اگزمای دست، یک بیماری التهابی پوستی است که به طور خاص دست‌ها را درگیر می‌کند. این عارضه با علائمی نظیر خشکی، قرمزی، خارش شدید، تاول و در موارد شدیدتر، ترک‌خوردگی، خونریزی و عفونت خود را نشان می‌دهد. درماتیت دست انواع گوناگونی دارد که درماتیت تماسی تحریک‌کننده یکی از رایج‌ترین آن‌ها است. عوامل متعددی در ایجاد این بیماری دخیل هستند که مهم‌ترین آن‌ها شامل زمینه‌های ژنتیکی و سابقه خانوادگی، تماس با مواد تحریک‌کننده همچون شوینده‌ها و حلال‌ها و آلرژن‌ها است.
با وجود اینکه این بیماری پوستی درمان قطعی ندارد، اما علائم آن از طریق روشهای درمانی دارویی و خانگی و راهکارهای پیشگیرانه قابل کنترل خواهد بود. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، به بررسی علائم، علل و راهکارهای درمانی و پیشگیرانه این بیماری خواهیم پرداخت.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به سوالات شما پاسخ خواهد داد.
اگزمای دست چیست؟
اگزمای دست، یکی از شایع‌ترین انواع اگزما به شمار می‌رود که بخش‌های مختلف دست، به خصوص کف دست‌ها را درگیر می‌کند. این عارضه پوستی به دلایل متعددی بروز می‌کند و انواع اصلی آن شامل موارد زیر هستند:
- درماتیت تماسی
- درماتیت آتوپیک
- درماتیت تماسی آلرژیک
- اگزمای دست دیشیدروتیک
طبق آمار، درماتیت تماسی تحریک‌کننده شایع‌ترین نوع این بیماری بوده و پس از آن، درماتیت آتوپیک و درماتیت تماسی آلرژیک در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
علائم ظاهری اگزمای دست
درحالی‌که علائم کلی بیماری اگزما شامل خشکی، قرمزی یا تیرگی پوست و خارش است، اگزمای دست علائم اختصاصی‌تری هم دارد که می‌توانند به صورت تنها یا ترکیبی در بخش‌های مختلف دست ظاهر شوند. برخی از علائم بالینی این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- خشکی
- خارش
- قرمزی
- ترک‌خوردگی
- تاول
- پوسته‌ریزی
- خونریزی
- وجود چرک یا دلمه
- درد
- سوزش
این علائم می‌توانند در نقاط مختلف دست همچون کف دست، نوک انگشتان و بین آن‌ها ظاهر شوند و شدت و نوع آن‌ها در افراد مختلف متفاوت است.
علت اگزمای دست
در حال حاضر، علت دقیق این بیماری پوستی شناخته نشده است. با این حال، تحقیقات نشان داده‌اند که ژنتیک و عوامل محیطی در ایجاد علائم این بیماری دخیل هستند.
ژنتیک
در مطالعات علمی ثابت شده است که ژنتیک نقش بسیار مهمی در ایجاد اگزما پوست ایفا می‌کند. این ارتباط بیشتر به دلیل جهش‌های ژنی است که عملکرد سد دفاعی پوست و پاسخ ایمنی بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. به‌عنوان مثال، جهش در ژن FLG موجب تضعیف سد دفاعی پوست خواهد شد. این اتفاق باعث می‌شود که پوست در برابر محرکها و مواد حساسیت‌زا آسیب‌پذیر شده و احتمال بروز این حساسیت پوستی افزایش پیدا کند.
محرکهای محیطی و آلرژن‌ها
محرکهای تماسی و آلرژن‌ها از مهم‌ترین عوامل محیطی دخیل در شعله‌ور شدن علائم این بیماری همچون قرمزی پوست محسوب میشوند. برخی از مهم‌ترین محرکهای شناخته شده شامل موارد زیر هستند:
- مواد شیمیایی و شوینده‌ها: تماس مکرر با صابون‌ها، مواد شوینده، ضدعفونی‌کننده‌ها و حلال‌ها باعث آسیب به لایه حفاظتی پوست شده و آن را نسبت به التهاب آسیب‌پذیر می‌سازد.
- تماس مداوم با آب: شستشوی مکرر دست‌ها، به خصوص با آب داغ باعث خشکی شدید پوست و افزایش خطر ابتلا به این بیماری می‌شود.
- فلزات و برخی داروها: نیکل و کروم که در برخی غذاها یا اشیاء یافت میشوند و همچنین داروهای موضعی نظیر هیدروکسی‌کینولون‌ها و نئومایسین باعث ایجاد پاسخ التهابی بیش از حد در بدن برخی افراد و بروز درماتیت دست خواهند شد.
برخی شغل‌ها به دلیل تماس مکرر با مواد محرک و آلرژیک، افراد را بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار می‌دهند. این مشاغل شامل آرایشگری، کشاورزی، دندان‌پزشکی، پزشکی، فلزکاری و کار با مواد غذایی هستند.
نقش استرس در تشدید اگزما
استرس یک عامل محرک کلیدی در تشدید علائم درماتیت دست و انواع دیگر اگزما همچون اگزمای دور چشم محسوب می‌شود. زمانی که فردی تحت استرس قرار می‌گیرد، بدن شروع به ترشح هورمون‌های استرس همچون کورتیزول و آدرنالین می‌کند. این هورمون‌ها با ایجاد اختلال در عملکرد سیستم ایمنی و افزایش التهاب در بدن، شرایط را برای بروز این بیماری فراهم می‌کنند.
آب و هوا
هوای سرد و خشک در فصل زمستان باعث از دست رفتن رطوبت و خشکی پوست شده و از این طریق به التهاب پوست دامن می‌زند. در مقابل، هوای گرم و مرطوب باعث افزایش تعریق خواهد شد. تعریق بیش از حد، یک محرک شناخته‌شده برای تشدید علائم اگزما پوستی دست و حتی اگزما کودکان به شمار می‌رود.
عوامل خطر درماتیت دست
برخی از مهم‌ترین عواملی که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند، شامل موارد زیر هستند:
- بیماری‌های آتوپیک: افراد مبتلا به بیماری‌های آتوپیک همچون آسم و درماتیت آتوپیک (AD) در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به درماتیت دست قرار دارند.
- سابقه خانوادگی: وجود سابقه اگزمای دست یا سایر انواع اگزما در بستگان درجه اول، خطر ابتلا به این بیماری را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
- تماس با مواد شوینده: تماس طولانی‌مدت و مکرر با مواد شیمیایی و شوینده‌ها باعث آسیب به سد دفاعی پوست و در نتیجه افزایش خطر ابتلا به درماتیت دست می‌شود.
- نوسانات هورمونی: تغییرات در سطح هورمون‌ها یکی از عوامل تاثیرگذار در عود علائم اگزمای دست خانم ها به شمار می‌رود. این نوسانات بیشتر در دوران قاعدگی، بارداری، پس از زایمان و یائسگی مشاهده می‌شود.
اگر در معرض هر یک از این عوامل خطر هستید و علائم اگزما دست را تجربه می‌کنید، برای تشخیص دقیق به دکتر پوست و مو مراجعه کنید.
عوامل تحریک کننده اگزمای دست
در ادامه به برخی از محرکهای اصلی که می‌توانند این بیماری را در ناحیه دست تشدید کنند، اشاره می‌شود:
- لوازم آرایشی نامرغوب
- ادویه‌جات تحریک‌کننده همچون دارچین و میخک
- مصرف سیگار و دخانیات
- استرس
- گرد و غبار
- هوای سرد و خشک
- مواد شوینده
شناخت این عوامل و تلاش برای دوری از آن‌ها می‌تواند به کاهش تشدید اگزما و حفظ سلامت پوست دست کمک کند.
نحوه تشخیص اگزمای دست
تشخیص درماتیت دست با معاینه فیزیکی توسط پزشک آغاز می‌شود. در این مرحله، پزشک ضمن بررسی ضایعات پوستی، به جمع‌آوری اطلاعاتی در مورد سابقه پزشکی، سابقه خانوادگی ابتلا به آلرژی و جزئیات مربوط به شغل و میزان مواجهه بیمار با مواد محرک یا حساسیت‌زا نظیر شوینده‌ها می‌پردازد.
پس از ارزیابی بالینی، در صورت لزوم برای تایید تشخیص و شناسایی نوع درماتیت، از روشهای تشخیصی تکمیلی زیر استفاده می‌شود:
- تست پچ (Patch Test): این تست برای تشخیص درماتیت تماسی آلرژیک به کار می‌رود. در این روش، مقدار کمی از آلرژن‌های شایع روی پوست پشت بیمار قرار داده می‌دهند. پس از 48 ساعت، واکنش‌های پوستی در محل آلرژن‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
- بیوپسی پانچ پوست: در موارد پیچیده‌تر جهت تایید قطعی تشخیص، بیوپسی پوست انجام می‌گیرد. در این روش، یک نمونه کوچک از پوست آسیب‌دیده برداشته شده و جهت بررسی میکروسکوپی به آزمایشگاه ارسال می‌شود.
از آنجایی که برخی از علائم درماتیت دست همچون پوست پوست شدن دست ها با بسیاری از بیماری‌های پوستی مشابه است، انتخاب رویکرد درمانی صحیح تنها با تشخیص دقیق بیماری ممکن خواهد بود.
درمان قطعی اگزما دست
این عارضه مزمن بوده و تاکنون هیچ درمان قطعی برای آن یافت نشده است، اما میتوان با استفاده از روشهای خانگی و دارویی، علائم آن را به طور موثری کنترل کرد، درمان اگزما را جلو انداخت و شدت و دفعات عود را کاهش داد.
داروهای اگزما دست
داروهای متعددی برای کنترل علائم درماتیت دست وجود دارد که عمدتا با هدف کاهش التهاب، خارش بدن و خشکی پوست تجویز میشوند. از جمله موثرترین داروهایی که برای درمان حساسیت پوست دست تجویز میشوند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- کورتیکواستروئیدهای موضعی
- مهارکننده‌های کلسینورین
- قرص‌های آنتی‌هیستامین
- آنتی‌بیوتیک‌های موضعی
- پمادهای ضدباکتری
- مرطوبکنندهها
- ایمونومدولاتورها همچون دوپیلوماب
در موارد اگزمای متوسط تا شدید که به درمان‌های موضعی پاسخ نمی‌دهد، ممکن است پزشک متخصص استفاده از نوردرمانی را توصیه کند. این روش درمانی با استفاده از اشعه ماوراء بنفش (UV) التهاب و خارش کف دست را به طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.
مطابق با گزارش انجمن ملی اگزما (NEA)،
کرمها و پمادهایی که حاوی مقدار بیشتری روغن نسبت به آب هستند، همچون وازلین، موثرترین مرطوبکنندهها برای درمان اگزمای دست محسوب میشوند.
هرچه میزان آب در یک مرطوب‌کننده بیشتر باشد، نه‌تنها به درمان اگزما دست کمک نمی‌کند، بلکه احتمال بدتر شدن علائم آن بالاتر می‌رود. دلیل این امر، تبخیر آب از سطح پوست است که خشکی را تشدید می‌کند.
درمان خانگی اگزمای دست
برخی روشهای طبیعی و خانگی که می‌توانند در کنار داروهای اگزما دست، به درمان درماتیت پوست در کودکان و بزرگسالان کمک کنند، شامل موارد زیر هستند:
| روش درمان | نحوه اثرگذاری |
| کمپرس مرطوب | کاهش التهاب و تسکین خارش با استفاده از کمپرس مرطوب روی نواحی آسیب‌دیده |
| ژل آلوئهورا | تسکین پوست تحریک‌شده و ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده به دلیل خواص ضدباکتریایی و ضدمیکروبی آلوئهورا |
| عسل | بهبود ضایعات پوستی ناشی از اگزما و همچنین تسریع روند ترمیم زخم‌ها و سوختگی‌ها با استعمال موضعی عسل |
| مرطوب کردن مرتب پوست | حفظ رطوبت پوست، مقاومت آن در برابر نفوذ عوامل بیماری‌زا و تحریک‌کننده‌ها با استفاده مکرر از کرمها و لوسیون‌های مرطوب‌کننده |
| روغن نارگیل | کاهش شدت علائم اگزما با مرطوب‌سازی عمیق پوست و کاهش خشکی آن |
| روغن آفتابگردان | بهبود وضعیت پوست آسیب‌دیده به دلیل دارا بودن خواص ضدالتهابی و ترمیم‌کنندگی |
| حمام جو دوسر | تسکین خارش و التهاب شدید ناشی از اگزما با افزودن جو دوسر کلوئیدی به آب درون وان یا تشت و قرار دادن دست‌ها در آن |
این روشهای طبیعی تنها نقش کمکی دارند و نباید جایگزین درمان‌های دارویی تجویز شده توسط پزشک متخصص شوند. همچنین، اثربخشی این روش‌ها زمان‌بر بوده و قطع زودهنگام آن‌ها پس از بهبود اولیه علائم، می‌تواند منجر به عود بیماری شود.
نحوه پیشگیری از اگزمای دست چیست؟
هرچند پیشگیری کامل از اگزمای دست ممکن نیست، اما با رعایت برخی اصول میتوان به طور چشمگیری از بروز آن کاست و شدت علائم را کنترل کرد. در ادامه، راهکارهای موثری برای پیشگیری از این بیماری پوستی ارائه شده است:
- اولین گام در پیشگیری از درماتیت دست، شناسایی و اجتناب از تماس با مواد تحریک‌کننده و آلرژن‌ها است.
- هنگام انجام فعالیت‌هایی که مستلزم تماس با آب یا مواد شیمیایی هستند، همچون شستن ظروف از دستکش‌های وینیلی (PVC) یا دستکش‌های حاوی آستر نخی استفاده کنید. دستکش‌های لاتکس و دستکش‌های پودری به دلیل احتمال ایجاد حساسیت، توصیه نمی‌شوند.
- برای شستن دست‌ها از صابون‌ها و شوینده‌های ملایم، بدون عطر و فاقد الکل استفاده کنید.
- به طور منظم در طول روز، به خصوص پس از هر بار شستن دست از مرطوب‌کننده مناسب استفاده کنید.
- استحمام با آب ولرم به جای آب داغ به جلوگیری از خشکی و تحریک پوست کمک می‌کند.
- مصرف مایعات کافی و داشتن یک رژیم غذایی غنی از مواد غذایی ضدالتهابی همچون ماهی‌های چرب، حبوبات، میوه‌های حاوی فلاونوئید و سبزیجات برگ‌دار باعث کاهش التهاب بدن و در نتیجه بهبود وضعیت پوست خواهد شد.
این اقدامات، نه‌تنها در پیشگیری، بلکه در مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به این عارضه پوستی هم موثر هستند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
مراجعه به پزشک و یا مشورت با دکتر پوست آنلاین در موارد زیر ضروری است:
- در صورت عدم بهبود علائم اولیه با وجود انجام اقدامات درمانی
- در صورت تشدید علائم موجود
- در صورت مشاهده علائم جدید
این علائم نشان‌دهنده ناکافی یا نامناسب بودن روش درمانی فعلی است. مراجعه به پزشک امکان بررسی مجدد وضعیت و تجویز یک روش درمانی یا داروی موثر را فراهم می‌آورد.
اگزمای دست؛ مشکلی دردناک اما قابل کنترل
اگزمای دست، عارضه‌ای شایع و گاه بسیار آزاردهنده است که می‌تواند انجام فعالیت‌های روزمره و کارهای ساده‌ای نظیر بستن دکمه لباس را مختل کند. با این حال، با رعایت اصول پیشگیرانه میتوان خطر ابتلا به این بیماری را به حداقل رساند. پرهیز از مواد محرک، استفاده از آب ولرم و مرطوب‌کننده‌های مناسب از جمله راهکارهای پیشگیرانه موثر هستند.
با وجود تمام اقدامات پیشگیرانه، گاهی علائم بیماری ظاهر میشوند. در این شرایط، مراجعه به موقع به پزشک متخصص برای تشخیص دقیق و دریافت درمان موثر، حیاتی است. درمان‌های تخصصی، نه‌تنها به بهبود علائم کمک می‌کنند، بلکه مانع از تشدید بیماری و تاثیرات منفی آن بر عملکرد و اعتماد به نفس فرد خواهند شد.
به‌همین‌خاطر، در صورت مواجهه با علائم ای بیماری حتما به دکتر پوست مراجعه کنید. برای دریافت نوبت از این متخصص به سایت دکتردکتر مراجعه کرده و به‌راحتی نوبت خود را ثبت کنید.
منابع:
