حساسیت دارویی چیست و چگونه درمان می‌شود؟

حساسیت دارویی چیست و چه علائمی دارد؟ از کجا بفهمیم که به دارویی حساسیت داریم یا خیر؟ در این مقاله به این سوالات جواب خواهیم داد.

افرادی که به حساسیت دارویی (Drug Allergy) مبتلا هستند، در صورت مصرف قرص، شربت و یا تزریق دارو علائم آن را تجربه خواهند کرد. اگر در مورد علت بروز علائم خود احساس سردرگمی می‌کنید و نمی‌دانید که مصرف کدام دارو برای شما مشکلی ایجاد نمی‌کند، حتماً با پزشک متخصص آلرژی تماس بگیرید.

علائم حساسیت دارویی

اولین باری که یک دارو خاص را مصرف می‌کنید، ممکن است علائم حساسیت دارویی را احساس نکنید. چرا که بدن اقدام به تولید آنتی بادی کرده است. در نتیجه بار دومی که دارو را مصرف می‌کنید، سیستم ایمنی بدن آن را به عنوان عامل مهاجم شناسایی کرده و در نتیجه برای دفاع در برابر آن مواد شیمیایی خاصی را تولید می‌کند.

این علائم شامل:

• دانه‌ها یا جوش‌های پوستی و کهیر
• خارش
• خس‌خس سینه و سایر مشکلات تنفسی
• ورم
• تهوع
• احساس گیجی و سرگیجه

آنافیلاکسی که یک واکنش شدید و ناگهانی مرگبار است و باعث قطع تنفس و شوک می‌شود. واکنش‌های دارویی در این حالت ممکن است همزمان چند اندام و سیستم بدن را درگیر کند. برای مثال فرد به صورت همزمان هم دانه‌های پوستی و هم مشکلات تنفسی را تجربه کند. این واکنش در هر بخشی از بدن می‌تواند ایجاد شود.

بیش‌ترین حساسیت دارویی مربوط به پنی سیلین (penicillin) است‌. حساسیت به پنی سیلین به معنی حساسیت به سایر آنتی بیوتیک‌های مشابه مانند آموکسی سیلین (amoxicillin) نیست،

حتی اگر یکبار تست پنی سیلین انجام شود و مشکلی نباشد باید جهت تزریق های بعدی مجددا تست حساسیت انجام شود چرا که ممکن‌است در دوزهای بعدی بدن واکنش نشان دهد
آنتی بیوتیک‌های حاوی داروهای سولفا مانند سولفامتوکسازول – تری متوپریم (sulfamethoxazole-trimethoprim) و آزیترومایسین – سولفیسوکسازول (erythromycin-sulfisoxazole) گاهی منجر به بروز آلرژی دارویی می‌شوند. داروهای غیر آنتی بیوتیکی حاوی سولفا بسیار کم خطر هستند.

داروهایی که معمولا باعث حساسیت می‌شوند

• پنی سیلین و آنتی بیوتیک‌های مرتبط
• آنتی بیوتیک‌های حاوی سولفونامید‌ها (sulfonamides)
• داروهای ضد تشنج (Anticonvulsants)
• آسپرین، ایبوپروفن و دیگر داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی
• داروهای شیمی درمانی

تشخیص حساسیت دارویی

تشخیص حساسیت دارویی گاهی سخت است‌. حساسیت به پنی سیلین تنها نوعی از آلرژی‌ها است که به صورت دقیق با آزمایش پوستی قابل تشخیص است. برخی از علائم حساسیت دارویی مانند کهیر، جوش یا دانه‌های پوستی و آسم با علائم گروه دیگری از بیماری‌ها شباهت دارند.

پزشک متخصص آلرژی این سوالات را با بیمار مطرح خواهد کرد:

• فکر می‌کنید چه داروهای منجر به واکنش آلرژیک در شما شده اند؟
• چه زمانی مصرف دارو را آغاز و چه زمانی آن را متوقف کرده‌اید؟
• چه مدت بعد از مصرف دارو متوجه علائم خود شده‌اید؟ و چه مشکلاتی را تجربه کرده‌اید؟
• علائم تا چه مدت وجود داشتند و چه زمانی از بین رفتند؟
• آیا هیچ گونه داروی دیگری در این مدت مصرف کرده‌اید؟
• آیا داروهای گیاهی، ویتامین‌ها و یا املاح معدنی مصرف کرده‌اید؟

پزشک بعد از پرسیدن این سوال‌ها در مورد دیگر حساسیت‌های دارویی از شما سوالاتی خواهد پرسید. بهتر است که در هنگام ملاقات با پزشک داروها را با خود به همراه داشته باشید. اگر هر کدام از این داروها باعث بروز آلرژی شده باشد، پزشک می‌تواند آن‌ها را با نمونه‌های دیگر جایگزین کند.

در جریان معاینه پزشک مشکلات ناشی از حساسیت دارویی و دلایل غیر آلرژیک را بررسی خواهد کرد. بسته به دارویی که باعث حساسیت دارویی شده، پزشک آزمایش پوستی و در موارد محدودی آزمایش خون تجویز خواهد کرد.
نتایج آزمایش خون کمک می‌کند تا یک واکنش تاخیری شدید (severe delayed reaction) شناسایی شود، این مورد معمولاً زمانی انجام می‌شود که پزشک نگران درگیری همزمان چند سیستم بدن با مواد آلرژن باشد.

این واکنش‌های نادر تحت عنوان رش‌های دارویی به همراه ائوزینوفیلی  (drug rash with eosinophilia) و علائم سیستمیک و یا DRESS syndrome شناخته می‌شوند.

اگر فرد مشکوک به حساسیت دارویی باشد ممکن است چالش داروی خوراکی انجام شود. در این روش از بیمار خواسته می‌شود تا تحت نظارت کادر پزشکی داروی خاصی را مصرف کند، این کار این امکان را برای کادر درمان فراهم می‌کند تا بیمار را به دقت بررسی کرده و در صورت تحریک واکنش آلرژیک به سرعت اقدامات درمانی را انجام دهند. اگر واکنش آلرژیک شدید باشد، انجام این کار توصیه نمی‌شود.

مدیریت و درمان حساسیت دارویی

اگر به حساسیت دارویی مبتلا هستید:

• پزشک خود را در جریان حساسیت خود به دارویی خاص و علائمی که تجربه می‌کنید قرار دهید.
• در مورد داروهای مرتبطی که نباید مصرف کنید با پزشک خود صحبت کنید
• در مورد داروهایی که می‌توانید به جای داروهای ایجاد کننده‌ی آلرژی جایگزین کنید از پزشک خود مشورت بگیرید
• برای اینکه در مواقع اضطراری، حساسیت دارویی شما برای کادر درمان مشخص باشد، گردنبند و یا دستبندهای مخصوص هشدار به همراه داشته باشید.

آنافیلاکسی چیست؟

آنافیلاکسی واکنشی شدید و مرگبار است که به صورت همزمان دو و یا چند اندام و سیستم بدن را درگیر می‌کند. برای مثال فرد به صورت همزمان ورم و مشکلات تنفسی و یا استفراغ و کهیر را تجربه می‌کند. در این شرایط باید هر چه سریع‌تر با اورژانس تماس بگیرید.
اگر همراه بیماری هستید که دچار حساسیت دارویی شده است، حتماً داروی مصرفی و مقدار مصرف آن را به کادر درمان اطلاع دهید.
اگر حساسیت دارویی فرد شدید نباشد و او را در معرض خطر مرگ قرار ندهد، پزشک اقدامات زیر را انجام خواهد داد:
تجویز آنتی هیستامین برای کم کردن واکنش آلرژیک
تجویز داروی ضد التهابی غیر استروئیدی همچون قرص ایبوپروفن (ibuprofen) یا آسپرین (aspirin) یا یک کورتیکواستروئید (corticosteroid) برای کاهش التهاب

حساسیت زدایی دارویی

اگر هیچ داروی جایگزینی برای آنتی بیوتیکی که فرد به آن آلرژی دارد وجود نداشته باشد فرد باید مورد حساسیت زدایی دارویی (desensitization) قرار گیرد.
در این روش بالاترین مقدار دارو به بیمار داده می‌شود تا زمانی که او بتواند مقدار دوز مورد نیاز به همراه کم‌ترین عوارض جانبی را تحمل کند‌. این روش معمولاً در بیمارستان و زیر نظر مستقیم کادر درمان انجام می‌شود، به همین دلیل در صورت بروز مشکل به سرعت برطرف خواهد شد.
این روش تنها در صورتی موثر خواهد بود که شخص به صورت روزانه نیاز به مصرف دارویی خاص دارد. اگر فرایند حساسیت زدایی متوقف شود – برای مثال زمانی که دوره شیمی درمانی متوقف می‌شود – شخص در صورت نیاز دوباره به دارو باید تحت حساسیت زدایی دارویی قرار گیرد.

حساسیت به پنی سیلین 

بیش‌تر از ده درصد از افراد به پنی سیلین حساسیت دارند و حساسیت به این دسته از آنتی بیوتیک‌ها بسیار رایج است. تحقیقات نشان داده است که بیش‌تر از 90 درصد از افرادی که گمان می‌کند به پنی سیلین حساسیت دارند، در واقع به آن آلرژی ندارند. به بیان دیگر از هر ده نفر، نه نفری که ادعا می‌کنند به پنی سیلین حساسیت دارند، در واقع به نوعی از مصرف آن سر باز می‌زنند. حتی در میان افرادی که به این آنتی بیوتیک آلرژی دارند، تنها 20 درصد از افراد تا ده سال بعد از تزریق اولیه، در صورت تکرار مصرف این دارو علایم آلرژی را نشان می‌دهند. 

پنی سیلین در سال 1928 توسط الکساندر فلمینگ کشف شد و امروزه برای درمان بیماری‌های مختلفی مانند گلودرد استرپتوکوکی (strep throat) تجویز می‌شود. برخی از مردم به دلیل ترس از واکنش آلرژیک از مصرف این دارو خودداری می‌کنند. 

هر کسی که مدعی است به این دارو حساسیت دارد ولی تاکنون تست مخصوص آن را انجام نداده است، باید فوراً این آزمایش را انجام دهد.  پزشک متخصص آلرژی در صورتی که فرد واقعاً به این دارو حساسیت داشته باشد، داروی دیگری را با آن جایگزین خواهد کرد. 

علائم حساسیت به پنی سیلین 

واکنش خفیف تا ملایم به پنی سیلین بسیار رایج است و علائم آن عبارتند از:

• کهیر (برآمده و به شدت خارش آور که در دوره‌های چند ساعته ظاهر شده و بعد از بین می‌روند) 
• تورم بافتی زیر پوست بخصوص اطراف صورت (angioedema)
• احساس بودن توده‌ای در گلو 
• خس خس سینه 
• سرفه 
• تنفس دشوار 

همانطور که گفتیم آنافیلاکسی نوعی واکنش شدید و ناگهانی مرگبار است که وقوع آن در صورت مصرف پنی سیلین در افراد حساس می‌تواند رخ دهد و حتی می‌تواند نگران کننده و خطرناک باشد. علائم آنافیلاکسی تنها شامل علائم پوستی نیستند، بلکه موارد زیر را هم شامل می‌شوند: 

• احساس سنگینی در سینه و تنفس دشوار 
• ورم زبان، گلو، بینی و لب‌ها 
• سرگیجه و از حال رفتن و یا از دست دادن هوشیاری که می‌تواند منجر به شوک یا نارسایی قلبی شود. 

در صورت بروز این علائم باید با اورژانس تماس گرفت، در بخش مراقبت‌های ویژه به فرد اپی نفرین (Epinephrine) تزریق می‌شود. 

آزمایش و تشخیص حساسیت به پنی سیلین 

قبل از تزریق و مصرف پنی سیلین با پزشک خود مشورت کنید، پزشک یکی از مطمئن‌ترین و قابل اعتمادترین افرادی است که میزان بی خطر بودن و ایمنی دریافت پنی سیلین را ارزیابی می‌کند. 

پزشک سابقه‌ی حساسیت قبلی فرد به پنی سیلین را بررسی کرده و برای اینکه بداند آیا هنوز فرد به این آنتی بیوتیک حساسیت دارد یا نه تست پوستی تجویز می‌کند. این تست در مطب پزشک و یا در بیمارستان انجام می‌شود و با محاسبه‌ی زمان معاینه چیزی در حدود دو یا سه ساعت زمان خواهد برد. 

در این آزمایش نمونه‌ی ضعیف شده‌ای از دارو به فرد تزریق شده و بعد از آن واکنش بیمار مشاهده می‌شود. افرادی که در این تست نتیجه منفی را به دست می آورند، خطر واکنش شدید دستگاه ایمنی در آن‌ها بسیار کم است. با این همه برای تایید منفی بودن تست ممکن است یک دوز کامل و البته قوی از این دارو به صورت خوراکی هم به فرد داده شود. 

افرادی که در این تست نتیجه مثبت را به دست می آورند، نباید پنی سیلین مصرف کنند و باید با آنتی بیوتیک دیگری تحت درمان قرار بگیرند. اگر مصرف پنی سیلین لازم باشد، بیمار تحت حساسیت زدایی دارویی قرار خواهد گرفت. این روش کمک می‌کند تا فرد در شرایطی کنترل شده بتواند این دارو را دریافت کند. 

درمان حساسیت به پنی سیلین 

افرادی که واکنش شدیدی به پنی سیلین نشان می‌دهند، باید فوراً مورد مراقبت‌های پزشکی قرار بگیرند. در بیمارستان به این افراد اپی نفرین (epinephrine) تزریق می‌شود و برای ثابت کردن فشار خون و برطرف کردن مشکلات تنفسی هم داروهای مخصوصی برای فرد تجویز می‌شود. 

افرادی که واکنش کمتری به این آنتی بیوتیک نشان می‌دهند با تجویز آنتی هیستامین (antihistamines)  و در برخی از موارد بسته به علائمی که دارند با خوردن یا تزریق کورتیکواستروئید تحت درمان قرار می‌گیرند. 

پزشک متخصص آلرژی باید مقدار مناسب این داروها را برای بیمار تجویز کند و مصرف خودسرانه‌ی آن‌ها به هیچ عنوان جایز نیست. 

پرسش و پاسخ رایج درباره حساسیت دارویی

حساسیت دارویی چه مدت بعد از مصرف یک دارو بروز می‌کند؟
این زمان از فردی به فردی دیگر متفاوت است. برخی از افراد بلافاصله بعد از مصرف یک دارو به آن واکنش نشان می‌دهند، اما برخی دیگر ممکن است بارها یک داروها را مصرف کنند و تنها یکبار به آن حساسیت نشان دهند. در بیش‌تر موارد علائم یک الی دو ساعت بعد از مصرف دارو ظاهر می‌شود، اگر واکنش فرد به دارو از نوع نادر تاخیری باشد این مدت زمان بیش‌تر خواهد بود. علائم حساسیت‌های دارویی غیر رایج شامل تب، تاول پوستی و درد مفاصل است.

آیا علائم حساسیت دارویی با علائم دیگر حساسیت‌ها متفاوت است؟
علائم ناشی از حساسیت دارویی ممکن است مانند دیگر واکنش‌های آلرژیک بوده و می‌تواند شامل کهیر، دانه‌های پوستی، خارش، خس خس سینه و سرگیجه، استفراغ و حتی آنافیلاکسی باشد. معمولاً ترکیبی از این علائم در حساسیت دارویی فرد را درگیر می‌کند و اگر تهوع و یا استفراغ رخ دهد، ناشی از عوارض جانبی داروهاست.

درمان حساسیت دارویی چیست؟
به مانند دیگر آلرژی‌ها اولین قدم پیشگیری است. زمانی که فرد متوجه می‌شود که دارویی خاص باعث بروز علائم حساسیت دارویی در او می‌شود، باید دست از مصرف آن بردارد. از پزشک خود بخواهید که این دارو را برای شما تجویز نکند.
در صورت بروز حساسیت دارویی فرد باید فورا تحت مراقبت‌های پزشکی قرار گیرد. درمان به شدت علائم بستگی دارد. در صورت بروز آنافیلاکسی سریعا با اورژانس تماس بگیرید.

علائم حساسیت به پنی سیلین چیست؟
علائم حساسیت به پنی سیلین متفاوت بوده و می‌تواند خفیف تا شدید باشد. علائم شامل کهیر، ورم اطراف صورت، تنگی نفس، خس خس سینه، سرفه و مشکلات تنفسی باشد.
اگر آنافیلاکسی در حساسیت‌های دارویی با پنی سیلین رخ دهد در مواردی می‌تواند فرد را با خطر مرگ روبرو کند. این حالت معمولا سریع و ناگهانی رخ داده و به همین دلیل فرد را در معرض خطر مرگ قرار می‌دهد.
علاوه بر موارد گفته شده علائم شامل:
خارش، کهیر، دانه‌های قرمز پوستی، احساس فشار در سینه، سخت نفس کشیدن
ورم لب‌ها، گلو، زبان و صورت
سرگیجه و از دست دادن هوشیاری، از حال رفتن و شوک

در صورت بروز علائم شدیدتر بلافاصله باید با اورژانس تماس گرفت.

در صورت داشتن حساسیت به پنی سیلین چه دارویی را می‌توان جایگزین کرد؟
پنی سیلین یکی از موثرترین آنتی بیوتیک‌ها است، ولی پزشک با در نظر گرفتن عوامل مختلفی همچون نوع باکتری، شدت عفونت، واکنش قبلی فرد به پنی سیلین آنتی بیوتیک دیگری تجویز خواهد کرد.

رایج ترین نوع حساسیت دارویی کدام است؟
بیش‌ترین حساسیت دارویی مربوط به پنی سیلین است‌. حساسیت به پنی سیلین به معنی حساسیت به سایر آنتی بیوتیک‌های مشابه مانند آموکسی سیلین نیست، اما احتمال آن هم وجود دارد. از طرفی دیگر اگر یکبار به پنی سیلین حساسیت دارویی داشته‌اید به این معنی نیست که همیشه به آن آلرژی خواهید داشت. حساسیت به ایبوپروفن، آسپرین و داروهای ضد صرع و داروهای شیمی درمانی هم تا حدود زیادی رایج است.

آیا در صورت از بین رفتن حساسیت به دارویی خاص فرایند حساسیت زایی مانند سابق انجام خواهد شد؟ 

خیر، اما اگر دارویی به صورت روزانه مصرف می‌شود، باید یکبار حساسیت زدایی توسط پزشک متخصص انجام شود. اگر دارو هر روز مصرف شود، بدن حساسیت خود را به آن از دست خواهد داد اما اگر بین دریافت دارو فاصله زمانی دو روزه و یا بیش‌تر وجود داشته باشد، بدن مقدار حساسیت زدایی شده را به یاد نخواهد آورد و این فرایند باید توسط پزشک دوباره تکرار شود.

شما می‌توانید سوالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ داده شود.

منبع:

acaai.org