علل، علائم، راه تشخیص و درمان سرطان مری

سرطان مری چیست و چگونه درمان می‌شود؟ در این نقشه راه به سرطان مری که یکی از سرطان‌های دستگاه گوارش است می‌پردازیم و در انتها به تمام سوالات شما درباره‌ این بیماری پاسخ خواهیم داد.

مری چگونه کار می‌کند؟

برای درک بهتر سرطان مری باید در ابتدا بدانیم که این اندام چه ساختاری دارد و چگونه کار می‌کند. مری مجرایی توخالی و ماهیچه‌ای است که حلق را به معده متصل می‌کند. این اندام دستگاه گوارش در قسمت  پشت نای و در جلوی ستون مهره ها قرار دارد. برای همین به عکسی که در زیر است توجه کنید.

غذا و مایعات بلعیده شده وارد مجرای مری  خواهند شد تا از این طریق به معده برسند. در بزرگسالان این اندام بین 25 تا 33 سانتی‌متر طول دارد، عرض این اندام در کم‌‌قطرترین نقطه به 2 سانتی‌متر می‌رسد. 

در قسمت بالایی مری حلقه‌ی ماهیچه‌ای مخصوصی به نام اسفنگتر فوقانی مری  قرار دارد که در هنگام رسیدن غذا و مایعات باز شده و اجازه می‌دهد که این مواد وارد شوند. 

در قسمت پایینی مری و محل اتصال مری به معده  اسفنگتر تحتانی مری قرار دارد، این دریچه ورود مواد غذایی و مایعات را از مری به معده کنترل می‌کند. در بین وعده‌های غذایی این دریچه بسته شده و اسید معده و سایر آنزیم‌های گوارشی را از مری دور نگه می‌دارد.

دیواره‌ی مری از لایه‌های مختلفی تشکیل شده است. شناخت این لایه‌ها به درک بهتر سرطان مری و چگونگی گسترش آن کمک می‌کند. به  عکس زیر برای شناخت بهتر این عضو بدن توجه کنید.

لایه مخاطی

این لایه سطح داخلی مری را پوشانده و سه بخش دارد:

• اپیتلیوم  داخلی‌ترین لایه مری بوده و به صورت طبیعی از سلول‌های نازک و صاف سنگفرشی  تشکیل شده است. بیش‌تر سرطان‌های مری از این قسمت آغاز می‌شوند.
• لامیناپروپریا  از لایه‌ی نازکی بافت پیوندی در زیر اپیتلیوم تشکیل شده است.
• عضله مخاطی از لایه نازکی بافت ماهیچه‌ای زیر لامیناپروپریا تشکیل شده است.

لایه‌ی زیر مخاطی

لایه‌ای از جنس بافت پیوندی درست زیر لایه مخاطی قرار داشته و از رگ‌های خونی و رشته‌های عصبی تشکیل شده است. در برخی نقاط مری این لایه شامل غده‌هایی است که موکوس ترشح می‌کنند.

لایه ماهیچه‌ای

لایه‌ای ضخیم از جنس ماهیچه در زیر لایه‌ی زیرمخاطی قرار دارد. این لایه به شکلی خاص و هماهنگ منقبض و منبسط شده و اجازه می‌دهد تا غذا در طول مری حرکت کرده و به معده برسد.

لایه بافت همبند پوششی

این لایه خارجی‌ترین لایه تشکیل‌دهنده‌ی مری بوده و از بافت پیوندی تشکیل شده است. 

سرطان مری چیست؟

اگر  تکثیر سلول‌های بدن بی‌وقفه ادامه داشته باشد، سرطان آغاز می‌شود. تقریباً در همه‌ی نقاط بدن امکان سرطانی شدن سلول‌ها وجود دارد، و گاهی می‌تواند به بافت‌های مجاور هم انتشار پیدا کند.

سرطان مری (esophagus cancer) از لایه مخاطی که همان لایه‌ پوشاننده‌ سطح داخلی مری است آغاز می‌شود و سپس در لایه‌های زیرین مانند لایه زیر مخاطی و ماهیچه‌ای تکثیر می‌شود.

انواع سرطان مری

اگر سلول‌های غیر طبیعی در بافت مری به صورت خارج از کنترل رشد کنند، سرطان مری (Esophageal cancer) ایجاد می‌شود. این سلول‌ها کم‌کم تشکیل تومورهای سرطانی خواهند داد. دو نوع سرطان مری وجود دارد:

کارسینوم سلول‌های سنگفرشی (Squamous cell carcinoma) – این نوع از سرطان مری از سلول‌هایی موسوم به سلول‌های بافت سنگفرشی آغاز می‌شوند، این بافت قسمت داخلی مری را پوشنده است. این نوع از سرطان مری قسمت بالایی و میانی مری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. 

آدنو کارسینوم (Adenocarcinoma) – این نوع از سرطان در بافت‌هایی که برای راحت‌تر کردن عمل بلع موکوس تولید می‌کنند، ایجاد می‌شود. این نوع از سرطان معمولاً قسمت‌های پایینی مری را درگیر می‌کند. 

در حالی که درصد افراد مبتلا به کارسینوم سلول‌های سنگفرشی در آمریکا در حال کاهش است، تعداد بیش‌تری از افراد به سرطان مری از نوع آدنوکارسینوم مبتلا می‌شوند. 

سرطان مری تا چه حد شایع است؟

سرطان مری چندان سرطان شایعی نیست ولی با این همه جز ده سرطان شایع در جهان است. در آمریکا از هر صد هزار نفر ۴.۲ نفر طبق آمارهای جدید به سرطان مری مبتلا می‌شوند. در سال ۲۰۱۸ چیزی در حدود ۱۷۲۹۰ به این بیماری مبتلا شده‌اند از این میان به صورت تقریبی آمار مرگ چیزی در حدود ۱۵۸۵۰ نفر تخمین زده شده است.

نتایج یک تحقیق 5 ساله نشان می‌دهد که در فاصله‌ی سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴ چیزی در حدود ۱۹.۲ درصد جمعیت به این نوع از سرطان مبتلا شده‌اند.

چه عواملی باعث ایجاد سرطان مری خواهد شد؟

عامل اصلی بیماری سرطان مری مشخص نیست، اما چندین عامل وجود دارند که احتمال ابتلا به سرطان مری را افزایش خواهند داد. این عوامل عبارتند از:

• سن بالا: احتمال ابتلا به سرطان مری در افراد بالای ۶۰ سال بیش‌تر از افراد ۶۰ سال و جوان‌تر است.
• جنس مذکر: مردان سه برابر بیش‌تر از زنان به سرطان مری مبتلا می‌شوند.

• نژاد: سرطان مری از نوع کارسینوم سلول‌های سنگفرشی در افراد آفریقایی – آمریکایی و افراد آسیایی بیش‌تر دیده می‌شود در حالی که آدنو کارسینوم بیش‌تر افراد سفیدپوست را درگیر می‌کند.
• مصرف تنباکو: این مورد شامل مصرف انواع مواد دخانی خواهد شد.
• مصرف الکل: مصرف بی‌رویه و زیاد الکل خطر ابتلا به سرطان مری را افزایش خواهد داد.
• مری بارت و ریفلاکس شدید اسید معده: بر اثر ریفلاکس شدید و مزمن اسید معده سلول‌های قسمت پایینی مری تغییر شکل داده و بیماری مری بارت (Barrett’s esophagus) را ایجاد خواهد کرد. حتی اگر فرد به این بیماری مبتلا نباشد هم افرادی که طولانی مدت دارای سوزش سر دل هستند هم در معرض ابتلا به سرطان مری قرار دارند.
• ویروس پاپیلوم انسانی یا اچ‌پی‌وی (Human papilloma virus (HPV)): در مناطقی از جهان مانند آسیا و جنوب آفریقا که خطر ابتلای افراد به سرطان مری بالا است، عفونت با ویروس پاپیلوم انسانی شانس ابتلا به سرطان مری از نوع کارسینوم سلول‌های سنگفرشی را افزایش خواهد داد. ویروس پاپیلوم انسانی ویروس معمول و شایعی است که باعث تغییر بافتی در رشته‌های صوتی، دهان، دست‌ها، پاها و اندام‌های جنسی خواهد شد.
• باقی بیماری‌ها و مشکلات: مشکلات و بیماری‌های دیگری هم هستند که با سرطان مری مرتبط هستند.

یکی از این بیماری‌ها آشالازی (achalasia) است که یک بیماری غیرمعمول مری است که در آن عمل بلع با دشواری رو به رو خواهد بود‌. یکی دیگر از این بیماری‌ها تیلوسیس (tylosis) است که در آن پوست در کف دست و کف پا ضخیم می‌شود.

• در معرض مواد شیمیایی قرار گرفتن در محیط کار: افرادی که در خشکشویی‌ها به مدت زیادی با حلال‌های شیمیایی سرکار دارند، بیش‌تر در معرض ابتلا به سرطان مری قرار دارند.
• سابقه ابتلا به سرطان: افرادی که پیش‌تر در ناحیه گردن و سر به سرطان مبتلا بودند، بیش‌تر در معرض ابتلا به سرطان مری هستند.

علائم سرطان مری چیست؟

سرطان مری ممکن است در مراحل ابتدایی هیچ نشانه‌ی خاصی نداشته باشد. اولین نشانه و علامتی که فرد متوجه آن خواهد شد، بلع دشوار است.

هر چه قدر تومور بیش‌تر رشد کند، قسمت ابتدایی مری را تنگ‌تر کرده و باعث خواهد شد تا بلع دشوار و دردناک شود. باقی علایم و نشانه‌های سرطان مری عبارتند از:

• درد در گلو و کمر، پشت استخوان‌های دنده، یا بین شانه
• استفراغ و یا عطسه‌ی خونی
• سوزش سر دل
• خش شدن صدا یا سرفه‌ی مزمن
• کاهش وزن ناگهانی

سرطان مری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک از بیمار در مورد سابقه‌ی پزشکی که شامل علائم کنونی هم خواهد بود، سوال‌هایی خواهد پرسید. بعد از یک معاینه‌ی پزشکی پزشک ممکن است چند آزمایش پزشکی تجویز کند که به تشخیص سرطان مری کمک خواهد کرد. 

آزمایش‌های لازم برای تشخیص سرطان مری

بلع باریم

در آزمایش بلع باریم (Barium swallow) به بیمار محلولی حاوی باریم خورانده می‌شود، باریم به علت خاصیت خود باعث می‌شود که مری در تصاویر رادیولوژی واضح‌تر دیده شود.

ازوفاگوسکوپی

با انجام روش تشخیصی ازوفاگوسکوپی (Esophagoscopy) پزشک قادر خواهد بود که با استفاده از یک لوله‌ی نازک که به سر آن چراغ و دوربین متصل شده و آندوسکوپ نام دارد قسمت داخلی مری را مشاهده کند. این لوله به منظور بررسی داخل مری از دهان داخل شده و بعد از گذشتن از گلو به داخل مری خواهد رسید.

در طی این فرایند بیمار بیهوش خواهد شد. از این روش برای رفع گرفتگی و انسداد مری هم استفاده می‌شود. برای رفع انسداد مری یک بالن توسط آندوسکوپ به داخل بدن فرستاده خواهد شد. از این روش که برای مشاهده‌ی قسمت بالایی معده استفاده می‌شود آندوسکوپی فوقانی گفته می‌شود.

نمونه‌برداری

در طول ازوفاگوسکوپی دکتر ممکن است مقدار کمی از بافت مری را هم خارج کند، بافت خارج شده به دقت زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا سلول‌های سرطانی احتمالی شناسایی شوند.

سونوگرافی آندوسکوپی مری

 در این روش از امواج صوتی برای تولید تصاویر درون بدن استفاده خواهد شد.

سی‌تی اسکن

برای ارزیابی وسعت انتشار تومور سرطانی در سینه‌ی فرد بیمار این روش تشخیصی انجام می‌شود.

سرطان مری چگونه طبقه‌بندی می‌شود؟

بیش‌تر سرطان‌ها سطح بندی می‌شوند، بر این اساس برنامه‌ریزی برای درمان بیماری آسان‌تر خواهد شد. سطح سرطان به مکان و عمق تومور و درگیر کردن سایر قسمت‌ها مانند گره‌های لنفی، سایر بافت‌ها و اندام‌ها بستگی دارد.

علاوه بر سطح‌بندی سرطان، تومورها هم ممکن است درجه بندی شوند. برای درجه بندی تومورها به ظاهر تومور و میزان شباهتش به سلول‌های طبیعی بدن دقت می‌شود.

درجه بندی تومور به پزشک نشان می‌دهد که سرعت رشد تومور چه قدر بوده است. تومورهایی با ظاهر طبیعی که آهسته‌تر رشد می‌کنند تومورهای درجه پایین خوانده می‌شوند. تومورهایی با ظاهری غیر طبیعی که به سرعت تقسیم می‌شوند تومورهای درجه بالا خوانده می‌شوند. احتمال انتشار تومورهایی با درجه بالاتر بیش‌تر از سایر تومورها است.

کنترل و درمان بیماری سرطان مری

بر اساس اینکه سرطان مری در چه سطحی قرار دارد و درجه‌ی تومور چه قدر است، روش‌های درمان سرطان مری هم متفاوت خواهند بود. درمان‌هایی که برای سرطان مری استفاده می‌شود شامل:

جراحی برای درمان بیماری سرطان مری

 روش جراحی معمول‌ترین روش درمانی برای سرطان مری است. در جراحی بخشی از مری و یا قسمت زیادی از آن به همراه قسمتی از بافت‌های اطراف برداشته می‌شود. این روش درمانی ازوفاگکتومی (esophagectomy) خوانده می‌شود.

اگر مری برداشته شود، ممکن است جراح مکان معده را تغییر داده و آن را بالاتر از حالت عادی خود قرار دهد، یا اینکه ممکن است از بخشی از روده به عنوان عملکرد نگهدارنده استفاده شود. همچنین امکان دارد قسمتی از گره‌های لنفی برداشته شده و زیر میکروسکوپ به دقت بررسی شوند.

جراحی در بیمارانی که تومورهای سرطانی آن‌ها انتشار نداشته است، ممکن است بهبود دهنده باشد. ولی متاسفانه تنها ۲۵ درصد از افراد مبتلا به سرطان مری در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شوند. بنابراین جراحی بیش‌تر نقش تسکین دهنده‌ی علایم و نشانه‌ها را دارد.

جراحی برای از بین بردن سرطان می‌تواند به تنهایی یا در ترکیب با سایر روش‌های درمان استفاده شود. عملیات مورد استفاده برای درمان سرطان مری عبارت‌اند از:

• جراحی برای حذف تومورهای بسیار کوچک: اگر سرطان شما بسیار کوچک بوده و در لایه‌های سطحی سلول‌های مری محدود شده و گسترش نیافته باشد، جراح توصیه به حذف سرطان و حاشیه بافت سالم که آن را احاطه کرده است، می‌کند. جراحی را می‌توان با استفاده از آندوسکوپ انجام داد.
•  جراحی برای از بین بردن یک قسمت از مری: در طی این عمل، جراح بخشی از مری را که حاوی تومور است همراه با بخشی از قسمت فوقانی شکم و گره‌های لنفاوی مجاور از بین می‌برد. مری باقی مانده مجدداً به معده شما متصل می‌شود. معمولاً این کار با کشیدن معده به سمت مری انجام می‌شود. جراحی برای از بین بردن مری می‌تواند به روش باز با استفاده از برش‌های بزرگ یا با ابزارهای جراحی خاص (لاپاروسکوپی) انجام شود. چگونگی عمل جراحی بستگی به وضعیت فردی و رویکرد خاص جراحان به مدیریت آن دارد.
• جراحی برای از بین بردن بخشی از مری و قسمت فوقانی معده (esophagogastrectomy): در طی ایزوفوگرافیترکتومی، جراح بخشی از مری، گره‌های لنفاوی مجاور و قسمتی از معده را از بین می‌برد. سپس باقی مانده از معده کشیده می‌شود و دوباره به مری متصل می‌شود. در صورت لزوم، بخشی از کولون برای کمک به پیوستن به دو مورد استفاده می‌شود.

انجام عمل جراحی نیازمند بستری شدن در بیمارستان است، به تازگی برخی از پزشکان از روش‌های کم‌تر تهاجمی استفاده می‌کنند.

پرتو درمانی برای درمان سرطان مری

در این روش درمانی با استفاده از پرتو یا مواد رادیواکتیو بیماری درمان خواهد شد. در این روش با تابش پرتوها سلول‌های بافت تومور از بین خواهند رفت. از این روش درمانی به تنهایی پیش از جراحی برای کوچک‌تر کردن تومورها و بعد از جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی مانده استفاده می‌کنند.

در طول پرتودرمانی برای باز نگه داشتن مری از یک لوله کوچک فلزی تحت عنوان استنت  استفاده خواهد شد به این روش intraluminal intubation گفته می‌شود. 

شیمی درمانی برای درمان سرطان مری

در این روش درمانی از دارو برای کشتن یا توقف رشد سلول‌های سرطانی استفاده خواهد شد. برخی از داروهای شیمی درمانی به صورت قرص بوده و برخی دیگر مستقیماً وارد جریان خون خواهند شد. برای سرطان مری معمولا قبل از جراحی برای کوچک‌تر کردن تومورها از شیمی درمانی استفاده می‌شود.

شیمی درمانی برای کنترل کردن علایم بیماری، کوچک‌تر کردن تومورها و به صورتی ترکیبی با پرتودرمانی می‌تواند به کار گرفته شود. 

اندوسکوپی زیر مخاطی (ED) یا اندوسکوپی موکوسی (EMR)

از این روش‌های درمانی برای درمان تومورهای کوچکی که در مراحل اولیه هستند استفاده می‌شود. در این روش می‌توان به راحتی تومور را برداشت بدون اینکه نیازی به خارج کردن کامل بخشی از مری باشد. 

اندوسکوپی لیزرتراپی

از این روش درمانی برای درمان تومورهایی که در مراحل پیشرفته‌تر هستند، استفاده می‌شود.  این تومورها غالباً باعث مسدود شدن راه مری خواهند شد. در واقع در این روش درمانی با کمک لیزر راه مری باز شده و بیمار فرصت خواهد داشت تا بلع غذا را راحت‌تر انجام دهد. 

فوتودینامیک تراپی (PDT)

در این روش درمانی از داروهای فوتواکتیو (photoactive drugs) – داروهایی که در نورهای غیرحرارتی فعال می‌شوند – استفاده می‌شود. این داروها به کمک سلول‌های سرطانی جذب شده و در نتیجه آن‌ها را از بین می‌برند. این روش درمانی برای کم کردن شدت علایم بیماری مانند بلع دشوار مواد غذایی استفاده می‌شود. 

افراد مبتلا به سرطان مری ممکن است در طرح‌های کارآزمایی بالینی شرکت کنند. این طرح‌ها برنامه‌هایی تحقیقی هستند که در آن بیماران برای ارزیابی روش‌های دارویی جدید، داروهای جدید یا وسایل جدید مورد بررسی قرار می‌گیرند.

گاهی اوقات استفاده‌های جدید از شیمی درمانی و پرتودرمانی هم در طرح‌های کارآزمایی بالینی استفاده می‌شوند. 

چه آینده‌ای در انتظار افراد مبتلا به سرطان مری است؟

شانس بهبود کامل بیمار به شدت سرطان مری فرد و سلامت عمومی بدن فرد بستگی دارد. اگر سرطان مری در مراحل اولیه تشخیص داده شود، معمولاً به صورت موفقیت آمیز و کامل درمان خواهد شد. 

با این همه متاسفانه بیماری سرطان مری معمولاً تا زمانی که به مرحله‌ی پیشرفته نرسیده قابل تشخیص نیست و همین موضوع باعث می‌شود که درمان بیماری کم‌تر موفقیت آمیز باشد. 

عواملی که احتمال ابتلا به سرطان مری را افزایش می‌دهند

تحریک مزمن مری ممکن است به تغییرات ناشی از سرطان مری کمک کند. عواملی كه موجب تحريك در سلول‌های مری می‌شوند و خطر ابتلا به سرطان مری را افزايش می‌دهند عبارت‌اند از:

• داشتن بیماری رفلاکس معده (GERD)
• سیگار کشیدن
• تغییرات پیش سرطانی در سلول‌های مری
• چاق بودن
• نوشیدن الکل
• داشتن رفلاکس صفرا
• داشتن مشکل بلع به دلیل یک اسفنکتر مری (achalasia)
• داشتن یک عادت ثابت برای نوشیدن مایعات بسیار گرم
• کم بودن میوه‌ها و سبزیجات در رژیم غذایی
• تحت درمان قرار گرفتن با پرتو درمانی در قفسه سینه یا بالا

عوارض جانبی سرطان مری

پیشرفت سرطان مری، می‌تواند عوارضی را ایجاد کند، مانند:

• انسداد مری.
• سرطان مری پیشرفته می‌تواند درد ایجاد کند.
• سرطان مری می‌تواند باعث خونریزی شود. گرچه خونریزی معمولاً تدریجی است، در بعضی موارد ممکن است ناگهانی و شدید باشد.

جلوگیری از سرطان مری

شما می‌توانید اقدامات زیر را برای کاهش خطر ابتلا به سرطان مری انجام دهید. برای مثال:

• ترک سیگار: اگر سیگار می‌کشید، با پزشک خود درباره راه‌های ترک سیگار صحبت کنید. داروها و مشاوره در دسترس هستند تا به شما کمک کنند.
• اجتناب از خوردن الکل
• خوردن میوه‌ها و سبزیجات بیشتر: انواع مختلف میوه‌ها و سبزیجات را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
• حفظ وزن سالم: اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید، با پزشک خود درباره استراتژی‌هایی که به شما در از دست دادن وزن کمک می‌کنند صحبت کنید.

سخن آخر

دو نوع عمده و اصلی سرطان مری شامل کارسینوم سلول‌های سنگفرشی و آدنو کارسینوم است. سرطان مری از نوع اول در سلول‌های لایه‌ی داخلی مری آغاز می‌شود و سرطان نوع دوم بافتی که به شما کمک می‌کند تا غذا را قورت دهید را درگیر می‌کند. 

مری لوله‌ای بلند و ماهیچه‌ای است که از گلو آغاز شده و تا معده ادامه دارد. مری از لایه‌های مختلف ماهیچه‌ای تشکیل شده، این ماهیچه‌ها به تناوب منقبض شده و کمک می‌کنند تا مواد غذایی که از راه دهان وارد شده‌اند به سمت معده حرکت کنند. یک بافت ماهیچه‌ای مخصوص تحت عنوان اسفگتر مری (esophageal sphincter) به مانند یک دریچه عمل می‌کند و کمک می‌کند تا غذا و مایعات از مری به معده وارد شوند.

سرطان مری زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های مری دچار جهش‌هایی در DNA می‌شوند. این اشتباهات، سرعت تکثیر سلول‌ها را افزایش می‌دهد و سرعت رشد کنترل شده سلول‌ها، از دست خارج می‌شود. سلول‌های غیر طبیعی جمع شده تومور را در مری ایجاد می‌کنند که می‌توانند به ساختارهای مجاور حمله کنند و به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابند.

درمان‌هایی که برای سرطان مری دریافت می‌کنید بر اساس نوع سلول‌های دخیل در سرطان، مرحله سرطان، سلامت کلی و ترجیحات شما برای درمان است.

منابع:

my.clevelandclinic.org

cancer.org

healthline

mayoclinic