موارد مصرف ویتامین B6؛ همراه با بررسی کاربرد‌ها، منابع غذایی و عوارض مصرف زیاد

ویتامین b6 یا پیریدوکسین، یکی از ویتامین‌های گروه B است که در آب حل می‌شود. یعنی بدن این ویتامین را ذخیره نمی‌کند و افراد باید روزانه مقدار کافی از این ویتامین را از منابع غذایی یا مکمل‌های دارویی دریافت کنند. مصرف ویتامین b6 برای تقویت سیستم ایمنی بدن، بهبود خلق‌و‌خو، کمک به بهبود عملکرد مغز و احتمال کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS) موثر است. 

این ویتامین در منابع غذایی مانند غلات، حبوبات و تخم‌مرغ وجود دارد. در صورت کمبود ویتامین b6، فرد در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی، بیماری آلزایمر و دیابت قرار می‌گیرد. همچنین حالت تهوع صبحگاهی، درد‌های قاعدگی شدید و افسردگی، از عوارض دیگر کمبود این ویتامین به شمار می‌روند. دوز دریافتی مناسب ویتامین b6، بر اساس سن، جنسیت و شرایط خاص جسمانی تعیین می‌شود. 

برای توضیح کامل‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی موارد مصرف ویتامین b6، کاربرد‌ها و خواص مهم آن اختصاص می‌دهیم.

اگر سوالی داشتید، در بخش نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.

 ویتامین b6 چیست؟

ویتامین B6 یکی از هشت ویتامین گروه B و از ویتامین های مورد نیاز بدن است. عملکرد مناسب سلول‌ها، تولید سلول‌های خونی و سالم نگه‌داشتن آنها، از مهم‌ترین خواص ویتامین b6 به شمار می‌روند. همچنین، این ویتامین در بیش از ۱۰۰ واکنش آنزیمی، از جمله متابولیسم پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها نقش دارد.

موارد مصرف ویتامین ب۶ چیست؟

موارد مصرف ویتامین ب۶ یا پیریدوکسین، عبارتند از:

• موثر در کنترل علائم سندرم پیش از قاعدگی
• کنترل علائم افسردگی و سایر اختلالات خلقی
• احتمال بهبود علائم بیماری سندروم تونل کارپال
• پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی
• جلوگیری از کم‌خونی هیپوکرومیک میکروسیتیک
• کمک به تنظیم قند خون در بیماران مبتلا به دیابت 
• کنترل سلامت اعصاب و جلوگیری از نوروپاتی محیطی
• احتمال درمان تهوع و استفراغ در دوران بارداری

در ادامه، نکات مهم را در خصوص موارد فوق توضیح خواهیم داد. 

بهبود عملکرد مغز

ویتامین B6، در تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی (پیام رسان‌های شیمیایی مهم در مغز) نقش مهمی برعهده دارد. تولید مناسب و تنظیم عملکرد این پیام‌رسان‌ها برای بهبود عملکرد مغز ضروری است. این ویتامین، همچنین به تنظیم مصرف انرژی در مغز نیز کمک می‌کند. بعضی از تحقیقات معتبر، نشان می‌دهند که کمبود ویتامین B6 ممکن است با زوال شناختی و زوال عقل مرتبط باشد.

موثر در کنترل علائم سندرم پیش از قاعدگی

ویتامین ب۶، نقش مهمی در تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین بر عهده دارد. سروتونین و دوپامین در تنظیم خلق‌وخو و حفظ شادابی انسان دخیل‌اند. از این رو، مصرف این ویتامین ب۶ می‌تواند در جهت کاهش علائم روانی سندرم پیش از قاعدگی موثر باشد. برای مثال، جلوگیری از تحریک‌پذیری، افسردگی، درد پستان‌ها از این دست هستند. دوز مصرف ویتامین ب۶ برای کنترل این علائم بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در روز است. با این حال، پیش از مصرف حتماً با پزشک خود در این خصوص مشورت کنید. 

کنترل علائم افسردگی و سایر اختلالات خلقی

هنگام تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند نوراپی‌نفرین و گابا، ویتامین ب۶ به عنوان کوآنزیم فعالیت دارد. کوآنزیم نوعی مولکول است که به آنزیم‌ها کمک می‌کند تا وظایف خود را کامل کنند. ویتامین ب۶ و بیشتر ویتامین‌های گروه ب، بعد از ورود به بدن، تبدیل به کوآنزیم می‌شوند. از طرفی دیگر، تولید نوراپی‌نفرین و گابا استرس را کاهش داده و برای بدن ضروری است. از این رو، گه‌گاه متخصصین برای برخی بیماران این ویتامین را به منظور درمان کمکی برای اختلال افسردگی و سایر اختلال‌های خلقی تجویز می‌کنند. 

احتمال بهبود علائم بیماری سندروم تونل کارپال

سندروم تونل کارپال، نوعی بیماری عصبی شایع است که موجب بی‌حسی و گزگز شدن دست، ساعد و مچ دست می‌شود. مطالعات اولیه مدعی‌اند که مصرف مکمل‌های ویتامین ب۶، برای کاهش التهاب و بهبود عملکرد عصبی در این بیماران می‌تواند موثر باشد. با این حال، این موضوع هنوز به طور کامل به اثبات نرسیده است. 

احتمال پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی

تحقیقات نشان می‌دهند که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، در افرادی که سطح ویتامین B6 آنها پایین است، دو برابر بیشتر از سایر افراد است. از این رو، مصرف ویتامین ب ۶ همراه ویتامین ب۱۲ و فولیک اسید، احتمالاً در کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی موثر باشد. همچنین، ویتامین B6 ممکن است از گرفتگی عروق جلوگیری کرده و خطر بیماری قلبی را به حداقل برساند. اما تاکنون شواهد قطعی برای اثبات این موضوع وجود ندارد.

احتمال کمک به پیشگیری از ابتلا به سرطان

مصرف ویتامین B6 احتمالاً در کاهش خطر ابتلا چند نوع خاص سرطان موثر باشد. با اینکه دلایل این فرضیه نامشخص است، اما محققان گمان می‌کنند که این ویتامین به دلیل توانایی در مبارزه با التهاب می‌تواند در این خصوص نیز موثر باشد.

جلوگیری از کم‌خونی هیپوکرومیک میکروسیتیک

مصرف ویتامین ب۶ برای تجزیه هموگلوبین خون ضروری است. زیرا کمبود آن به بروز نوع خاصی از کم‌خونی به نام هیپوکرومیک میکروسیتیک می‌شود. در این نوع کم‌خونی، گلبول‌های قرمز خون بسیار کوچک و کمرنگ هستند. در نتیجه، مصرف ویتامین ب۶ می تواند در بهبود این نوع کم‌خونی موثر باشد. 

کمک به تنظیم قند خون در بیماران مبتلا به دیابت

مطالعات مدعی‌اند که مصرف ویتامین ب۶ با کاهش عوارض بیماری دیابت مرتبط است. همچنین، می‌تواند در تنظیم سوخت‌وساز گلوکز و کنترل قند خون موثر باشد. با این حال، شواهد قطعی برای اثبات این موضوع وجود ندارد. 

کنترل سلامت اعصاب و جلوگیری از نوروپاتی محیطی

مصرف ویتامین ب۶ برای حفظ سلامت اعصاب و بهبود عملکرد سلول‌های عصبی ضروری است. زیرا کمبود آن به بروز علایم نوروپاتی منجر می‌شود. نوروپاتی محیطی، زمان بروز می‌کند که اعصاب یا سلول‌های عصبی به درستی کار نکنند و حتی دچار تخریب شوند. شواهد نشان می‌دهند که دوز مناسبی از ویتامین ب۶، می‌تواند برای کنترل علایم این مشکل کارساز باشد. 

درمان تهوع و استفراغ در دوران بارداری

مطالعات نشان داده‌اند که مصرف ۱۰ تا ۲۵ میلی‌گرم پیریدوکسین در هر ۸ ساعت، برای کاهش حالت تهوع در دوران بارداری موثر است. با این حال، پزشک متخصص دوز مناسب را بر اساس وضعیت جسمانی و میزان نیاز مادر باردار تعیین می‌کند.

سایر فواید مصرف ویتامین ب۶

این ویتامین، در بهبود موارد زیر نیز بسیار موثر است:

• عملکرد سیستم ایمنی
• رشد مغز در دوران بارداری و نوزادی
• تولید انتقال دهنده های عصبی (مانند سروتونین و دوپامین)
• تولید هموگلوبین (مسئول حمل اکسیژن در بدن)
• محافظت از بدن در برابر آلودگی هوا
• احتمال درمان علائم مرتبط با آرتریت روماتوئید
• کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه
• کاهش سطوح بالای هموسیستئین در خون (نوعی اسید آمینه مضر برای قلب و عروق)

برای دریافت تمام فواید این ویتامین، افراد باید هر روز دوز مناسبی از آن را از منابع غذایی یا مکمل‌های دارویی دریافت کنند.

بررسی نیاز روزانه بدن به مصرف ویتامین b6

میزان نیاز روزانه بدن به این ویتامین در گروه‌های سنی مختلف متفاوت است. با این حال،

بر اساس مقاله‌ای منتشرشده در وبسایت موسسه ملی سلامت و پزشکی آمریکا (NIH)،

دریافت روزانه ۱.۳ میلی‌گرم ویتامین ب۶، برای افراد بزرگسال کافیست.

در جدول زیر، میزان نیاز روزانه بدن به مصرف ویتامین b6 را بر اساس سن، جنسیت و موقعیت‌های خاص جسمانی آورده‌ایم:

نکته! جدول فوق به منظور افزایش اطلاعات عمومی بوده و به منزله تجویز پزشکی نیست. از این رو، پیش از آغاز به مصرف ویتامین b6، حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.

بهترین زمان مصرف ویتامین b6 چه زمانی است؟

بهترین زمان مصرف ویتامین b6، صبح‌ یا ظهر همراه با وعده غذایی است. مصرف این ویتامین همراه با غذا، موجب می‌شود که سطح قند خون متعادل باشد و فرد در طول روز انرژی لازم را داشته باشد. با این حال، ممکن است نحوه مصرف ویتامین b6 و همچنین دوز مصرف ویتامین b6، در افراد مختلف تفاوت داشته باشد. برای مثال، در صورتی که پزشک این ویتامین را در دوز بالا تجویز کند، بهتر است فرد آن را در دو وعده صبح و عصر مصرف کند. همچنین، دوز مصرف ویتامین b6 در بارداری بیشتر از حالت عادی است و مادران باردار باید به این نکته توجه داشته باشند.

در صورت فراموشی یک دوز از مصرف ویتامین b6 چه کنیم؟

در صورت فراموشی مصرف یک دوز از ویتامین ب۶، اگر به زمان دوز بعدی بیشتر از ۱۲ ساعت باقی‌ مانده باشد، می‌توانید دوز فراموش‌شده را مصرف کنید. در غیراین‌صورت، دوز مصرفی خود را افزایش ندهید.

بررسی عوارض مصرف ویتامین b6

منابع مدعی‌اند که تاکنون هیچ مدرکی مبنی بر اثبات عوارض مصرف قرص ویتامین b6 وجود ندارد. با این حال، شواهد نشان می‌دهند که مصرف بین 1 تا 6 گرم پیریدوکسین خوراکی در روز به مدت 12 تا 40 ماه، ممکن است با نوروپاتی حسی شدید و پیشرونده مرتبط باشد. نوروپاتی پیش‌رونده نیز می‌تواند به از دست دادن کنترل حرکات بدن منجر شود. سایر عوارض را بررسی می‌کنیم:

• آسیب عصبی
• حالت تهوع و استفراغ
• حساسیت به نور
• قهوه‌ای شدن پوست
• سردرد
• خواب‌آلودگی و بی‌خوابی
• بروز مشکلات گوارشی (مانند دل‌پیچه و سوء‌هاضمه)
• احتمال افزایش فشار خون
• خطر باریک شدن عروق خونی بعد از دریافت استنت کرونری (نوعی دستگاه خون‌رسان)
• تداخل‌ دارویی در صورت مصرف همزمان با بعضی داروها (مانند فنی‌توئین و آمیودارون)

نکته! برای جلوگیری از عوارض فوق، مصرف مکمل‌های ویتامین ب۶ بر اساس دوز تجویزی پزشک ضروری است.

ویتامین b6 در کدام منابع غذایی وجود دارد؟

در حالت کلی، ویتامین ب۶ در بیشتر غذاها وجود داشته و مصرف آنها برای تامین نیاز روزانه کافیست. این منابع غذایی عبارتند از:

• جگر گاو
• گوشت چرخ‌كرده
• سینه مرغ بریان‌شده
• گوشت بوقلمون
• ماهی تن زرد‌باله
• ماهی سالمون
• غلات صبحانه
• توفو
• برنج
• سیب‌زمینی
• بلغور
• آجیل
• نخود
• پیاز
• اسفناج
• هندوانه
• موز
• کشمش
• سس مارینارا

اگر علی‌رغم مصرف این غذاها، همچنان دچار کمبود ویتامین ب۶ هستید، به پزشک مراجعه کنید.

علائم و نشانه‌های کمبود ویتامین B6

کمبود این ویتامین در بدن، معمولاً با علائم زیر بروز می‌کند:

• نوروپاتی محیطی (همراه با گزگز، بی‌حسی و درد در دست‌ها و پاها)
• کم‌خونی
• تشنج
• افسردگی
• گیجی
• ضعیف شدن سیستم ایمنی
• درماتیت سبورئیک (نادر)
• التهاب زبان یا گلوسیت (نادر)
• التهاب و ترک لب (کیلویز)

در صورت مواجهه با علائم فوق، حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.

کمبود ویتامین ب۶ به چه دلایلی بروز می‌کند؟

کمبود این ویتامین چندان رایج نیست و به‌ندرت اتفاق می‌افتد. با این حال، افرادی که شرایط زیر را دارند، معمولاً دچار کمبود ویتامین ب۶ هستند:

• جذب روده‌ای ضعیف
• مصرف داروهای هورمونی (مانند داروهای دارای استروژن و کورتیکواستروئید)
• مصرف داروهای ضد تشنج
• ابتلا به کم‌کاری تیروئید
• ابتلا به دیابت
• مصرف زیاد و طولانی‌مدت الکل

نکته! مصرف غذاهای غنی از ویتامین ب۶ و مکمل‌های دارویی برای این افراد ضروری است.

کدام دسته از افراد بیشتر در معرض کمبود ویتامین b6 قرار دارند؟

برخی از افراد، به دلیل شرایط خاص جسمانی یا روانی، بیشتر در معرض کمبود پیریدوکسین قرار دارند. برای مثال:

• افرادی که الکل زیادی مصرف می‌کنند؛
• افرادی که اضافه وزن بالایی دارند؛
• زنانی که باردار یا شیرده هستند؛
• افرادی که به بیماری دیابت مبتلا هستند؛
• افرادی که بیماری‌های کلیوی مبتلا هستند؛
• افرادی که به بیماری‌های التهابی مبتلا هستند؛
• افرادی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند.

نکته! کمبود این ویتامین در افراد فوق، با مصرف مکمل‌ها و منابع غذایی معمولاً رفع می‌شود.

روش های تشخیص کمبود ویتامین ب۶

پزشکان متخصص می‌توانند با انجام روش‌های زیر، کمبود ویتامین ب6 را تشخیص دهند:

• بررسی علائم ظاهری؛ شامل بررسی تمام علائم مربوط به کمبود ویتامین ب۶
• سوابق پزشکی و سبک تغذیه؛ مانند سابقه ابتلا به بیماري‌های خاص یا سبک تغذیه متفاوت
• تجویز آزمایش خون؛ برای بررسی کلی سطح ویتامین‌های گروه ب

برای تشخیص کمبود این ویتامین، می‌توانید به پزشک عمومی و پزشک متخصص تغذیه مراجعه کنید.

برای بررسی مقادیر ویتامین b6 به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

انتخاب پزشک برای بررسی مقادیر بیوتین یا ویتامین b6، به علائم هر فرد بستگی دارد. با این حال، افراد می‌توانند به متخصصین زیر مراجعه کنند:

• پزشک عمومی
• متخصص داخلی
• متخصص تغذیه

برای دریافت نوبت حضوری و آنلاین از متخصصین فوق، به پلتفرم آنلاین نوبت‌دهی دکتردکتر مراجعه کنید.

منابع:

webmd.com

mayoclinic.org

سوالات متداول مصرف ویتامین b6