یکی از شایع‌ترین انواع سرطان در بچه‌ها، سرطان خون کودکان یا لوسمی است. این بیماری که معمولاً به شکل سرطان گلبول‌های سفید خون ظاهر می‌شود، مغز استخوان بچه‌ها را نشانه می‌گیرد. در واقع، گلبول‌های سفید غیرطبیعی در مغز استخوان کودک، شروع به رشد می‌کنند. ورود آن‌ها با سرعتی زیاد به جریان خون، باعث می‌شود که به سمت سلول‌های سالم بروند. در نتیجه، احتمال عفونت‌های مکرر و سایر مشکلات در بدن قوت می‌گیرد و سلول‌های خونی سالم و سایر نقاط بدن هم تحت‌الشعاع قرار می‌گیرند. کبودی آسان و ضعف سیستم ایمنی از علائم سرطان خون کودکان هستند. هرچند که ابتلای بچه‌ها به بیماری‌هایی مانند لوسمی مزمن اصلاً خوشایند نیست، اما خبر خوب این است که درمان سرطان خون کودکان در دسترس است و بسیاری از آن‌ها با مراقبت‌های حمایتی، حمایت روانشناختی و تغذیه مناسب، در کنار درمان‌های اصلی، بهبود پیدا می‌کنند.
در پایان، پرسش‌هایتان درباره این موضوع و مسائلی مانند عوارض سرطان خون در کودکان را بپرسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر، پاسخ دهد.
سرطان خون کودکان چیست؟
سرطان خون شایع‌ترین سرطان در کودکان و نوجوانان است. این سرطان باعث می‌شود که گلبول‌های سفید غیرطبیعی در مغز استخوان رشد کنند و وارد جریان خون شوند. سلول‌های لوسمی تکثیر می‌شوند و فضا را از گلبول‌های سفید سالم، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها می‌گیرند. بدون گلبول‌های سفید سالم کافی، کودکان مبتلا به لوسمی یا همان سرطان خون، کمتر قادر به مبارزه با عفونت‌ها خواهند بود. کمبود گلبول‌های قرمز سالم می‌تواند باعث خستگی، تنگی نفس و سایر علائم شود. سطح پایین پلاکت هم باعث خونریزی و کبودی آسان می‌شود.
علائم سرطان خون در کودکان چیست؟
علائم لوسمی یا سرطان خون کودکان اغلب باعث مراجعه به پزشک می‌شود. بروز نشانه‌ها وضعیت خوبی است، چون در این صورت می‌توان وضعیت را سریع‌تر بررسی کرد و به جنگ سلول‌های سرطانی رفت. هرچقدر که سرطان‌ها زودتر شناسایی شوند، درصد موفقیت درمان آن‌ها هم بالاتر می‌رود. در ادامه به علائم مختلف سرطان در بچه‌ها اشاره می‌کنیم.
نشانه‌های ظاهری سرطان کودکان
بسیاری از علائم و نشانه‌های سرطان خون کودکان زمانی رخ می‌دهند که سلول‌ها از حالت طبیعی خود فاصله بگیرند. سلول‌ها که از حالت طبیعی خارج می‌شوند، علامت‌هایی شروع به ظهور می‌کنند. از نشانه‌های ظاهری این مشکل و بیماری باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- خستگی یا رنگ‌پریدگی پوست
- خونریزی یا کبودی آسان
- خستگی یا ضعف شدید
- عفونت و تب
- تنگی نفس
- سرفه‌کردن
علائم دیگر می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بثورات پوست
- مشکلات لثه
- تهوع و استفراغ
- درد استخوان یا مفصل
- تورم بالای استخوان ترقوه
- از دست‌دادن اشتها یا کاهش وزن
- سردرد، تشنج، مشکلات تعادلی یا دید غیرطبیعی
تورم در شکم، صورت، بازوها، زیر بغل، دو طرف گردن یا کشاله ران هم از نشانه‌های ابتلا به سرطان خون هستند. دقت کنید که اگر چنین نشانه‌هایی در کودک می‌بینید، لزوماً علامت و زنگ خطر ابتلا به سرطان به صدا درنیامده است. شاید مشکل چیز دیگری باشد. با این حال، هرگونه تغییر در کودک را جدی بگیرید و نگذارید که در صورت وجود سرطان، زمان طلایی درمان بگذرد. با مراجعه به دکتر کودکان می‌توانید علامت‌های غیرعادی ظاهرشده در بچه‌ها را به دقت بررسی و پیگیری کنید.
سرطان خون کودکان چند نوع دارد؟
تقریباً تمام موارد سرطان خون دوران کودکی حاد هستند، به این معنی که به سرعت توسعه پیدا می‌کنند. تعداد کمی از بیماری‌ها هم حالت مزمن پیدا می‌کنند و دچار رشدی کند می‌شوند. برای همین است که باید سریع و زود، نشانه‌های سرطان را جدی بگیرید و برای پیگیری وضعیت، آستین‌ها را بالا بزنید. مراجعه به پزشکی که می‌داند تخصص اطفال چیست، در مسیر شروع درمان و مراجعه به آنکولوژ بسیار مهم است. سرطان خون کودکان بر اساس ویژگی‌های زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- حاد (Acute) یا مزمن (Chronic): سرعت رشد سلول‌های سرطانی
- میلوئید (Myeloid) یا لنفوئید (Lymphoid): نوع سلول‌های خونی تحت تأثیر
شناخت نوع دقیق سرطان خون کودک به پزشکان کمک می‌کند تا چشم‌انداز بیماری را پیش‌بینی و بهترین درمان را انتخاب کنند.
لوسمی‌های حاد
بیشتر لوسمی‌های کودکان حاد هستند. این نوع لوسمی‌ها به سرعت پیشرفت می‌کنند و معمولاً نیاز به درمان فوری دارند. انواع اصلی لوسمی حاد عبارتند از:
- لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL): حدود ۳ از ۴ سرطان کودکان از نوع ALL هستند. این نوع لوسمی‌ها از سلول‌های لنفوسیتی (نوعی گلبول سفید) شروع می‌شوند.
- لوسمی حاد میلوئید (AML): این نوع لوسمی، به عنوان لوسمی میلوژن، میلوسیتیک یا غیر لنفوئید حاد هم شناخته می‌شود. AML از سلول‌های میلوئیدی شروع می‌شود که معمولاً گلبول‌های سفید (به غیر از لنفوسیت‌ها)، گلبول‌های قرمز یا پلاکت‌ها را تشکیل می‌دهند.
سرطان خون کودکان حاد به‌ندرت می‌تواند ویژگی‌های هر دو نوع ALL و AML را داشته باشد.
لوسمی‌های مزمن
لوسمی‌های مزمن در کودکان نادر هستند. این نوع از سرطان خون کودکان معمولاً نسبت به لوسمی‌های حاد کندتر رشد می‌کنند، اما درمان آن‌ها هم سخت‌تر پیش می‌رود. لوسمی‌های مزمن می‌توانند به دو نوع اصلی تقسیم شوند:
- لوسمی میلوئید مزمن (CML): CML در کودکان نادر است. درمان آن مشابه درمان مورد استفاده برای بزرگسالان است.
- لوسمی لنفوئید مزمن (CLL): این لوسمی در کودکان بسیار نادر است.
این روزها، با وجود انواع روش‌های درمانی، راه برای نجات از بیماری‌هایی مانند سرطان بسیار هموار شده است. یادتان باشد که فارغ از نوع سرطان، امکان درمان و بهبودی وجود دارد.
لوسمی میلومونوسیتیک جوانی (JMML)
این نوع نادر لوسمی نه حاد است و نه مزمن. از سلول‌های میلوئید شروع می‌شود و معمولاً به سرعت AML یا به کندی CML رشد نمی‌کند. این نوع سرطان کودکان بیشتر در بچه‌های کوچک (میانگین سن ۲ سال) رخ می‌دهد. علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- پوست رنگ‌پریده
- تب و سرفه
- کبودی
- خونریزی آسان
- بثورات پوستی
- بزرگ شدن طحال، کبد و غدد لنفاوی
مشکل تنفس که ناشی از تعداد زیاد گلبول‌های سفید در ریه‌ها است هم از نشانه‌های این نوع سرطان کودکان به‌شمار می‌رود.
علت سرطان خون در کودکان چیست؟
محققان هنوز پاسخی برای این سوال ندارند. در بیشتر موارد، دکتر خون و سرطان نمی‌تواند علت خاصی را مشخص کند. برخی شواهد نشان می‌دهند که جهش‌های ژنی (تغییرات) در ایجاد سرطان خون کودکان نقش دارند. ممکن است که جهش‌ها حالت ارثی داشته باشند و از والدین منتقل شوند. شاید هم ژن‌ها بعد از لقاح یا تولد جهش پیدا کنند. انجام شیمی درمانی یا پرتودرمانی برای درمان نوع دیگری از سرطان هم می‌تواند خطر ابتلا به سرطان خون را در کودک افزایش دهد. کودکانی که سندرم داون دارند هم بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.
سرطان خون در کودکان از چه سنی شروع می‌شود؟
امکان بروز سرطان خون کودکان در هر سن و سالی وجود دارد. به طور کلی، احتمال ابتلا به انواع سرطان‌ها در تمام اشخاص هست و از آنجا که دلایل بسیاری از این بیماری‌ها، دقیقاً مشخص نیست، نمی‌توانیم سن دقیقی را در این باره مشخص کنیم. نگاهی به جدول زیر که براساس آمارها و تجربه‌ها است، در این حیطه، خالی از لطف نخواهد بود:
| نوع لوسمی یا سرطان خون کودکان | سن معمول تشخیص | سلول‌های درگیر | شایع‌ترین سن |
|---|---|---|---|
| لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL) | پیش‌دبستانی و دبستان | لنفوسیت‌ها | ۲ تا ۵ سال |
| لوسمی میلوئید حاد (AML) | هر سنی، بیشتر در نوزادان و نوپایان | سلول‌های میلوئید | زیر ۲ سال |
| لوسمی میلومونوسیتیک جوانی (JMML) | زیر ۲ سال | سلول‌های میلوئید | زیر ۲ سال |
چه کودکانی بیشتر در معرض ابتلا به سرطان خون هستند؟
علت ابتلا به سرطان خون کودکان به طور دقیق مشخص نیست، با این حال، مروری بر بیماران نشان می‌دهد که کودکانی در شرایط زیر، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان هستند؛ کودکانی:
- با اختلالات ژنتیکی
- در معرض مواد شیمیایی مضر
- با سابقه ابتلا به سرطان در اعضای خانواده
عوامل دیگری که می‌توانند احتمال سرطان خون را در بچه‌ها بالا ببرند، شامل عفونت‌های ویروسی یا ضعف سیستم ایمنی می‌شوند.
روش‌های تشخیص سرطان خون کودکان چیست؟
اگر فرزند شما علائم سرطان خون را داشته باشد، پزشک آزمایش‌های مختلفی را برای تایید تشخیص تجویز می‌کند. برای رسیدن به نتیجه‌گیری، نیاز به بررسی وضعیت خون و گلبول‌های کودک وجود دارد. پزشکان به همین موارد اکتفا نمی‌کنند و از راه‌های مختلف، تلاش می‌کنند تا وضعیت کودک را ارزیابی کنند و تشخیص دهند.
شمارش کامل خون (CBC)
پزشک کودک یک نمونه خون از او می‌گیرد و آن را تجزیه و تحلیل می‌کند. آزمایش شمارش کامل خون یا CBC تعداد هر نوع سلول خونی را مشخص می‌کند و نشان می‌دهد که آیا هر یک از سلول‌های خونی غیر طبیعی به نظر می‌رسند یا خیر. این آزمایش به عنوان گزینه نخست در مسیر تشخیص، حتماً انجام می‌شود.
آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان
با استفاده از یک سوزن نازک و توخالی، نمونه‌های مغز استخوان را برای بررسی علائم سرطان خون از بدن کودک خارج می‌کنند. پونکسیون کمری هم در برخی موارد انجام می‌شود. گاهی اوقات به این تست ضربه ستون فقرات هم می‌گویند. در انجام آن، از یک سوزن نازک و توخالی برای برداشتن نمونه مایع نخاعی و بررسی آن برای ارزیابی وجود سلول‌های سرطان خون استفاده می‌شود.
عوارض سرطان خون در کودکان چیست؟
کودکانی که به سرطان خون مبتلا می‌شوند، در معرض انواع و اقسام عوارض بیماری قرار می‌گیرند. برای نمونه، بروز مشکلات زیر در آن‌ها اصلاً بعید و دور از ذهن نیست:
- عفونت‌های جدی نقاط مختلف بدن
- ابتلا به انواع دیگری از سرطان‌ها
- بروز مشکلات قلبی و ریوی
- اختلالات باروری در بزرگسالی
- پوکی استخوان و مشکلات استخوانی
یادگیری این بچه‌ها هم تاحد زیادی تحت تأثیر قرار می‌گیرد و رشدشان با سرعتی کُند و نامناسب پیش می‌رود.
سرطان خون کودکان چگونه درمان می‌شود؟
درمان کودک وابسته به نوع سرطانی است که به آن مبتلا شده است. این روزها، روش‌های مختلفی در دسترس هستند و خوشبختانه، بسیاری از کودکانی که به سرطان دچار می‌شوند، با قرارگرفتن تحت درمان‌های مناسب به وضعیت عادی بازمی‌گردند و سالیان طولانی مانند فردی عادی به زندگی‌شان ادامه می‌دهند.
درمان سرطان کودکان با شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی استفاده از داروهای داروهای ضد سرطان است. این داروها برای سلول‌ها سمی هستند و مانع از تقسیم سلولی عوامل سرطان‌زا می‌شوند. داروهای شیمی‌درمانی در کشتن سلول‌هایی ماهرند که به سرعت تقسیم می‌شوند و سرطان را به نقاط مختلف بدن می‌برند. این داروها روی سلول‌های مو و روده هم تأثیر می‌گذارند. برای همین است که بیماران در مسیر درمان، موهایشان را از دست می‌دهند و دچار تهوع می‌شوند. داروهای شیمی‌درمانی می‌توانند به چندین روش تجویز می‌شوند:
- تزریق آن‌ها به جریان خون از طریق یک رگ (تزریق داخل وریدی یا قطره چکانی)
- تزریق به مایع اطراف ستون فقرات (تزریق داخل نخاعی)
- به صورت مایع، قرص یا کپسول (داروی خوراکی)
بنا به وضعیت بیمار، درباره نوع درمان و تزریق داروها تصمیم‌گیری می‌شود.
درمان سرطان کودکان با پیوند سلول‌های بنیادی
بیشتر کودکان مبتلا به لوسمی به شیمی‌درمانی پاسخ خوبی می‌دهند. در موارد نادر، ممکن است که کودک نیاز به پیوند سلول‌های بنیادی (گاهی پیوند مغز استخوان هم نامیده می‌شود) داشته باشد. پیوند سلول‌های بنیادی شامل دوزهای بالای شیمی‌درمانی و گاهی رادیوتراپی است. هدف هم از بین‌بردن سلول‌های بنیادی موجود (که سلول‌های خونی جدید تولید می‌کنند) و معرفی سلول‌های بنیادی جدید و سالم است. سلول‌های بنیادی سالم از خون یا مغز استخوان یک اعطاکننده جمع‌آوری می‌شوند. منظور کسی است که آزمایش شده و می‌تواند سلول‌هایی سازگار با سلول‌های کودک به او اهدا کند. سلول‌ها از راه تزریق داخل وریدی به کودک منتقل می‌شوند و نیازی به جراحی نیست.
درمان سرطان خون کودکان چقدر طول می‌کشد؟
عوامل متنوعی روی روند و سرعت درمان سرطان خون کودکان اثر می‌گذارند. بنابراین، نمی‌توانیم زمانی مشخص را درباره این موضوع اعلام کنیم. نوع سرطان، مرحله بیماری و پاسخ فرد به روش‌های درمانی باعث می‌شود که مدت درمان برای هر بیمار با دیگری متفاوت باشد. هرچقدر که سرطان زودتر تشخیص داده شود، احتمال درمان هم بیشتر قوت می‌گیرد. اگر کودکی نسبت به روش‌های درمانی واکنش داشته باشد و عوارض شدیدی را تجربه کند، احتمالاً مسیر درمان با سرعت کمتری پیش برود. به طور کلی، درمان سرطان خون در کودکان می‌تواند چندین ماه تا چند سال طول بکشد.
عوارض درمان سرطان خون در کودکان چیست؟
درمان سرطان خون در کودکان، معمولاً بسیار موثر است، اما عوارضی به همراه دارد. این عوارض به دلیل مصرف داروهایی است که تحت عنوان شیمی‌درمانی وارد بدن می‌شوند. درمان پرتودرمانی هم می‌تواند روی سلول‌های سالم بدن بچه‌ها اثرات نامطلوب بگذارد. عوارض جانبی شایع درمان سرطان خون در کودکان شامل موارد زیر می‌شوند:
- عفونت و تغییرات در رشد و نمو
- کبودی و خونریزی آسان
- مشکلات قلبی و ریوی
- خستگی و ضعف
- مشکلات عصبی
- تهوع و استفراغ
- کاهش اشتها
- ریزش مو
شاید برخی از کودکان پس از درمان با مشکلاتی در یادگیری و تمرکز هم مواجه شوند.
آیا می‌توان از سرطان خون در کودکان جلوگیری کرد؟
راه‌کاری قطعی برای پیشگیری از ابتلا به سرطان در کودکان وجود ندارد. با این حال، برخی توصیه‌های کلی می‌توانند امکان زندگی سالم و دور از بیماری را در بچه‌ها بیشتر کنند:
- فعالیت بدنی منظم و ورزش‌کردن
- کاهش مواجهه با مواد شیمیایی مضر
- کاهش قرار گرفتن در معرض تشعشعات مانند اشعه ایکس
- تغذیه سالم و غنی از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل برای تقویت ایمنی بدن
مراجعه منظم به پزشک و انجام معاینات دوره‌ای هم راهی برای پیگیری سلامت کودک است.
برای درمان سرطان خون کودکان به چه دکتری باید مراجعه کنید؟
اگر کودک به سرطان مبتلا شده، باید زیر نظر دکتر آنکولوژی کودکان قرار بگیرد. پزشکان با تخصص سرطان‌شناسی می‌توانند وضعیت سرطان را تشخیص دهند و با توجه به نوع آن، مسیر درمان را مشخص کنند. انواع سرطان خون کودکان درمان‌های مختلفی می‌طلبد. بنا به اینکه لوسمی حاد لنفوبلاستیک در کار است یا کودک به انواع مزمن بیماری مبتلا شده، مسیرهای درمان گوناگونی پیش گرفته می‌شوند. پزشکان با نمونه‌برداری از مغز استخوان، تصویربرداری و آزمایش خون اقدام به تشخیص سرطان کودکان می‌کنند.
زندگی کودک با سرطان خون چطور پیش می‌رود؟
هرچند که مسیر درمان سرطان خون کودکان چالش‌برانگیز است، اما با وجود راه‌کارهای درمانی مختلف، نباید امید خود را از دست بدهید. در مرحله تشخیص و شروع درمان، کودک و خانواده با شوک روبه‌رو می‌شوند و عوارض درمان شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی برای از بین‌بردن تومورها می‌توانند موجب کم‌خونی یا ریزش مو، تب و لرز و مشکلات رشد شوند. با این حال، مسیر درمان سرطان خون کودکان در بسیاری از مواقع هموار و ممکن است. دکتر سرطان کودک با داروهای هدفمند یا پیوند مغز استخوان نمی‌گذارد که بیماری باعث بروز مشکلات حل‌نشدنی شود و علائم سرطان خون کودکان را تحت کنترل درمی‌آورد. شیمی‌درمانی و پرتودرمانی می‌توانند باعث تهوع، استفراغ، ریزش مو، خستگی، کاهش اشتها و سایر مشکلات شوند. بستری‌شدن در بیمارستان هم تاحد زیادی استرس‌زا است، اما با امید به درمان و از بین‌بردن مشکل و کمک‌گرفتن از مشاوران، این مسیر سخت به تجربه‌ای پر از درس رشد بدل می‌شود. در این مسیر، حمایت عاطفی دوستان و خانواده اهمیت زیادی دارد. روانشناسان هم می‌توانند نقش پررنگی برای کمک به کودک و نزدیکانش ایفا کنند. برای پیداکردن بهترین متخصصان در حوزه سرطان‌شناسی یا روانشناسی و… هم می‌توانید به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. در آنجا نظرات مراجعان پیشین هر پزشک را بخوانید و از متخصص دلخواهتان، اینترنتی وقت بگیرید. یادتان باشد که با وجود همه چالش‌ها، بسیاری از کودکان مبتلا به سرطان خون به طور کامل بهبود می‌یابند.
منابع:
webmd.com
cancer.org
hopkinsmedicine.org
سوالات متداول سرطان خون کودکان
بله، این روزها روش‌های درمانی بسیار متنوعی برای انواع سرطان خون کودکان وجود دارد. بسیاری از افرادی که به سرطان‌های پیشرفته مبتلا می‌شوند هم قابل درمان هستند.
رنگ پریدگی می‌تواند نشانه سرطان خون هم باشد، اما گاهی دلیلی به غیر از این وضعیت دارد. برای مثال، ابتلا به برخی عفونت‌ها یا کمبود آهن و مواد معدنی هم باعث پریدگی رنگ می‌شوند.
کاهش وزن بدون دلیل مشخص، تعریق شبانه، کاهش اشتها، توده‌های جدید و کاهش تعداد گلبول‌های خونی کودک از نشانه‌های بازگشت احتمالی بیماری سرطان هستند.
راهی قطعی برای جلوگیری این مشکل موجود نیست، اما سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب، تحرک، دوری از محیط‌های آلوده به مواد شیمیایی و سمی می‌تواند راه‌کاری برای کم‌کردن احتمال ابتلای کودکان به سرطان باشد.
