سردرد پس از زایمان، بلافاصله پس از بارداری تا 6 هفته اول رخ می‌دهد. اگرچه این نوع درد، از مشکلات شایع دوران پس از بارداری است؛ اما در اغلب موارد خطرناک نیست. مهم‌ترین علل این سردردها شامل کاهش هورمون‌ها، کم‌خوابی، استرس و کم‌آبی بدن هستند. مصرف داروهای مسکن، کمپرس سرد و گرم و استراحت کافی از موثرترین روشهای درمان آن به شمار می‌روند.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به بررسی علل، انواع، روشهای درمانی و پیشگیری از سردرد های پس از زایمان پرداخته‌ایم.
در انتها، هر سوالی در این مورد دارید، در قسمت نظرات مطرح کنید. کارشناس سلامتی دکتردکتر، به آن پاسخ می‌دهد.
سردرد پس از زایمان چیست؟
با توجه به اصول راهنمای بارداری، شرایط بدن یک مادر پس از اتمام چند ماه بارداری تغییر می‌کند و به حالت قبل از بارداری بازمی‌گردد. این تغییرات ممکن است در 6 هفته بعد از زایمان باعث ایجاد سردرد بعد از بارداری شوند. از سوی دیگر، وضعیت جدیدی که با تولد نوزاد شکل می‌گیرد، می‌تواند شرایط روانی مادر را تحت تاثیر قرار دهد و موجب استرس و اضطرابی شود که در نهایت به صورت سردرد بروز می‌کند.
براساس مطالعه انجام شده در سال 2023 توسط موسسه پزشکی جان هاپکینز آمریکا،
تقریبا 70 درصد از زنان پس از زایمان، به نوعی سردرد را تجربه می‌کنند.
بنابراین، شرایط فیزیکی و روانی می‌تواند این نوع سردرد را ایجاد کنند. درواقع، می‌توان یکی از شایع‌ترین عوارض بارداری را سردرد پس از زایمان دانست. زایمان، چه به صورت طبیعی و چه به صورت سزارین این نوع دردها و عوارض ناشی از بارداری را به دنبال خواهد داشت.
سردردهای پس از زایمان طبیعی
زایمان طبیعی، معمولا با فشار فیزیکی بیشتری همراه است که می‌تواند به عضلات گردن، شانه‌ها و سر فشار وارد کند و باعث سردرد زایمان طبیعی شود. همچنین، کم‌آبی بدن و کم‌خوابی ناشی از مراقبت از نوزاد این نوع دردها را تشدید خواهد کرد.
سردردهای پس از زایمان سزارین
در زایمان سزارین، بیهوشی اپیدورال یا اسپاینال (بیهوشی از ناحیه کمر) و داروهای مسکن استفاده شده در طول عمل باعث سردرد میشوند. به‌ویژه، نشت مایع مغزی نخاعی در محل تزریق اپیدورال یکی از عوارض بارداری و از دلایل اصلی سردرد بعد از زایمان سزارین است. همچنین، استرس و اضطراب ناشی از عمل جراحی هم به سردرد منجر می‌شود.
علل شایع سردرد پس از زایمان
دلایل متنوعی برای سردردهای بعد از زایمان وجود دارد که از تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی تا عوارض جانبی داروها و مراقبت‌های پس از زایمان را شامل میشوند. در این بخش، به بررسی دقیق‌تر علت سردرد پس از زایمان پرداخته‌ایم:
کاهش سطح هورمون‌ها
در دوران بارداری، سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون به میزان قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند تا رشد جنین به‌خوبی انجام گیرد. اما پس از 6 هفته از زایمان، سطح این هورمون‌ها به حالت اولیه باز می‌گردد که این مورد به دلایل زیر می‌تواند سبب سردرد شود:
- ایجاد فشار در سر و احساس درد به دلیل تنگ شدن رگ‌های خونی ناشی از کاهش استروژن
- ایجاد التهاب در بافت‌های بدن به دلیل تغییرات هورمونی
- اختلال در تعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی همچون سروتونین ناشی از کاهش استروژن و در نتیجه بروز سردرد
اختلال در انتقال‌دهنده‌های عصبی اغلب باعث بروز میگرن می‌شود. چراکه سردردهای میگرنی نسبت به نوسانات هورمونی حساس‌تر هستند.
کم‌خوابی و خستگی مفرط
مراقبت‌های شبانه‌روزی از نوزاد و شیردهی باعث اختلال در الگوی خواب مادر می‌شود و در نتیجه خستگی مفرط ایجاد می‌کند. این خستگی با ایجاد تنش عضلانی، خود عاملی برای ایجاد سردرد است. از سویی دیگر، کم‌خوابی می‌تواند حساسیت به درد را افزایش دهد و در نتیجه، سردردها شدیدتر و طولانی‌تر تجربه میشوند.
کم‌آبی بدن
کم‌آبی بدن مادر در این روزها، منجر به کاهش حجم خون او خواهد شد. در نتیجه، اکسیژن‌رسانی به مغز با اختلال مواجه شده و فرد سردردهای شدیدی را تجربه خواهد کرد.
تزریق اپیدورال
اپیدورال ماده‌ای بی‌حس کننده است که هنگام زایمان در ستون فقرات تزریق می‌شود. اگر هنگام تزریق اپیدورال، مایع مغزی به دلیل سوراخ شدن غشای اطراف نخاع به بیرون نشت کند، سردرد و سفتی گردن را به دنبال خواهد داشت.
این سردرد، معمولا 5 روز پس از انجام بیهوشی ظاهر می‌شود و بهبودی آن تقریبا 2 هفته زمان می‌برد. گاهی، این اتفاق عوارض دیگری همچون اختلالات عصبی جدی، مننژیت باکتریایی، کمردرد مداوم و افسردگی پس از زایمان را به همراه دارد.
اضطراب و افسردگی پس از زایمان
تغییرات هورمونی این دوران، عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز را با اختلال مواجه می‌کنند. اضطراب و افسردگی پس از زایمان در نتیجه این تغییرات رخ می‌دهد که در نهایت به سردرد های پس از زایمان هم منجر میشوند.
فشار خون بالا
پره‌اکلامپسی یک عارضه بارداری است که با فشار خون بالا و وجود پروتئین در ادرار مشخص می‌شود. این بیماری که یکی از بیماری های شایع در دوران بارداری است، می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد و عوارضی مانند آسیب به کلیه‌ها، کبد و مغز را به همراه داشته باشد. یکی از علائم بارز پره‌اکلامپسی، سردرد شدیدی است که معمولا در پشت سر احساس می‌شود و با استراحت بهبود پیدا نمی‌کند.
شرایط قبل از بارداری
بارداری در سنین بالا یا دفعات زیاد، بیشتر از سایر موارد مادر را در معرض خطر سردرد پس از زایمان قرار می‌دهد. از سوی دیگر، نیمی از افرادی که قبل از بارداری دچار میگرن هستند، پس از بارداری سردردهای میگرنی را به میزان شدیدتری تجربه خواهند کرد. علائم معمولا در طول سه ماهه دوم و سوم بارداری بهبود می‌یابند تا پس از زایمان دوباره عود کنند.
داروها
سردرد می‌تواند از عوارض جانبی داروهایی باشد که به‌علت‌های مختلفی مثل فشارخون بالا مصرف میشوند. داروهایی همانند پروکاردیا و آلدومت می‌توانند باعث سردرد و علائم دیگری مانند سرگیجه شوند.
سکته مغزی
سکته مغزی پس از زایمان به دلیل افزایش احتمال لخته شدن خون رخ می‌دهد و با علائمی مانند تشنج، ضعف عضلانی و سردرد همراه خواهد بود.
انواع سردرد پس از زایمان
سردرد های بعد از زایمان در همه افراد به یک شکل ظاهر نمی‌شوند. به‌طور کلی دو نوع سردرد اولیه و ثانویه مادران را پس از زایمان تهدید می‌کند. سردردهای اولیه خیلی جدی نیستند، اما سردرد ثانویه به علت مشکلات جدی‌تری همچون ضربه به سر، آسیب گردن، عفونت مغزی، تومور مغزی، فشار خون بالا و آنوریسم به‌وجود می‌آید. از شایع‌ترین سردرد های بعد از زایمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردردهای تنشی؛ دردی خفیف تا متوسط همانند فشار دادن دو طرف سر
- سردردهای میگرنی؛ شدیدتر از دردهای تنشی و به صورت کوبنده و ضربان‌دار در یک طرف سر
- سردردهای خوشه‌ای؛ دردی سوزشی در یک طرف سر و پشت یک چشم و تجربه آن در یک زمان مشخصی از روز
- سردردهای شبانه؛ اغلب در افراد بالای 40 سال
- سردرد نخاعی؛ دردی مبهم و ضربان‌دار و شدت یافتن درد با ایستادن و نشستن
در میان این نوع سردردها، سردرد تنشی و میگرنی در خانه قابل درمان هستند و فقط در موارد اضطراری باید به پزشک مراجعه کرد.
روشهای درمان این نوع سردردها
برای درمان سردرد پس از زایمان سزارین یا طبیعی می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
- داروهای مسکن بدون نسخه؛ مصرف داروهایی مانند پاراستامول (استامینوفن) و ایبوپروفن برای کاهش سردردهای خفیف تا متوسط
- آب‌رسانی و تغذیه؛ نوشیدن مقدار کافی مایعات و رعایت رژیم غذایی متعادل برای جلوگیری از سردردهای ناشی از کمبود آب و قند خون پایین
- استراحت و خواب؛ کاهش شدت و تکرار سردردها با برخورداری از استراحت و خواب کافی
- مدیریت استرس؛ استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن یا یوگا
- کمپرس سرد یا گرم؛ کاهش درد با قرار دادن کمپرس سرد یا گرم روی پیشانی یا گردن
درمان این نوع سردرد بسته به علت و شدت آن می‌تواند متفاوت باشد.
روشهای درمان سردرد ناشی از بی‌حسی نخاعی
برای درمان این نوع سردردها، از روشهای درمانی ذکرشده در جدول زیر استفاده می‌شود:
| روش درمانی | نحوه اثرگذاری |
| کافئین | کاهش شدت سردرد به دلیل اثرگذاری بر عروق |
| پچ خون اپیدورال | بازگرداندن فشار طبیعی و کاهش درد با لخته شدن خون تزریقی خود بیمار به فضای اپیدورال |
| درمان دارویی | مصرف متیل‌گزانتین‌ها، آتروپین و نئواستیگمین |
استفاده از سوزن نخاعی با قطر کوچکتر و نوک مدادی توسط پزشک در ابتلا به این نوع سردردها می‌تواند نقش داشته باشد.
پیشگیری از سردردهای بعد از بارداری
به‌غیر از سردردهای ناشی از تغییرات هورمونی، سردردهایی که در اثر سبک زندگی ایجاد میشوند، قابل پیشگیری هستند. در ادامه، به مهم‌ترین روشهای کنترل این نوع دردها اشاره کرده‌ایم:
- تنظیم ساعات استراحت و خواب؛ فرصت دادن به بدن برای ترمیم و تجدید انرژی
- برخورداری از تغذیه مناسب؛ شامل سبزیجات برگ سبز، مغزها و دانه‌ها، ماهی‌های چرب، آووکادو، موز، تخم مرغ و نوشیدن آب کافی
- مدیریت استرس و اضطراب؛ به کمک روش‌هایی مانند یوگا، ورزش‌های سبک و ماساژ
همچنین، مراجعه منظم به پزشک برای بررسی مداوم شرایط بدن و انجام معاینات بالینی و آزمایش‌های مهم در این دوران لازم است.
چه زمانی باید برای درمان این مشکل به پزشک مراجعه کرد؟
سردرد پس از زایمان به‌خودی‌خود نگران‌کننده نیست. اما اگر سردردی که تجربه میکنید، با علائم هشداردهنده زیر همراه شد، حتما باید به پزشک مراجعه کنید. برخی شرایط همچون پره اکلامپسی را باید جدی بگیرید.
این حالت که پس از 48 ساعت بعد از زایمان رخ می‌دهد، گاهی نشانه‌ای از مشکلات جدی همچون لخته شدن خون در مغز است. بنابراین در صورت مواجه شدن با شرایط زیر حتما آن را جدی بگیرید:
- تاری دید و حساسیت زیاد به روشنایی
- سردرد شدید و غیرقابل تحمل
- احساس گیجی و کاهش هوشیاری
- تورم غیرطبیعی در صورت و اندام‌ها
- حالت تهوع و استفراغ
- احساس درد در ناحیه دنده‌ها
- تشنج
- تنگی نفس
این نوع سردردها نسبت به درمان‌های خانگی و حتی مصرف مسکن‌هایی همچون استامینوفن مقاوم هستند و بهبود پیدا نمی‌کنند.
مدیریت سردرد های پس از زایمان
تغییرات هورمونی، فیزیولوژیکی و روانی از شایع‌ترین عوامل ایجادکننده سردرد پس از زایمان هستند. این سردردها به شکل دردهای تنشی، میگرنی و خوشه‌ای ظاهر میشوند. برای مدیریت این نوع دردها، اغلب روش‌هایی همچون مصرف استامینوفن و پروفن، استراحت کافی، هیدراتاسیون، تغذیه سالم، کمپرس سرد یا گرم و تکنیک‌های آرام‌سازی موثر هستند.
در صورت شدت یافتن سردرد یا همراه شدن آن با تاری دید، تهوع و استفراغ، حتما باید به پزشک مراجعه کنید. با مراجعه به سایت دکتردکتر امکان دریافت نوبت آنلاین برای شما فراهم شده است. شما میتوانید بدون نیاز به مراجعه حضوری، نوبت خود را دریافت کرده و حتی مشکل خود را تلفنی با پزشک درمیان بگذارید.
منابع:
clevelandclinic.org
americanmigrainefoundation.org
