بیماری های کبد در اثر تجمع چربی، عفونت، آسیب ژنتیکی یا سلولی رخ می‌دهند. شایع‌ترین آنها شامل کبد چرب الکلی و غیرالکلی، انواع هپاتیت، سیروز و سرطان کبد هستند. این بیماریها در ابتدا بدون علامت بوده و در ادامه به آسیب‌های جدی مانند نارسایی کبد، سیروز و حتی مرگ منجر میشوند. بنابراین آگاهی، تشخیص به‌موقع و مراقبت پزشکی منظم ضروری هستند. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به معرفی شایع‌ترین بیماری های کبد پرداخته و راه‌های تشخیص، درمان و پیشگیری از آنها را شرح داده‌ایم.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به سوالات شما پاسخ خواهد داد.
انواع شایع بیماری های کبد
همچون سایر اندام‌های بدن، کبد هم مستعد ابتلا به اختلالات و بیماری‌هایی است که عملکرد طبیعی آن را مختل کرده و سلامت عمومی فرد را به خطر می‌اندازند. در ادامه، به معرفی برخی از شایع‌ترین انواع بیماری های کبد می‌پردازیم:
کبد چرب
کبد چرب به عنوان شایع ترین بیماری کبد زمانی رخ می‌دهد که چربی بیش از حد در سلول‌های کبد انباشته شود. به طور کلی، دو نوع اصلی از بیماری کبد چرب شناسایی شده است:
- کبد چرب غیرالکلی: این نوع بیماری کبد چرب، با مصرف الکل مرتبط نیست و شامل کبد چرب ساده و استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) می‌شود. در کبد چرب ساده، تنها تجمع چربی در کبد مشاهده می‌شود و هیچ‌گونه التهاب یا آسیب سلولی وجود ندارد. در مقابل، استئاتوهپاتیت غیرالکلی علاوه‌بر تجمع چربی، با التهاب و آسیب به سلول‌های کبدی همراه است. استئاتوهپاتیت غیرالکلی در صورت عدم درمان منجر به فیبروز (زخم) و سیروز کبدی می‌شود.
- کبد چرب الکلی: استئاتوهپاتیت الکلی ناشی از مصرف بیش از حد الکل است. الکل متابولیسم چربی‌ها در کبد را تغییر داده و منجر به تجمع آنها می‌شود.
با استناد بر اطلاعات منتشر شده توسط سایت کتابخانه ملی پزشکی آمریکا،
در حال حاضر، بیماری کبد چرب غیرالکلی شیوع بیشتری نسبت به کبد چرب ناشی از الکل دارد. این افزایش چشمگیر در شیوع، عمدتا به دلیل افزایش جهانی چاقی است. چاقی، دیابت نوع 2 و مقاومت به انسولین از عوامل خطر اصلی برای ابتلا به بیماری های کبد چرب غیرالکلی محسوب میشوند.
هپاتیت
هپاتیت به التهاب بافت کبد گفته می‌شود و ناشی از عوامل متعددی همچون مصرف بی‌رویه الکل، عفونتهای ویروسی یا بیماریهای خودایمنی است. این التهاب، عملکرد طبیعی کبد را مختل کرده و در صورت عدم درمان، منجر به آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیر همچون نارسایی کبد می‌شود. از جمله شایع‌ترین و شناخته‌شده‌ترین انواع هپاتیت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
هپاتیت A یا HAV
این نوع هپاتیت بسیار مسری است و عمدتا از طریق آب یا غذای آلوده منتقل می‌شود. عفونت HAV معمولا به صورت ناگهانی و حاد بروز می‌کند و دوره بیماری اغلب کوتاه است. در اکثر موارد، این عفونت بدون نیاز به درمان دارویی خاصی و بدون ایجاد عوارض مزمن یا آسیب دائمی به کبد برطرف می‌شود.
هپاتیت B یا HBV
ویروس هپاتیت B از طریق تماس با مایعات بدن فرد آلوده همچون خون، مایع منی و ترشحات واژن منتقل می‌شود. این نوع هپاتیت در برخی افراد به صورت حاد و در برخی دیگر به صورت مزمن بروز پیدا می‌کند. نوع حاد آن معمولا خودبه‌خود برطرف می‌شود و نیاز به درمان خاصی ندارد. اما هپاتیت B مزمن قابلیت ایجاد آسیب‌های جدی کبدی را داشته و به درمان نیاز دارد.
هپاتیت C یا HCV
انتقال ویروس هپاتیت C عمدتا از طریق تماس مستقیم با خون آلوده صورت می‌گیرد. این نوع هپاتیت هم همچون هپاتیت B به صورت حاد و مزمن ظاهر می‌شود. هپاتیت C مزمن در صورت عدم تشخیص و درمان، منجر به آسیب دائمی و پیشرونده کبد همچون سیروز کبدی خواهد شد. نکته حائز اهمیت در مورد هپاتیت C مزمن این است که این بیماری اغلب تا مراحل پیشرفته، علائم واضحی از خود نشان نمی‌دهد؛ به همین دلیل غربالگری منظم برای تشخیص زودهنگام و شروع درمان ضروری است.
سیروز کبدی
سیروز کبدی یکی از انواع بیماری های خاموش کبد است که در آن بافت سالم کبد به تدریج با بافت اسکار (فیبروز) جایگزین می‌شود. سیروز کبدی که نتیجه آسیب‌های طولانی‌مدت به کبد است، منجر به تغییرات ساختاری و عملکردی قابل توجهی در این عضو حیاتی می‌شود. در مراحل اولیه، کبد تلاش می‌کند تا با بازسازی سلول‌های آسیب‌دیده عملکرد خود را حفظ کند. اما پیشرفت آسیب و افزایش میزان فیبروز، ساختار طبیعی کبد را دچار اختلال کرده و باعث نارسایی کامل آن و حتی مرگ می‌شود.
بیماریهای ژنتیکی کبد
برخی از بیماری های کبد منشا ژنتیکی دارند و از طریق وراثت منتقل میشوند. در ادامه، 3 نمونه رایج از این بیماریها را بررسی می‌کنیم:
- هموکروماتوز: این بیماری ناشی از جهش‌های ژنتیکی است که باعث افزایش جذب آهن از روده می‌شود. بدن در حالت طبیعی توانایی دفع آهن اضافی را ندارد، بنابراین آهن مازاد در اندام‌هایی همچون کبد تجمع پیدا می‌کند. انباشت بیش از حد آهن باعث آسیب سلولی، التهاب، فیبروز و در نهایت نارسایی کبد می‌شود.
- بیماری ویلسون: بیماری ویلسون یک اختلال نادر است که در آن کبد به جای دفع مس اضافی از طریق صفرا، آن را جذب می‌کند. با گذشت زمان، کبد دیگر نمی‌تواند مس را در خود نگه دارد و مس وارد مغز و سایر اندام‌های حیاتی می‌شود.
- کمبود آلفا-1 آنتی‌تریپسین: این بیماری ژنتیکی باعث می‌شود بدن نتواند پروتئین آلفا-1 آنتی‌تریپسین را به درستی به جریان خون آزاد کند. در نتیجه، این پروتئین به جای ورود به جریان خون، در کبد انباشته می‌شود و مشکلاتی را به وجود می‌آورد.
با توجه به ماهیت پیشرونده و آسیب‌زای بیماری های ژنتیکی کبد، تشخیص زودهنگام آنها اهمیت بالایی دارد. بنابراین، توصیه می‌شود افرادی که سابقه خانوادگی این اختلالات را دارند، به صورت دوره‌ای توسط دکتر گوارش و کبد مورد غربالگری قرار گیرند. این اقدام به تشخیص به موقع و درمان زودهنگام این بیماریها کمک می‌کند.
سرطان کبد
کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) که با نام سرطان اولیه کبد هم شناخته می‌شود، یکی دیگر از انواع بیماری های کبد است و زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های کبدی دچار تغییرات ژنتیکی میشوند. این تغییرات باعث تکثیر بی‌رویه و کنترل‌نشده سلول‌ها شده و در نتیجه، توده‌های سرطانی پدید می‌آیند. این توده‌ها به تدریج جایگزین بافت سالم کبد شده و عملکرد طبیعی این عضو حیاتی را مختل می‌کنند. ریسک ابتلا به سرطان کبد در بیماران مبتلا به سیروز کبدی بسیار زیاد است.
بیماری های کبد با چه علائمی همراه هستند؟
در جدول زیر به نشانههای اولیه، علائم مراحل پیشرفته و عوارض نهایی انواع بیماری های کبد اشاره شده است:
| علائم اولیه بیماری | – درد در ناحیه بالای شکم – تهوع یا بی‌اشتهایی – خستگی و بی‌حالی |
| علائم بیماری در مراحل پیشرفته | – زردی پوست و چشم (یرقان) – ادرار تیره‌رنگ – مدفوع روشن – کاهش وزن و تحلیل عضلات – خارش پوست – بوی بد دهان – مشکلات گوارشی، به خصوص در هضم چربی – اختلال در عملکرد مغز (انسفالوپاتی کبدی) – تغییراتی در پوست و ناخن همچون ناخن قاشقی، قرمزی کف دست، کبودی یا خونریزی آسان – تورم شکم – تورم مچ پا، پا، صورت و دست |
| علائم پیشرفته بیماری در زنان | – قاعدگی نامنظم – ناباروری |
| علائم پیشرفته بیماری در مردان | – کوچک شدن بیضه‌ها – بزرگ شدن سینه‌ها |
| عوارض بیماری در مرحله پیشرفته | – فشار خون پورتال – بزرگ شدن طحال و کاهش سلول‌های خونی – نارسایی تنفسی – نارسایی کلیه – سرطان کبد |
اغلب بیماری های کبد در مراحل اولیه هیچ علائمی ندارند؛ بنابراین، فقدان علائم به معنی سالم بودن کبد و عدم نیاز به معاینات پزشکی نیست.
برای تشخیص بیماری های کبد چه آزمایش‌هایی لازم است؟
تشخیص دقیق علت و شدت بیماری های کبد برای انتخاب بهترین روش درمانی مهم است. متخصصان گوارش با ترکیبی از بررسی‌های بالینی و آزمایشگاهی، وضعیت سلامت کبد را ارزیابی می‌کنند. فرآیند تشخیص معمولا با شرح حال کامل بیمار و معاینه فیزیکی آغاز شده و در ادامه، از روشهای زیر بهره گرفته می‌شود:
آزمایشات خون
آزمایشات خون که تحت عنوان تست‌های عملکرد کبد شناخته میشوند، اولین و مهمترین گام در تشخیص انواع بیماری های کبد هستند. این آزمایش‌ها میزان آنزیم‌های مهم کبد همچون ALT (آلانین آمینوترانسفراز) و AST (آسپارتات آمینوترانسفراز) را اندازه‌گیری می‌کنند.
افزایش سطح این آنزیم‌ها اغلب نشان‌دهنده آسیب یا التهاب سلول‌های کبدی است. علاوه‌براین، سطح بیلی روبین و پروتئین‌های اصلی خون همچون آلبومین هم مورد بررسی قرار می‌گیرد. نتایج آزمایش، نشانههای اولیه آسیب کبدی، شدت بیماری و حتی نارسایی کبد را مشخص می‌کنند.
تصویربرداری
روشهای تصویربرداری به پزشکان این امکان را می‌دهند که دید دقیق‌تری از ساختار کبد به دست آورند و تغییرات احتمالی را ارزیابی کنند. سونوگرافی کبدی، سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی از رایج‌ترین روشهای تصویربرداری هستند. این تکنیک‌ها اطلاعات دقیقی در مورد اندازه، شکل و بافت کبد ارائه می‌دهند و به کمک آنها می‌توان وجود التهاب، تورم، توده و فیبروز را شناسایی کرد.
بیوپسی کبد
بیوپسی کبد یک روش کم‌تهاجمی است که در آن، با استفاده از یک سوزن نازک، نمونه کوچکی از بافت کبد برداشته می‌شود. این نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا توسط پاتولوژیست مورد بررسی قرار گیرد. بیوپسی کبد معمولا برای تشخیص قطعی سرطان کبد، تایید وجود سیروز و تعیین دقیق علت انواع بیماری های کبد که با سایر روش‌ها قابل تشخیص نیستند، استفاده می‌شود.
درمان بیماریهای کبد
انتخاب روش درمانی مناسب به طور مستقیم به نوع و شدت بیماری های کبد بستگی دارد. در حالی که برخی از بیماران ممکن است با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی بهبودی قابل توجهی پیدا کنند، دسته‌ای دیگر به مداخلات پزشکی جدی‌تر همچون مصرف دارو، جراحی یا حتی پیوند کبد نیاز خواهند داشت. در ادامه، هر یک از این رویکردهای درمانی را بررسی کرده‌ایم.
تغییر سبک زندگی
تغییر در سبک زندگی یکی از روشهای اصلی مدیریت بسیاری از بیماری های کبد، به خصوص کبد چرب غیرالکلی محسوب می‌شود. رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل با کاهش مصرف قندهای ساده و چربی‌های اشباع‌شده، انجام فعالیت بدنی منظم، حفظ وزن مناسب، ترک مصرف الکل و سیگار و همچنین مدیریت استرس و اضطراب از جمله اقدامات مهمی هستند که به بهبود قابل توجه سلامت کبد کمک می‌کنند.
درمان های دارویی
داروها نقشی کلیدی در کنترل، کاهش پیشرفت و بهبود علائم انواع بیماری های کبد دارند. بسته به نوع بیماری، از داروهای زیر برای درمان و کنترل علائم بیماری استفاده می‌شود:
- داروهای ضد ویروس: این داروها برای درمان هپاتیت‌های ویروسی به کار می‌روند. به عنوان مثال، تنوفوویر در مدیریت هپاتیت B و سوفوسبوویر در درمان هپاتیت C موثر هستند.
- داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی: برای درمان انواع بیماری های کبد خودایمنی، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی همچون پردنیزولون تجویز میشوند.
- آنتی‌فیبروتیک‌ها: این دسته از داروها برای کند کردن یا مهار روند تشکیل فیبروز در کبد استفاده میشوند.
با توجه به تنوع و تخصصی بودن داروها، تجویز آنها باید صرفا توسط پزشک متخصص انجام شود. سایت دکتردکتر با فراهم کردن امکان سفارش آنلاین دارو، دسترسی سریع و آسان به این داروها را ممکن ساخته است.
جراحی و پیوند کبد
در شرایطی که آسیب به کبد به شدت پیشرفت کرده و غیرقابل برگشت باشد، پیوند کبد به‌عنوان آخرین و موثرترین راه برای درمان بیماری های کبد مطرح می‌شود. این روش شامل جایگزینی کبد بیمار با یک کبد سالم است. جراحی کبد هم عمدتا برای درمان سرطان کبد انجام می‌شود. در این نوع جراحی، بخش درگیر و آسیب‌دیده کبد برداشته می‌شود تا از گسترش بیماری جلوگیری شده و عملکرد کبد حفظ شود.
پیشگیری از بیماری های کبد چگونه ممکن است؟
با رعایت نکات و انجام اقدامات پیشگیرانه زیر می‌توان خطر ابتلا به انواع بیماری های کبد را به میزان قابل توجهی کاهش داد:
- واکسیناسیون؛ برای پیشگیری از هپاتیت A و B
- اجتناب از مصرف الکل و مواد مخدر؛ برای پیشگیری از التهاب، کبد چرب، هپاتیت الکلی و سیروز کبدی
- رعایت بهداشت فردی؛ به ویژه شستشوی صحیح و مکرر دست‌ها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا، پس از استفاده از سرویس بهداشتی و بعد از تماس با سطوح یا اشیاء آلوده برای جلوگیری از ابتلا به بیماری های عفونی
- رژیم غذایی سالم؛ غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، چربی‌های سالم همچون روغن زیتون، در کنار محدود کردن مصرف غذاهای پرچرب، حاوی چربی‌های ناسالم، قندهای افزوده و غذاهای فرآوری شده با هدف حفظ وزن سالم و کاهش تجمع چربی در کبد
- ورزش منظم؛ افزایش متابولیسم، بهبود حساسیت به انسولین و کمک به کاهش وزن با هدف پیشگیری و کنترل بیماری های کبد چرب غیرالکلی
- مصرف منطقی داروها و مکمل‌ها؛ آسیب به کبد در اثر تداخل داروها و مکمل‌ها با یکدیگر
- معاینات منظم پزشکی و غربالگری‌های دوره‌ای؛ با هدف تشخیص زودهنگام این بیماریها و امکان درمان موثرتر
اهمیت تشخیص به‌موقع بیماری های کبد
بیماری های کبد اغلب آرام و بی‌نشانه آغاز میشوند، اما عواقب جبران‌ناپذیری به بار می‌آورند. همین موضوع اهمیت چکاپ‌های منظم را دوچندان می‌کند. حتی اگر در حال حاضر هیچ علامتی ندارید، توصیه می‌شود با پزشک مشورت کرده و آزمایش‌های لازم را انجام دهید.
این اقدامات به تشخیص زودهنگام و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک می‌کنند. برای ویزیت شدن توسط پزشک متخصص هم دیگر نیازی به صرف زمان زیاد و مراجعه حضوری نیست. شما می‌توانید همین الان از طریق سایت دکتردکتر، به صورت اینترنتی از دکتر گوارش آنلاین نوبت بگیرید. با این کار، در منزل و به صورت مجازی ویزیت خواهید شد تا در صورت نیاز، برای معاینات حضوری اقدام کنید.
منابع:
