نارسایی تخمدان چیست و چه عوارضی دارد؟

نارسایی اولیه تخمدان که با عنوان نارسایی تخمدان هم شناخته می‌شود، نوعی بیماری نادر است. در این وضعیت، پیش از رسیدن به چهل‌سالگی، تخمدان‌ها از کار می‌افتند. از علائم نارسایی اولیه تخمدان باید به بی‌نظم‌شدن سیکل قاعدگی اشاره کنیم. ناباروری یکی از عوارض نارسایی در ناحیه تخمدان‌ها است. با مراجعه به دکتر زنان، می‌توانید درمان‌های مختلفی را برای رفع مشکل پیش بگیرید. برای درمان نارسایی زودرس تخمدان و پیشگیری از علائمی مانند یائسگی زودرس، روش‌هایی مانند رعایت رژیم غذایی و سبک زندگی سالم توصیه می‌شوند. هورمون‌درمانی (HRT) یا درمان‌های جایگزین هورمون هم کاربرد دارند. در این مقاله، درباره این بیماری برایتان می‌گوییم و شما را با روش‌های تشخیص، درمان و البته علائم و عوارض آن، آشنا می‌کنیم.

در پایان، سوالات خود را درباره نارسایی تخمدان مطرح کنید تا کارشناس سلامتی مجله پزشکی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.

نارسایی تخمدان چیست؟

نارسایی اولیه تخمدان (POI) وضعیتی است که در آن، تخمدان‌های فرد زودتر از زمان رایج ​​از کار می‌افتند. تخمدان‌ها غدد کوچکی هستند که در دو طرف رحم قرار دارند و در طول تخمک‌گذاری، تخمک‌ها را تولید و آزاد می‌کنند. تخمدان‌ها هورمون‌های مهمی برای قاعدگی، بارداری و سایر عملکردهای بدن می‌سازند.

در پایگاه سلامت ملی آمریکا (NIH) نوشته شده است:

نارسایی تخمدان وضعیتی است که در آن تخمدان‌ها از کار می‌افتند و دوره‌‌های قاعدگی قبل از چهل‌سالگی، متوقف می‌شوند. این مشکل می‌تواند باعث مشکلات باروری و علائم یائسگی شود.

سن معمول برای توقف تولید تخمک که به عنوان یائسگی شناخته می‌شود، حدود ۵۱ سال است. برای برخی افراد، نارسایی تخمدان به طور ناگهانی، اتفاق می‌افتد و دیگر شاهد برقراری دوره‌های منظم قاعدگی نیستند. برخی هم با روندی آرام‌تر دچار این وضعیت می‌شوند. با ابتلا به نارسایی، همچنان امکان رهاشدن تخمک و حتی بارداری در برخی موارد وجود دارد.

علائم نارسایی تخمدان چیست؟

برای بررسی علائم نارسایی تخمدان باید به پزشکی مراجعه کنید که به خوبی می‌داند، تخصص زنان و زایمان چیست و در این مسیر به شما کمک می‌کند. از نشانه‌های بروز چنین مشکلی هم باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• پریودهای نامنظم یا از دست‌رفته
• گرگرفتگی و تعریق شبانه
• کاهش میل جنسی
• تحریک‌پذیری عصبی
• مشکل در بارداری
• خشکی چشم‌ها
• مشکل در تمرکز
• خشکی واژن

رابطه جنسی دردناک به علت خشکی واژن هم از نشانه‌های ابتلا به نارسایی تخمدان است.

انواع نارسایی تخمدان چیست؟

نارسایی اولیه تخمدان شکل دیگری هم دارد که به آن نارسایی ثانویه گفته می‌شود. همان‌طور که از نام این وضعیت برمی‌آید، علت آن عاملی خارجی است که باعث شده، تخمدان‌ها تحت تأثیر قرار بگیرند. هرچند که علت این دو نوع از نارسایی ناحیه تخمدان‌ها با هم تفاوت دارند، اما عوارض و علائم مشابهی ایجاد می‌کنند.

نارسایی اولیه تخمدان

نارسایی اولیه تخمدان (Primary Ovarian Insufficiency – POI) زمانی رخ می‌دهد که به دلایل عموماً نامشخصی، تخمدان‌ها قبل از چهل‌سالگی، دیگر به وظایف خود عمل نمی‌کنند. در وقوع چنین وضعیتی پای عوامل ژنتیکی، بیماری‌های خودایمنی، عفونت‌ها، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و عوامل محیطی به میان است.

نارسایی ثانویه تخمدان

نارسایی ثانویه تخمدان (Secondary Ovarian Insufficiency) زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان‌ها در ابتدا، عملکردی طبیعی داشته‌اند، اما در اثر وقوع مشکلاتی دیگر و تحت تأثیر عوامل خارجی، عملکرد این اعضای بدن مخدوش می‌شود. برای مثال، موارد زیر باعث بروز نارسایی می‌شوند:

•  جراحی‌های تخمدان
• شیمی درمانی و پرتودرمانی
• عفونت‌های لگنی و اختلالات خوردن
• برخی بیماری‌های مزمن مانند دیابت و بیماری تیروئید

علائم و نشانه‌های نارسایی تخمدان اولیه و ثانویه به هم شبیه است.

علت نارسایی تخمدان چیست؟

در بیشتر موارد، علت نارسایی تخمدان مشخص نیست. در واقع، دکتر زنان یا متخصصان دیگر به علت اصلی این مشکل پی نمی‌برند. با این حال، عواملی در ابتلا به این وضعیت دخیل‌اند. از عوامل اثرگذار روی ابتلا به نارسایی باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• هیسترکتومی (جراحی برای برداشتن رحم).
• درمان‌های سرطان مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی.
• اختلالات خودایمنی مانند بیماری آدیسون، آرتریت روماتوئید یا بیماری تیروئید.
• قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض مواد شیمیایی، آفت‌کش‌ها، دود سیگار و سایر سموم.
• اختلالات ژنتیکی از جمله سندرم ترنر (اختلال ژنتیکی شامل ناهنجاری در کروموزم‌ها) یا سندرم X شکننده (یک اختلال ژنتیکی شامل تغییرات ژنی).

عفونت‌هایی مانند اوریون و HIV هم در ابتلا به این بیماری نقش دارند. به نظر می‌رسد، این اثرگذاری به دلیل آنتی‌بادی‌هایی است که به تخمدان حمله می‌کنند.

تشخیص نارسایی تخمدان چگونه است؟

پزشکان با معاینه فیزیکی و بررسی ناحیه لگن به تشخیص نارسایی تخمدان می‌پردازند. در روند تشخیص، نیاز به بررسی سوابق سلامتی بیمار هم وجود دارد. پزشکان درباره مواردی مانند چرخه قاعدگی معمولی، بارداری‌های قبلی یا استفاده از روش‌های پیشگیری سوالاتی مطرح می‌کنند. در مرحله بعد، به سراغ آزمایش خون هورمون‌ها می‌روند و سطوح هورمون‌های خاصی در بدن را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. این هورمون‌ها شامل هورمون محرک فولیکول (FSH)، استروژن و پرولاکتین می‌شوند. بررسی سطح استروژن و موارد دیگر برای رسیدن به تشخیص، ضروری است.

انواع آزمایش نارسایی تخمدان، برای بررسی وضعیت شامل موارد زیر می‌شوند:

• آزمایش خون (تست کاریوتایپ) برای بررسی اختلالات ژنتیکی.
• سونوگرافی لگن (برای مشاهده تخمدان‌ها و رحم).
• آزمایش آنتی‌بادی برای بررسی اختلالات خودایمنی.
• تست بارداری.

اگر کمتر از ۴۰ سال دارید، پزشکان با بررسی غیرطبیعی‌بودن پریود به نتیجه‌گیری می‌رسند. تست‌های آزمایشگاهی هم نشان می‌دهند که سطح هورمون در بدن شما به اندازه فردی یائسه است یا خیر.

