بیماری های خونی شامل مشکلاتی همچون کمخونی، اختلالات خونریزی مانند هموفیلی یا لخته‌شدن خون و سرطان‌های مختلف می‌شود. برای تشخیص و درمان هریک از این بیماری‌ها باید به متخصص هماتولوژی مراجعه کنید.
مشکلات ژنتیکی، عفونت‌ها یا کمبود برخی از مواد مغذی باعث بروز بیماریهای خونی می‌شوند. گاهی اوقات هم عوامل محیطی روی بدن اثر می‌گذارند و باعث بروز بیماریهای خون کودکان مانند اختلالات گلبول‌های سفید می‌شوند.
لوسمی، لنفوم یا میلوم سلول پلاسما از انواع جدی و نسبتا خطرناک بیماری های مرتبط با خون هستند. همچنین کمخونی، شایعترین نوع و در مقابل، تالاسمی مشکلی نادر در دسته بیماریهای مرتبط با خون محسوب می‌شوند.
به‌منظور آشنایی بیشتر با بیماریهای خون، در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، تعدادی از بیماریهای مرتبط با خون همچون هموفیلی را معرفی کرده‌ایم تا با ماهیت و علت آن‌ها، بیشتر آشنا شوید.
در پایان، در انتهای همین صفحه و در بخش نظرات، پرسش‌های خود را از کارشناس سلامتی مجله پزشکی و سلامتی دکتردکتر بپرسید تا به شما پاسخ دهد.
انواع بیماری های خونی
بیماریهای خونی باعث می‌شوند که بخشی از اجزای خون کار خود را به درستی انجام ندهد. برای مثال، گلبول‌های قرمز به درستی، اکسیژن را به نقاط مختلف بدن انتقال ندهند یا گلبول‌های سفید از بدن در برابر عفونت محافظت نکنند. شاید هم پلاکت‌ها عملکرد مناسبی در لخته‌کردن خون نداشته باشند و در نتیجه، بدن در زمان خونریزی با مشکلات مختلفی روبه‌رو شود.
اختلالات خونی می‌توانند سرطانی یا غیرسرطانی باشند. بسیاری از سرطان‌های خون ریشه در مشکلات ژنتیکی دارند. برخی از بیماری های مرتبط با خون علامت خاصی ندارند و حتی لازم نیست که درمان شوند. در هر حال، با چکاپ‌هایی مانند آزمایش خون، بیماریهای خونی مشخص می‌شوند. برای تشخیص و درمان آن‌ها هم باید به دکتر خون یا متخصص هماتولوژی، مراجعه شود.
کمخونی
افرادی که به کم خونی مبتلا هستند، تعداد گلبول‌های قرمز خون پایینی دارند. کمخونی خفیف اغلب هیچ علامتی ندارد و موارد شدیدتر می‌تواند باعث خستگی، رنگ‌پریدگی پوست و تنگی نفس هنگام فعالیت شود. انواع کمخونی در جدول زیر آمده است:
| نوع کمخونی | علت اصلی | علائم شایع | درمان |
|---|---|---|---|
| فقر آهن | کمبود آهن در بدن، خونریزی قاعدگی، خونریزی دستگاه گوارش | خستگی، ضعف، رنگ‌پریدگی، تنگی نفس | قرص آهن، در موارد شدید انتقال خون |
| بیماری مزمن | بیماریهای مزمن مانند بیماری کلیوی | خستگی، ضعف | اغلب نیازی به درمان ندارد، در موارد شدید اریتروپویتین یا انتقال خون |
| پرنیشیوز (کمبود B12) | عدم جذب ویتامین B12 | خستگی، ضعف، آسیب عصبی | مکمل ویتامین B12 با دوز بالا |
| آپلاستیک | اختلال در مغز استخوان | خستگی، ضعف، عفونتهای مکرر، خونریزی | دارو، انتقال خون، پیوند مغز استخوان |
| همولیتیک خودایمنی | تخریب گلبول‌های قرمز توسط سیستم ایمنی | خستگی، ضعف، زردی | داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی |
| تالاسمی | اختلال ژنتیکی | خستگی، ضعف (در موارد شدید) | انتقال خون منظم (در موارد شدید) |
بیماران مبتلا به انواع کمخونی با کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون یا هموگلوبین (پروتئینی که اکسیژن را حمل می‌کند) روبه‌رو می‌شوند.
هموفیلی
اختلال هموفیلی نوعی بیماری ارثی است و در آن، خون نمی‌تواند به‌درستی لخته شود. افراد مبتلا به این بیماری، بعد از جراحت یا آسیب‌دیدگی، برای مدت زمانی طولانی دچار خونریزی می‌شوند. هموفیلی به دلیل کمبود یا نبود پروتئین‌های خاصی در خون رخ می‌دهد. به این پروتئین‌ها فاکتورهای انعقادی می‌گویند و برای توقف خونریزی و ایجاد لخته‌ها به آن‌ها نیاز است.
لوسمی
لوسمی نوعی سرطان است که از مغز استخوان شروع می‌شود. در اثر این بیماری، در مغز استخوان فرد مبتلا سلول‌های خونی با رشد غیرعادی به وجود می‌آیند. در نتیجه، سلول‌های مازاد به سلول‌های سالم حمله می‌کنند و تجمع آن‌ها در مغز استخوان باعث می‌شود که سلول‌های سالم نتوانند به درستی عمل کنند.
علت دقیق لوسمی هنوز کشف نشده است، اما عواملی مانند سن و قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی در ابتلای به آن دخیل هستند. کودکان و سالمندان هم بیشتر از گروه‌های سنی دیگر به لوسمی مبتلا می‌شوند. برخی از اختلالات ژنتیکی هم عامل ابتلا به این سرطان هستند.
لنفوم
لنفوم نوعی سرطان است و از سیستم لنفاوی بدن شروع می‌شود. سیستم لنفاوی قسمتی از سیستم ایمنی است و به بدن در مبارزه با عفونت‌ها کمک می‌کند. این بخش از بدن شامل غدد لنفاوی، طحال و تیموس می‌شود. دلیل ابتلا به لنفوم هم کاملاً مشخص نیست، اما عفونت با برخی ویروس‌ها یا داشتن سیستم ایمنی ضعیف از عواملی هستند که احتمال ابتلا به آن را بالا می‌برند.
تالاسمی
بیماری تالاسمی نوعی کمخونی ژنتیکی است که بدن فرد در اثر ابتلای به آن، نمی‌تواند هموگلوبین کافی تولید کند. برای همین، نیاز است که به افراد مبتلا به این بیماری در طول دوره‌های زمانی مشخص، خون تزریق شود. از علائم ابتلا به تالاسمی باید به رنگ‌پریدگی، تغییر شکل استخوان‌های بدن و به ویژه صورت اشاره کنیم. بیماران مبتلا به این نوع از کمخونی، ضربان قلب بالایی دارند و شکمشان هم حالت متورمی پیدا می‌کند.
اختلالات گلبول‌های قرمز
ابتلا به بیماری اختلال گلبول‌های قرمز باعث می‌شود که این گلبول‌ها نتوانند اکسیژن به بخش‌های مختلف بدن برسانند. در جدول زیر، از اختلالات گلبول‌های قرمز گفته شده است:
| نوع اختلال | اثر بیماری | علل اصلی | علائم شایع |
|---|---|---|---|
| کم‌خونی‌ها | کاهش تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین | کمبود آهن، بیماریهای مزمن، اختلالات ژنتیکی (تالاسمی، کمخونی داسی شکل) | خستگی، ضعف، رنگ‌پریدگی، تنگی نفس |
| کمخونی فقر آهن | نوعی کمخونی ناشی از کمبود آهن | رژیم غذایی نامناسب، خونریزی‌های مزمن، جذب ناکافی آهن | همان علائم کمخونی، ریزش مو، ناخن‌های شکننده |
| کمخونی داسی شکل | تغییر شکل گلبول‌های قرمز به شکل داس | اختلال ژنتیکی | درد شدید استخوان‌ها، عفونتهای مکرر، سکته مغزی |
| تالاسمی | اختلال در تولید هموگلوبین | اختلال ژنتیکی | خستگی، ضعف، زردی، بزرگ شدن طحال |
| کمخونی ناشی از بیماریهای مزمن | کمخونی ناشی از بیماریهای زمینه‌ای | بیماریهای کلیوی، سرطان، بیماریهای التهابی مزمن | همان علائم کمخونی |
| پلی‌سیتمی | افزایش تعداد گلبول‌های قرمز | تومورها، بیماریهای مزمن، اختلالات ژنتیکی | خارش پوست، سرگیجه، سردرد، قرمزی پوست |
| سفره‌ماهی شدن گلبول‌های قرمز | تغییر شکل گلبول‌های قرمز به شکل سفردماهی | اختلالات ژنتیکی، بیماریهای کبدی | خستگی، ضعف، زردی |
| همولیز | تخریب زودرس گلبول‌های قرمز | اختلالات خود ایمنی، عفونت‌ها، داروها، اختلالات ژنتیکی | زردی، خستگی، ادرار تیره |
ژنتیک، بیماریهای مزمن و کمبود مواد مغذی در کنار برخی از اختلالات مغز استخوان باعث بروز این اختلال می‌شوند.
