رتینوپاتی دیابتی چیست؟ آشنایی با علائم، علل و تشخیص بیماری

رتینوپاتی دیابتی چیست؟ آیا رتینوپاتی دیابتی درمان دارد؟ رتینوپاتی دیابتی (Diabetic retinopathy) یکی از مشکلات و عوارض جانبی ناشی از بیماری دیابت است که چشم‌ها را درگیر می‌کند. رگ‌های خونی بافت حساس به نور، در قسمت عقبی چشم یا شبکیه دچار آسیب می‌شوند و در نهایت این بیماری، فرد را درگیر می‌کند. رتینوپاتی دیابتی، علائم مختلفی مانند: تاری دید، نوسان دید، کور رنگی و از دست دادن بینایی دارد. اما برای درمان رتینوپاتی دیابتی، باید به پزشک متخصص مراجعه کرد؛ از این رو تا انتهای متن همراه ما باشید تا درباره عوارض و راه‌های درمانی این بیماری اطلاعاتی را در اختیارتان قرار دهیم.

آشنایی با رتینوپاتی دیابتی

در بیماری رتینوپاتی دیابتی شاهد آن هستیم که به مرور زمان، مقدار زیاد قند خون باعث مسدود کردن رگ‌های کوچک خونی خواهد شد؛ که کار تغذیه‌ بافت شبکیه را بر عهده دارند، در اثر مسدود شدن این رگ‌ها، خون کافی به چشم‌ها نخواهد رسید؛ در نتیجه چشم تلاش می‌کند تا رگ‌های خونی جدیدی را ایجاد کند. اما این رگ‌های خونی جدید به درستی رشد نمی‌کنند و می‌توانند به آسانی، خون درون خود را به بیرون نشت دهند.

هر چقدر فرد زمان بیش‌تری به دیابت مبتلا باشد و کم‌تر سطح قند خون خود را کنترل کند، احتمال بیش‌تری برای ابتلا به این عارضه‌ چشمی ‌دارد. در مراحل ابتدایی، بیماری علامت و نشانه‌ خاصی ندارد یا اینکه فرد با مشکلات خفیف در دید روبه‌رو خواهد شد. اما رتینوپاتی دیابتی به تدریج می‌تواند منجر به کوری شود.

علائم رتینوپاتی دیابتی چشم

در مراحل ابتدایی رتینوپاتی دیابتی این بیماری ممکن است بدون نشانه و علامت خاصی باشد. اما هر چه قدر شرایط بیماری وخیم‌تر شود، علائم رتینوپاتی دیابتی چشم در حالت‌های زیر رخ می‌دهد:

• وجود لکه‌ها و زنجیره‌های در حال حرکت در دید فرد (مَگَس‌پَران چشم یا مگسک (floaters) گونه‌ای سایه‌های مزاحم در دید چشمان)
• تاری دید
• نوسان دید
• کور رنگی
• فضاهای تیره و یا خالی در دید
• از دست دادن بینایی

رتینوپاتی دیابتی به طور معمول هر دو چشم را درگیر می‌کند.

علت ایجاد بیماری رتینوپاتی چشم چیست؟

علت اصلی ایجاد و پیشرفت بیماری رتینوپاتی دیابتی در درجه اول ناشی از اثرات مخرب بافتی در اثر قند خون بالا است. با افزایش قند خون در افراد دیابتی تغییر در عروق شبکیه رخ می‌دهد و نفوذپذیری غیر طبیعی و انسداد عروق رخ می‌دهد. مسیرهای بیوشیمیایی و تغییراتی که در عملکرد عصبی شبکیه چشم رخ می‌دهند، اهمیت دارند و باید در صورت بروز هریک از علائم بیماری رتینوپاتی چشم فاکتورها و عوامل مختلف را بررسی کرد.

اما در مراحل رگ زدایی بیماری رتینوپاتی چشم فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) و فاکتور رشد شبه انسولین 1 (IGF-1) اهمیت پیدا می‌کند و می‌توان علت اصلی بیماری را تشخیص داد.

انواع رتینوپاتی دیابتی

رتینوپاتی دیابتی به دو نوع مختلف تقسیم‌بندی می‌شود؛ انواع رتینوپاتی دیابتی به صورت تکثیری و غیر تکثیری رخ می‌دهند و به علت وجود رگ‌های خونی جدید غیر طبیعی بررسی خواهند شد. طبقه بندی که برای انواع این بیماری ها در نظر گرفته می‌شود، از نظر تحلیل و اثر بخشی میزان درمان انجام شده است.

رتینوپاتی دیابتی اولیه (Early diabetic retinopathy)

این نوع از بیماری رتینوپاتی دیابتی معمول‌تر بوده و رتینوپاتی دیابتی غیر تکثیری (nonproliferative diabetic retinopathy (NPDR)) هم خوانده می‌شود. در این نوع از بیماری رگ‌های خونی جدید گسترش و تکثیر پیدا نخواهند کرد. در رتینوپاتی غیر تکثیری، دیواره‌ رگ‌های خونی موجود در شبکیه ضعیف می‌شود. در این حالت برآمدگی‌های کوچکی در دیواره‌ رگ‌های خونی کوچک شبکیه (میکروآنوریسم (microaneurysms) ) ایجاد خواهد شد و گاهی اوقات مایعات و خون از این رگ‌ها به درون شبکیه نشت خواهند کرد.

علائم و پیامدهای رتینوپاتی دیابتی غیر تکثیری

رگ‌های بزرگ‌تر شبکیه در این نوع از بیماری، می‌توانند شروع به بزرگ‌تر شدن کند یا قطر غیر طبیعی پیدا کنند. هر چه‌قدر رگ‌های خونی بیش‌تری مسدود شوند، رتینوپاتی دیابتی غیر تکثیری از حالت خفیف به حالت وخیم و شدید تبدیل خواهد شد. رشته‌های عصبی موجود در شبکیه هم ممکن است شروع به بزرگ‌تر شدن کنند. برخی اوقات بخش مرکزی شبکیه موسوم به ماکولا یا لکه‌ زرد (macula)، شروع به رشد کردن و ورم می‌کند (تورم لکه زرد شبکیه (macular edema)). این شرایط نیازمند رسیدگی‌های پزشکی و درمان است.

رتینوپاتی دیابتی پیشرفته (Advanced diabetic retinopathy)

رتینوپاتی دیابتی می‌تواند منجر به نوع شدید و وخیم بیماری شود که به آن رتینوپاتی دیابتی تکثیری (proliferative diabetic retinopathy) گفته می‌شود. در این شرایط، رگ‌های خونی آسیب دیده به صورت کامل مسدود می‌شوند و همین انسداد باعث ایجاد رگ خونی غیرطبیعی جدیدی در شبکیه خواهد شد. این رگ‌های خونی جدید، نشتی داشته و مواد درون خود را به درون بافت شفاف و ژله مانند زجاجیه (vitreous) تراوش خواهند کرد.

به تدریج بافت‌های آسیب دیده توسط رگ‌های خونی جدید تحریک شده و حتی گاهی امکان جدا شدن شبکیه از قسمت پشتی چشم وجود خواهد داشت. اگر رگ‌های جدید با رگ‌های طبیعی چشم تقابل پیدا کنند، فشار کره‌ چشمی ‌به وجود خواهد آمد. فشار درون چشم به رشته‌های عصبی که تصاویر را از چشم به مغز می‌برند، فشار وارد کرده و در نهایت باعث آب سیاه یا گلوکوم (glaucoma) خواهد شد.

روش‌های تشخیص رتینوپاتی دیابتی

رتینوپاتی دیابتی را به خوبی با معاینه‌ جامع اپتومتری چشم می‌توان تشخیص داد. در آزمایش تشخیص رتینوپاتی دیابتی، قطره‌هایی در چشم ریخته می‌شود که باعث گشاد شدن مردمک خواهند شد، هنگامی ‌که مردمک گشاد شود، پزشک بهتر و دقیق‌تر می‌تواند داخل چشم را بررسی کند. این قطره‌ها گاهی باعث تاری دید خواهند شد، اما زمانی که چشم‌ها شسته شوند، اثرات آن از بین خواهند رفت.

چشم پزشک در طول معاینه برای تشخیص رتینوپاتی دیابتی به دنبال مشکلات مختلفی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• رگ‌های خونی غیر طبیعی
• تورم بافت شبکیه و یا نشت خون و مواد چرب از آن
• رشد رگ‌های خونی جدید و بافت آسیب دیده
• خونریزی زجاجیه
• عصب بینایی غیر طبیعی

علاوه بر این پزشک بررسی‌های مختلفی انجام می‌دهد که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:

• دید شما را آزمایش خواهد کرد.
• برای بررسی احتمال وجود عارضه‌ آب سیاه، فشار چشم را اندازه خواهد گرفت.
• به دنبال شواهد وجود احتمالی آب مروارید (cataracts) بررسی‌های بیشتری انجام می‌دهد.

هریک از این بررسی‌ها می‌توانند به پزشک در تشخیص به موقع و صحیح کمک کرده تا راه‌های درمانی مناسبی را تجویز کند.

آیا راهی برای درمان رتینوپاتی دیابتی وجود دارد؟

اگر فرد به بیماری رتینوپاتی غیرتکثیری مبتلا باشد، به احتمال زیاد، به درمان فوری نیاز ندارد. اما چشم پزشک به دقت چشم‌ها را معاینه خواهد کرد تا متوجه بیماری‌های چشم شود که چه زمانی باید درمان را آغاز کند.

از طرفی هم فرد بیمار برای کنترل بهتر دیابت خود باید به صورت مرتب با پزشک متخصص غدد در ارتباط باشد. اگر دیابت به خوبی کنترل شود و سطح قند خون همیشه تنظیم شده باشد، روند بیماری رتینوپاتی دیابتی غیرتکثیری هم، کند خواهد شد. همچنین اگر فرد به رتینوپاتی دیابتی پیشرفته یا ورم لکه زرد مبتلا باشد، باید هرچه سریع‌تر تحت درمان‌های جراحی قرار گیرد. به طور کلی بر حسب اینکه شبکیه با چه مشکل به خصوصی درگیر شده راه‌های درمانی مختلفی در نظر گرفته شده است که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند.

لیزر فتوکوآگولاسیون فوکال (Photocoagulation)

این روش درمانی مانع از نشت خون و مایعات به درون چشم شده یا فرایند آن را کند خواهد کرد. در طی انجام این عمل به کمک لیزر اجازه‌ نشت مایعات از رگ‌های خونی غیر طبیعی داده نمی‌شود. این عمل در مطب پزشک و در طی یک جلسه انجام خواهد شد. اگر به دلیل ورم لکه‌ زرد پیش از جراحی، دچار تاری دید هستید، این جراحی نمی‌تواند بینایی شما را به حالت نرمال اولیه بازگرداند، اما در عین حال احتمال زیادی وجود دارد که بتواند مانع از وخامت وضعیت ورم زرد شود.

لیزر شبکیه‌ای پی آر پی (Panretinal photocoagulation)

زجاجیه ‌برداری یا ویترکتومی‌ (Vitrectomy)

در عمل زجاجیه برداری، برش کوچکی در چشم ایجاد می‌شود تا بتوان خون جمع شده در مرکز چشم و آسیب بافتی شبکیه را خارج کرد. این عمل باید در مرکز چشم پزشکی و در اتاق عمل تحت بیهوشی موضعی یا عمومی ‌انجام شود.

تزریق دارو به درون چشم

داروهای تجویز شده برای درمان بیماری رتینوپاتی دیابتی از دسته‌ مهارکننده‌های فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) هستند. این داروها با بلاک کردن سیگنال‌هایی رشد رگ‌های جدید، مانع از رشد رگ‌های غیر طبیعی خواهند شد. اما پزشک این روش درمانی را به تنهایی یا به همراه لیزر شبکیه‌ای پی آر پی تجویز خواهد کرد.

به طور معمول جراحی، روند پیشرفت بیماری رتینوپاتی دیابتی را کند می‌کند یا اینکه آن را متوقف خواهد کرد. اما باید توجه داشته باشید که جراحی درمان قطعی بیماری نیست. زیرا دیابت یک بیماری مادام‌العمر است و در آینده هم امکان آسیب شبکیه و تحت تاثیر قرار گرفتن بینایی وجود خواهد داشت. حتی بعد از انجام درمان‌های مختلف برای بیماری رتینوپاتی دیابتی، فرد باید به صورت مرتب معاینات چشمی ‌انجام دهد. اگر درباره تخصص پزشک چشم سوالی برای شما ایجاد شده است، می‌توانید مطلب تخصص چشم چیست؟ مجله دکتردکتر را مطالعه کنید.

به گفته nei.nih،

در مراحل اولیه رتینوپاتی دیابتی، چشم پزشک وضعیت چشم‌های شما را بررسی می‌کند. برخی از افراد مبتلا به رتینوپاتی دیابتی ممکن است هر 2 تا 4 ماه یکبار به معاینه جامع چشم نیاز داشته باشند. اما در مراحل بعدی، مهم است که درمان را سریع شروع کنند، به خصوص اگر تغییراتی در بینایی خود احساس می‌کنید.

اگر رتینوپاتی دیابتی درمان نشود چه عوارضی به همراه دارد؟

بیماری رتینوپاتی دیابتی با رشد غیر طبیعی رگ‌های خونی در شبکیه‌ چشم همراه است، این بیماری، منجر به بروز مشکلاتی در دید شخص خواهد شد. در ادامه انواع رتینوپاتی دیابتی را بررسی خواهیم کرد.

خونریزی زجاجیه (Vitreous hemorrhage)

رگ‌های خونی جدید ممکن است درون مایع شفاف و ژله مانندی که مرکز چشم را پر کرده، خونریزی کنند. اگر مقدار خونریزی کم باشد، فرد در دید خود تنها چند لکه‌ تاریک موسوم به مَگَس‌پَران چشم را مشاهده خواهد کرد. اما در مواردی که بیماری وخیم‌تر باشد، خون می‌تواند به صورت کامل زجاجیه را پر کرده و مانع از دید کامل شود.

خونریزی زجاجیه به خودی خود باعث از دست رفتن دید به صورت کامل نخواهد شد. خون بعد از چند هفته یا ماه از چشم خارج خواهد شد. اگر شبکیه آسیب ندیده باشد، دید فرد دوباره به حالت طبیعی خود بازخواهد گشت.

جدا شدگی شبکیه (Retinal detachment)

رگ‌های خونی غیر طبیعی ناشی از بیماری رتینوپاتی دیابتی باعث تحریک بافت‌های آسیب دیده شده و در نهایت همین مسئله باعث می‌شود که شبکیه از قسمت پشتی چشم به عقب‌تر رانده شود. در این حالت فرد لکه‌ها یا فلش‌های نوری را در دید خود ممکن است ببیند و در موارد شدیدتر حتی امکان از دست رفتن بینایی وجود دارد.

آب سیاه (Glaucoma)

رگ‌های خونی جدید ممکن است در قسمت جلویی چشم رشد کرده باشند و در این قسمت با رگ‌های سالم‌ چشم تقابل پیدا کنند، این مسئله باعث افزایش فشار چشم و در نهایت بیماری آب سیاه خواهد شد. این فشار می‌تواند به رشته‌های عصبی که تصاویر را از چشم به مغز می‌برند هم آسیب وارد کند.

به طور کلی رتینوپاتی دیابتی، آب سیاه یا هر دوی این‌ها، می‌توانند به تدریج منجر به از دست رفتن کامل بینایی فرد شوند.

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به رتینوپاتی دیابتی هستند؟

افرادی که به دیابت‌های نوع یک و دو مبتلا هستند و کنترل کمتری روی قند خون خود دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری رتینوپاتی دیابتی خواهند بود. اگر قند خون کنترل شود و افراد در مراحل اولیه رتینوپاتی دیابتی باشند، به احتمال زیاد می‌توان از روند بیماری پیشگیری کرد.

از طرفی هم افرادی که بیماری‌های کلیه دارند، ممکن است که در معرض خطر این بیماری باشند. علاوه بر این، افراد مبتلا به دیابت نوع یک در سن پایین با سطوح تری‌گلیسیرید بالاتر یا وریدهای قطورتر شبکیه چشم  هم می‌توانند مستعد بیماری رتینوپاتی دیابتی باشند.

چطور از چشمانمان در برابر رتینوپاتی دیابتی محافظت کنیم؟

همیشه شرایط پیشگیری یا جلوگیری از رتینوپاتی دیابتی وجود ندارد. اما در برخی از مواقع می‌توان با معاینه‌ سالیانه‌ چشم‌ها، کنترل قند خون، فشار خون و بررسی دقیق مشکلات دید در مراحل ابتدایی از بروز مشکلات وخیم‌تر همچون از دست رفتن بینایی جلوگیری کرد. توجه کنید که ابتلا به بیماری دیابت به از دست دادن بینایی منجر نخواهد شد. در حقیقت اگر دیابت به خوبی کنترل شود، از بروز بسیاری از مشکلات و عوارض مربوط به این بیماری هم جلوگیری خواهد شد. در صورتی که به دیابت مبتلا هستید، با انجام برخی از کارها، شانس ابتلای شما به رتینوپاتی دیابتی کاهش پیدا می‌کند.

کنترل دیابت

افراد مبتلا به دیابت باید رژیم غذایی سالم داشته باشند و فعالیت‌های ورزشی را به جزئی جدا ناپذیر از برنامه‌ روزانه‌‌ خود تبدیل کنند. بهتر است هر هفته، چیزی در حدود ۱۵۰ دقیقه از وقت خود را به ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی اختصاص دهند. فرد مبتلا به دیابت باید طبق دستور روزانه داروهای خود یا انسولین مورد نیاز را دریافت کند.

بررسی دقیق سطح قند خون

در طول روز چندین بار فرد دیابتی باید میزان قند خون خود را اندازه‌گیری کرده و مقدار آن را یادداشت کند‌. اگر فرد بیمار یا تحت اضطراب شدید است، باید با دقت بیش‌تری میزان قند خون را اندازه گیری کند.‌ فرد باید از پزشک خود در مورد تعداد دفعاتی که نیاز به بررسی میزان قند است، سوال کند.

انجام آزمایش هموگلوبین گیلکوزیلات

در آزمایش هموگلوبین A۱C میانگین سطح گلوکز خون در طول دو یا سه ماه اندازه‌گیری می‌‌شود. در بسیاری از افراد میزان نرمال این تست باید زیر ۷ درصد باشد.

کنترل میزان فشار خون و کلسترول

 خوردن غذاهای سالم، ورزش کردن منظم و از دست دادن وزن اضافه بسیار به کنترل میزان فشارخون و کلسترول خون کمک خواهد کرد. برای کنترل این آیتم‌ها گاهی درمان دارویی نیاز است.

توجه کامل به تغییرات ایجاد شده در بینایی

فرد در صورت مشاهده و احساس بروز هرگونه تغییر در دید خود مانند: احساس تاری چشم، دیدن لکه در میدان دید یا دیدن لکه در چشم باید به چشم ‌پزشک مراجعه کند‌.

همچنین تلاش برای ترک سیگار و عدم مصرف باقی محصولات تنباکویی، خطر ابتلای افراد به سایر عوارض دیابت همچون رتینوپاتی دیابتی را به شدت کاهش خواهد داد.

لزوم چکاپ مستمر بیماران دیابتی برای تشخیص به موقع رتینوپاتی دیابتی

افرادی که بیماری دیابت نوع یک و دو را دارند، باید تحت نظر پزشک باشند تا بتوانند از بروز بیماری‌های وابسته به دیابت جلوگیری کنند. با انجام چکاپ‌های مستمر می‌توان روند بیماری‌های مختلف را بررسی کرد و در صورت احتمال بروز رتینوپاتی دیابتی چشم، به موقع با پزشک مشورت داشت. دقت داشته باشید که با چکاپ‌های مستمر می‌توان از کوری و آسیب به شبکیه چشم جلوگیری کرد.

با درمان سریع مانع از گسترش عوارض رتینوپاتی شوید

خطر از دست دادن احتمالی بینایی چشم باعث ایجاد ترس و اضطراب شدید در فرد مبتلا به رتینوپاتی دیابتی خواهد شد؛ در نتیجه بهتر است که به دکتر چشم مراجعه کرد. هر فرد مبتلا به دیابت باید علائم رتینوپاتی دیابتی چشم را جدی بگیرد تا بیماری به سرعت پیشرفت نکند. تاری دید، کور رنگی، نوسان دید و از دست دادن بینایی از جمله علائم این بیماری هستند که با تشخیص به موقع می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد. از این رو درمان رتینوپاتی دیابتی باید توسط متخصص چشم انجام شود تا بیماری در سریع‌ترین زمان بهبود پیدا کند.

در این راستا سامانه نوبت دهی آنلاین دکتردکتر در کنار شما است تا بتوانید از متخصص‌های چشم در کوتاه‌ترین زمان نوبت دریافت کنید. با استفاده از دارو یا روش‌های جراحی بیماری قابل کنترل است و اگر بیمار به رتینوپاتی و نوروپاتی دیابتی مبتلا باشد، لازم است که سالیانه مورد معاینه‌ چشمی ‌قرار گیرد.

ما در این متن سعی کرده‌ایم که اطلاعاتی درباره بیماری رتینوپاتی به شما ارائه کنیم؛ اما اگر سوال یا ابهامی‌ در خصوص درمان رتینوپاتی دیابتی دارید که در این متن به آن اشاره نشده، می‌توانید در انتهای مقاله و در قالب کامنت با ما در ارتباط باشید.

منبع

mayoclinic

سوالات متداول رتینوپاتی دیابتی