سرطان کبد بیماری سخت و تقریبا کشنده است که در صورت تشخیص در مراحل اولیه، برخلاف ذات خطرناکش، به راحتی کنترل و درمان می‌شود. این بیماری با اختلال در تکثیر سلولهای کبدی آغاز شده و کم‌کم، نه تنها این عضو حیاتی را از بین می‌برد بلکه در دوره متاستاز، به اندام‌های دگیری همچون غدد لنفاوی و ریه هم گسترش پیدا می‌کند. علائم این نوع از سرطان، گاه خاموش است و گاه، به طرز اذیت‌کننده‌ای، سخت و طاقت فرساست. هر زمان که نشانه‌های هر کدام از 4 گرید این بیماری را مشاهده کردید، باید هر چه سریع‌تر به دکتر گوارش و کبد مراجعه کنید.
در ادامه این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر با ما همراه باشید تا درباره این بیماری به‌ظور کامل برایتان توضیح دهیم.
اگر هم سوالی دارید، می‌توانید در انتها مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
سرطان کبد چیست؟
سرطان کبد یکی از انواع مختلف بیماری سرطان است که نقطه آغازش، سلولهای کبدی است. این بیماری معمولاً زمانی بروز می‌کند که سلولهای این عضو حیاتی، به طور غیرطبیعی تقسیم شده و تومورهای سرطانی ایجاد کنند.
سرطان کبد می‌تواند اولیه باشد، یعنی از خود کبد شروع شده باشد، یا ثانویه باشد؛ یعنی از بخش‌های دیگر بدن به کبد منتقل شده باشد. شایع‌ترین نوع سرطان اولیه کبد، هپاتوسلولار کارسینوما است.
چه کسانی در خطر ابتلا به سرطان کبد قرار دارند؟
وجود دلایل و عوامل خاصی، افراد مختلف را مستعد ابتلا به سرطان کبد می‌کند. اغلب کسانی که شرایط زیر را دارند، در معرض ابتلا به این بیماری هستند:
- مبتلایان به عفونت مزمن ویروس‌های هپاتیت B یا C
- افراد دارای سیروز کبدی ناشی از الکل، هپاتیت یا کبد چرب
- مبتلایان به بیماری کبد چرب غیرالکلی
- مصرف‌کنندگان طولانی‌مدت نوشیدنی‌های الکلی
- افراد با اختلالات متابولیکی مانند هموکروماتوز
- افراد در معرض سموم قارچی آفلاتوکسین
- افرادی با سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان کبد
شناخت این عوامل به پیشگیری و پیگیری دقیق‌تر وضعیت کبد کمک می‌کند.
عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلا به سرطان کبد
علاوه بر عوامل ذکر شده، موارد زیر نیز ریسک ابتلا را بالا می‌برند:
- عفونت‌های مزمن هپاتیت B و C
- مصرف مزمن و زیاد الکل
- کبد چرب و دیابت نوع ۲
- چاقی و اضافه وزن
- مواجهه با قارچ آفلاتوکسین‌ها در مواد غذایی
- داشتن سیروز کبدی
- عوامل ژنتیکی
کنترل و اصلاح این عوامل نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به سرطان کبد دارد.
انوع سرطان کبد
درمجموع، 8 نوع مختلف از این بیماری شناسایی شده است که برخی شایع و برخی دیگر، نادر هستند:
1. کارسینوم هپاتوسلولار یا HCC
هپاتوسلولار، رایج‌ترین نوع از سرطان کبد است که بیش از ۸۰ درصد موارد سرطان کبد را تشکیل می‌دهد. کارسینوم هپاتوسلولار از سلولهای اصلی کبد یعنی هپاتوسیت‌ها منشأ می‌گیرد.
این سرطان معمولاً در افرادی که بیماری‌های زمینهای کبد مثل سیروز کبد یا هپاتیت مزمن دارند، شایع‌تر است. رشد این سرطان ممکن است به صورت توده‌های منفرد یا چندگانه در کبد باشد و معمولاً به سرعت پیشرفت می‌کند.
2. کلانژیوکارسینوم یا سرطان مجاری صفراوی
این نوع سرطان از سلولهای پوشاننده مجاری صفراوی که صفرا را از کبد به روده منتقل می‌کنند، شروع می‌شود. کلانژیوکارسینوم نسبت به کارسینوم هپاتوسلولار کمتر شایع است ولی می‌تواند به دو دسته اصلی تقسیم شود:
- کلانژیوکارسینوم داخل کبدی؛ زمانی که سرطان در داخل کبد و مجاری صفراوی کوچک شروع می‌شود.
- کلانژیوکارسینوم خارج کبدی؛ زمانی که سرطان در مجاری صفراوی بزرگ‌تر و خارج از کبد بروز می‌کند.
نکته! این نوع سرطان معمولاً تهاجمی‌تر است و درمان آن دشوارتر از HCC است.
3. آنژیوسارکوم
آنژیوسارکوم بسیار نادر و کم‌شیوع است و از سلولهای دیواره رگ‌های خونی کبد یا سایر سلولهای غیرمعمول کبدی منشا می‌گیرد. این نوع از سرطان کبد، اغلب سریع رشد می‌کند و پیش‌آگاهی ضعیفی دارد.
4. کارسینوم سلول سنگ‌فرشی کبد
این نوع بسیار نادر است و از سلولهای سنگ‌فرشی که نوع خاصی از سلولهای پوششی است، منشأ می‌گیرد. اغلب با بیماری‌های مزمن مجاری صفراوی یا آسیب‌های مزمن کبد مرتبط است.
5. آدنوسارکوم
آدنوسارکوم، نوع بسیار نادر دیگری است که ترکیبی از سلولهای غددی و سلولهای سرطانی بافت همبند دارد. رفتار این سرطان، معمولاً تهاجمی است.
6. کارسینوم کبدی سلول کوچک
کارسینوم کبدی سلول کوچک، نوعی سرطان نادر است که سلولهای بسیار کوچک و غیرمعمول دارد و معمولاً بسیار سریع پیشرفت می‌کند.
7. سارکوم‌های کبدی دیگر
غیر از آنژیوسارکوم، انواع نادری از سارکوم‌ها هم وجود دارد که از بافت‌های همبند کبد منشأ می‌گیرند، مثل لیپوسارکوم یا لیمفوسارکوم که بسیار کم‌شیوع و پیچیده‌اند.
8. متاستازهای کبد
اگرچه سرطان‌های اولیه کبد مهم‌اند، اما شایع‌ترین سرطان‌های مربوط به کبد در واقع متاستاز یا همان گسترش سرطان از اندام‌های دیگر به کبد هستند. مثلاً سرطان روده، پانکراس، یا پستان که به کبد منتشر می‌شوند.
علائم سرطان کبد
سرطان کبد در هر مرحله، علائم و نشانه‌های مختلفی دارد؛ برای همین در علم پزشکی، این نشانه‌ها را به دو دسته اولیه و پیشرفته تقسیم کرده‌اند:
علائم اولیه یا علائم خاموش سرطان کبد
در مراحل اولیه سرطان کبد، علائم اغلب مبهم و غیر اختصاصی هستند و ممکن است با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شوند. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش اشتها و کاهش وزن تدریجی
- احساس ناراحتی یا سنگینی در ناحیه فوقانی سمت راست شکم
- خستگی و ضعف عمومی
- کاهش انرژی و توان انجام فعالیت‌های روزمره
نکته! در زمان بروز این علائم، رشد تومور آرام است و و تأثیر محدودی بر عملکرد کبد دارد و برای همین به آنها، علائم خاموش سرطان کبد گفته می‌شود.
علائم پیشرفته
با پیشرفت سرطان و بزرگ شدن تومور، علائم شدیدتر و آزاردهنده‌تر می‌شوند:
- درد شدید و مداوم در ناحیه راست شکم که ممکن است به شانه‌ها یا پشت سرایت کند؛
- تورم و بزرگی شکم به دلیل تجمع مایع رخ می‌دهد؛
- پوست و چشم‌ها در اثر اختلال عملکرد کبد زرد می‌شوند، اصلاحا به آن یرقان می‌گویند؛
- وزن به صورت ناخواسته بسیار کم می‌شود؛
- خارش پوست شدید رخ می‌دهد؛
- در سطح هوشیاری تغییرات بسیاری رخ داده و فرد دچار حالت گیجی مستمر قرار می‌گیرد.
مراحل پیشرفت سرطان کبد و گریدهای مختلف آن
سرطان کبد به تدریج پیشرفت می‌کند و در هر مرحله علائم و نشانه‌های متفاوتی ظاهر می‌شود. در مراحل ابتدایی، تومور کوچک است و ممکن است فرد هیچ علامتی نداشته باشد یا فقط علائم خفیف و غیر اختصاصی مانند کاهش اشتها و خستگی را تجربه کند.
با رشد تومور و گسترش آن به بخش‌های دیگر کبد و حتی خارج از آن، علائم شدیدتر و واضح‌تری مانند درد شدید در ناحیه راست شکم، زردی پوست و چشم‌ها، تورم شکم و کاهش وزن ناگهانی ظاهر می‌شوند. تشخیص دقیق گرید سرطان کبد برای انتخاب روش درمانی مناسب اهمیت زیادی دارد.
معمولاً گریدهای سرطان کبد، به 4 دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
گرید 1
سلولهای سرطانی در این گرید، شباهت زیادی به سلولهای طبیعی کبد دارند. رشد و تقسیم سلولی در گرید 1 آهسته است و احتمال گسترش تومور در این مرحله، کمتر است. این نوع سرطان معمولاً پاسخ بهتری به درمان‌ها دارد.
گرید 2
در گرید 2، سلول‌ها نسبت به سلولهای طبیعی کمتر شبیه هستند و رشد آنها نسبتاً سریع‌تر است. این نوع از سرطان، نیاز به مراقبت دقیق‌تر و درمان هدفمند دارد.
گرید 3
در گرید 3، سلولهای سرطانی بسیار غیر طبیعی و بی‌شباهت به سلولهای عادی هستند. رشد بسیار سریع و تهاجمی دارند و احتمال گسترش و متاستاز بیشتر است. این نوع سرطان معمولاً درمان پیچیده‌تری می‌طلبد و پیش‌آگهی آن بدتر است.
گرید 4
در مراحل اخر سرطان کبد، سرطان نه تنها کبد را به کلی تحت شعاع خود قرار داده بلکه به اندام‌های دیگربی همچون غدد لنفاوی، ریه یا استخوان‌ها هم سرایت می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر هر یک از علائم فوق را به ویژه اگر در گروه‌های پرخطر قرار دارید تجربه کردید، بهتر است هر چه سریع‌تر به دکتر کبد مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام می‌تواند به درمان بهتر و افزایش شانس بهبود کمک کند. همچنین اگر سابقه بیماری‌های کبدی دارید یا در معرض عوامل خطر هستید، انجام معاینات منظم پزشکی و آزمایش‌های دوره‌ای ضروری است.
چگونه سرطان کبد تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص سرطان کبد شامل مراحل و روش‌های مختلفی است که معمولاً با بررسی علائم و سابقه بیماری آغاز می‌شود. روش‌های اصلی تشخیص این بیماری عبارتند از:
- آزمایش خون؛ بررسی عملکرد کبد و وجود مارکرهای خاص مانند آلفافتوپروتئین (AFP) که می‌تواند نشان‌دهنده سرطان باشد.
- تصویربرداری؛ انجام سونوگرافی کبد، سی‌تی‌اسکن یا MRI برای مشاهده تومور و میزان پیشرفت آن اهمیت بسیار دارد.
- بیوپسی کبد؛ نمونه‌برداری از بافت کبد و بررسی سلولی زیر میکروسکوپ که تشخیص قطعی را امکان‌پذیر می‌کند.
تشخیص دقیق مرحله بیماری و اندازه تومور به انتخاب روش درمانی کمک می‌کند.
تشخیص سرطان کبد چقدر طول می‌کشد؟
معمولا فرایند تشخیص سرطان کبد، طبق جدول زیر طول به طول می‌انجامد:
| مرحله تشخیص | توضیح مختصر | مدت زمان تقریبی |
|---|---|---|
| مراجعه اولیه به پزشک | بیمار با علائم یا عوامل خطر به پزشک مراجعه می‌کند | روز اول |
| انجام آزمایش‌های خون اولیه | آزمایش‌های معمول شامل آزمایش‌های کبدی و آلفا فتوپروتئین (AFP) | 1 تا 3 روز |
| تصویربرداری اولیه | سونوگرافی کبد، سی تی اسکن یا MRI برای مشاهده تومور | 1 تا 2 هفته |
| ارزیابی تخصصی و مشاوره تیم پزشکی | ملاقات با انکولوژیست، گوارش یا جراح جهت بررسی نتایج و برنامه‌ریزی | 1 هفته پس از تصویربرداری |
| نمونه‌برداری (بیوپسی) در صورت نیاز | برداشتن نمونه بافت برای تایید نوع و گرید سرطان | 1 تا 2 هفته |
| تحلیل نمونه و گزارش پاتولوژی | بررسی تخصصی بافت برای تشخیص دقیق | 1 تا 3 هفته |
| تعیین مرحله و گرید سرطان | جمع‌بندی نتایج آزمایش‌ها و تصویربرداری برای تعیین مرحله بیماری | 1 هفته |
| تصمیم‌گیری نهایی برای درمان | جلسه تیم پزشکی برای انتخاب بهترین روش درمان | 1 هفته |
چگونه سرطان کبد را می‌توان درمان کرد؟
درمان سرطان کبد بستگی به مرحله بیماری، اندازه و محل تومور، عملکرد کلی کبد و وضعیت عمومی بیمار دارد. گزینه‌های مهم درمانی این بیماری، شامل موارد زیر است:
- جراحی؛ برداشتن بخشی از کبد یا پیوند کبد در موارد خاص
- درمان‌های موضعی؛ مانند ابلیشن یا از بین بردن سلولهای سرطانی با حرارت یا سرما یا آمبولیزاسیون یا به عبارتی دیگر، مسدود کردن رگ‌های تغذیه‌کننده تومور
- شیمی‌درمانی و داروهای هدفمند؛ استفاده از داروههای خاص برای کند یا متوقف کردن رشد تومورهای سرطانی
- ایمونوتراپی؛ تحریک سیستم ایمنی بدن برای مقابله با سرطان
- دریافت پشتیبانی و مراقبت‌های تسکینی؛ کنترل درد و بهبود کیفیت زندگی در مراحل پیشرفته
انتخاب درمان معمولاً توسط تیم پزشکی متخصص و با توجه به شرایط فردی بیمار انجام می‌شود. برای خرید آنلاین دارو، با نسخه یا بی نسخه، می‌توانید از داروخانه دکتردکتر کمک بگیرید.
درمان قطعی سرطان کبد
درمان قطعی سرطان کبد موضوع پیچیده‌ای است و بسته به شرایط بیمار، نوع و مرحله سرطان، سلامت کلی کبد و وجود بیماری‌های زمینهای، متفاوت است. به طور کلی، درمان‌هایی که می‌توانند به عنوان درمان‌های قطعییا اصطلاحا درمان‌های کورتیکال در نظر گرفته شوند، عبارتند از:
جراحی برداشتن کامل تومور
این درمان وقتی قطعی محسوب می‌شود که تومور محدود به بخشی از کبد باشه و کبد بیمار سالم یا نسبتاً سالم باشد. با این که با برداشتن کامل ناحیه سرطانی، احتمال درمان کامل وجود دارد اما فقط در موارد محدود قابل اجراست.
پیوند کامل کبد
با پیوند کبد، یک کبد سالم با کبد بیمار، جایگزین می‌شود. این روش، بهترین و کامل‌ترین درمان قطعی سرطان کبد است، مخصوصاً برای بیمارانی که تومور کوچک و محدود دارند و شرایط مساعدی برای پیوند دارند.
درمان سرطان کبد چقدر طول می‌کشد؟
زمان دیقی برای درمان این بیماری نمی‌توان در نظر گرفت چون، تشخیص تا شروع درمان ممکن است چند هفته طول بکشد، درمان اصلی معمولاً چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد اما مهم‌ترین بخش، دوره پیگیری و مراقبت بلندمدت است که امکان دارد سال‌ها ادامه داشته باشد.
چگونه می‌توان از سرطان کبد پیشگیری کرد؟
پیشگیری از سرطان کبد با رعایت نکات زیر امکان‌پذیر است:
- دریافت واکسیناسیون هپاتیت B؛ جلوگیری از ابتلا به این بیماری با دریافت واکسن هپاتیت B
- پرهیز از رفتارهای پرخطر؛ اجتناب از استفاده مشترک سرنگ و رعایت نکات بهداشتی در روابط جنسی
- درمان و کنترل بیماری‌های کبدی؛ پیگیری و درمان به موقع هپاتیت B و C و کنترل بیماری‌های زمینهای مانند کبد چرب
- کاهش یا ترک مصرف الکل؛ به منظور پیشگیری از آسیب‌های کبدی
- رژیم غذایی سالم و ورزش منظم؛ حفظ وزن مناسب و کاهش التهاب کبد
- کنترل کیفیت مواد غذایی؛ جلوگیری از آلودگی به قارچ آفلاتوکسین‌ها
رعایت این نکات به کاهش قابل توجه ریسک ابتلا به سرطان کبد کمک می‌کند.
چه رژیم غذایی‌ای برای افراد در معرض خطر مناسب‌تر است؟
برای کسانی که سابقه سیروز، هپاتیت مزمن یا چاقی مفرط دارند و در معرض خطر ابتلا به سرطان کبد هستند، رعایت یک رژیم غذایی متعادل و ضدالتهاب بسیار اهمیت دارد. رژیمی همچون:
| مواد غذایی | مثال‌ها | توضیح |
|---|---|---|
| سبزیجات پرفیبر و رنگی | بروکلی، اسفناج، چغندر، هویج، کلم‌قرمز | سرشار از آنتی‌اکسیدان و فیبر، ضدالتهاب و سم‌زدا |
| میوه‌های تازه | توت‌ها، سیب، انار، مرکبات، آلو | غنی از ویتامین C و فلاونوئیدها؛ تقویت سیستم ایمنی |
| غلات کامل | جو دوسر، نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، کینوا | کنترل قند خون، کاهش چربی کبد |
| پروتئین‌های سالم | ماهی (مثل سالمون)، مرغ بدون پوست، عدس، نخود، لوبیا | کمک به بازسازی سلولهای کبدی |
| چربی‌های مفید | روغن زیتون، آووکادو، گردو، بادام | کاهش التهاب و بهبود چربی خون |
غذاهای مضر برای افراد در معرض ابتلا
غذاها و نوشیدنی‌هایی هستند که برای افراد مستعد به سرطان کبد، مضر هستند. مواد غذایی همچون:
نوشیدنی‌های الکلی
غذاهای سرخ‌شده و پرچرب مانند فست‌فود
مواد غذایی حاوی چربی ترانس همچون چیپس و شیرینی‌های صنعتی
انواع قند و کربوهیدرات ساده مثل نوشابه، آب‌میوه صنعتی و نان سفید
گوشت‌های فرآوری‌شده مثل سوسیس، کالباس و گوشت دودی
غذاهای پرنمک مثل انواع کنسرو و شور
آیا کسی که سرطان کبد دارد می‌تواند زندگی عادی داشته باشد؟
پاسخ به این سؤال، بستگی زیادی به مرحله تشخیص سرطان کبد، نوع آن، وضعیت عمومی بیمار و پاسخ به درمان‌ها دارد. در مراحل اولیه، اگر سرطان با جراحی یا پیوند کبد درمان شود، بیمار می‌تواند زندگی نسبتاً عادی و طولانی داشته باشد. حتی در مراحل پیشرفته هم با درمان‌های هدفمند، شیمی‌درمانی یا ایمونوتراپی، کیفیت زندگی قابل قبولی برای بسیاری از بیماران حفظ می‌شود.
البته داشتن زندگی عادی، ممکن است نیازمند تغییراتی در سبک زندگی، مصرف داروهای منظم و مراجعه مداوم به پزشک باشد. اگر نیاز دارید تا دراینباره با متخصص صحبت کنید، می‌توانید با گرفتن ویزیت آنلاین دکتر کبد از طریق سامانه دکتردکتر، بدون نیاز به مراجعه حضوری، سوالات خود را مطرح کنید.
منابع:
