روش‌های پیشگیری و درمان نیش پشه در نوزادان، کودکان، بزرگسالان

یکی از موضوعات آزاردهنده در فصل‌های گرم سال، نیش پشه است که به‌خصوص برای نوزادان و کودکان آزاردهنده است. به همین علت قصد داریم که این بار در مقاله‌ای درباره روش‌های جلوگیری از پشه گزیدگی و درمان آن صحبت کنیم.

نیش پشه چگونه بر بدن اثر می‌گذارد؟

بعد از اینکه پشه از نیش خود برای مکیدن خون انسان استفاده می‌کند، یک جای نیش متورم روی پوست ایجاد می‌شود که به شدت احساس خارش ایجاد می‌کند. جای نیش بعد از چند روز از بین می‌رود. در مواردی هم بعد از نیش حشره ناحیه‌ی بزرگی روی پوست متورم و دردناک و قرمز رنگ می‌شود. این حالت معمولاً در کودکان دیده می‌شود و از آن به عنوان سندروم اسکیتر (skeeter syndrome) یاد می‌شود. 

در مواردی نیش پشه‌ها ویروس و یا انگل‌های خاصی را منتقل می‌کند که باعث بیماری‌های وخیمی می‌شود.برخی دیگر از حشرات هم ناقل تب زرد، مالاریا و سالک(لیشمانیا) هستند. 

علائم پشه گزیدگی

نشانه‌های نیش پشه عبارتند از:

• برآمدگی پف کرده‌ی قرمز رنگ یا سفید رنگ  چند دقیقه بعد از نیش پشه 
• برآمدگی‌های سفتِ قرمز یا قهوه‌ای با احساس خارش زیاد و یا چندین برآمدگی  پشت سر هم که یک روز بعد از نیش پشه یا پشه‌ها به وجود می‌آید.
• تاول‌های کوچک به جای برآمدگی‌های سفت 
• نقاط تیره به شکل کبودی 

کودکان، افراد بزرگسالی که اولین بار توسط یک نوع خاص از پشه گزیده می‌شوند و افرادی با نقص سیستم ایمنی، واکنش‌های شدیدتری به نیش حشره نشان می‌دهند. در این افراد این علائم دیده می‌شود:

• تورم و قرمزی قسمت زیادی از پوست
• تب خفیف
• کهیر
• گره‌های لنفی متورم 

واکنش کودکان به نیش پشه معمولا شدیدتر از بزرگسالان است. چرا که افراد بزرگسال در طول زندگی خود بارها توسط پشه گزیده شده و دیگر چندان به آن حساس نیستند.

علت پشه گزیدگی چیست؟

نیش حشره توسط حشره‌های ماده که از خون انسان تغذیه می‌کنند ایجاد می‌شود. قطعات دهانی پشه قابلیت سوراخ کردن پوست و بلعیدن خون را دارد. در قطعات دهانی پشه‌های نر جز مکنده تعبیه نشده، چرا که آن‌ها تخم گذاری نکرده و نیازی به پروتئین خون ندارند.

بعد از اینکه پشه، خون مورد نیاز خود را بلعید، مقداری از بزاق خود را به داخل خون انسان تزریق می‌کند. پروتئین ‌های بزاق پشه، باعث واکنش خفیف سیستم ایمنی شده و در نهایت محل نیش برآمده شده و خارش زیادی ایجاد می‌کند.

پشه‌ها طعمه‌ی خود را بعد از ارزیابی عطر و بو، کربن دی اکسید بازدم و مواد شیمیایی موجود در عرق انتخاب می‌کنند.

مشکلات و عوارض جانبی ناشی از نیش پشه چیست؟

• خاراندن زیاد محل نیش پشه منجر به عفونت می‌شود.
• پشه‌ها برخی از بیماری‌ها را هم منتقل می‌کنند. ویروس نیل غربی، تب زرد، مالاریا و تب دنگی از طریق نیش حشره منتقل می‌شود.
• اگر پشه، انسان آلوده به ویروس یا انگل را بگزد، آلوده شده و می‌تواند آن را از طریق (که البته در ایران  مشاهده نشده) بزاق خود به انسان دیگر منتقل کند.

ویروس نیل غربی و انسفالیت در ایالات متحده‌ی آمریکا به میزان بیشتری وجود دارد. تب دانگی در بسیاری از ایالت‌های جنوبی و هاوایی مشاهده می‌شود. دیگر بیماری‌ها مانند تب زرد و مالاریا در مناطق استوایی جهان بسیار شایع هستند.

برای جلوگیری از نیش پشه چه کار کنیم؟

برای محافظت در برابر نیش پشه کارهای مختلفی می‌توان انجام داد:

دوری کردن از پشه‌ها

با اقدامات زیر کم‌تر می‌توان در معرض پشه ها بود:

• پرهیز از انجام فعالیت‌های بیرون از خانه در زمان‌هایی که پشه‌ها بسیار فعال هستند
• پوشاندن منافذ موجود در پنجره‌ها، درها و چادرهای مسافرتی 
• استفاده از تورهای نازک روی کالسکه‌های کودکان و یا استفاده از پشه بند در صورت خوابیدن در فضای باز 

استفاده از حشره کش‌ها 

بیش‌تر حشره کش‌های مفید دارای این سه ماده‌ی فعال هستند 

• دیت یا N,N-Diethyl-meta-toluamide
• ایکاریدین یا پیکاردین (Icaridin) 
• روغن اکالیپتوس – لیمو 

این حشره کش‌ها به صورت موقت پشه‌ها و کنه‌ها را دفع می‌کنند. ماده‌ی دیت موجود در حشره کش‌ها باعث دوام بیش‌تر اثر بخشی این محصول می‌شود. قبل از استفاده از هر محصول به دقت اجزای تشکیل دهنده‌ی درج شده روی بسته را مطالعه کنید. اگر از اسپری‌های حشره کش استفاده می‌کنید، خارج از محیط خانه و به دور از مواد غذایی آن‌ها را اسپری کنید. 

• اگر قصد استفاده از مواد دافع حشرات به صورت پماد و کرم را دارید، 20 دقیقه بعد از زدن ضد آفتاب از آن‌ها استفاده کنید. 
• از محصولات حاوی دیت برای نوزادان زیر دو ماه استفاده نکنید 
• اجازه ندهید که محصولات حاوی دیت یا ایکاردین با پوست و دست کودک تماس داشته باشد. 
• از روغن اکالیپتوس – لیمو برای کودکان زیر سه سال استفاده نکنید 
• زیر لباس از محصولات دافع حشرات استفاده نکنید 
• روی زخم، جای جوش و بریدگی مواد حشره کش استفاده نکنید 
• وقتی که به فضای سرپوشیده باز می‌گردید، بلافاصله دست و صورت خود را با آب و صابون بشویید. 

از مواد مخصوص روی لباس‌های باز خود استفاده کنید 

پرمترین (Permethrin) یک ضد حشره است که حفاظت تکمیلی ایجاد می‌کند. از این مواد روی پوست استفاده نمی‌شود و تنها مخصوص استفاده روی لباس است. 

حتی در صورت استفاده از پرمترین، در لباس پوشیدن موارد زیر را رعایت کنید:

• لباس‌های آستین بلند 
• جوراب و کفش جلو بسته 
• شلوار بلندی که بتوان جوراب را روی آن کشید .
• لباس‌های رنگ روشن 
• کلاهی که از گردن و گوش‌ها محافظت کرده و دارای تور محافظ صورت باشد.

استفاده از داروهای پیشگیرانه 

در صورت ابتلا به سندروم اسکیتر از آنتی هیستامین‌های غیر خواب آور استفاده کنید 

کاستن از حجم پشه ها در اطراف خانه 

آب های ساکن اطراف خانه را جمع آوری کنید. برای دور کردن پشه ها از حیاط خود اقدامات زیر را انجام دهید:

• ناودان بالکن را باز کرده تا آب جمع شده‌ی حاصل از باران تخلیه شود
• آب استخر بادی کودکان را مرتب خالی کنید 
• ظرفی که پرنده‌ها از آن آب می‌خورند را هر هفته یکبار خالی کرده و مجدداً پر کنید 
• لاستیک قدیمی و سوراخ اتومبیل خود را که مدتی گوشه‌ی حیاط رها شده دور بیندازید 
• گلدان‌های خالی گل و گیاه را جمع آوری کنید و یا اینکه آن‌ها را وارونه قرار دهید تا آب در آن‌ها جمع نشود
• اگر آب در باربیکیو و یا منقل جمع شده است آن را خالی کنید 

تشخیص نیش پشه در بزرگسالان

جای نیش پشه با دیدن قابل تشخیص است. قرمزی، خارش و تورم دردناک به نام سندروم اسکیتر شناخته می‌شود. این سندروم در واقع واکنش آلرژیک به پروتئین‌های موجود در بزاق پشه است و گاهی با عفونت ثانویه‌ی باکتریایی (secondary bacterial infection) اشتباه گرفته می‌شود. 

برای تشخیص آنتی بادی‌های پشه در خون هیچ آزمایشی وجود ندارد. آلرژی به پشه تنها با دیدن مناطق بزرگ قرمز رنگ و متورم در اطراف نیش پشه قابل تشخیص است. 

سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای نیش پشه

در بسیاری از موارد با گذشت چند روز خارش ناشی از نیش حشره برطرف می‌شود، با این همه اقدامات زیر به احساس راحتی فرد کمک می‌کند:

• استفاده از پمادها و کرم‌ها: برای کم کردن خارش جای نیش پشه می‌توان از پماد کالامین (calamine) و یا کرم‌های هیدروکورتیزون (hydrocortisone) استفاده کرد. همچنین می‌توان خمیر تهیه شده به کمک جوش شیرین و آب را روی محل نیش حشره قرار داد. این کار را چند بار در روز انجام دهید تا نشانه‌ها از بین برود. 
• استفاده از کمپرس خنک: برای چند دقیقه روی جای نیش کمپرس خنک و یا پارچه‌ای خیس قرار دهید. این کار ناحیه‌ی تحریک شده را آرام می‌کند. 
• استفاده از آنتی هیستامین‌های خوراکی: اگر واکنش به نیش حشره شدید باشد، آنتی هیستامین‌هایی همچون لوراتادین و سیتریزین کمک کننده خواهند بود. 

نیش حشره در کودکان 

زمانی که حشره‌ای شما را نیش می‌زند، به راحتی با حشره کش به آن ضربه می‌زنید و یا از اسپری‌های مخصوص استفاده می‌کنید تا حشره را از خود دور کرده و از پوست خود محافظت کنید. اما کودک به تنهایی قادر به محافظت از خود نیست و برای این کار به کمک شما احتیاج دارد.

پیشگیری از نیش خوردن یا گزیده شدن کودک و نوزاد توسط پشه

در این قسمت به سراغ پاسخ دهی به این سوال خواهیم رفت که چگونه از پشه گزیدگی کودکان و نوزادان جلوگیری کنیم. این قسمت از مقاله به را با دقت بخوانید.

پیشگیری از پشه گزیدگی در نوزادان زیر دو ماه

انجمن پزشکان متخصص کودک آمریکا در این مورد نظر خود را با قاطعیت اعلام کرده است: تمام حشره کش ها حتی انواع بدون دیت برای نوزادان خطرناک هستند.

از آنجایی که برای نوزادان مجاز به استفاده از پماد و اسپری نیستید، بهترین راه برای حفظ کودک از نیش حشره در درجه اول دور کردن حشره از اطراف نوزاد است.

• در خانه بمانید، حشرات به خصوص پشه‌ها در گرگ و میش و کمی پیش از غروب آفتاب بسیار فعال هستند، بنابراین برای حفظ کودک از نیش حشره، بهتر است در این ساعات شبانه روز در خانه بمانید.
• همه‌ی منافذ و پنجره‌ها را با توری بپوشانید و مطمئن شوید که امکان ورود حشرات از طریق درها و پنجره‌ها وجود ندارد.

• بدن کودک را با لباس بپوشانید، با این کار دیگر حشره به پوست کودک دسترسی ندارد.
• لباس‌های آستین بلند گشاد و شلوار
• جوراب
• کلاه
• از کاغذ دیواری‌های رنگ روشن و گلدار استفاده نکنید. چون حشرات را به خود جذب می‌کند.
• زمانی که کودک را به فضای باز می‌برید با یک تور نازک کالسکه او را بپوشانید.
• آب‌های ساکن اطراف خانه را تخلیه و خشک کنید. در اطراف منزل خود فضاهایی خیس و مرطوبی همچون گلدان‌ها، استخرهای بادی و آب خوری پرندگان را به دقت بررسی کنید سوراخ‌های موجود در تاب بازی ساخته شده از لاستیک اتومبیل را پر کنید تا آب درون آن جمع نشود. ظرف توالت حیوان خانگی را مرتب عوض کنید.
• از عطر و مواد معطر استفاده نکنید. بسیاری از حشرات بوی عطر، اسپری مو و صابون‌های معطر را بسیار دوست دارند. برای خود و کودک خود از فرآورده‌های بدون بو استفاده کنید، چرا که این دسته از فرآورده‌ها کم‌تر حشرات را جذب می‌کند.
• از بودن در فضاهایی که در آن حشرات جمع می‌شوند، به شدت پرهیز کنید.
• باغ‌های گل، سطل‌های آشغال، برگ‌های خشک جمع شده و بوته‌ها محل‌های محبوب گردهمایی حشرات است، پس از آن دوری کنید.
• حشره کش‌های برقی معمولاً بی اثر هستند و تنها باعث می‌شوند که مگس‌های بیش‌تری دور دستگاه جمع شوند.

پیشگیری از پشه گزیدگی در کودکان بالای دو ماه

وقتی کودک بزرگ‌تر شود می‌توان از اسپری‌های حشره کش و یا پمادهای مخصوص برای راندن حشرات استفاده کرد.

بر اساس اعلام سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری های آمریکا (CDC) حشره کش ها بهترین راه دور نگه داشتن پشه ها از کودک است.

از این محصول برای راندن کنه‌ها، کک‌ها، جرب خرمن‌ها هم می‌توان استفاده کرد. ولی حشره کش ها برای حشرات زهر دار مانند زنبورهای عسل، زنبورهای وحشی و زنبورهای سرخ کارایی ندارند.

محققان معتقد هستند که حشره کش های حاوی دیت، I5353 و پیکاریدین برای مدت طولانی تری کارایی دارند. در هنگام خرید محصول دقت کنید که مقدار دیت موجود در آن کم‌تر از ۳۰ درصد باشد. هر چه قدر کودک مدت زمان کمتری در فضای باز باشد، دست مصرفی هم کم‌تر خواهد بود. حتما قبل از خرید چنین محصولاتی از بی ضرر بودن آن برای کودکان خود مطمئن شوید. می‌توانید با پزشک کودک خود در این باره مشورت کنید.

اسپری‌های حشره کش حاوی روغن‌های گیاهی مانند سیترونلا، سویا و سدار هم ممکن است موثر باشند. با این همه این فرآورده‌های گیاهی برای مدت طولانی باقی نمانده و ممکن است پوست بدن را تحریک کنند.

طریقه استفاده از حشره کش  و مواد دافع حشرات برای جلوگیری از پشه گزیدگی در کودکان و نوزادان

حشره کش ها در انواع مختلف اسپری، دستگاه حشره کش برقی، پماد و یا چسب‌هایی که به سطح بدن می‌چسبد وجود دارند. در مورد استفاده از حشره‌کش‌ها به موارد زیر توجه کنید.

• مواد تشکیل دهنده‌ی درج شده روی بسته آن به دقت مطالعه کنید.
• ابتدا پماد حشره کش را روی دست خود مالیده و بعد پوست کودک را با آن بپوشانید.
• تنها نقاطی از پوست که از لباس بیرون افتاده را پماد بزنید.
• آن را در نزدیکی دهان و یا روی دست کودک قرار ندهید.
• اگر روی سطح پوست زخمی وجود دارد، روی آن حشره کش نزنید.
• بعد از اتمام کار دست‌های خود را بشویید.
• از پمادهای حشره کش و ضد آفتاب با هم استفاده نکنید.

برای درمان پشه گزیدگی چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟ 

بعد از نیش حشره به صورت کلی چه برای کودکان و چه بزرگسالان اگر علائم هشدار دهنده‌ی زیر را مشاهده کردید، حتماً به پزشک مراجعه کنید:

• تب
• سردرد
• درد بدن
• علائم عفونت

آماده شدن برای ویزیت پزشک 

برای یک نیش پشه ساده نیازی به ملاقات به پزشک نیست. اما اگر بعد از نیش پشه فرد تب داشته و یا سایر علائم را تجربه کند، بهتر است که به پزشک مراجعه کند. 

چه کاری باید انجام داد؟ 

قبل از وقت دکتر لیست زیر را آماده کنید:

• علائمی که برای مدتی طولانی تجربه کردید
• همه‌ی داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی مصرفی و مقدار آن‌ها 
• سوالاتی که باید از پزشک پرسیده شود

برخی از این سوالات عبارتند از:

• برای توقف خارش چه  کاری می‌توان انجام داد؟
• آیا نواحی اطراف نیش حشره آلوده شده است؟
• آیا داروهای تجویزی عوارض جانبی دارند؟
• در چه صورت نیاز به مراقبت‌های تکمیلی وجود دارد؟

در حال حاضر چه کاری باید انجام داد؟

اگر خارش تبدیل به یک مشکل بزرگ شده باشد، داروهایی از گروه آنتی هیستامین‌ها  کمک کننده خواهند بود. البته با توجه به عوارض چنین داروهایی باید درباره استفاده از این داروها با پزشک خود مشورت کنید.

شما می‌توانید سوالاتتان را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ داده شود.

منبع:

mayoclinic

webmd