ابتلا به ویروس سرماخوردگی باعث تورم مخاط بینی، افزایش ترشحات و در نتیجه، انسداد مجاری تنفسی میشود. رایجترین و سریعترین روش تسکین این مشکل و درمان احتقان بینی، استفاده از اسپری بینی سرماخوردگی است. این محصولات با شستوشو بینی و منقبض کردن رگها، راه تنفس را باز میکنند و از بیخوابی، خستگی و سردرد ناشی از تنگی نفس جلوگیری میکنند.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، با انواع اسپری بینی و نحوه استفاده ایمن از آنها آشنا میشوید؛ تا بتوانید از آسیب رسیدن به مخاط بینی و انتخاب محصول اشتباه، جلوگیری کنید.
در انتها اگر سوالی دارید در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به سوالات شما پاسخ خواهد داد.
چرا در سرماخوردگی دچار گرفتگی بینی میشویم؟
هنگامی که ویروسهای سرماخوردگی به پوشش مجاری تنفسی حمله میکنند، بدن پاسخ التهابی گستردهای را شروع میکند. این پاسخ مجموعهای از تغییرات بیولوژیکی را در پی دارد که منجر به مسدودشدن راه تنفس و گرفتگی بینی میشود. پاسخ سیستم ایمنی بدن با افزایش جریان خون در این ناحیه سبب میشود رگهای خونی کوچک، درون پوشش مخاطی بینی به شدت متورم شوند.
این تورم؛ مجاری هوایی را مسدود و احساس گرفتگی بینی یا کیپ شدن بینی را ایجاد میکند. علاوه بر تورم، سلولهای تولیدکننده مخاط، موکوس بیشتر و غلیظتری را تولید میکنند. هدف از این ترشحات به دام انداختن عوامل ویروسی و جلوگیری از پیشروی آنها در سیستم تنفسی و کاهش علت تب و لرز است. یک اسپری بینی سرماخوردگی میتواند با کاهش تورم عروق خونی یا با رقیقسازی ترشحات، به بهبود جریان هوا کمک کند.
شناسایی علت گرفتگی بینی به شما در انتخاب اسپری مناسب و استفاده از بهترین قرص برای سرماخوردگی کمک میکند.
انواع اسپری بینی برای سرماخوردگی
انواع اسپری بینی سرماخوردگی موجود در بازار، براساس مکانیسمهای عملکرد، اثربخشی و عوارض به سه دسته اصلی تقسیم میشوند که در ادامه آنها را بررسی میکنیم.
اسپریهای ضد احتقان (دکونژستانت)
این دسته از اسپریها شامل ترکیباتی نظیر اکسیمتازولین، زایلومتازولین یا فنیل افرین هستند. دکونژستانت با تحریک گیرندههای آلفا آدرنرژیک، رگهای خونی متورم در مخاط بینی را منقبض میکنند و تورم را فورا کاهش میدهند؛ در نتیجه، مجاری تنفسی بینی در عرض چند دقیقه باز میشوند. این گروه به عنوان بهترین اسپری برای درمان سریع گرفتگی بینی شناخته میشوند؛ اما قدرت تسکین سریع این اسپریها، خطر بزرگی مانند ایجاد وابستگی و احتقان برگشتی به همراه دارد. استفاده از این اسپریها باید به حداکثر ۳ روز متوالی محدود شود.
اسپریهای نمکی (سالین) و شستشودهندهها
نوعی دیگر از اسپری بینی سرماخوردگی، اسپریهای نمکی حاوی محلول آب نمک هستند و هیچ مواد دارویی فعال شیمیایی ندارند. سالینها با مرطوبکردن مجاری بینی به رقیقشدن موکوس غلیظ کمک و امکان خروج راحتتر آن را فراهم میکنند. همچنین، مرطوب شدن مخاط مانع از خشک شدن و پوستهپوسته شدن داخل بینی میشود. این اسپریها به دلیل ماهیت غیردارویی، ایمنترین گزینه برای استفاده روزانه و طولانیمدت در درمان سریع سرماخوردگی هستند و برای تمام گروههای سنی از نوزادان تا بزرگسالان توصیه میشوند.
برخی اسپریهای طبیعی و ضدویروس جدید، حاوی مواد طبیعی مانند کاراگینان (نوعی پلیمری دریایی) هستند. برخی مطالعات بالینی اولیه نشان دادهاند که کاراگینان میتواند با ایجاد لایهای محافظ از اتصال ویروسها به سلولهای مخاطی جلوگیری کرده، بار ویروسی را در بینی کاهش دهد و در نتیجه، زمان سرماخوردگی ویروسی را حدود ۲ روز کوتاه کند.
نکته! مصرف این اسپریها معمولا بیخطر است اما درصورت داشتن بیماریهای حاد و مزمن، با دکتر سرماخوردگی مشورت کنید.
اسپریهای استروئیدی و آنتیهیستامین
اسپریهای استروئیدی و آنتیهیستامین، نوعی دیگر از اسپری بینی سرماخوردگی به شمار میروند که معمولاً برای کنترل آلرژیهای شدید یا التهابهای مزمن تجویز میشوند؛ اما معمولا در موارد حادتر مانند سرماخوردگی شدید، سینوزیت و التهاب نیز به کار میروند. اسپریهای فلوتیکازون یا بودزوناید در دستهبندی کورتیکواستروئیدها قرار دارند.
در اسپریهای آنتیهیستامینی ترکیباتی مانند آزلاستین وجود دارد که با مهار هیستامین (عامل اصلی علائم آلرژیک مانند خارش، عطسه و آبریزش)، به کاهش علائمی کمک میکند. این اسپریها، اثربخشی فوری ندارند و برای کسب نتیجه کامل و کاهش التهاب، باید به طور منظم برای چند روز یا هفته استفاده شوند.
بهترین اسپری بینی برای سرماخوردگی
بهخاطر داشته باشید که راهکار اصلی برای کنترل علائم بیماری سرماخوردگی، خود مراقبتی و استراحت کافی است. اما برای سرعت بخشیدن به روند درمان، داروها موثر هستند.
انتخاب بهترین اسپری بینی سرماخوردگی بستگی به هدف درمان، سن و وضعیت سلامتی عمومی فرد دارد. جدول زیر، انواع اسپریهای بینی را بر اساس اثربخشی و سطح ایمنی دستهبندی کردهایم تا در انتخاب گزینه مناسب به شما کمک کند:
| نوع اسپری | نمونه | زمان اثربخشی | مناسب برای | محدودیت استفاده | کاربرد اصلی در سرماخوردگی |
| نمکی (سالین) | آلوسالین | فوری برای شستوشو و تدریجی در درمان | همه سنین، پیشگیری | بدون محدودیت، ایمنترین گزینه | حفظ رطوبت، کاهش ضخامت |
| ضداحتقان (دکونژستانت) | اکسیمتازولین ۰.۰۵٪ | بسیار سریع، ۵تا۱۰ دقیقه | بزرگسالان، گرفتگی حاد | حداکثر 3 روز | تسکین حاد و کوتاه مدت (۲ تا ۳ روز) |
| استروئیدی | نازونکس رینوکورت | ۱تا۲ روز | بزرگسالان، التهاب مزمن | با تجویز پزشک، طولانیمدت | التهاب شدید یا مزمن، سینوزیت |
| طبیعی/ضد ویروس | کاراگینان | کاهش مدت سرماخوردگی | ظرف ۴۸ ساعت (کاهش بار ویروسی) | پیشگیری، کاهش علائم در جمعیتهای حساس | ایمن، قابل استفاده در بارداری |
شما میتوانید همه این اسپریها را از داروخانه آنلاین دکتردکتر تهیه کنید.
اسپری بینی مناسب کودکان
برای حفظ سلامت کودکان، نیازمند احتیاط بیشتری در مصرف داروهاست. از این رو، توصیههای پزشکی درباره استفاده از اسپری بینی سرماخوردگی کودکان، کاملا محافظهکارانه و شفاف ارائه میشوند.
به گفتهی سازمان غذا و دارو (FDA) و آکادمی اطفال آمریکا (AAP):
اکیدا از مصرف داروهای بدون نسخه (OTC) برای درمان سرماخوردگی و سرفه کودکان زیر ۶ سال خودداری کنید؛ زیرا علاوهبر آنکه اثربخشی این داروها در این سنین اثبات نشده، ممکن است عوارض جدی بسیاری بههمراه داشته باشند.
بنابراین، بهترین اسپری برای درمان گرفتگی بینی کودکان، اسپریهای نمکی و حاوی سالین هستند. همچنین، هرگز برای کودکان از اسپریهای قوی که برای بزرگسالان فرموله شدهاند، استفاده نکنید؛ زیرا مصرف این داروها ممکن است باعث کند شدن نرخ رشد در کودکان شوند.
نحوه صحیح استفاده از اسپری بینی
اثربخشی اسپری بینی سرماخوردگی تا حد زیادی به تکنیک صحیح استفاده از آن بستگی دارد. اگر اسپری مستقیم به سمت تیغه بینی (سپتوم) اسپری شود، علاوهبر ایجاد سوزش و خونریزی، جذب کافی دارو در بافتهای متورم را کاهش میدهد. برای استفاده از این محصولات، نکات زیر را بهخاطر داشته باشید:
- قبل از هر کاری، به آرامی فین کنید تا ترشحات و موانع اولیه بینی پاک شوند.
- طبق توصیه دستورالعمل محصول اسپری را تکان دهید.
- سر خود را در وضعیت عمودی یا کمی متمایل به جلو نگه دارید.
- نازل اسپری را به بینی نزدیک و به سمت بیرون یا کناره بینی اسپری کنید.
- در حین اسپری کردن، به آرامی از طریق بینی نفس بکشید.
- پس از اسپری، سر خود را برای چند ثانیه متمایل و برای ۵ تا ۱۰ دقیقه از فینکردن اجتناب کنید تا دارو فرصت جذب داشته باشد.
- نازل اسپری را به طور منظم با آب گرم تمیز کنید تا از تجمع باکتری جلوگیری شود.
چه کسانی باید از مصرف اسپری بینی سرماخوردگی اجتناب کنند؟
اسپریهای ضد احتقان (دکونژستانتها) به دلیل تأثیر بر عروق خونی، میتوانند عوارض سیستمیک به همراه داشته باشند و بر کل بدن تأثیر بگذارند. بنابراین گروههای زیر در مواقع گرفتگی بینی با مشورت پزشک از اسپری بینی استفاده کنند:
- افراد با سابقه فشار خون بالا، بیماری قلبی یا دیابت؛ زیرا این داروها میتوانند باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون شوند.
- افرادی که پرکاری تیروئید دارند.
- افرادی که اخیراً جراحی بینی داشتند یا زخم باز در بینی دارند.
در صورت سرماخوردگی در بارداری و شیردهی باید قبل از مصرف هرگونه اسپری بینی سرماخوردگی با پزشک مشورت کنند.
عوارض مصرف اسپری بینی؛ علائم جانبی رایج
عوارض جانبی مصرف اسپری بینی سرماخوردگی، بسته به نوع اسپری متفاوت است. دکونژستانتها میتوانند با عوارض زیر همراه باشند:
- تحریک موضعی و سوزش
- بیخوابی
- عصبی شدن
- سرگیجه
- افزایش خفیف ضربان قلب و فشار خون
در حالیکه شایعترین عوارض موضعی استروئیدها شامل سوزش، خشکی و خونریزی بینی است. در موارد نادر، ممکن است عوارض جدیتر مانند مشکلات بینایی، عفونتهای موضعی یا تشکیل پچهای سفید در دهان و بینی مشاهده شود که نیاز به مراجعه فوری به پزشک عمومی دارد.
احتقان برگشتی؛ جدیترین عارضه اسپریهای ضد احتقان بینی
احتقان برگشتی، جدیترین و شایعترین عارضه اسپریهای ضد احتقان به شمار میرود و نتیجه استفاده طولانیتر از ۳ روز متوالی از اسپری گرفتگی بینی بزرگسالان است. استفاده مکرر از دکونژستانتها باعث میشود مخاط بینی به تنگی عروق عادت کند و در غیاب دارو، رگها به شدت متورم شوند. این تورم شدیدتر از گرفتگی اولیه است و باعث ایجاد وضعیت ناخوشایندی با ابعاد روانشناختی میشود. پژوهشها نشان دادهاند که فکر در دسترس نبودن اسپری در برخی بیماران مبتلا به احتقان برگشتی، منجر به علائم اضطرابی یا حمله پانیک میشود.
طبق مطالعات منتشر شده در مرکز پزشکی دانشگاه روچستر (URMC)،
اگر فردی وارد چرخه احتقان برگشتی شد، باید با متخصص مشورت کند. این متخصص با کاهش تدریجی دوز دارو و استفاده از جایگزینهایی مانند سالین یا استروئیدهای موضعی، این وابستگی را درمان میکند.
رفع گرفتگی بینی؛ از انتخاب اسپری تا مراقبتهای تکمیلی
اسپری بینی سرماخوردگی، به رفع گرفتگی مجاری تنفسی کمک میکند اما نکته مهم این است که استفاده از این محصولات، منجر به آسیب دائمی به مخاط و وابستگی نشود. در این مطلب دریافتیم که اسپریهای ضد احتقان (مانند آتریسین) بهترین پیشنهاد برای درمان سریع گرفتگی بینی هستند اما اسپریهای سالین برای استفاده طولانیمدت و رطوبترسانی طولانیمدت بهترین انتخاب بهشمار میروند.
اگر در کنار مراقبتهای خانگی، همچون مصرف مایعات و غذا برای سرماخوردگی و استفاده از اسپریهای سرماخوردگی بهبود نیافتید یا گرفتگی بینی شما پس از ۷ روز رفع نشد، به پزشک مراجعه کنید. در سامانه نوبتدهی دکتردکتر میتوانید برای دریافت نوبت حضوری و آنلاین پزشک مورد نظر اقدام کنید.
همچنین، اگر در طول دوران سرماخوردگی، به دلیل خستگی و ضعف امکان مراجعه به پزشک را ندارید، در هرساعت از شبانهروز، به بخش ویزیت آنلاین دکتر عمومی دکتردکتر مراجعه کنید و با بهترین پزشکان سراسر ایران، به صورت متنی یا تلفنی مشورت کنید.
منابع:
