داروهای ضد استرس نقش مهمی در مدیریت و درمان اختلالات اضطرابی و استرس‌های مزمن ایفا می‌کنند. این داروها با تأثیرگذاری بر سیستم عصبی مرکزی، به بهبود خلق‌وخو، کاهش تنش‌های روانی و کنترل علائم اضطراب کمک می‌کنند.
با توجه به تنوع دسته‌های دارویی و مکانیسم‌های مختلف اثرگذاری، شناخت دقیق این داروها و نحوه مصرف صحیح آنها برای همه اهمیت فراوانی دارد.
در این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، به بررسی انواع داروهای ضد اضطراب و استرس موجود در داروخانه‌ها، مکانیسم عملکرد، مزایا، خطرات مصرف بیش از حد و نحوه تجویز آنها می‌پردازیم تا آگاهی لازم برای استفاده ایمن و مؤثر از آن برای شما، فراهم شود.
اگر سوالی دارید، در انتها مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر، پاسخ دهد.
داروهای ضد استرس چگونه عمل می‌کنند؟
مکانیسم اثر قرص ضداضطراب بر اساس افزایش یا تنظیم انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز است. در اغلب موارد، تمرکز اصلی بر سروتونین است؛ ماده‌ای که نقش کلیدی در خلق‌وخو، اضطراب و احساس امنیت روانی دارد.
داروهای ضد استرس از چه دسته‌های دارویی هستند؟
انواع قرص بی خیالی و ضد استرس، به گروه‌های دارویی مختلفی تعلق دارند که هرکدام عملکرد متفاوتی در مغز دارند. چهار دسته اصلی این داروها عبارتند از:
- مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRIs)
- بنزودیازپین‌ها (Benzodiazepines)
- آنتی‌هیستامین‌ها و برخی داروهای ضد صرع و ضد روان‌پریشی
این داروها بسته به شدت اضطراب، نوع اختلال و سابقه بیمار توسط روانپزشک، تجویز میشوند.
نکته! توجه به این نکته مهم است که برخی از داروهای ضد استرس همچون لورازپام یا آلپرازولام، در دسته داروهای آرام بخش نیز قرار می‌گیرند.
معرفی داروهای ضد اضطراب
در دنیا و مخصوصا در ایران، داروهای متعددی برای کنترل اضطراب وجود دارند. در ادامه، تعدادی از مهمترین آنها که اتفاقا در داروخانه‌های سراسر کشور نیز پیدا میشوند را معرفی خواهیم کرد:
فلوکستین
فلوکستین (Fluoxetine)، دارویی برای درمان اختلال اضطراب عمومی، افسردگی و اختلال وسواس است. فلوکستین از اولین داروهای SSRI است و نیمه‌عمر طولانی دارد. این ویژگی باعث می‌شود در صورت فراموش‌کردن یک دوز، سطح دارو در بدن به‌سرعت افت نکند.
این دارو، توسط شرکت‌های داروسازی عبیدی و پروکسا تولید می‌شود.
لورازپام
لورزاپام (Lorazpam) دارویی برای کنترل سطح استرس و اضظراب است و حتما باید توسط پزشک تجویز شود. این دارو، به صورت قرص، شربت، کپسول و پیوسته رهش در دسترس است و دوزهای مختلفی دارد که از میان آنها، لورازپام 1 و قرص لورازپام 2، از الباقی معروف‌ترند.
پاروکستین
پاروکستین (Paroxetine) که با نام تجاری رایج پاروکستین رازک در ایران شناخته می‌شود، برای اضطراب اجتماعی، اختلال پانیک و PTSD مناسب است. قرص پاروکستین به‌خصوص برای حملات پانیک، بیماران بی‌خواب یا مبتلا به اضطراب مزمن مناسب‌تر است.
توجه! ترک ناگهانی این دارو، باعث بروز علائم خطرناک می‌شود و کاهش دوز آن، باید تدریجی و تحت نظر پزشک باشد.
پاروکستین و حمله پانیک
پاروکستین یکی از داروهای منتخب برای درمان حمله پانیک یا همان حملات وحشت‌زدگی است. این دارو با تنظیم سطح سروتونین در مغز، به مرور زمان شدت و دفعات حمله را کاهش می‌دهد.
نکته مهم این است که برخلاف بنزودیازپین‌ها، پاروکستین اثر فوری ندارد و باید چند هفته برای مشاهده اثربخشی صبر کرد.
سرترالین یا آسنترا
سرترالین (Asentra / Sertraline)، دارویی برای اضطراب اجتماعی، کنترل اختلال پانیک و افسردگی است. قرص آسنترا یا همان سرترالین، دارویی متعادل با اثر ضد اضطراب مؤثر و عوارض جانبی کمتر نسبت به پاروکستین است. از این رو این دارو، برای درمان طولانیمدت اضطراب، گزینه‌ای مناسب محسوب می‌شود.
آلپرازولام
آلپرازولام (Alprazolam) که با نام زاناکس هم شناخته می‌شود، از دسته دارویی بنزودیازپین است و برای درمان و کاهش اضطراب حاد و حملات پانیک تجویز می‌شود. آلپرازولام، اثر بسیار سریعی دارد اما مصرف مکرر و طولانیمدت آن، به‌شدت باعث وابستگی می‌شود.
داروهای شیمیایی ضد اضطراب
بهترین قرص های ضداسترس با ساختار شیمیایی، عمدتاً در یکی از گروه‌های زیر قرار می‌گیرند:
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین، سرترالین، پاروکستین و اسکیتالوپرام
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRIs) مانند دولوکستین و ونلافاکسین
- بنزودیازپین‌ها (Benzodiazepines) مثل آلپرازولام و قرص کلونازپام
- آزاپیرون‌ها (Azapirones) مانند بوسپیرون
- آنتی‌هیستامین‌ها مثل هیدروکسی‌زین
- آنتی‌کونوالسانت‌ها یا داروهای ضد صرع مانند پرگابالین و گاباپنتین
- آنتی‌روپیک‌ها و آلفا/بتا-بلوکرها شامل قرص پروپرانولول و کلونیدین برای پایین آوردن اضطراب فیزیکی
داروهای گیاهی ضد استرس
قویترین گیاهان ضد استرس بر پایه گیاهی را که در داروخانه‌ها می‌توانید به راحتی پیدا کنید، عبارتند از:
- سنبل‌الطیب؛ اثر آرام‌بخش دارد و برای بی‌خوابی و اضطراب خفیف مفید است.
- رزماری و اسطوخودوس؛ تاثیرات آرام‌بخش روی سیستم عصبی دارند.
- گل ساعتی؛ در مکمل‌های گیاهی ضد استرس استفاده می‌شود.
نکته! اثربخشی داروهای گیاهی به اندازه داروهای شیمیایی نیست، اما در موارد اضطراب خفیف، مصرف این گیاهان می‌تواند مؤثر باشد.
داروهای گیاهی موجود در داروخانه‌های ایران
برخی داروخانه‌ها، قویترین داروی ضد استرس و مکمل‌های گیاهی با مجوز مانند موارد زیر را عرضه می‌کنند:
قطره یا کپسول عصاره گل گاوزبان
این قطره اثر ضد اضطراب و آرام‌بخش دارد. قطره گل گاو زبان، ممکن است باعث خواب‌آلودگی شود.
اخطار! مصرف این دارو در دوران بارداری، شیردهی یا بیماران مبتلا به مشکلات کبدی، باید احتیاط مصرف شود.
قطره یا کپسول عصاره سنبل‌الطیب
قطره یا کپسول عصاره سنبل‌الطیب، دارویی ملایم برای کنترل اضطراب خفیف است.
اخطار! قطره، با سایر آرام‌بخش‌ها تداخل دارویی دارد.
قطره یا کپسول عصاره بادرنجبویه
داروی گیاهی عصاره بادرنجبویه، برای اضطراب و کاهش تنش موثر است. مصرف این دارو در دوزهای بالا، ممکن است باعث سردرد یا افزایش اشتها شود.
کپسول عصاره اسطوخودوس
مطالعات بالینی نشان داده که مصرف کپسول عصاره اسطوخودوس برای کنترل در اضطراب خفیف تا متوسط، مؤثر است.
نکات مهم درباره داروهای گیاهی ضد استرس
قبل از مصرف داروهای گیاهی ضد اضطراب، به موارد زیر توجه کنید:
- در دوران بارداری و شیردهی یا برای بیماران کبدی و کلیوی یا حتی برای اطفال، بدون تجویز پزشک استفاده نشوند.
- این دسته از داروها، ممکن است با داروهای شیمیایی به ویژه آرام‌بخش‌ها و داروهای ضدافسردگی تداخل داشته باشند.
- مصرف بیش از حد داروهای گیاهی ضد استرس، ممکن است خواب‌آلودگی شدید یا سردرد ایجاد کند.
بهترین قرص های ضد استرس قوی
بهترین بهترین قرص های ضداسترس، بسته به شرایط بیمار متفاوت است، اما با توجه به نیاز، شدت اضطراب و وضعیت فرد، داروهای زیر، لقب بهترین‌ها را دارند:
- مصرف طولانی و بدون وابستگی؛ سرترالین، فلوکستین و اسکیتالوپرام
- قرص‌هایی با اثر سریع و کنترل فوری؛ آلپرازولام و کلونازپام
داروهای ضد استرس که نیاز به نسخه پزشک دارند:
لازم است آگاه باشید که همه داروهای ضد استرس به راحتی در دسترس نیستند و تنها با ارائه نسخه دکتر روانپزشک، به فروش می‌رسند. در جدول زیر، اسامی این داروها را آورده‌ایم و دلیل این که چرا نباید سرخود مصرف شوند را هم در کنارشان، ذکر کرده‌ایم:
دلایل نیاز به تجویز پزشک | نام دارو |
| نیازمند به تنظیم دوز، احتمال تداخل دارویی، عوارض مانند تحریک‌پذیری | فلوکسیتین |
| دارای اثر تاخیری و ایجاد خطر ابتلا به سندروم سراتونین | آسنترا |
| نیاز به پایش مستمر و دارای عوارض قطع مصرف سرخود | پاروکسیتین |
| ایجاد وابستگی بالا، خطر خواب‌آلودگی و اوردوز | آلپرازولام |
| احتمال خطر اعتیاد و تداخل با الکل و سایر داروها | کلونازپام |
داروهای ضد استرس بدون نسخه
داروهای زیر که همگی گیاهی هستند، بدون نسخه پزشک نیز به فروش می‌رسند:
- قطره سنبل‌الطیب
- قطره گل ساعتی
- قطره بادرنجبویه
بهترین زمان مصرف قرص های ضد استرس و اضطراب چه موقعی از روز است؟
به‌ظور کلی، بهترین موقع برای خوردن قرص استرس، در ساعات آغازین روز و صبح است. البته با توجه به نوع دارو، برخی از داروها را برای جذب بیشتر، باید ناشتا مصرف کرد در صورتی‌که، بعضی دیگر را باید با غذا مصرف کرد تا به معده، آسیبی نرسد.
برای اطلاع از بهترین زمان و شیوه مصرف داروی خود، حتما به توصیه پزشک و البته اطلاعات درج شده روی دارو، توجه کنید.
مزایای مصرف داروهای ضد استرس
مصرف داروهای ضد استرس، مزایای زیر را برای بدن و روان فرد در پی دارد:
- بهبود کیفیت خواب
- کاهش افکار منفی و تنش‌های بدنی
- افزایش تمرکز و عملکرد روزمره
- کمک به کنترل حملات پانیک
- کاهش پرخاشگری و تحریک‌پذیری
عوارض مصرف بیش از حد داروهای ضد اضطراب
اگر داروهای داروهای ضد اضطراب و استرس بیش از حد مشخص شده توسط پزشک یا بدون هماهنگی با او مصرف شوند، خطرات و عوارض زیر را در پی خواهد داشت:
- خواب‌آلودگی شدید
- سرگیجه و اختلال در هماهنگی حرکتی
- کاهش ضربان قلب و تنفس
- اختلال شناختی
- خطر افسردگی یا خودکشی در دوز بالا
آیا امکان اوردوز با قرص ضد اضطراب وجود دارد؟
بله، مصرف بیش از حد داروهای ضد استرس شدید مانند آلپرازولام یا ترکیب آنها با الکل یا سایر داروهای آرام‌بخش می‌تواند منجر به اوردوز و کما شود.
علائم اوردوز با قرص ضد استرس
علائم اوردوز با قرصهای ضد استرس، بسته به نوع دارو متفاوت هستند. در جدول زیر به تفکیک قرص مصرفی،مهمترین علائم اوردوز را آورده‌ایم:
| دسته دارویی | نمونه داروها | علائم اصلی اوردوز | خطرات خاص |
| بنزودیازپین‌ها | آلپرازولام، کلونازپام، دیازپام | خواب‌آلودگی شدید، کندی تنفس، بی‌هوشی یا کما و ناتوانی در صحبت یا حرکت | خطر مرگ در مصرف با الکل یا داروهای خواب‌آور دیگر |
| SSRIها | فلوکستین، پاروکستین، سرترالین، اسکیتالوپرام | اضطراب شدید، تعریق و لرزش، تب بالا، پرش عضلات، تهوع، تشنج یا کاهش هوشیاری | ابتلا به سندرم سروتونین، وضعیت اورژانسی با احتمال مرگ |
| SNRIها | ونلافاکسین، دولوکستین | فشار خون بالا، تهوع و استفراغ، تحریک‌پذیری، بی‌قراری و تشنج در دوز بالا | تشنج، سندرم سروتونین، آسیب کبدی در موارد خاص |
| آزاپیرون‌ها | بوسپیرون | سرگیجه، تهوع، خواب‌آلودگی، بی‌قراری یا سردرگمی | عموماً خفیف‌تر، اما خطرناک در صورت مصرف دوز خیلی بالا |
| آنتی‌هیستامین‌ها | هیدروکسی‌زین | خواب‌آلودگی شدید، خشکی دهان و گیجی یا توهم | اختلال در ریتم قلب در صورت مصرف دوز بالا |
| ضد صرع‌ها | گاباپنتین، پره‌گابالین | ضعف عضلانی، خواب‌آلودگی، تهوع، دوبینی و بی‌حسی | خطر سرکوب تنفسی در صورت در مصرف همزمان با داروهای آرام‌بخش |
در صورت مسمومیت با داروی ضد استرس چه باید کرد؟
در صورت مسمومیت با این داروها، برای مدیریت کردن شرایط، گام به گام به نکات زیر عمل کنید:
- بلافاصله با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید؛
- از القای استفراغ پرهیز کنید مگر این که پزشک معالج یا اورژانس گفته باشد؛
- اگر بیمار هوشیار است، او را به حالت نیمه‌نشسته نگه دارید؛
- اطلاعات دارو و مقدار مصرف شده را به اورژانس اطلاع دهید.
آیا متخصص با ویزیت آنلاین روانپزشک می‌تواند قرص ضد اضطراب تجویز کند؟
بله. در سامانه‌های معتبر پزشکی همچون دکتردکتر، می‌توانید ویزیت آنلاین روانپزشکی داشته باشید تا پزشک بعد از بررسی علائم و شرح حال شما، داروهای مورد نیازتان را تجویز کند.
همچنین می‌توانید برای سفارش آنلاین دارو، نسخه خود را در پنل کاربری بارگزاری کنید تا داروهایتان، در سریع‌ترین زمان ممکن برایتان ارسال شوند.
منابع:
