زایمان چیست؟ آشنایی با مراحل زایمان، مشکلات و مراقبت‌ها

بعد از باردارشدن و گذشت دوره‌ای ۹ماهه، نوبت به زایمان و تولد نوزاد می‌رسد. گاهی‌اوقات هم امکان زایمان زودتر از موعد، وجود دارد.

بخشی از پاسخ به سوال مهم زایمان چیست، مربوط به شروع مراحل زایمان است؛ دوره زمانی که انقباضات رحم و تغییرات در دهانه آن شروع می‌شود.

بعد از آن نوزاد متولد و جفت بچه به دنبال آن خارج می‌شود. روش‌های مختلفی برای زایمان وجود دارد. بسیاری از افراد از راه واژن و طی زایمان طبیعی، بچه را به‌دنیا می‌آورند.

برخی هم زایمان طبیعی همراه با کمک داروها و شرایط ویژه برای خروج بچه از واژن را تجربه می‌کنند. دسته‌ای از زنان هم با روش سزارین، بچه را از شکم و نه از واژن به‌دنیا می‌آورند.

در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، درباره چیستی وضع حمل، بیشتر می‌خوانید. درباره شروع درد زایمان، مراقبت‌های دوران بارداری، عوارض بارداری و رسیدگی‌های بعد از آن هم برایتان خواهیم گفت.

مطالعه این مقاله به ۶ دقیقه زمان نیاز دارد.

هر سوال یا ابهامی در این رابطه داشته باشید، می‌توانید در بخش نظرات همین پست مطرح کنید تا پزشک به آن پاسخ دهد.

زایمان چیست؟

زایمان مجموعه‌ای از انقباضات مداوم و پیشرونده رحم است که به گشاد و نازک‌شدن دهانه رحم کمک می‌کند. این روند به جنین اجازه می‌دهد از طریق کانال زایمان حرکت کند. زایمان معمولاً دو هفته قبل یا بعد از تاریخی تخمینی شروع می‌شود.

محرک دقیق شروع زایمان ناشناخته است و کسی نمی‌تواند تاریخ دقیقی برایش اعلام کند. البته اگر از روش سزارین یعنی جراحی پایین شکم برای خارج‌کردن بچه از آن ناحیه استفاده شود، تاریخ مشخص خواهد بود.

انواع زایمان

انتخاب نوع زایمان به تصمیم شخصی هر فرد وابسته است. بااین‌حال، گاهی‌اوقات به‌رغم اینکه برخی مایل به تجربه زایمان طبیعی هستند، امکان چنین اقدامی برایشان وجود ندارد. دلیل هم وضعیت قرارگیری بچه یا شرایط جسمانی مادر است.

زایمان طبیعی

زایمان واژینال یا زایمان طبیعی رایج‌ترین نوع زایمان است و برای بیشتر زنان بی‌خطر و در نهایت امنیت پیش می‌رود.

زایمان طبیعی یکی از روش‌های زایمان است که در آن با حداقل مداخله پزشکی و استفاده از تکنیک‌های طبیعی مانند تمرینات تنفسی، روش‌های آرام‌سازی و حمایت‌های روانی، فرآیند زایمان مدیریت می‌شود. این روش با هدف کاهش استفاده از داروهای ضد درد و مداخلات پزشکی انجام می‌گیرد و بر توانایی‌های طبیعی بدن مادر برای زایمان تأکید دارد.

این روش هم دارای انواعی به‌شرح زیر است:

زایمان اسپینال یا زایمان بی حسی

در این روش، با تزریق داروی بی‌حسی در ناحیه نخاعی، درد زایمان کم می‌شود. نکته جذاب این روش زایمان چیست و چه امتیازی دارد؟ در این روش، فرد هوشیار است، اما درد شدیدش با بی‌حسی موضعی تسکین پیدا می‌کند.

زایمان اپیدورال

روش اپیدورال هم با بی‌حسی موضعی در ناحیه نخاعی همراه است، اما با بی‌حسی اسپینال تفاوت‌هایی دارد. در اپیدورال از دوز داروی بیشتری برای بیهوشی استفاده می‌شود و امکان تزریق مجدد دارو در طول زایمان وجود دارد.

زایمان طبیعی در آب

برای کاهش انقباضات و درد در ناحیه لگن و کمر، امکان زایمان در آب هم وجود دارد. زن با قرارگرفتن در وان آب، آرام‌تر می‌شود و با فشار کمتری می‌تواند بچه را وضع حمل کند.

زایمان بریچ

گاهی‌اوقات، وضعیت قرارگیری بچه در شکم مادر نامطلوب است و جنین در وضعیت سفالیک قرار ندارد. در واقع، به‌جای اینکه امکان خروجش با سر از واژن وجود داشته باشد، پاها و باسنش در نزدیکی دهانه رحم قرار می‌گیرند. چنین موقعیتی، خروج را سخت می‌کند.

اگر وضعیت بریچ رخ بدهد، گاهی نیاز به انجام سزارین است. در برخی موارد هم فرصتی برای هیچ اقدامی نیست و بچه با فشار و سختی با پا یا از سمت باسن به‌دنیا می‌آید. گاهی‌اوقات، امکان چرخاندن بچه در شکم مادر وجود دارد تا در زمان وضع حمل طبیعی، راحت خارج شود.

سزارین

همیشه به‌طور قطعی نمی‌توان گفت که بهترین گزینه برای زایمان چیست و باید چه روشی استفاده شود. ممکن است زایمان واژینال امکان‌پذیر نباشد. در این صورت، نیاز به انجام عمل و زایمان سزارین وجود دارد. معمولاً در یکی از شرایط زیر، امکان نیاز به سزارین پیش می‌آید:

• بچه از سمت پا و باسن در دهانه واژن قرار گرفته است.
• مادر مشکلی جسمانی یا بیماری خاصی دارد که امکان زایمان طبیعی برایش نیست.
• نوزاد خیلی بزرگ است و نمی‌تواند به‌آسانی از لگن عبور کند.
• زایمان چندقلو در پیش است.

با در نظرگرفتن ترجیحات شخصی مادر و وضعیتی که بچه و او دارند، درباره انتخاب روش زایمان تصمیم‌گیری نهایی صورت می‌گیرد.

زایمان طبیعی یا سزارین

در بیشتر موارد، زایمان طبیعی بی‌خطرتر از زایمان سزارین است، اما این بدان معنا نیست که سزارین خطرناک است. سزارین هم روش معمول و مطلوبی است و  بسته به شرایط، حتی می‌تواند تجربه بهتر و ایمن‌تری برای والدین و نوزاد به‌همراه بیاورد.

زایمان زودرس

در تعریف این اصطلاح باید گفت هر زایمانی که قبل از ۳۷ هفته کامل بارداری رخ بدهد زایمان زودرس است. چنین اتفاقی می‌تواند خطرناک باشد یا عوارضی در کودک به‌جای بگذارد. نوزاد نارس نوزادی است که خیلی زود یا حدود سه هفته قبل از موعد تولد به‌دنیا می‌آید.

بارداری کامل  حدود ۴۰ هفته طول می‌کشد. بسیاری از اندام‌های نوزاد نارس مانند مغز، ریه‌ها و کبد در هفته‌های پایانی بارداری در حال رشد و تکامل هستند. بنابراین، وقوع تولد زودتر از موعد با عوارض احتمالی مطلوبی همراه نیست.

امکان وقوع آمبولی زایمان هم در چنین موقعیتی وجود دارد. یعنی زمانی که به علت نقص در انعقاد خون یا نبود اکسیژن کافی خونریزی شدید رخ می‌دهد.

زایمان با بی حسی

گفتنی است زایمان با بی حسی، به زایمانی اشاره دارد که پزشک متخصص، ماده بی‌حسی را به بدن مادر تزریق می‌کند تا در طول زایمان، درد نداشته باشد. بعد از انجام بی‌حسی، مادر قسمت‌ کمر به پایین خود را احساس نمی‌کند. بی‌حسی هم در عمل زایمان طبیعی و هم در سزارین استفاده می‌شود؛ با‌این‌حال، روش‌ها و انواع مختلفی دارد.

علائم زایمان

در حالی که هر زن زایمان متفاوتی را تجربه می‌کند، برخی از علائم رایج شامل این موارد هستند:

• مقدار کمی مخاط که با خون مخلوط شده و از واژن خارج می‌شود.
• انقباضات اسپاسم عضلانی رحم که در فواصل کمتر از ۱۰ دقیقه رخ می‌دهند و ممکن است نشان‌دهنده شروع زایمان باشند.
• پارگی کیسه آب هم از علائم زایمان است. اگر ترشح مایع آمنیوتیک یا نشت از واژن رخ بدهد، باید فوراً به بیمارستان مراجعه شود.

اگر در مورد شروع زایمان آگاهی کافی وجود نداشته باشد، یا فرد نداند که زمان مناسب چه‌موقع است، نیاز به مراجعه به پزشک ایجاد می‌شود.

مراحل زایمان

زایمان فرایندی با سه مرحله است. باید دقت کنید که تجربه این فرایند برای افراد مختلف شبیه به هم نیست. مدت زمان مورد نیاز برای هر مرحله در افراد متفاوت خواهد بود.

اگر القای زایمان مورد نیاز نباشد، بیشتر زنان نوزاد خود را ظرف ۱۰ ساعت پس از بستری‌شدن در بیمارستان به دنیا می‌آورند. زایمان معمولاً برای بارداری‌ نخست طولانی‌تر از دفعات دیگر است.

مرحله اول؛ شروع درد زایمان و گرفتگی

فاز نهفته با انقباضات قوی مشخص می‌شود که معمولاً در فواصل ۵ تا ۲۰دقیقه ای رخ می‌دهد و فاز فعال با گشادشدن دهانه رحم از ۴ تا ۱۰ سانتی‌متر مشخص می‌شود. در بیشتر موارد، فاز فعال کوتاه‌تر از فاز نهفته است.

مرحله دوم؛ بازشدن دهانه رحم

این مرحله زمانی شروع می‌شود که دهانه رحم به طور کامل باز می‌شود و با زایمان کودک به پایان می‌رسد. مرحله دوم معمولاً کوتاهتر از مرحله اول است و ممکن است بین ۳۰ دقیقه تا ۳ ساعت در اولین بارداری طول بکشد.

مرحله سوم؛ بعد از زایمان چه اتفاقی می‌افتد؟

پس از زایمان، مرحله آخر فرامی‌رسد. این مرحله شامل عبور جفت زایمان(عضوی که کودک را در داخل رحم تغذیه می‌کند) از رحم و از طریق واژن است. زایمان جفت ممکن است تا ۳۰ دقیقه طول بکشد.

در عمل سزارین هم پزشک با بی‌حسی موضعی یا بیهوش‌کردن کامل زن، روی پوست شکم او ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر برش ایجاد می‌کند و با ایجاد برشی در رحم، نوزاد را بیرون می‌آورند. در نهایت هم متخصص جفت زایمان را از شکم بیرون می‌آورد.

درد زایمان

درد در حین زایمان به دلیل انقباضات ماهیچه‌های رحم و فشار بر دهانه آن ایجاد می‌شود. این درد می‌تواند به صورت گرفتگی شدید در شکم، کشاله ران و کمر و همچنین احساس درد تجربه شود. برخی از زنان درد در پهلو یا ران خود نیز تجربه می‌کنند. شدت و شکل درد در مراحل مختلف زایمان با یکدیگر متفاوت است.

القای زایمان

القای زایمان به استفاده از داروها یا روش‌های دیگر برای القا یا ایجاد شرایط زایمان گفته می‌شود. القا معمولاً زمانی استفاده می‌شود که مشکلی در بارداری، سلامت مادر یا جنین را به خطر بیندازد یا زمانی که موعد زایمان به پایان رسیده باشد.

مراقبت‌های پیش از زایمان

نخستین گام در مراقبت های پیش از زایمان، رعایت مراجعه به دکتر زنان در نوبت‌های تعیین‌شده است. پزشک متخصص برنامه‌ای برای ویزیت زنان باردار طراحی می‌کند و آن‌ها باید در موعدهای مشخص، برای ارزیابی وضعیت خود و بچه در مطب حاضر شوند.

برنامه مراقبت های پیش از زایمان برای افراد سالم در بازه سنی ۱۸ تا ۳۵ سال به‌شرح زیر است:

• هر ۴ یا ۶ هفته برای ۳۲ هفته اول
• هر ۲ یا ۳ هفته برای هفته های ۳۲ تا ۳۷
• هر هفته از هفته سی و هفتم تا زمان زایمان

اگر بارداری پرخطر باشد، ممکن است پزشک تعداد دفعات ویزیت را بیشتر کند.

آمادگی برای زایمان

اگر بدانید که نکات مهم در آمادگی برای زایمان چیست و چطور باید برای این فرایند قوی و متمرکز شوید، همه‌چیز خوب و بی‌دغدغه پیش خواهد رفت. نکات زیر در آمادگی برای این فرایند ضروری‌اند:

• شرکت در کلاس‌های آموزشی موجود یا مطالعه از مراجع توصیه‌شده از سوی پزشک
• انجام تمرینات آرامش‌بخشی مانند تمرین‌های یوگا و تمرکز روی تنفس آرام
• تلاش برای شناسایی شیوه‌های تنظیم موقعیت مناسب بدن وضع حمل
• تحرک‌داشتن و پرهیز از لختی برای حفظ سلامت و چابکی بدن
• آماده‌سازی وسایل نوزاد و مادر برای زایمان

هرچقدر که آگاهی و آمادگی برای زایمان بیشتر باشد، آسودگی خاطر بیشتری هم به‌وجود خواهد آمد.

یکی از توصیه‌های سرویس سلامت ملی انگلستان (NHS)،

آماده‌کردن برنامه‌ای مدون درباره ابعاد مختلف بارداری پیش از شروع آن و یا در هفته‌های ابتدایی است. در این برنامه باید از نوع تغذیه تا نوع زایمان و مسائل مربوط به آن تعیین و قید شود.

وسایل مورد نیاز برای زایمان

برای چیدن وسایل ساک نوزاد از گزینه‌های زیر استفاده می‌شود:

• پستانک
• شیشه شیر
• پتو و پوشک
• دستمال مرطوب
• پوشک زایمان
• لباس نوزاد
• قنداق و آغوشی
• کرم سوختگی مخصوص پوشک

با تهیه ساکی تکمیل و آماده، دغدغه و نگرانی‌های پنهان در پس ذهن از بین می‌روند.

 مراقبت‌های بعد از زایمان

وقتی مشخص شود که مراقبت‌های بعد از زایمان چیست و چه باید کرد، مدیریت اوضاع ساده‌تر می‌شود:

• مراقبت از نوک پستان در زمان شیردهی
• تنظیم وضعیت خواب مادر و بچه
• تلاش برای پرهیز از ایجاد یبوست بعد از زایمان
• ملاقات با پزشک برای چکاپ
• رعایت بهداشت و شست‌وشوی دست‌ها
• پرهیز از بلندکردن اجسام سنگین
• کم‌کردن دفعات پایین/بالارفتن از پله‌ها

بعد از زایمان باید نظارتی عمیق بر وضعیت سلامت توسط دکتر چکاپ بارداری وجود داشته باشد تا مشکل و چالشی جدید رخ ندهد.

انتخاب روش زایمان

با در نظرگرفتن موارد زیر، امکان انتخاب روش زایمان مقدور می‌شود:

• وضعیت جسمانی مادر و ظرفیت‌های بدنی‌اش برای زایمان طبیعی یا سزارین
• موقعیت بچه در شکم و وضعیت سلامتی او
• ابتلای مادر به برخی بیماری‌های خاص
• ترجیحات شخصی و توانایی تحمل درد

انتخاب روش با مشورت پزشک به نتیجه مطلوب نهایی خواهد رسید.

عوارض زایمان

اگر بخواهیم بگوییم که عوارض زایمان چیست و وقوع چه احتمالاتی در طول این روند وجود دارد، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• پارگی پرینه واژن زن و بافت‌های اطراف آن.
• عفونت در پی پارگی زودهنگام کیسه آب.
• ضربان قلب غیر طبیعی نوزاد.
• خونریزی بیش از حد واژن.
• لگن درد بعد از زایمان.
• درد کمر بعد از زایمان.
• دندان درد بعد از زایمان به‌خاطر تغییرات هورمونی.

وقوع عوارضی مانند زایمان تروماتیک هم از عوارض بارداری و وضع حمل است. منظور از آن، احساس درماندگی، افسردگی بعد از زایمان و تجربه وحشتی است که به‌واسطه پشت‌سرگذاشتن این رویداد ایجاد می‌شود.

معمولا با رعایت نکات حفظ سلامت و مراقبت‌های قبل از بارداری، زایمان به‌راحتی انجام می‌شود و عارضه‌ای رخ نمی‌دهد. یادتان باشد که بدن درد بعد از زایمان در اثر انقباضاتی که رخ می‌دهد، طبیعی است.

یکی از عوارض بلند مدت زایمان ممکن است گشاد شدن واژن باشد. اگر این مشکل را دارید مقاله تنگ کردن واژن را از دست ندهید.

نقش همسر در زایمان چیست؟

همسران آموزش‌دیده در حین زایمان، حداقل در مرحله فعال، با قرارگرفتن در کنار همسر می‌توانند به شکل‌گیری مزایای زیر کمک کنند:

• حمایت روحی و عاطفی
• ایجاد آرامش و اعتماد به نفس
• برقراری تماس فیزیکی از طریق گرفتن دست و ماساژ و تشویق مادر

نقش همراه و همسر در رسیدگی به مادر در فرایند زایمان بسیار مهم است و می‌تواند آرامش خاطر زیادی به‌همراه بیاورد.

چه زمان بعد از زایمان باید با پزشک تماس گرفت؟

اگر خونریزی شدید و مداوم باشد و پد زایمان در عرض پر از خون شود یا لخته‌های خونی از واژن دفع شوند، باید به پزشک مراجعه کنید. وجود چنین علائمی، می‌تواند نشان دهد که برخی از بافت‌های حاملگی، بعد از مراحل زایمان هنوز در داخل رحم‌اند و شاید نیاز به برداشتن آن‌ها وجود داشته باشد. وقوع تب زایمان یا نشانه‌های عفونت هم نیاز به پیگیری دارند.

با انتخاب روش زایما،ن می‌توانید وارد فرایندی شوید که سراسر تجربه است. اگر از مراقبت های دوران بارداری باخبر باشید، به‌راحتی آن را پشت سر خواهید گذاشت. فارغ از اینکه روش زایمان طبیعی را انتخاب می‌کنید یا سزارین، با آگاهی می‌توانید حاملگی مطلوبی را پشت‌سر بگذارید.

حال که متوجه شدید زایمان چیست، می‌توانید در صورت نیاز به هرگونه مشاوره با دکتر زنان، از سامانه دکتردکتر استفاده کنید.

منابع:

nichd.nih.gov

hopkinsmedicine.org