سردرد پریودی، در دوران پریودی یا قبل از آن رخ می‌دهد. شدت و مدت این سردردها در افراد متفاوت است؛ به‌طوری‌که در برخی از افراد، ضعیف و در برخی دیگر بصورت ضرباندار تجربه می‌شود.
از مهم‌ترین علل این سردرد می‌توان به نوسانات هورمونی، تنش‌های عصبی و حتی عدم توجه به رژیم غذایی و میزان خواب اشاره کرد. انواع دمنوش برای سردرد پریودی، هورمون درمانی و داروهای تجویزی از جمله درمانهای موثر در این شرایط هستند.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به علل ایجادکننده این نوع سردرد، انواع آن و موثرترین راهکارهای درمانی و اقدامات پیشگیرانه پرداخته‌ایم.
در انتها، اگر سوال خاصی در این مورد دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
سردرد پریودی چگونه است؟
سردرد پریودی، دردی است که قبل یا در طول سیکل قاعدگی رخ می‌دهد. سیکل قاعدگی، بهطور معمول بین 25 تا 30 روز طول میکشد و در طول این چرخه، هورمونهای مرتبط با پریودی (استروژن و پروژسترون) افزایش یا کاهش پیدا می‌کنند.
این نوسانات هورمونی به‌صورت سردرد در شدت‌های متفاوت ظاهر میشوند. به‌عنوان مثال، سردردهای حاد میگرنی زمانی رخ می‌دهند که سطح استروژن در بدن به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.
گاهی، زنان این نوع سردرد را از روز اول پریود فعلی تا روز اول قاعدگی بعدی تجربه می‌کنند. این سردرد معمولا یک طرف سر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بسیاری از زنان، درد در اطراف پیشانی را بیشتر تجربه می‌کنند.
علت سردرد پریودی
عوامل متعددی در پاسخ به سوال علت سردردهای پریود چیست، نقش دارند. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تغییرات هورمونی و شرایط نامناسب روحی اشاره کرد. در ادامه، به مهم‌ترین دلایل سردرد در دوران قاعدگی که عملکرد بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند، پرداخته‌ایم:
نوسانات هورمونی
تغییر در سطح هورمونهای استروژن و پروژسترون، اصلی‌ترین عامل ایجاد سردرد قاعدگی است. این هورمون‌ها مواد شیمیایی موجود در مغز را کنترل می‌کنند که بر احساس درد تاثیر می‌گذارد.
گاهی این نوع سردردها، 4 تا 72 ساعت طول میکشد که در این شرایط بهتر است به پزشک مراجعه شود. استروژن، در اواسط چرخه قاعدگی در بالاترین مقدار و در زمان پریود در پایین‌ترین مقدار قرار دارد. درنتیجه، در دوران پریودی بدلیل افت این هورمون اغلب سردردهای شدید و ضرباندار تجربه می‌شود.
کاهش هورمون سروتونین
سروتونین یا همان هورمون شادی، در دوران پریودی به حداقل میزان خود می‌رسد. در زنان مبتلا به سندرم پیش از قاعدگی، سروتونین با کاهش استروژن کاهش پیدا میکند. به‌طوری‌که، سطح سروتونین در 2 هفته قبل از پریود به کمترین میزان می‌رسد و درنهایت سردرد قاعدگی ایجاد می‌شود.
استرس و تنش‌های عصبی
استرس و تنش‌های عصبی از راه‌های مختلف بر روند قاعدگی تاثیر می‌گذارند. استرس، علاوه‌بر اختلال در سطح هورمون، انرژی را هم کاهش می‌دهد. برای مثال، زنان شاغل در محیط‌های پراسترس، اغلب دچار سردردهای پریودی میشوند.
کم‌خونی
کم‌خونی و فقر آهن، به‌عنوان محرک بالقوه سردردهای قاعدگی است که در چند روز آخر پریودی بیشترین تاثیر را بر جای می‌گذارد. درواقع، فرد مبتلا به کم‌خونی، سطوح پایین اکسیژن در مغز را تجربه میکند که در نهایت، دچار خستگی و سردردهای ناشی از فقر آهن می‌شود.
کافئین باعث سردرد قاعدگی می‌شود یا آن را تسکین می‌دهد؟
کافئین موجود در قهوه می‌تواند هم باعث تسکین سردرد قاعدگی و هم موجب تشدید آن شود. مصرف متعادل آن، با تنگ‌کردن عروق خونی و تقویت اثر مسکن‌ها به کاهش درد کمک میکند. اما مصرف زیاد یا قطع ناگهانی آن ممکن است سردرد را تشدید کند.
پیشنهاد می‌کنیم در این دوره، کافئین را به‌صورت محدود و همراه با آب کافی مصرف کنید.
نکته! مصرف شکلات یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار، عموما باعث تسکین سردرد در این دوره می‌شود. انقباض عروق خونی، تقویت اثر مسکن‌ها و افزایش سروتونین، از جمله تاثیرات این خوراکی‌ها هستند.
علائم همراه با سردرد قاعدگی
از شایع‌ترین علائم سردرد پریودی، شدت آزاردهنده این نوع درد نسبت به انواع دیگر دارد. در ادامه، به مهم‌ترین علائم همراه با سردرد قاعدگی اشاره کرده‌ایم:
- حالت تهوع و استفراغ
- حساسیت به صدا
- حساسیت به نور
- درد اطراف پیشانی
- کاهش میل جنسی
- آکنه و جوش
- از دست دادن اشتها
- احساس گرما بسیار (تعریق) یا سرما (لرز)
این علائم، در هر فرد متفاوت هستند. درنتیجه، مدیریت این نوع از سردردها به شرایط فرد و شدت و مدت علائم بستگی دارد.
مقایسه سردرد پریودی با میگرن پریودی
سردردهای هورمونی معمولا از شدت کم تا متوسط رخ می‌دهند و تا حد زیادی قابل کنترل هستند. از سوی دیگر، مدیریت میگرن قاعدگی به مراتب دشوارتر بوده و روال عادی زندگی فرد را مختل میکند. درواقع، میگرن پریودی، نوعی سردرد پریودی است که شدت بالاتری داشته و با افت شدید استروژن همراه است.
طبق مطالعه منتشر شده در در مجله پزشکی JNP،
تقریباً 60 درصد از زنان مبتلا به میگرن، ارتباط بین میگرن و چرخه قاعدگی خود را گزارش می‌دهند.
میگرن قاعدگی بسیار نادر بوده و در کمتر از 10 درصد افراد رخ می‌دهد. این نوع سردرد، با اورا یا پیش آگهی (یک اختلال ادراکی و بینایی در برخی مبتلایان به میگرن) همراه نیست و در روز‌های دیگر ماه هم رخ نمی‌دهد.
درمان سردرد پریودی
درمان سردرد در دوران پریودی به عوامل مختلفی مانند شدت، نوع و دلیل ایجاد سردرد بستگی دارد. به دلیل تجربه درد شدید و مقاوم به درمانهای خانگی، دارودرمانی و تجویز مسکن توسط پزشک بهترین راه‌حل در این زمان هستند. البته، در بسیاری از مواقع، برخی از درمانهای خانگی، راه‌حلی موثر برای کنترل و کاهش علائم سردرد هورمونی هستند.
درمان خانگی سردرد پریودی
شدت و ناحیه درد با نوع درمان مرتبط است. اگر این درد با شدت ملایم‌تر و در پیشانی احساس می‌شود، درمان خانگی کمک‌کننده خواهد بود. برای مثال، برخی دمنوش‌ها برای سردردهای ضربان دار بسیار موثر بوده و درد را تا حدود خوبی تسکین می‌دهند. در ادامه، به کارآمدترین درمانهای خانگی این نوع سردرد اشاره کرده‌ایم:
- فعالیت بدنی و ذهنی؛ آزاد شدن ماهیچه‌ها و بهبود علائم درد با انجام فعالیت‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق
- خواب کافی؛ برخورداری از روتین خواب شبانه شامل حداقل 7 تا 9 ساعت خوابیدن در فضای تاریک و با دمای مناسب
- ماساژدرمانی؛ کاهش شدت و دفعات سردردهای تنشی و میگرنی و کاهش درد و تنش در عضلات شانه، پشت و گردن با ماساژدرمانی
- مصرف دمنوش‌ها؛ درمان سردرد و حالت تهوع در پریودی با استفاده از دمنوش‌های بابونه، گل‌گاوزبان و آویشن
- کمپرس یخ؛ کاهش درد در قسمت پیشانی با کمپرس یخ
گاهی با توجه به میزان و ادامه‌دار شدن سردرد، این روش‌های درمانی به‌عنوان راه‌حل‌های مکمل در کنار روش‌های توصیه شده توسط پزشک موثر خواهند بود.
قرص سردرد پریودی
اغلب مسکن‌های بدون نسخه، در تسکین درد تاثیر بسزایی دارند. مصرف مسکن‌های ضدالتهاب و درد معمولا برای متوقف کردن انواع سردرد همچون سردرد در دوران PMS یا میگرن پریودی از عملکرد موثری برخوردار هستند.
از بهترین انواع قرص سردرد پریودی می‌توان به ایبوپروفن، ناپروکسن سدیم و استامینوفن اشاره کرد. گاهی، دکتر 2 تا 3 روز قبل از شروع قاعدگی مصرف داروهای غیراستروئیدی را تجویز میکند. در ادامه، دیگر قرص‌های موثر در درمان پریود را آورده‌ایم:
| نام دارو | گروه دارویی | مدت زمان تأثیرگذاری | توضیحات |
|---|---|---|---|
| سوماتریپتان | تریپتان‌ها | 30 دقیقه تا 2 ساعت | مناسب برای میگرن‌های شدید؛ به‌صورت خوراکی، تزریقی یا اسپری بینی استفاده می‌شود. |
| ریزا‌تریپتان | تریپتان‌ها | 30 دقیقه تا 2 ساعت | تأثیر سریع در کاهش میگرن؛ معمولاً برای سردردهای مرتبط با قاعدگی استفاده می‌شود. |
| الترپیتان | تریپتان‌ها | 1 تا 2 ساعت | معمولاً برای افرادی که به تریپتان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند، تجویز می‌شود. |
| دی‌هیدروارگوتامین | ارگوتامین‌ها | 15 دقیقه تا 1 ساعت (تزریقی) | بیشتر برای میگرن‌های مقاوم به درمان؛ تزریقی یا اسپری بینی استفاده می‌شود. |
| پروپرانولول | بتابلوکر | پیشگیری طولانی‌مدت | برای کاهش شدت و دفعات سردردهای میگرنی تجویز می‌شود؛ تأثیر فوری ندارد. |
| توپیرامات | داروی ضدتشنج | پیشگیری طولانی‌مدت | برای پیشگیری از میگرن استفاده می‌شود؛ نیاز به مصرف مداوم دارد. |
| کلونازپام | بنزودیازپین‌ها | 30 دقیقه تا 1 ساعت | در مواقع اضطراری برای کاهش استرس و کمک به خواب استفاده می‌شود. |
| مترونیدازول | ضدالتهاب غیر استروئیدی | 30 دقیقه تا 1 ساعت | تسکین دردهای خفیف تا متوسط؛ کمتر تجویز می‌شود. |
توجه! داروهای پیشگیری‌کننده مانند پروپرانولول و توپیرامات باید مدتی قبل از شروع سردرد مصرف شوند و تأثیر فوری ندارند.
هورمون درمانی
عدم تعادل هورمونی، بطور معناداری سبب ایجاد سردرد با شدت خفیف تا شدید می‌شود. در صورت کارآمد نبودن مسکن‌ها، هورمون درمانی گزینه مناسبی خواهد بود. در این رویکرد درمانی، پزشک مکمل استروژن (استرادیول) را برای اصلاح عدم تعادل این هورمون در دوران قاعدگی تجویز میکند. هورمون‌درمانی، برای افرادی با چرخه‌های قاعدگی منظم انجام می‌شود.
درمان سریع سردرد پریود
گاهی، به دلیل شدت غیرقابل تحمل درد، پزشک فرواتریپتان، زولمی تریپتان یا سایر تریپتان‌ها را برای درمان کوتاه مدت و سریع سردرد میگرنی در دوران پریود تجویز میکند. این قرص‌ها، علاوه‌بر تحریک تولید سروتونین، التهاب را هم کاهش می‌دهند. درنهایت، رگ‌های خونی منقبض شده و شدت درد افت خواهد کرد. در برخی شرایط و با توجه به وضعیت بیمار، پزشک مصرف تریپتان را در ترکیب با داروهای غیراستروئیدی توصیه میکند.
از سوی دیگر، مکمل‌های غذایی مانند ریبوفلاوین، منیزیم و کوآنزیم در مدیریت سردردهای میگرنی عملکرد موثری دارند. در جدول زیر، به راهکارهای کاهش سردرد مرتبط با پریودی با توجه به علت ایجاد آن اشاره کرده‌ایم:
| عامل ایجاد سردرد پریودی | راهکارهای کاهش درد |
| تغییرات هورمونی | هورمون درمانی مسکن‌های غیراستروئیدی مانند ناپروکسن سدیم و ایبوپروفن |
| استرس و تنش‌های عصبی | خواب کافی دمنوش‌های آرامش‌بخش مسکن‌های بدون نسخه اصلاح سبک زندگی |
| کم‌خونی | استراحت مسکن‌های بدون نسخه مصرف مکمل‌های آهن اجتناب از مصرف نمک |
| رژیم غذایی نادرست | نوشیدن آب کافی پرهیز از غذاهای فست‌فودی مسکن‌های بدون نسخه |
| میگرن | ماساژ درمانی مصرف تریپتان‌ها مثل فرواتریپتان تغییر سبک زندگی |
پزشک با انجام معاینه‌ها و مصاحبه‌های بالینی، محرک ایجاد سردرد در این دوران را شناسایی کرده و سپس درمان مناسب را ارائه می‌دهد.
چه زمانی برای مشکل سردرد قاعدگی باید به دکتر مراجعه کنیم؟
معمولا زمانی که سردردهای مکرر و شدید در روند عادی زندگی اختلال ایجاد می‌کنند، باید به پزشک مراجعه کرد. این کار، به شناسایی ارتباط این سردردها با دوره قاعدگی و بررسی گزینه‌های درمانی مناسب کمک میکند. همچنین، اگر سابقه میگرن دارید و متوجه تغییراتی در الگو، فرکانس یا شدت سردردهای خود شده‌اید، حتما باید پزشک خود را در جریان قرار دهید.
چگونه از سردرد پریودی پیشگیری کنیم؟
بهطور کامل نمی‌توان مانع بروز سردرد قاعدگی شد. اما تغییر و بهبود سبک زندگی تا حد زیادی به پیشگیری و مدیریت علائم کمک میکند. مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه شامل موارد زیر هستند:
- برنامه خواب منظم؛ برخورداری از الگوهای خواب منظم برای جلوگیری از تحریک درد
- مدیریت استرس؛ با انجام ورزش‌های آرامش‌بخش مانند یوگا، مدیتیشن یا تنفس عمیق
- نظارت بر رژیم غذایی؛ محدود کردن مصرف کافئین و الکل و برخورداری از رژیم غذایی متعادل
- هیدراته بودن؛ نوشیدن منظم و کافی مایعات
- فعالیت بدنی منظم؛ برای بهبود سلامتی کلی و کاهش تعداد سردردها
- درمانهای هورمونی؛ تنظیم سطح هورمون‌ها و پیشگیری از سردردها با درمانهای هورمونی مانند داروهای ضدبارداری خوراکی ترکیبی یا پچ‌های استروژنی (برای افرادی با دوره قاعدگی منظم)
- ثبت سردردها و پیگیری آن‌ها؛ ثبت سردردها، دوره‌های قاعدگی و عوامل محرک برای شناسایی الگوهای درد توسط پزشک
اگر این اقدامات پیشگیرانه نتوانند تعداد یا شدت سردردهای قاعدگی را کاهش دهند، باید برای دریافت درمانهای تخصصی‌تر، بررسی‌های پزشکی دقیق‌تری انجام شود.
آیا پیشگیری، بهترین راه برای مدیریت سردرد قاعدگی است؟
سردرد پریودی اگرچه شایع است، اما با رعایت اقدامات پیشگیرانه و درمانهای مناسب می‌توان شدت و دفعات آن‌ها را مدیریت کرد. توجه به عوامل محرک مانند تغییرات هورمونی، استرس و رژیم غذایی در کنترل این نوع سردردها موثر هستند.
مصرف داروهای مسکن مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و استامینوفن بسیار موثر است. همچنین، انواع درمانهای خانگی همچون مصرف دمنوش‌ها، نوشیدن آب کافی و برخورداری از خواب منظم در بهبود این شرایط نقش دارند. در صورت تشدید علائم و کاهش کیفیت زندگی، مراجعه به پزشک و دریافت درمانهای تخصصی لازم است.
برای ملاقات با پزشک و دریافت نوبت، به سایت دکتردکتر مراجعه کرده و از امکان نوبت‌دهی آنلاین پزشکان متناسب با شرایط خود بهره‌مند شوید.
منابع:
hopkinsmedicine.org
jeffersonhealth.org