پلی سیتمی ورا
پلی‌سیتمی ورا، بیماری است که در اثر آن، مغز استخوان گلبول‌های قرمز اضافی تولید می‌کند. در نتیجه، خون غلیظ شده و علائمی همچون خستگی، خارش، افزایش فشار خون و سرگیجه در فرد به وجود می‌آیند. علت این بیماری هنوز کاملاً مشخص نیست. ظاهراً همچنان نقش ژنتیک در این میان جدی است.
اختلال گلبول های سفید
گلبول‌های سفید سلول‌های مهمی هستند که با عفونت‌ها و انواع بیماری در بدن مقابله می‌کنند. اگر عملکرد این سلول‌ها دچار مشکل شود و تعداد آن‌ها کمتر یا بیشتر از حالت عادی باشد، بیماری‌ها و مشکلات مختلفی در بدن به وجود می‌آید. افزایش گلبول‌های سفید در نتیجه عفونت‌ها و التهابات رخ می‌دهد. کاهش آن هم به واسطه مشکلاتی مانند عفونتهای شدید، اختلالات مغز استخوان و بیماریهای خودایمنی است.
اختلال پلاکت
اختلال پلاکت، مجموعه‌ای از بیماری‌هاست که در آن‌ها، عملکرد پلاکت‌ها یا تعداد و تولیدشان با مشکل روبه‌رو می‌شود. این سلول‌های کوچک در زمینه لخته‌شدن خون و جلوگیری از خونریزی نقش مهمی دارند. بیماریهای مغز استخوان، عفونت‌ها، کمبود برخی مواد مغذی و ویتامین‌ها، برخی از انواع رایج اختلال پلاکت در بدن هستند.
بیماری فون ویلبراند
بیماری خونی فون ویلبراند به دلیل کمبود یا اختلال در فاکتور فون ویلبراند ایجاد می‌شود. فاکتور فون ویلبراند، پروتئینی است که باعث می‌شود تا پلاکت‌ها به هم متصل شوند و در محل آسیب‌دیدگی خونی به هم بچسبند. اگر چنین فاکتوری در بدن نباشد، خونریزی قطع نمی‌شود و در فرآیند لخته‌شدن خون، اختلال به وجود می‌آید.
بیشتر کسانی که به بیماری فون ویلبراند مبتلا هستند، یک ژن جهش‌یافته را از یکی از والدین بیولوژیکی خود به ارث برده‌اند. برخی از افراد بعد از ابتلا به برخی سرطان‌ها، دچار این بیماری می‌شوند. گاهی هم اختلالات خودایمنی یا بیماریهای قلبی باعث بروز فون ویلبراند می‌شود.
ترومبوسیتمی اولیه
ترومبوسیتمی هم نوعی بیماری خونی است که باعث تولید بیش از حد پلاکت خونی در مغز استخوان می‌شود. این سلول‌ها که در لخته‌کردن خون نقش دارند، در صورت فراوانی بیش از حد، باعث بروز لخته‌های خونی در رگ‌ها می‌شوند. جهش‌های ژنتیکی و عوامل ارثی از دلایل بروز ترومبوسیتمی اولیه هستند.
سندرم میلودیسپلاستیک
سندرم میلودیسپلاستیک یا ام دی اس (MDS)، یکی از انواع بیماری های خونی است که در اثر آن، مغز استخوان نمی‌تواند سلول‌های خونی کافی تولید کند. منظور از سلول‌های خونی هم گلبول‌های سفید، قرمز و پلاکت‌ها هستند. علت این سندرم هم ناشناخته است، اما در افراد بالای ۶۰ سال بیشتر دیده می‌شود. کسانی که تحت تأثیر پرتودرمانی بوده‌اند هم در معرض ابتلای به این بیماری قرار دارند.
ترومبوسیتوپنی
ترومبوسیتوپنی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن تعداد پلاکت‌های خون کمتر از حد طبیعی است. اگر پلاکت‌ها کاهش پیدا کنند، امکان جلوگیری از خونریزی و لخته‌شدن خون در زمان نیاز وجود نخواهد داشت. دلایل بروز این بیماری اختلالاتی است که در تولید پلاکت در مغز استخوان به وجود می‌آید. برای مثال، ابتلا به بیماریهای لوسمی و لنفوم می‌تواند موجب چنین مشکلی شود.
ترومبوز
ترومبوز مشکلی است که به واسطه آن، لخته‌ای خون در داخل یک رگ خونی به وجود می‌آید. این لخته باعث مسدود شدن جریان خون می‌شود. در جریان جراحی‌های مختلف، امکان بروز ترومبوز وجود دارد. در واقع، هر عاملی که باعث آسیب‌رساندن به شریان‌ها و رگ‌های خونی شود، می‌تواند موجب ترومبوز شود. برای مثال، التهاب رگ‌های خونی هم از عوامل ایجاد این مورد از بیماری های خون است.
میلوم سلول پلاسما
میلوم سلول پلاسما یا مولتیپل میلوما، نوعی سرطان خون است که در آن سلول‌های پلاسما به‌طور غیر طبیعی زیاد می‌شوند و در نتیجه، تومورهایی در مغز استخوان به وجود می‌آیند. این تومورها به استخوان آسیب وارد می‌کنند و عوارضی مانند درد و شکستگی به همراه دارند. جهش‌های ژنتیکی، کهولت سن و قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی از جمله دلایل بروز میلوم سلول پلاسما هستند.
بیماریهای خون کودکان
امکان ابتلای کودکان به بیماری‌هایی همچون کمخونی، هموفیلی، تالاسمی و سرطان خون بسیار بالاست. کودکانی که به انواع بیماری های خون دچارند، مشکلاتی مانند خستگی و ضعف را تجربه می‌کنند. این کودکان معمولاً رنگ‌پریده هستند و دچار تب و عفونتهای مکرر می‌شوند. علامت‌های متنوع دیگری هم مانند بزرگی طحال و درد استخوان‌ها یا مفاصل در این کودکان دیده می‌شود.
برای درمان بیماری های خون باید به پزشکان کدام تخصص مراجعه کرد؟
برای درمان انواع بیماریهای خونی باید به دکتری مراجعه کنید که می‌داند تخصص خون و سرطان چیست و شیوه درمان صحیح را انتخاب می‌کند. پزشکانی که در زمینه هماتولوژی یا خون‌شناسی متخصص هستند، از طریق روش‌های تشخیصی متنوع مانند آزمایش خون کامل، آزمایش تخصصی خون، برداشتن نمونه مغز استخوان و بیوپسی آن، انواع بیماری های خونی را تشخیص می‌دهند.
این پزشکان برای درمان بیماری های مرتبط با خون هم از روش‌هایی مانند شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، پیوند مغز استخوان و داروهای مختلف جهت کنترل وضعیت بیمار استفاده می‌کنند. کمخونی هم که از شایع ترین بیماریهای خون است، با روش‌هایی مانند تزریق خون و پلاکت درمان می‌شود.
برای مراجعه به بهترین پزشکان، از سامانه آنلاین دکتردکتر کمک بگیرید. در این پلتفرم اینترنتی، نظرات بیماران قبلی هر دکتر را بخوانید و با در نظرگرفتن امتیازات پزشکان، از آن‌ها به شکل اینترنتی، نوبت ملاقات آنلاین دریافت کنید.
منابع:
hematology.org
healthdirect.gov.au
webmd.com
