استرس، اضطراب و بیخوابی از مشکلات سلامت روان در دنیای مدرن هستند که میتوانند کیفیت زندگی افراد را به شدت تحت تاثیر قرار دهند. قرص های آرامبخش یا داروهای آرامشبخش، گروهی از داروها هستند که برای کاهش علائم این اختلالات، ایجاد آرامش، بهبود خواب و مدیریت شرایط روانی مانند حملات پانیک یا اضطراب تجویز میشوند. این داروها با تاثیر بر سیستم عصبی مرکزی، فعالیتهای مغزی را تنظیم کرده و به فرد کمک میکنند تا آرامش بیشتری را تجربه کند. با این حال، استفاده از این داروها باید تحت نظر پزشک انجام شود، زیرا مصرف نادرست میتواند عوارضی مانند وابستگی یا کاهش عملکرد شناختی به همراه داشته باشد.
در این مقاله از مجله پزشکی دکتردکتر، به بررسی انواع قرص های آرامبخش، کاربردها، عوارض و نکات مهم مرتبط با مصرف آنها میپردازیم.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
انواع قرص های آرامبخش
قرص های آرامبخش را میتوان به طور کلی به 2 دسته اصلی داروهای آرام بخش قوی (با نسخه پزشک) و داروهای آرام بخش بدون نسخه (OTC) تقسیم کرد. هر یک از این دستهها مکانیسم اثر، قدرت و عوارض جانبی متفاوتی دارند. در ادامه به انواع قرص های آرامبخش پرداختهایم:
داروهای آرام بخش قوی (با نسخه پزشک)
این دسته از انواع داروی آرامبخش معمولا برای موارد شدیدتر اضطراب، اختلالات پانیک، بیخوابی مزمن و سایر اختلالات روانی تجویز میشوند. به دلیل پتانسیل بالای اعتیادآوری و عوارض جانبی جدی، مصرف آنها حتما باید تحت نظارت پزشک باشد. نمونههایی از این داروها شامل آلپرازولام، دیازپام و لورازپام هستند که در جدول زیر به نحوه اثرگذاری و کاربردهای آنها اشاره کردهایم:
دسته دارویی | مکانیسم عمل | نام تجاری دارو | کاربرد اصلی | پتانسیل وابستگی |
---|---|---|---|---|
بنزودیازپینها | تقویت اثر GABA-A | دیازپام (Valium)، آلپرازولام (Xanax)، لورازپام (Ativan) | اضطراب، بیخوابی، تشنج، شلکننده عضلانی | بالا |
Z-Drugs | اتصال انتخابی به گیرنده آلفای GABA-A | زولپیدم (Ambien)، زالپلون (Sonata) | بیخوابی (شروع یا تداوم خواب) | متوسط تا کم |
باربیتوراتها | تقویت GABA و مهار گلوتامات | فنوباربیتال، تیوپنتال | بیخوابی (قدیمی)، تشنج، بیهوشی عمومی | خیلی بالا |
کلرال هیدرات | مهار CNS، احتمالا از طریق GABA | کلرال هیدرات (بدون برند رایج) | خوابآور قدیمی، پیش از جراحی | بالا |
بنزودیازپینهای تزریقی | بنزودیازپین سریعالاثر با اثر سداتیو قوی | میدازولام (Dormicum, Versed) | آرامسازی قبل از جراحی یا اقدامات دردناک | بالا |
در ادامه به مهمترین دستههای داروهای آرام بخش قوی پرداختهایم:
- بنزودیازپینها (Benzodiazepines): این گروه از داروها با افزایش فعالیت گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA)، یک انتقالدهنده عصبی بازدارنده در مغز، اثرات آرامبخش، خوابآور، ضد اضطراب و شلکننده عضلانی خود را اعمال میکنند. بنزودیازپینها به دلیل سرعت عمل بالا و اثربخشی قابل توجه، کاربرد وسیعی در پزشکی دارند. با این حال احتمال وابستگی و سوء مصرف آنها هم بسیار بالا است.
- داروهای Non-benzodiazepine Hypnotics: این داروها از نظر ساختاری با بنزودیازپینها متفاوتند، اما مانند آنها بر گیرندههای GABA در مغز اثر میگذارند. این دسته از داروها بیشتر برای درمان بیخوابی تجویز میشوند و اگرچه پتانسیل اعتیاد کمتری نسبت به بنزودیازپینها دارند، اما همچنان باید با احتیاط مصرف شوند.
داروهای آرامبخش بدون نسخه (OTC)
این دسته از داروها بدون نیاز به نسخه پزشک در دسترس هستند و معمولا برای موارد خفیفتر بیخوابی و اضطراب گذرا استفاده میشوند. اثربخشی آنها کمتر از داروهای نسخهای است و نباید برای مدت طولانی مصرف شوند. داروها و قرص های آرامبخش بدون نسخه (Over-the-Counter) معمولا شامل آنتیهیستامینهایی مانند دیفنهیدرامین یا مکملهایی مانند ملاتونین هستند که برای کمک به خواب یا کاهش استرس خفیف کاربرد دارند. این داروها با وجود عوارض کمتر اما همچنان باید با احتیاط مصرف شوند، زیرا ممکن است خوابآلودگی روزانه یا تداخل با سایر داروها را به همراه داشته باشند.
داروهای آرام بخش گیاهی
در طول تاریخ، انسانها از خواص آرامبخش و خوابآور گیاهان مختلف بهرهمند بودهاند. امروزه نیز بسیاری از افراد به دنبال راهکارهای طبیعی برای مدیریت استرس و بهبود خواب هستند. داروهای آرام بخش گیاهی معمولا عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند و گاهی حتی در بین انواع داروی آرامبخش برای کودکان قرار میگیرند. اما این به معنای بیخطر بودن آنها نیست. کیفیت و خلوص محصولات گیاهی میتواند بسیار متفاوت باشد و برخی از آنها ممکن است با سایر داروها تداخل داشته باشند. مهمترین گیاهان دارویی با خواص آرامبخش شامل موارد زیر هستند:
- سنبلالطیب: یکی از محبوبترین گیاهان دارویی برای بیخوابی و اضطراب است. تصور میشود که سنبلالطیب با افزایش سطح GABA در مغز، اثرات آرامبخش خود را اعمال میکند.
- گل ساعتی: این گیاه نیز برای کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب استفاده میشود. مکانیسم اثر آن احتمالا شامل افزایش فعالیت GABA است.
- بابونه: بابونه به دلیل خواص آرامبخش و ضد التهابی خود شناخته شده است. چای بابونه به طور سنتی برای آرامش اعصاب و کمک به خواب استفاده میشود.
- بادرنجبویه: این گیاه از خانواده نعناع بوده و دارای خواص آرامبخش و بهبوددهنده خلق و خو است. معمولا برای کاهش اضطراب و بیخوابی استفاده میشود.
- اسطوخودوس: رایحه اسطوخودوس به دلیل خواص آرامبخش آن شناخته شده است. روغن اسطوخودوس و دمنوش آن برای کاهش استرس و بهبود خواب بسیار موثر هستند.
این محصولات معمولا عوارض کمتری دارند، اما اثربخشی آنها ممکن است به اندازه داروهای شیمیایی قوی نباشد و گاهی برای برخی افراد حساسیتزا خواهد بود. تهیه این داروها اغلب نیاز به نسخه پزشک ندارد و میتوان از طریق سفارش آنلاین دارو آنها را تهیه کرد.

لیست داروهای آرام بخش پرکاربرد در ایران
در این بخش، به معرفی برخی از قرص های آرامبخش پرکاربرد در ایران پرداختهایم. مصرف هر یک از این داروها باید تحت نظر پزشک و با نسخه انجام شود و خوددرمانی میتواند عواقب خطرناکی داشته باشد.
قرص کلردیازپوکساید (Librium)
قرص کلردیازپوکساید یکی از قدیمیترین بنزودیازپینها است که بهعنوان یک آرامبخش، خوابآور و ضد اضطراب استفاده میشود. این دارو با تقویت اثر GABA در مغز عمل کرده و به کاهش فعالیت سیستم عصبی مرکزی کمک میکند. کلردیازپوکساید معمولا برای درمان کوتاهمدت اضطراب، سندرم ترک الکل و اسپاسمهای عضلانی تجویز میشود. عوارض جانبی رایج آن شامل خوابآلودگی، سرگیجه، عدم تعادل و گیجی است. مصرف طولانیمدت این دارو میتواند منجر به وابستگی فیزیکی و روانی شود و قطع ناگهانی آن میتواند علائم ترک شدید را به همراه داشته باشد.
قرص دیازپام
قرص دیازپام، با نام تجاری Valium، یکی دیگر از بنزودیازپینهای پرکاربرد است. این دارو نیز مانند کلردیازپوکساید با افزایش اثر GABA در مغز، خواص آرامبخش، ضد اضطراب، ضد تشنج و شلکننده عضلانی دارد. دیازپام برای درمان اضطراب، اختلالات پانیک، بیخوابی، اسپاسم عضلانی، تشنج و سندرم ترک الکل استفاده میشود. عوارض جانبی آن مشابه سایر بنزودیازپینها بوده و شامل خوابآلودگی، سرگیجه، ضعف عضلانی و عدم تعادل است. پتانسیل وابستگی و سوء مصرف آن نیز بالاست و باید با احتیاط و برای مدت زمان کوتاه مصرف شود.
قرص آلپرازولام (Xanax)
قرص آلپرازولام با نام تجاری زاناکس (Xanax)، یک بنزودیازپین با اثر کوتاه تا متوسط است که به طور گسترده برای درمان اختلالات اضطرابی، اختلال پانیک و گاهی اوقات افسردگی همراه با اضطراب استفاده میشود. این دارو به سرعت عمل میکند و تسکین سریعی برای علائم اضطراب فراهم میآورد. عوارض جانبی شایع آن شامل خوابآلودگی، سرگیجه، خستگی و مشکلات حافظه است. آلپرازولام به دلیل نیمهعمر کوتاه و پتانسیل بالای اعتیادآوری معمولا برای درمان کوتاهمدت و در دوزهای کم تجویز میشود. قطع ناگهانی آن با علائم ترک شدید و حتی تشنج همراه خواهد بود.
قرص لورازپام
قرص لورازپام با نام تجاری Ativan، یک بنزودیازپین دیگر با اثر متوسط است که برای درمان اضطراب، بیخوابی ناشی از اضطراب و همچنین در موارد تشنج و قبل از جراحی برای ایجاد آرامش استفاده میشود. لورازپام که معمولا از داروهای آرام بخش برای بیخوابی محسوب میشود، مانند سایر بنزودیازپینها با تقویت اثر GABA عمل میکند. عوارض جانبی آن مشابه آلپرازولام و دیازپام است و شامل خوابآلودگی، گیجی و ضعف عضلانی میشود. پتانسیل وابستگی و سوء مصرف قرص لورازپام نیز قابل توجه است و باید با دقت و تحت نظارت پزشک مصرف شود.
قرص کلونازپام
قرص کلونازپام با نام تجاری Rivotril، یک بنزودیازپین با اثر طولانیمدت است که عمدتا برای درمان اختلالات تشنجی (مانند صرع) و اختلال پانیک استفاده میشود. این دارو نیز از طریق افزایش فعالیت GABA در مغز عمل میکند و دارای خواص ضد تشنج، ضد اضطراب و آرامبخش است. به دلیل نیمهعمر طولانی، اثرات آن برای مدت زمان بیشتری در بدن باقی میماند. عوارض جانبی شامل خوابآلودگی، سرگیجه، عدم هماهنگی و مشکلات حافظه است. به دلیل پتانسیل وابستگی داروی کلونازپام، مصرف طولانیمدت آن باید با احتیاط فراوان و تحت نظارت دقیق پزشک صورت گیرد و قطع آن نیز باید به تدریج انجام شود.
قرص ریلکسا (Relaxa)
قرص ریلکسا یک داروی گیاهی آرامبخش است که حاوی عصارههای گیاهی مانند سنبلالطیب، گل ساعتی و بادرنجبویه است. این قرص معمولا برای کاهش اضطراب، استرس و بهبود کیفیت خواب مورد استفاده قرار میگیرد. ریلکسا به دلیل منشا گیاهی خود، عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارد. اما ممکن است در برخی افراد باعث خوابآلودگی یا مشکلات گوارشی شود. با وجود گیاهی بودن، مصرف آن در دوران بارداری و شیردهی و در کودکان باید با مشورت پزشک صورت گیرد و نباید جایگزین داروهای تجویزی شود.
قرص والیکور
قرص والیکور نیز یک داروی گیاهی آرامبخش است که معمولا حاوی عصارههای گیاهانی مانند سنبلالطیب و گل ساعتی است. این قرص برای کمک به آرامش اعصاب، کاهش اضطراب و بهبود بیخوابیهای خفیف استفاده میشود. والیکور به عنوان یک مکمل گیاهی میتواند در مدیریت استرس و تنشهای روزمره مفید باشد، اما نباید بهعنوان درمان اصلی برای اختلالات اضطرابی شدید استفاده شود. عوارض جانبی آن معمولا خفیف و شامل خوابآلودگی یا ناراحتیهای گوارشی است. مانند سایر داروهای گیاهی، مشورت با پزشک قبل از مصرف آن توصیه میشود.
قرص آرامیس
آرامیس یک مکمل گیاهی دیگر است که برای کاهش استرس و بهبود خلقوخو استفاده میشود. ترکیبات این قرص آرامبخش بی خیالی شامل گیاهانی مانند گل ساعتی و بادرنجبویه است. آرامیس معمولا برای کاهش اضطراب خفیف تا متوسط، استرس و کمک به بهبود خواب استفاده میشود. اثربخشی و عوارض جانبی آن به ترکیبات دقیق آن بستگی دارد، اما به طور کلی عوارض جانبی کمتری نسبت به بنزودیازپینها دارد.
قطره سنبلالطیب
قطره سنبلالطیب یک فرآورده گیاهی مایع است که از عصاره ریشه گیاه سنبلالطیب تهیه میشود. این قطره به دلیل خواص آرامبخش و خوابآور خود شناخته شده و برای کاهش اضطراب، استرس و بهبود کیفیت خواب استفاده میشود. مکانیسم عمل آن مشابه قرصهای حاوی سنبلالطیب است و به نظر میرسد که با افزایش سطح GABA در مغز عمل میکند.
قطره سنبلالطیب معمولا سریعتر از قرصهای آن جذب میشود و میتواند برای افرادی که مشکل بلع قرص دارند، گزینه مناسبی باشد. عوارض جانبی این قطره اغلب خفیف بوده و شامل خوابآلودگی، سرگیجه و ناراحتیهای گوارشی است. مصرف آن در دوران بارداری و شیردهی و در کنار داروهای آرام بخش دیگر باید با احتیاط و مشورت پزشک باشد.
دمنوش گل گاوزبان یا اسطوخودوس
دمنوش گل گاوزبان یا اسطوخودوس از جمله داروهای گیاهی محبوب هستند که به دلیل خواص آرامبخش و تسکیندهنده خود شهرت دارند. گل گاوزبان به طور سنتی برای کاهش استرس، اضطراب و بهبود خلق و خو استفاده میشود. ترکیبات فعال موجود در آن ممکن است بر سیستم عصبی مرکزی اثر بگذارند و به ایجاد آرامش کمک کنند. اسطوخودوس نیز به دلیل عطر دلنشین و خواص آرامبخش خود شناخته شده است. دمنوش اسطوخودوس برای کاهش استرس، اضطراب و کمک به خواب راحتتر مصرف میشود.
هر دو دمنوش میتوانند بهعنوان یک روش طبیعی و مکمل برای مدیریت استرسهای روزمره مفید باشند، اما نباید جایگزین درمانهای پزشکی برای اختلالات جدی اضطرابی شوند. مصرف بیش از حد این دمنوشها نیز ممکن است در برخی افراد عوارض جانبی مانند خوابآلودگی ایجاد کند.
قرصهای استرس و قرصهای آرامبخش با هم یکسان هستند؟
در نگاه روانپزشکی، قرص های ضد استرس و اضطراب میتوانند در برخی موارد یکسان باشند، اما از نظر بالینی تفاوتهایی دارند. اضطراب معمولاً یک وضعیت مزمن و درونی است که ممکن است نیاز به درمان دارویی بلندمدت مانند داروهای ضد اضطراب یا ضدافسردگی داشته باشد. در مقابل، استرس اغلب واکنشی موقتی به عوامل بیرونی است و گاهی با داروهای آرامبخش کوتاهاثر کنترل میشود. بنابراین انتخاب دارو بر اساس شدت، منشأ و نوع مشکل انجام میشود.
البته نکته مشترکی که داروهای هر دو دسته دارند این است که باید با دستور پزشک خریداری و مصرف شوند. از این رو اگر نسخه پزشک دارید، میتوانید برای سفارش اینترنتی دارو از داروخانه آنلاین دکتردکتر کمک بگیرید.
آیا مصرف طولانیمدت قرص آرامبخش خطرناک است؟
مصرف طولانیمدت قرص های آرامبخش، به ویژه بنزودیازپینها، با خطرات و عوارض جانبی متعددی همراه است، بهطوری که حتی بهترین قرص برای آرامش اعصاب نیز باید با احتیاط مصرف شود. مهمترین این عوارض شامل موارد زیر هستند:
- وابستگی: یکی از بزرگترین نگرانیها در مورد مصرف طولانیمدت بنزودیازپینها، ایجاد وابستگی فیزیکی و روانی است. بدن به حضور دارو عادت کرده و برای عملکرد طبیعی به آن نیاز پیدا میکند. گاهی در صورت قطع ناگهانی دارو، علائم ترک شدید مانند اضطراب برگشتی، بیخوابی، تشنج، لرزش و حتی روانپریشی بروز پیدا خواهد کرد.
- خوابآلودگی و کاهش هوشیاری: این داروها باعث خوابآلودگی مداوم، کاهش هوشیاری، کندی واکنشها و افزایش احتمال خطر در شرایطی همچون رانندگی یا کار با ماشینآلات سنگین میشوند.
- تداخل دارویی: قرص های آرامبخش میتوانند با سایر داروها، به ویژه داروهای تضعیفکننده سیستم عصبی مرکزی مانند الکل، آنتیهیستامینها و داروهای ضد درد اپیوئیدی همچون مورفین کدئین تداخلات خطرناک داشته باشند و منجر به افسردگی شدید تنفسی و حتی مرگ شوند.
- افت عملکرد ذهنی: مطالعات نشان دادهاند که مصرف طولانیمدت بنزودیازپینها میتواند با اختلال در حافظه، تمرکز و سایر عملکردهای شناختی همراه باشد. گاهی این افت عملکرد، بهویژه در افراد مسن دائمی خواهد بود.
- افزایش خطر سقوط در سالمندان: به دلیل اثرات شلکننده عضلانی و کاهش هماهنگی، سالمندانی که قرص های آرامبخش مصرف میکنند، در معرض خطر بیشتری برای سقوط و شکستگی استخوان قرار دارند.
- سندروم قطع مصرف: حتی پس از مصرف کوتاهمدت نیز ممکن است سندروم قطع مصرف رخ دهد. این سندروم با علائمی مانند افزایش اضطراب، بیخوابی، تحریکپذیری، تعریق، لرزش و در موارد شدید، تشنج و توهم همراه است.
طبق مقالات منتشر شده در وبسایت موسسه ملی سلامت روان ایالات متحده (NIMH)،
درحالیکه بنزودیازپینها در کوتاهمدت برای کنترل اضطراب بسیار موثر هستند، مصرف طولانیمدت آنها میتواند منجر به وابستگی شود و در برخی موارد، اضطراب را تشدید کند. داروهای آرام بخش میتوانند تسکیندهنده باشند، اما نباید بهعنوان تنها راه حل در نظر گرفته شوند و همواره باید به دنبال درمانهای جامعتر و پایدارتر بود.
چه زمانی برای آرامش اعصاب به دارو نیاز داریم؟
تصمیمگیری در مورد شروع مصرف داروهای آرام بخش باید همواره توسط پزشک و پس از بررسی دقیق شرایط بیمار صورت گیرد. به طور کلی، پزشکان موارد زیر را برای لزوم مصرف دارو ارزیابی میکنند:
- شدت علائم: زمانی که اضطراب، استرس یا بیخوابی به قدری شدید است که زندگی روزمره فرد را مختل کرده و مانع از انجام فعالیتهای عادی میشود (مانند بروز مشکلاتی در کار، تحصیل و روابط اجتماعی).
- عدم پاسخ به درمانهای غیردارویی: اگر راهکارهای غیردارویی مانند تغییر سبک زندگی، رواندرمانی (به ویژه رفتار درمانی شناختی CBT)، ورزش و تکنیکهای آرامشبخش نتوانستهاند به طور موثر علائم را کنترل کنند.
- وجود اختلالات اضطرابی تشخیص داده شده: درصورتیکه فرد مبتلا به اختلالات اضطرابی بالینی مانند اختلال اضطراب عمومی (GAD)، اختلال پانیک، فوبیای اجتماعی، اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) باشد.
- بیخوابی مزمن و شدید: زمانی که بیخوابی بهطور مداوم ادامه دارد و منجر به خستگی مفرط، مشکلات تمرکز، تحریکپذیری و کاهش عملکرد روزانه میشود.
- وجود همزمان سایر مشکلات سلامت روان: در برخی موارد، اضطراب و بیخوابی میتواند نشانهای از افسردگی یا سایر اختلالات روانی باشد که نیاز به درمان دارویی دارد.
پزشکان معمولا دارو را زمانی توصیه میکنند که روشهای غیر دارویی مانند مدیتیشن، ورزش یا مشاوره رواندرمانی نتیجه کافی نداشته باشند. شما میتوانید پیش از شروع مصرف دارو از خدمات مشاوره آنلاین روانشناسی کمک بگیرید.
نشانههای حاکی از نیاز به درمانهای تخصصی و دارویی
در صورت مواجهه با هر یک از شرایط زیر حتما به روانپزشک مراجعه کرده تا در صورت نیاز داروهای آرام بخش را تجویز کند:
- حملات پانیک مکرر و غیرقابل کنترل
- اضطراب شدید و مداوم بیش از شش ماه
- اجتناب از موقعیتهای اجتماعی یا فعالیتهای لذتبخش گذشته
- خستگی مفرط روزانه ناشی از مشکلات شدید در به خواب رفتن یا بیدار ماندن
- فکرهای مزاحم و تکرارشونده غیرقابل کنترل
- علائم جسمی شدید اضطراب مانند تپش قلب، تنگی نفس، تعریق زیاد و لرزش
داروهای آرام بخش یک درمان موقت هستند و باید در کنار رواندرمانی و سایر تغییرات مثبت در سبک زندگی مصرف شوند تا به نتایج پایدارتری دست یابیم.
اهمیت مصرف قرص های آرامبخش تحت نظر پزشک
قرص های آرامبخش با طیف وسیعی از داروهای شیمیایی و گیاهی، میتوانند ابزاری موثر در مدیریت استرس، اضطراب و بیخوابی باشند. از بنزودیازپینهای قوی مانند دیازپام و آلپرازولام که نیازمند نسخه پزشک هستند تا مکملهای گیاهی نظیر سنبلالطیب و گل گاوزبان، هر یک با مکانیسم اثر، کاربردها و عوارض جانبی خاص خود عمل میکنند. مصرف این داروها، به ویژه داروهای نسخهای، باید با احتیاط فراوان و تحت نظارت دقیق پزشکی صورت گیرد. پتانسیل بالای وابستگی، عوارض جانبی متعدد از جمله خوابآلودگی و افت عملکرد ذهنی و خطر تداخلات دارویی، همگی بر لزوم رعایت دوز و مدت زمان تجویز شده تاکید میکنند.
داروهای آرام بخش نباید به عنوان یک راهحل دائمی در نظر گرفته شوند، بلکه ابزاری موقت برای کمک به تثبیت وضعیت بیمار هستند تا بتواند از طریق رواندرمانی و تغییر سبک زندگی با ریشههای اصلی مشکلات خود مقابله کند. در نهایت، مشاوره با پزشک متخصص برای تشخیص دقیق و انتخاب بهترین روش درمانی، گامی حیاتی در مسیر بهبود سلامت روان و رسیدن به آرامش پایدار است. برای این کار میتوانید با مراجعه به سایت دکتردکتر از انواع خدمات ویزیت آنلاین روانپزشک یا مراجعه حضوری به مطب، بهرهمند شوید.
منابع: