تلخی دهان به دلایل مختلفی مانند بهداشت ضعیف دهان، مصرف برخی از داروها، بیماریهای کبدی یا مشکلات گوارشی رخ می‌دهد. این اختلال چشایی به صورت موقتی یا دائمی بروز می‌کند و بر کیفیت زندگی فرد تاثیر میگذارد.
اما با رعایت بهداشت دهان، مصرف مکمل‌ها، درمان بیماریهای زمینه‌ای و تغییر نحوه مصرف داروها میتوان برای درمان آن اقدام کرد. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، به پاسخ پرسش تلخی دهان از چیست و روش‌های درمان آن پرداخته‌ایم.
در انتها، اگر سوالی درباره این عارضه دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ می‌دهد.
تلخی دهان چیست؟
تلخی مداوم دهان یا دیگسوزیا در اثر عواملی همچون بهداشت ضعیف دهان، رفلاکس معده، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، آرام‌بخش‌ها و برخی ویتامین‌ها رخ می‌دهد. بسته به علت این عارضه، طعم تلخ دهان طولانی‌تر یا کوتاه‌تر میشود. برای مثال، اگر علت طعم بد دهان مصرف داروها باشند، تغییر یا قطع مصرف آن‌ها میتواند این اختلال چشایی را از بین ببرد.
آیا تلخی دهان خطرناک است؟
طعم تلخ مداوم در دهان معمولا خطرناک نیست. با این حال، میتواند نشان‌دهنده مشکلاتی همچون عفونت‌ها، اختلالات عصبی یا عوارض جانبی داروها باشد. گاهی، این وضعیت منجر به کاهش اشتها، سوءتغذیه و انزوای اجتماعی هم میشود.
علت تلخی دهان چیست؟
علت ابتلا به این عارضه، از شرایط معمول و خفیف گرفته تا مشکلات جدی‌تر متفاوت هستند. در ادامه، به مهم‌ترین علل این عارضه پرداخته‌ایم:
داروها و مکمل‌ها
مصرف برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، ضدافسردگی‌ها و داروهای شیمی‌درمانی باعث طعم تلخ در دهان می‌شوند.
براساس اطلاعات منتشرشده در وبسایت انجمن اروپایی پزشکی دهان(EAOM)،
داروهای مختلف میتوانند باعث ایجاد طعم غیرطبیعی شوند. بیماران، گاهی اوقات از طعم فلزی یا تلخی ناشی از داروهای تجویزشده شکایت دارند. از شایع‌ترین عوامل دخیل میتوان به داروهای ضدروماتیسم، کاپتوپریل و پنی‌سیلامین اشاره کرد. البته، در اغلب موارد، مترونیدازول هم باعث ایجاد طعم فلزی در دهان میشود.
در ادامه، به برخی داروهای دیگر در ایجاد این عارضه اشاره کرده‌ایم:
- آنتی‌بیوتیک‌ها؛ ایجاد طعم تلخ به دلیل مصرف داروهایی همچون مترونیدازول و کلاریترومایسین
- داروهای ضدافسردگی و ضدروان‌پریشی؛ تغییر درک چشایی به دلیل مصرف داروهای افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات روانپزشکی
- داروهای شیمی‌درمانی؛ اثرگذاری قابل‌توجه بر جوانه‌های چشایی و ایجاد طعم تلخ یا طعم فلز در اثر داروهای مورد استفاده در درمان سرطان
- مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی؛ به‌ویژه مکمل‌های مس و همچنین مقادیر بالای ویتامین‌های خاص
این عوارض معمولا پس از قطع یا تغییر دارو از بین می‌روند.
ضعیف بودن بهداشت دهان
بهداشت ضعیف دهان، بیماریهای لثه یا عفونت‌های دندانی باعث طعم تلخ در دهان می‌شوند. زیرا باکتریها یا پوسیدگی دندان‌ها بر حس چشایی تاثیر می‌گذارند. شرایطی مانند التهاب لثه با رشد باکتریها، حس چشایی را تغییر می‌دهد.
بیماری رفلاکس معده به مری
بیماری رفلاکس معده به مری باعث سوزش گلو و طعم تلخ یا ترش دهان میشود. اسید، به پوشش مری و گلو آسیب زده و علاوه‌بر ایجاد زخم مری، بر حس چشایی هم تاثیر میگذارد. این اختلال، معمولا با مصرف داروهای ضداسید و اصلاح سبک زندگی برطرف میشود.
تلخی دهان در سرماخوردگی
گاهی، مخاطی که از بینی به گلو می‌ریزد، حاوی باکتریها یا عوامل بیماری‌زایی است که طعم دهان را تغییر می‌دهد. عفونت‌های سینوسی و تنفسی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا هم باعث اختلال چشایی می‌شوند. از سوی دیگر، التهاب مجاری بینی در این شرایط، روی جوانه‌های چشایی تاثیر میگذارد.
تلخی دهان در بارداری
نوسانات هورمونی، به‌ویژه در سه ماهه اول بارداری باعث ایجاد طعم تلخ یا طعم فلز در دهان می‌شوند. این تغییرات چشایی، موقت هستند و معمولا پس از سه ماهه اول از بین می‌روند.
همچنین، تجربه تهوع صبحگاهی تغییر طعم دهان را به دنبال دارد. مصرف آب کافی و مدیریت تهوع با خوردن وعده‌های غذایی کوچک یا زنجبیل در کاهش این علائم بسیار موثر هستند.
بیماریهای عصبی
بیماریهای عصبی مانند پارکینسون، آلزایمر یا فلج بل با اختلال در وظیفه اعصاب کنترل‌کننده حس چشایی طعم دهان را تغییر می‌دهند. همچنین، آسیب به سلول‌های عصبی انتقال‌دهنده سیگنال‌های چشایی زبان به مغز منجر به اختلال در چشایی میشود.
بیماریهای کبدی و کلیوی
بیماریهای مزمن کبدی مانند سیروز و بیماریهای کلیوی با تجمع سموم در بدن بر حس چشایی تاثیر می‌گذارند. این سموم، منجر به طعم تلخ یا طعم فلزی مداوم در دهان شده که معمولا با علائم دیگری مانند خستگی، تورم یا یرقان همراه هستند.
عفونت‌ها
عفونت‌های قارچی دهان و عفونت‌های ویروسی منجر به تغییرات چشایی می‌شوند. برای مثال، کاندیدیاز از شایع‌ترین انواع عفونت دهان است که در بیماران مبتلا به سیستم ایمنی ضعیف، با ایجاد پوشش سفید در دهان و تغییر طعم دهان به تلخی همراه خواهد بود.
کم‌آبی بدن و کمبودهای تغذیه‌ای
کم‌آبی بدن با ایجاد خشکی دهان به تلخ شدن طعم دهان منجر میشود. علاوه‌براین، کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند روی، ویتامین B12 یا آهن بر حس چشایی تاثیر میگذارد. به‌ویژه کمبود روی با تغییرات شدید چشایی همچون طعم تلخ دهان همراه است.
بیماریهای سیستمیک
دیابت کنترل نشده، به‌ویژه در صورت بالا بودن سطح قند خون، در اثر تجمع کتون‌ها در بدن باعث طعم تلخ در دهان خواهد شد. همچنین، کم‌کاری تیروئید با کند کردن فعالیت‌های متابولیک بدن در عملکرد چشایی اختلال ایجاد می‌کند.
استفاده از تنباکو و الکل
تنباکو و الکل هر دو در عملکرد غدد بزاقی اختلال ایجاد کرده و باعث خشکی دهان و در نتیجه طعم تلخ آن می‌شوند. ترک سیگار یا کاهش مصرف الکل، به‌طور قابل توجهی حس چشایی را در طول زمان بهبود می‌بخشد.
حساسیت‌ها و آلرژی‌های غذایی
گاهی، آلرژی به برخی مواد غذایی همچون لبنیات، آجیل یا غذاهای دریایی باعث تلخی مزه دهان می‌شوند. درواقع، واکنش‌های ایمنی بدن به آلرژن‌ها منجر به ایجاد التهاب در دهان یا دستگاه گوارش شده و طعم دهان را تغییر می‌دهد. شناسایی و اجتناب از مصرف غذاهای محرک و گاهی مصرف داروهای آنتی‌هیستامین به تسکین علائم حساسیت‌های غذایی کمک می‌کند.
سرطان و درمان آن
برخی از روش‌های درمان سرطان، با تلخی طعم دهان همراه هستند. داروهای شیمی‌درمانی با آسیب زدن به جوانه‌های چشایی و پرتودرمانی با آسیب زدن به ناحیه سر و گردن، عملکرد گیرنده‌های چشایی را دچار اختلال می‌کنند. در این شرایط، درمان‌های حمایتی همچون رعایت روتین‌های مراقبت از دهان و تغییر در رژیم غذایی به بهبود این شرایط در طول درمان سرطان کمک خواهد کرد.
عوامل روانی
اضطراب، افسردگی و سایر شرایط روانی میتوانند با تشدید شرایطی مانند رفلاکس معده بر چشایی تاثیر بگذارند. درمان این مسائل زمینه‌ای به بهبود حس چشایی منجر خواهد شد.
چرا همیشه دهانم تلخ است؟
اگر این سوال ذهنتان را درگیر کرده که چرا دهنم تلخه، لازم است بدانید که مشکلات گوارشی مانند رفلاکس اسید معده، سوء هاضمه، بیماریهای کبدی، مصرف برخی داروها یا بیماریهای دهانی مانند عفونت‌ها یا خشکی دهان باعث ایجاد این مشکل می‌شوند. البته تشخیص دقیق‌تر، برعهده دکتر گوارش است.
علت تلخی دهان بعد از خواب
طعم تلخ دهان پس از خواب معمولا به دلیل بهداشت ضعیف دهان است. در طول خواب، تولید بزاق کم شده و در اثر تجمع باکتریها روی زبان، دندان‌ها و لثه‌ها، تلخی دهان اول صبح را به دنبال خواهد داشت.
علت تلخی دهان اول صبح
تلخی دهان در صبح معمولاً به دلیل تجمع باکتریها و ذرات غذایی در طول شب و خشکی دهان است. همچنین، مشکلات گوارشی مانند رفلاکس اسید یا بیماریهای کبدی میتواند باعث بروز این احساس در صبح شود.
علت تلخی دهان بعد از خوردن غذا
مصرف برخی غذاها و نوشیدنی‌ها مانند سبزیجات تلخ، قهوه یا چای در دهان طعم تلخی را باقی می‌گذارند. همچنین با بازگشت اسید معده به مری در اثر برخی مواد غذایی مانند غذاهای تند و اسیدی طعم تلخی در دهان ایجاد میشود.
علائم همراه با این عارضه چیست؟
شایع‌ترین علائم همراه با مزه تلخ در دهان شامل موارد ذکر شده در جدول زیر هستند:
| علائم | شرح علائم |
| طعم فلزی یا ترشی | به‌ویژه در افراد تحت درمان با شیمی‌درمانی یا مبتلا به بیماریهای سیستمکیک مانند نارسایی کلیوی |
| خشکی دهان | سختی در بلع و صحبت کردن به دلیل عدم توانایی غدد بزاقی برای تولید بزاق کافی به‌ویژه در صورت کم‌آبی بدن، ابتلا به دیابت و مصرف برخی داروها |
| انواع اختلال چشایی | همچون از دست دادن کامل حس چشایی، حساسیت بیشتر به طعم‌های خاص یا تحریف طعم |
| بوی بد دهان | به دلیل رشد باکتریها در دهان یا تجمع ذرات غذا در اثر بهداشت ضعیف دهان و دندان و ابتلا به بیماریهای لثه |
| زخم‌ها یا جراحات دهان | همراه با درد و جراحت به‌ویژه در صورت ابتلا به برفک دهانی |
| تغییر در اشتها | همراه با کاهش وزن و کمبودهای تغذیه‌ای به‌ویژه در افراد تحت درمان سرطان |
| علائم گوارشی | مانند سوزش معده، بازگشت غذا به مری، درد قفسه سینه و احساس گیر کردن غذا در گلو |
| خستگی و کسالت | به دلیل تجمع سموم در بدن یا ناتوانی بدن در تنظیم برخی عملکردها در صورت ابتلا به بیماریهای سیستمیک مانند بیماری کبدی، نارسایی کلیه یا دیابت |
| تهوع یا استفراغ | در صورت انجام شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی |
چنانچه، این عارضه بر زندگی روزمره شما تاثیر میگذارد، باید با مراجعه به متخصص، علت زمینه‌ای را شناسایی کرده و برای درمان آن اقدام کنید.
روش‌های درمان مزه تلخ در دهان چیست؟
در ادامه، به موثرترین روش‌های درمان این عارضه پرداخته‌ایم:
بهبود بهداشت دهان و دندان
مسواک زدن، استفاده از نخ دندان و تمیز کردن زبان به‌طور منظم و پس از هر وعده غذایی برای جلوگیری از تجمع باکتریها و ذرات غذا لازم است. این روش‌ها، به‌طور قابل توجهی خطر بوی بد دهان و اختلالات چشایی را کاهش می‌دهند. محافظت از دندان‌ها و لثه‌ها برای حفظ حس چشایی بسیار مهم است.
آب‌رسانی کافی
نوشیدن آب کافی در طول روز برای حفظ تولید بزاق و پاکسازی دهان از ذرات غذا و باکتریها ضروری است. همچنین آب‌رسانی مناسب به هضم غذا کمک کرده و ناراحتی‌های ناشی از خشکی دهان را کاهش می‌دهد.
علت تلخی دهان بعد از مصرف آنتی‌بیوتیک و دیگر داروها
علت این اختلال چشایی بعد از مصرف آنتی‌بیوتیک و سایر داروها، تاثیر آن‌ها بر عملکرد جوانه‌های چشایی یا اختلال در دستگاه گوارش است. چنانچه، در اثر مصرف آن‌ها به این عارضه جانبی مبتلا شدید، پزشک میتواند با تغییر در دوز دارو یا جایگزینی آن با سایر داروها، علائم ناشی از آن را بهبود دهد.
استفاده از بزاق مصنوعی یا پیلوکارپین
استفاده از بزاق مصنوعی یا مصرف داروهایی مانند پیلوکارپین، خشکی دهان را کاهش می‌دهد. پیلوکارپین با تحریک غدد بزاقی باعث افزایش جریان بزاق میشود. این روش‌های رفع تلخی دهان، برای افراد مبتلا به خشکی دهان در اثر مصرف داروها یا سایر شرایط پزشکی بسیار کارآمد هستند.
مصرف مکمل روی
عنصر روی، نقش مهمی در حفظ عملکرد گیرنده‌های چشایی دارد. به همین دلیل، مصرف مکمل‌های آن در افراد مبتلا به کمبود این ماده معدنی، به بهبود عملکرد چشایی کمک می‌کند. با این حال، باید قبل از شروع مصرف مکمل روی با پزشک مشورت کرد؛ زیرا مصرف زیاد و نابه‌جای آن عوارض جانبی دیگری برای فرد در پی خواهد داشت.
برای برطرف شدن طعم تلخ در دهان چه بخوریم؟
مصرف برخی مواد غذایی در بهبود مزه تلخ دهان نقش بسیار مهمی برعهده دارد. در ادامه، به توصیه‌های غذایی لازم برای تسکین این شرایط پرداخته‌ایم:
| روش درمانی | توضیحات |
|---|---|
| نوشیدن آب | نوشیدن آب به‌طور مرتب در طول روز باعث بهبود طعم دهان از طریق تولید بزاق و خنثی کردن اسیدها میشود. |
| میوه‌های ترش | مصرف میوه‌های ترش مانند لیمو یا پرتقال باعث تحریک تولید بزاق و بهبود طعم دهان میشود. |
| آدامس بدون شکر | جویدن آدامس بدون شکر باعث کاهش طعم تلخ دهان از طریق تولید بزاق میشود. |
| اجتناب از مصرف برخی غذاها | محدود کردن مصرف غذاهای پرادویه و تند، نوشیدنی‌های گازدار، اسیدی، محصولات دارای شیرین‌کننده‌های مصنوعی و نوشیدنی‌های الکلی میتواند تلخی دهان را کاهش دهد. |
| زنجبیل | زنجبیل به تحریک تولید بزاق کمک کرده و میتواند تلخی دهان را کاهش دهد. مصرف چای زنجبیل یا اضافه کردن زنجبیل تازه به غذا مفید است. |
| آب لیمو | آب لیمو به دلیل داشتن اسید سیتریک میتواند به کاهش تلخی دهان کمک کرده و به تحریک تولید بزاق و تمیز کردن دهان از باکتریها کمک کند. |
| سیب | سیب با طعم طبیعی شیرین و کمک به تولید بزاق، با تمیز کردن دهان از ذرات غذا و باکتریها، طعم بد دهان را بهبود می‌بخشد. |
| نعناع | نعناع با خواص ضدعفونی‌کننده و خنک‌کننده‌اش میتواند به کاهش تلخی دهان کمک کند. مصرف چای نعناع یا آدامس نعناع مؤثر است. |
| آب | نوشیدن آب کافی نه تنها به کاهش خشکی دهان کمک می‌کند بلکه به پاکسازی دهان از باکتریها و ذرات غذایی نیز کمک می‌نماید. |
| موز | موز به دلیل بافت نرم و هضم آسان، میتواند احساس تلخی دهان را کاهش دهد و به آرامش دستگاه گوارش کمک کند. |
| دمنوش‌های گیاهی | دمنوش‌هایی مانند بابونه و آویشن با خواص ضدعفونی‌کننده به کاهش التهاب دهان و بهبود طعم دهان کمک می‌کنند. |
گاهی، مصرف برخی محصولات لبنی مانند شیر و پنیر میتوانند باعث ایجاد طعم تلخ شوند؛ به‌ویژه اگر نزدیک به تاریخ انقضا بوده یا به درستی نگهداری نشده باشند.
چه زمانی برای درمان تلخی دهان باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مواجهه با شرایط زیر، حتما باید به پزشک مراجعه کنید:
- ادامه‌دار شدن طعم تلخ دهان بیش از چند روز یا چند هفته
- ظهور علائم دیگری مانند خشکی دهان، مشکل در بلع، گلودرد، تهوع، استفراغ یا سایر مشکلات گوارشی
- تجربه کاهش وزن غیرقابل توضیح یا خستگی مفرط
- سابقه ابتلا به بیماری‌هایی مانند رفلاکس اسید یا عفونت‌های تنفسی
- تلخ شدن دهان با شروع مصرف داروی جدیدی یا تغییر دوز دارویی
- اثر سوء این عارضه بر عادات تغذیه‌ای و به‌وجود آمدن نگرانی‌های تغذیه‌ای
پزشک برای ارائه درمان موثر، باید علت زمینه‌ای را شناسایی کند.
تلخی مداوم دهان قابل بهبود است؟
تلخی دهان از مشکلات دهانی، مصرف داروها، بیماریهای سیستمیک یا اختلالات گوارشی ناشی میشود. برای درمان این عارضه، علاوه‌بر توجه به بهداشت دهان میتوان از مکمل‌ها، داروهای تجویز شده یا اصلاح سبک زندگی استفاده کنید. همچنین، شناسایی علت اصلی مزه تلخ دهان توسط پزشک، به بهبود و درمان موثر آن کمک خواهد کرد. برای مراجعه به متخصص برای شناسایی علت اصلی این عارضه، از امکان نوبت‌دهی آنلاین پزشکان در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید.
منابع:
nidcr.nih.gov
ods.od.nih.gov
