احتمال دارد فعالیت آن تا اواسط تابستان هم ادامه یابد. گرده آمبروزیا بسیار ریز و سبک است و در فاصله‌های طولانی از طریق باد منتقل میشود.
کپک‌ها (قارچ‌ها)
کپک‌ها هم از دلایل پنهان اما مهم بروز آلرژی در فصل بهار هستند. این قارچ‌ها از طریق انتشار هاگ یا اسپور (ذراتی بسیار ریز و قابل انتقال از طریق هوا) به تولیدمثل می‌پردازند. زمانی که فردی این اسپورها را استنشاق می‌کند، دچار علائم مشابه حساسیت به گرده میشود.
در فصل بهار، به‌ویژه زمانی که گیاهان مرده از زمستان به‌جا مانده‌اند یا بارندگی زیاد است، محیط برای رشد کپک‌ها مناسب میشود. از رایج‌ترین محل‌های رشد کپک‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فضای باز: روی تنه درختان پوسیده، برگ‌های ریخته‌شده، توده‌های کمپوست و علفزارهای مرطوب
- فضای داخلی: موجود در مکان‌های مرطوب مانند حمام، آشپزخانه، زیرزمین و حتی در فضای مرطوب پشت دیوارها یا زیر فرش‌ها
نیش و گزش حشرات
با گرم‌تر شدن هوا در بهار، فعالیت حشرات افزایش پیدا می‌کند و برخی از این حشرات باعث بروز واکنشهای آلرژیک میشوند. برخلاف آلرژی‌هایی که از طریق تنفس رخ می‌دهند، نیش یا گزش حشرات معمولا باعث واکنش موضعی مانند درد، خارش، قرمزی و تورم در محل گزش خواهند شد. در برخی افراد، واکنش بدن شدیدتر است و ممکن است دچار آنافیلاکسی (واکنش آلرژیک شدید و خطرناک) شوند که با علائمی همچون کهیر گسترده، تورم صورت و گلو، تنگی نفس و افت فشار خون همراه است. این وضعیت یک اورژانس پزشکی محسوب میشود.
حشراتی که بیشترین نقش را در بروز حساسیت فصلی بهار دارند، شامل موارد زیر میشوند:
- پشه‌ها: با شروع فصل گرما فعال‌تر میشوند و نیش آنها در برخی افراد موجب واکنشهای شدید پوستی میشود.
- ساس‌ها: معمولا در فضاهای داخلی وجود دارند ولی در دمای بالاتر فعال‌تر هستند.
- زنبورها: در بهار به دلیل افزایش تولید مثل فعالیت بیشتری داشته و نیش آنها میتواند باعث آلرژی‌های خطرناک شود.
چگونه آلرژی فصل بهار تشخیص داده میشود؟
برای تشخیص حساسیت فصلی بهار، نخست باید به دکتر آلرژی مراجعه کنید. پزشک با انجام آزمایش‌های خاص، نوع آلرژن‌هایی را که بدن شما به آنها واکنش نشان می‌دهد، شناسایی می‌کند. در جدول زیر، روش‌های متداول تشخیص آلرژی بهاری عنوان شده است:
| نوع آزمایش | روش انجام |
| تست پوستی | وارد کردن مقدار کمی از ماده حساسیت‌زا روی پوست از طریق خراش یا تزریق. (اگر بدن واکنش نشان دهد، یک برجستگی قرمز کوچک (کهیر) ایجاد میشود.) |
| آزمایش خون | گاهی اوقات به‌جای تست پوستی، نمونه خون گرفته میشود تا میزان آنتی‌بادی‌های حساسیتی (IgE) بررسی شود. |
پزشک بر اساس شرایط جسمی، شدت علائم و سابقه پزشکی تصمیم می‌گیرد که کدام روش برای شما مناسب‌تر است.
درمان آلرژی بهاری
درمان آلرژی یا حساسیت فصلی بهار بسته به شدت علائم و شرایط بدنی افراد به دو شیوه خانگی و دارویی انجام میشود. بسیاری از افراد ابتدا از روش‌های طبیعی و سنتی برای درمان آلرژی استفاده می‌کنند و در صورت تداوم علائم، سراغ داروهای تخصصی می‌روند.
درمان خانگی حساسیت بهاری
درمان خانگی میتواند علائم حساسیت فصلی بهار را کاهش دهد و گاهی در کنار داروها موثرتر عمل کند. برخی روش‌های رایج درمان خانگی این نوع آلرژی شامل موارد زیر میشوند:
- گیاه باتربور یا بابا آدم: عصاره این گیاه، اثری مشابه با آنتیهیستامینها دارد.
- شستوشوی بینی: یکی از روش‌های مرسوم، شستوشوی بینی با محلول آب گرم، نمک و جوش‌شیرین است که باعث پاکسازی گرده‌ها از مسیر تنفسی میشود.
- کوئرستین: یک ترکیب طبیعی موجود در پیاز، سیب و چای سیاه است که به مهار ترشح هیستامین کمک می‌کند.
- گزنه: بعضی افراد از برگ‌های خشک یا فریز شده این گیاه برای کاهش علائم آلرژی استفاده می‌کنند، اما شواهد علمی کافی درباره اثربخشی آن وجود ندارد.
درمان حساسیت فصلی بهار در طب سنتی
در طب سنتی برای کاهش علائم آلرژی بهاری، توصیه‌های زیر رایج هستند:
- اصلاح تغذیه: پرهیز از مصرف غذاهای سرد و مرطوب مانند لبنیات زیاد، خیار، گوجه‌فرنگی، ماست و جایگزینی با غذاهای گرم و خشک در بهبود علائم نقش دارند.
- مصرف منظم دمنوشهای گیاهی: دمنوشهای گیاهی مثل چای سبز، بابونه، زنجبیل و نعناع به عنوان دمنوش برای درمان حساسیت به فصل بهار شناخته میشوند و به کاهش التهاب، بهبود تنفس و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند.
- تنظیم مزاج: متعادل کردن حرارت و رطوبت بدن بروز حساسیت را کاهش خواهد داد.
پیش از استفاده از داروهای گیاهی، حتما با پزشک مشورت کنید.
درمان دارویی حساسیت بهاری
در صورتی که علائم آلرژی شدید یا مداوم باشند، معمولا از داروهای بدون نسخه یا تجویزی برای درمان آلرژی کودکان و بزرگسالان استفاده میشود. داروهای ضد حساسیت، شامل موارد زیر هستند:
- آنتیهیستامینها: داروهای ضد حساسیت و آنتی هیستامین، باعث کاهش عطسه، آبریزش بینی و خارش میشوند. برخی انواع آن باعث خواب‌آلودگی میشوند، اما آنتی‌هیستامین‌های نسل دوم این عارضه را ندارند.
- ضد احتقان‌ها: این داروها رگ‌های خونی در مجاری بینی را منقبض کرده و گرفتگی بینی را کاهش می‌دهند. ضداحتقان‌ها به صورت قرص یا اسپری بینی وجود دارند.
- قطره‌های چشمی: این قطره‌ها برای رفع خارش و آبریزش چشم استفاده میشوند. برخی از قطره‌های چشمی مانند کتوتیفن بدون نسخه در دسترس هستند.
- اسپری‌های بینی استروئیدی: اسپری‌های کورتیکواستروئیدی، التهاب بینی را کاهش می‌دهند و یکی از روش‌های درمان آلرژی کودکان در بهار هستند. بودزوناید، فلوتیکازون و تریامسینولون از این نوع اسپری‌ها به‌شمار می‌روند.
- درمانهای تجویزی: در صورت عدم پاسخ به داروهای بدون نسخه، پزشک داروهای قوی‌تر، اسپری‌های استروئیدی تجویزی یا حتی روشهایی مانند ایمونوتراپی (تزریق یا قرص‌های زیر زبانی حساسیت‌زدا) را تجویز می‌کند.
- دستگاه‌های الکترونیکی سینوسی: برخی دستگاه‌های جدید با تحریک الیاف عصبی و جریان‌های میکرو، به کاهش التهاب و گرفتگی سینوس‌ها کمک می‌کنند.
پزشک بر اساس شدت علائم و وضعیت شما، بهترین روش درمان را پیشنهاد خواهد داد. استفاده خودسرانه از داروها به‌ویژه برای مدت طولانی توصیه نمی‌شود.
پیشگیری از آلرژی بهاری
برای پیشگیری از حساسیت فصلی بهار، مهم‌ترین اصل جلوگیری از تماس با گرده‌ها و آلرژنهای محیطی است. این کار با رعایت نکات ساده در سبک زندگی و بهداشت فردی ممکن میشود. رعایت توصیه‌های زیر به کاهش شدت علائم آلرژی در بهار کمک می‌کند:
- ماندن در محیط‌های بسته: سعی کنید در ساعات اولیه روز به ویژه صبح‌ها که میزان گرده در هوا به حداکثر می‌رسد، در محیط‌های بسته بمانید.
- بستن درها و پنجره‌ها: برای جلوگیری از ورود گرده‌های آلرژی‌زا به داخل خانه در فصل بهار، درها و پنجره‌ها را بسته نگه دارید.
- استفاده از دستگاه تصفیه هوا و فیلتر مناسب: به کارگیری دستگاه تصفیه هوا یا فیلترهای مخصوص در سیستم تهویه به طور موثری میزان مواد آلرژی‌زا را در فضای داخلی کاهش می‌دهد.
- حمام پس از بازگشت به منزل: با توجه به اینکه گرده‌ها به راحتی به موها و مژه‌ها می‌چسبند، شستن صورت و موها بلافاصله پس از ورود به خانه اقدام مهمی در پیشگیری است.
- تعویض لباس: لباس‌ها میتوانند مقادیر زیادی گرده را جذب کنند. بنابراین، به محض رسیدن به خانه، لباس‌های خود را عوض کرده و در جای مناسب قرار دهید.
- حفظ نظافت محیط خانه: گردگیری سطوح، استفاده از جاروبرقی با فیلتر HEPA و شستن منظم ملحفه‌ها به کاهش مواد آلرژی‌زا در محیط خانه کمک می‌کند.
- شستشوی بینی: شستشوی بینی با محلول سالین، روش موثری برای پاکسازی بینی از گرده‌ها و کاهش گرفتگی آن است.
چه ورزش هایی برای آلرژی فصل بهار مفید است؟
افرادی که به حساسیت فصلی بهار مبتلا هستند، بهتر است ورزش‌هایی را انتخاب کنند که تماس با آلرژنها را به حداقل می‌رسانند. فعالیت‌هایی مانند شنا و آب‌درمانی به دلیل وجود هوای مرطوب و گرم در محیط استخر، برای افراد مبتلا به آلرژی بسیار مناسب هستند.
دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی در ساعات عصر یا شب (زمانی که میزان گرده در هوا کمتر است) معمولا گزینه‌های خوبی هستند. همچنین، ورزش در محیط‌های بسته مثل باشگاه‌های دارای تهویه هم توصیه میشود تا تماس با گرده‌های آلرژی‌زا به حداقل برسد.
اجتناب از تماس با آلرژنها؛ بهترین راه پیشگیری
حساسیت فصلی بهار، مشکلی شایع اما قابل کنترل است که با شناخت علل، عوامل محرک و راه‌های پیشگیری و درمان، می‌توان آن را به طور موثری مدیریت کرد. توجه به تغییرات سبک زندگی، رعایت توصیه‌های بهداشتی و پرهیز از تماس مستقیم با آلرژنها، نقش مهمی در کاهش شدت علائم دارند.
با این حال، در موارد شدیدتر، مشاوره با پزشک متخصص آلرژی ضروری است. برای تشخیص دقیق و دریافت درمان مناسب، می‌توانید از طریق وب‌سایت دکتردکتر به راحتی اقدام به رزرو نوبت با پزشکان متخصص کرده و تحت نظر کارشناسان مجرب، برنامه درمانی مناسب خود را دنبال کنید.
منابع:
