معرفی ۲۲ علت گزگز دست و پا

 ابتلا به برخی از بیماری‌ها، علت گزگز دست و پا هستند. سوزن سوزن شدن یا گزگز شدن دست‌ و پا، پدیده شایعی است. این حالت معمولاً موقتی است، اما گاهی هم ناشی از آسیب‌های عصبی است. برای مثال، برخی از بیماری‌های خودایمنی مانند ام‌اس یا لوپوس، باعث مورمور شدن دست و پا می‌شوند. با مراجعه به دکتر مغز و اعصاب می‌توانید از علت این مشکل باخبر شوید. پای عوامل متنوعی در بروز این وضعیت به‌میان است. از مصرف داروها تا بارداری یا اضطراب و حملات پانیک می‌توانند علت مورمور شدن دست و پا باشند. گاهی حتی عفونت هم می‌تواند علت سوزن سوزن شدن دست و پا باشد. در این مقاله، از دلایل مختلف گزگز شدن بدن برایتان می‌گوییم. مطالعه این مقاله به حدود ۵ دقیقه زمان نیاز دارد. 

اگر پرسشی داشتید هم در پایان بپرسید تا پزشک پاسخ بدهد.

علل گزگز دست و پا

مهم‌ترین دلیل گزگز دست و پا، فشار به ناحیه عصبی یا خوابیدن و نشستن در حالتی غیرمعمول است. البته، گزگز دست و پا یا احساس سوزن سوزن شدن، می‌تواند ناشی از عوامل دیگری هم باشد. برخی از دلایلی که باعث وقوع این مشکل می‌شوند، موقت و بی‌خطر هستند و برخی دیگر، ممکن است به مشکلاتی جدی‌تر، منتهی شوند. در ادامه، مهم‌ترین علل شایع گزگز دست و پا را بررسی خواهیم کرد:

گزگز دست و پا به دلیل فشردگی اعصاب

گاهی‌اوقات، امکان فشردگی عصب (Pinched nerve) و ایجاد احساس گزگز در دست و پا وجود دارد. این عارضه در اثر آسیب‌دیدگی یا تورم در بدن رخ می‌دهد. فتق دیسک، سندروم تونل کارپال و سندروم تونل تارسال، از دیگر دلایل گزگز عصبی دست و پا هستند. سایر علائم فشردگی عصب، شامل درد و محدود شدن حرکات می‌شود. بی‌حسی و ضعف عضلانی، درد و کاهش حس لامسه، از دیگر علائم گزگز بر اثر فشردگی اعصاب است. درمان گزگز ناشی از فشردگی اعصاب، بسته به شدت و علت مشکل ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• دارودرمانی
• فیزیوتراپی
• استراحت
• استفاده از اسپلینت یا بریس

در صورتی که هیچ‌کدام از روش‌های درمانی بالا برای فرد مؤثر نباشند، عمل جراحی گزینه پیشنهادی جراح مغز و اعصاب خواهد بود. این متخصص با دانش و تخصص خود، با بررسی وضعیت بیمار و معاینه کامل او، می‌‎‌‌‌تواند راهنمایی‌های جامعی در زمینه درمان این مشکل پیشنهاد دهد. 

استنشاق سموم و گزگز دست و پا 

استنشاق سموم، یکی از دلایل احتمالی گزگز دست و پا هستند. بسیاری از مواد شیمیایی و سموم، روی سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند و منجر به علائمی مانند گزگز شدن، بی‌حسی و حتی ضعف عضلانی می‌شوند. همچنین بلعیدن سموم مختلف یا جذب آن‌ها از طریق پوست، باعث گزگز در دست و پاها می‌شود. سمومی که منجر به گزگز یا مورمور شدن می‌شوند، عبارتند از:

• تالیم (Thallium)
• جیوه (Mercury)
• آرسنیک (Arsenic)
• ضدیخ (Antifreeze)

بی‌حسی و ضعف عضلانی، سرگیجه و سردرد، تهوع و استفراغ و تغییرات در حس بویایی و چشایی، از جمله علائم گزگز دست و پا در اثر استنشاق گاز هستند. در صورت مسمومیت با هر کدام از این سموم، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید.

مصرف الکل و سوزن‌‌سوزن‌ شدن دست و پا

مصرف الکل هم می‌تواند، علت گزگز دست و پا باشد. تاثیر مصرف الکل بر گزگز دست و پا را جدی بگیرید. این ماده در برخی شرایط حالت سمی دارد و به بافت عصبی آسیب می‌رساند. ممکن است، مصرف بی‌رویه الکل به نوعی نوروپاتی محیطی به نام نوروپاتی الکلی (Alcoholic neuropathy) منجر شود. نوروپاتی محیطی به معنای آسیب‌دیدگی یا تخریب اعصاب محیطی بدن است. دستگاه اعصاب محیطی بخشی از سیستم عصبی است که مغز و نخاع را به بخش‌های دیگر بدن متصل می‌کند. مورمورشدن دست و پا از شایع‌ترین عوارض عصبی اعتیاد به الکل است و می‌تواند باعث درد و گزگز سایر اندام‌های بدن شود. تحقیقات نشان داده‌اند که ۲۵ تا ۶۶درصد از افراد معتاد به الکل به نوروپاتی الکلی مبتلا هستند. برای درمان این وضعیت، نیاز به ترک مصرف الکل وجود دارد.

اضطراب و گزگز شدن دست و پا 

احتمال ابتلا به هایپرونتیلاسیون (hyperventilating) در افراد مبتلا به اضطراب دائمی زیاد است. این عارضه هم می‌تواند علت گزگز دست و پا و همینطور علت خواب رفتن دست و پا باشد. هایپرونتیلاسیون یکی از علائم شایع اضطراب است و ویژگی اصلی آن هم تندی تنفس است. این سندرم باعث برهم خوردن توازن بین دی‌اکسید کربن و اکسیژن می‌شود و گزگز دست و پا را به‌همراه می‌آورد. گزگز پا و اضطراب از نظر روانشناسی با هم ارتباط دارند. در واقع، فردی که دچار اضطراب می‌شود، معمولاً نسبت به حواس بدنی خود آگاهی بیشتری پیدا می‌کند. در حملات اضطرابی شدید، فرد به طور ناگهانی دچار ترس، تپش قلب و هایپرونتیلاسیون می‌شود. چنین وضعیتی باعث ایجاد حسی شبیه به مرگ در فرد مبتلا می‌شود. در این حالت هم ممکن است که احساس گزگز دست و پا به‌وجود بیاید.

مورمور شدن دست و پا در بارداری 

بارداری هم، دیگر علت گزگز دست و پا است. بیشتر افراد باردار در این دوران با احساس مورمورشدن دست و پاها یا همان گزگز روبه‌رو می‌شوند. احتمال دارد که رحم با رشد تدریجی جنین، روی اعصاب پا فشار وارد کند و باعث گزگز شود. با راه‌کارهای زیر، امکان مدیریت چنین وضعیتی ممکن می‌شود:

• نوشیدن آب کافی
• تغییر وضعیت نشستن یا خوابیدن 
• استراحت‌کردن با بالا نگه‌داشتن پاها

راه‌کارهای ساده، مانع از تداوم احساس ناخوشایند گزگز در زنان باردار می‌شوند. اگر یکی از شرایط زیر در فرد باردار رخ دهد، نیاز به مراجعه به پزشک به‌وجود می‌آید:

• موقتی‌نبودن گزگز دست و پا
• تورم پا یا سایر اندام‌ها 

اگر در کنار گزگز، احساس ضعف و بی‌حالی در کل بدن وجود دارد هم، نیاز به مراجعه به پزشک جدی خواهد بود.