نارسایی تخمدان چه عوارضی دارد؟

درمان قطعی نارسایی تخمدان مشخص نیست و این مشکل می‌تواند با بروز عوارض مختلفی هم همراه شود. در نتیجه، باید حواستان به علائم باشد و اگر آن‌ها را در خود مشاهده کردید، زودتر برای کنترل نارسایی اقدام کنید. از عوارض این وضعیت به موارد زیر دقت کنید:

نارسایی زودرس تخمدان چطور درمان می‌شود؟

متخصصان برای درمان نارسایی به وضعیت هر بیمار به طور اختصاصی نگاه می‌کنند. برخی دچار یائسگی زودرس می‌شوند و برخی هم علائم خفیف‌تر و قابل کنترل‌تری را تجربه می‌کنند. در هر حال، درمان به سن و علائم هر فرد وابسته است. از روش‌های موجود در این مسیر، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• درمان علائم یا عوارض جانبی مشکل مانند تعریق شبانه، خشکی واژن و… در دستور کار قرار می‌گیرد.
• جایگزینی هورمون‌هایی که تخمدان‌های شما دیگر تولید نمی‌کنند.
• کاهش خطر ابتلا به شرایطی که نارسایی تخمدان ایجاد می‌کند.

درمان شرایط زمینه‌ای که علائم را بدتر می‌کنند هم در مسیر بهبودی مورد نیازند.

هورمون‌درمانی

از درمان جایگزینی هورمونی (HRT) برای رفع مشکلات ناشی از نارسایی تخمدان، زیاد استفاده می‌شود. هورمون‌درمانی به بدن هورمون‌هایی می‌دهد که تخمدان‌ها دیگر توانایی تولیدشان را ندارند. گاهی اوقات، هورمون‌درمانی شامل مصرف استروژن یا مصرف استروژن و پروژسترون با هم است. این روش درمانی می‌تواند به کاهش علائم وضعیت مانند تعریق شبانه و خشکی واژن کمک کند. امکان استفاده از روش هورمون درمانی با قرص، کرم، ژل، چسب و حلقه‌های واژینال وجود دارد. اگر HRT را شروع کنید، درمان را تا سنی ادامه خواهید داد که معمولاً یائسگی طبیعی شروع می‌شود (۵۱ تا ۵۲ سالگی). در مورد مزایا و خطرات HRT با پزشک خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که برای شما مناسب است.

دارو برای درمان نارسایی اولیه و ثانویه تخمدان

علاوه بر HRT، سایر درمان‌ها هم می‌توانند در زمینه رفع و کنترل علائم نارسایی اثرگذار باشند. از جمله روش‌هایی که از سوی پزشکان تجویز می‌شود، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• ورزش منظم بدنی، وزنه‌زدن (برای سلامت استخوان) و حفظ وزن سالم.
• مصرف کلسیم و ویتامین D برای کمک به کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان.
• اگر می‌خواهید خانواده خود را گسترش دهید، گزینه‌های درمان باروری را بررسی کنید.
• اگر نمی‌خواهید باردار شوید، حتماً با پزشک خود در مورد کنترل بارداری صحبت کنید.

مکمل‌های کلسیم و ویتامین D برای پیشگیری از پوکی استخوان هستند. برای بررسی وضعیت بدن از لحاظ کافی‌بودن این مواد، از آزمایش تراکم استخوان استفاده می‌شود. می‌توان جدول زیر را برای مصرف روزانه کلسیم و ویتامین D در زنان توصیه کرد. اما همیشه نظر پزشک را جویا شوید:

باز هم تأکید می‌شود که دوز دقیق ویتامین D باید با توجه به سطح ویتامین D خون و توصیه‌های پزشک تعیین شود.

روش‌های درمان خانگی

شاید باخبرشدن از اینکه به نارسایی تخمدان دچار هستید، برایتان دردناک و ناراحت‌کننده باشد. باید بدانید که این وضعیت قابل کنترل است و با رعایت درمان‌های خانگی و تغییراتی در سبک زندگی، امکان مدیریت اوضاع برایتان فراهم می‌شود. دقت کنید که امکان بارداری به طور کامل از بین نمی‌رود، اما اگر هم نازایی رخ داد، روش‌هایی مانند لقاح آزمایشگاهی با استفاده از تخمک‌های اهدا کننده در اختیارتان هستند.

درصد کمی از افراد مبتلا به نارسایی اولیه تخمدان، در صورت داشتن رابطه جنسیِ بدون کاندوم، باردار می‌شوند. پس اگر نمی‌خواهید باردار شوید، به فکر استفاده از کنترل بارداری باشید. به این توصیه‌ها هم دقت کنید:

• سیگار نکشید.
• استخوان‌های خود را قوی نگه دارید.
• رژیم غذایی غنی از کلسیم داشته باشید.
• ورزش‌هایی برای تحمل وزن مانند پیاده‌روی و تمرینات قدرتی را برای بالاتنه خود انجام دهید.

سیکل قاعدگی خود را پیگیری کنید. اگر در حین هورمون‌درمانی، دوره‌ای را از دست دادید، آزمایش بارداری را فراموش نکنید.

چطور از بروز نارسایی تخمدان پیشگیری کنید؟

نارسایی اولیه تخمدان می‌تواند علت نازایی باشد. متأسفانه، راه‌هایی برای پیشگیری از این وضعیت وجود ندارند. در واقع، عواملی که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند، از کنترل خارج هستند. برای مثال، باید به ریسک فاکتورهای زیر، یعنی عوامل افزایش‌دهنده ابتلا به آن در زیر اشاره کنیم:

• قرارداشتن در سن بالای ۳۵ سال.
• وجود سابقه ابتلای به این بیماری در خانواده.
• اختلالات خود ایمنی یا شرایط ژنتیکی خاص.

سابقه انجام جراحی لگن، شیمی درمانی یا پرتودرمانی هم روی ابتلا به نارسایی تخمدان نقش دارند.

برای درمان نارسایی تخمدان به چه دکتری مراجعه کنید؟

برای انجام درمان‌های مختلف نارسایی تخمدان، باید به پزشک زنان مراجعه کنید. شاید گاهی، نیاز باشد که برای درمان‌های هورمونی به متخصص غدد هم ارجاع داده شوید. پزشکان با معاینه و بررسی سوابق پزشکی هر فرد، نارسایی زودرس تخمدان را درمان می‌کنند. بررسی بیماری‌های دیگری مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) هم در این زمینه لازم است. تغییرات هورمونی و بروز علائم یائسگی یا بروز آمنوره هم در مسیر ابتلا به نارسایی اولیه تخمدان دیده می‌شود. برخی زنان با کاهش ذخیره تخمدانی و عدم تخمک‌گذاری دیگر نمی‌توانند بچه‌ار شوند. برای همین است که باید علائم نارسایی اولیه تخمدان را جدی بگیرید و برای درمان و پیگیری بیماری به پزشک متخصص مراجعه کنید.

برای پیداکردن بهترین متخصصان جراحی زنان و پزشکان زنان و زایمان، به سامانه دکتردکتر سر بزنید. در این پلتفرم آنلاین، امکان بررسی نظر مراجعان پیشین پزشکان وجود دارد. امتیازات هر دکتر را بررسی کنید و از مورد مناسب، به شکل اینترنتی، وقت بگیرید. متخصصی خبره با توصیه درمان‌های جایگزین هورمون، روش‌های هورمونی یا موارد مختلف دیگر از بروز عوارض نارسایی تخمدان جلوگیری می‌کند. مراقبت‌های پیشگیرانه را هم یاد بگیرید و در حفظ سلامت خود کوشا باشید.

منابع:

my.clevelandclinic.org

webmd.com

mayoclinic.org

سوالات متداول نارسایی تخمدان