گزگز دست و پا به دلیل آسیب فشار تکراری

آسیب فشار تکراری هم باعث گزگز دست‌ می‌شود. آسیب فشار تکراری، زمانی اتفاق می‌افتد که فرد بیش از حد و برای مدت طولانی و بدون استراحت، فعالیت‌هایی تکراری را انجام دهد. آسیب فشار تکراری یا «اختلال اندام فوقانی کاری»، حاصل حالت‌های ناخوشایند بدن در هنگام نشستن یا ایستادن است. آسیب فشار تکراری معمولاً روی این نواحی بدن تأثیر می‌گذارد:

• مچ و دست
• بازو و آرنج
• گردن و شانه

سایر علائم آسیب فشار تکراری عبارتند از:

• درد
• التهاب
• حساسیت
• سفتی عضله
• احساس ضعف
• گرفتگی عضله

برای درمان این اوضاع از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

• داروهای ضد التهاب
• کمپرس آب سرد

بانداژ پلاستیکی هم می‌تواند به بهبود وضعیت گزگز ناشی از این آسیب کمک کند. 

کمبود ویتامین و سوزن‌ سوزن شدن دست و پا 

کمبود برخی از انواع ویتامین‌ها، می‌تواند منجر به سوزن‌ سوزن شدن دست‌ها و پاها شود. این علائم، به دلیل نقش حیاتی این ویتامین‌ها در سلامت و عملکرد سیستم عصبی، ایجاد می‌شوند. تشخیص کمبود ویتامینف نیازمند ارزیابی پزشک است. بررسی تاریخچه پزشکی و تغذیه‌ای، گرفتن آزمایش‌های خون و انجام معاینه بالینی، به تشخیص دلیل سوزن سوزن شدن دست و پا در اثر کمبود ویتامین، کمک می‌کنند. کمبود ویتامین‌های زیر، می‌تواند علت گزگز دست و پا باشد:

• E
• B1
• B6
• B12
• B3

این ویتامین‌ها نقش حیاتی در عملکرد عصبی بدن ایفا می‌کنند. کمبود ویتامین B12 می‌تواند منجر به نوروپاتی محیطی شود. کمبود ویتامین با وجود رژیم غذایی سالم یا مصرف مکمل‌های غذایی مناسب درمان می‌شود. 

بیماری‌های خودایمنی و مورمور شدن دست و پا

بیماری خودایمنی (Autoimmune disease) هم از دیگر دلایل و علت مورمور شدن دست و پا است. بیماری خود ایمنی هنگامی رخ می‌دهد که دستگاه ایمنی فرد به بدن او حمله می‌کند. درمان بیماری‌های خودایمنی، بسته به نوع و شدت بیماری، امکان‌پذیر است. انواع بیماری‌های خود ایمنی که می‌توانند موجب گزگز یا سوزن سوزن شدن دست و پا شوند و روش‌های تشخیص آن‌ها را در جدول زیر، آورده‌ایم:

برای درمان بیماری‌های خود ایمنی، معمولاً از داروهای استروئیدی و سرکوبگر ایمنی و تغییر رژیم غذایی بهره برده می‌شود. پیگیری جدی وضعیت اعصاب برای رفع این حالت ضرورت دارد.

گزگز دست و پا ناشی از عوارض دارو

گزگز شدن دست و پا، می‌تواند یکی از عوارض جانبی مصرف برخی داروها باشد. برخی از داروها، ممکن است روی اعصاب محیطی تأثیر بگذارند و منجر به گزگز، سوزن‌سوزن شدن، بی‌حسی یا درد شوند. این داروها عبارتند از مواردی که برای درمان بیماری‌ها و عارضه‌های زیر تجویز می‌شوند:

• داروهای شیمی‌درمانی همچون وینکریستین، سیسپلاتین، پاکلیتاکسل
• داروهای ضدویروسی همچون استاوودین، دیدانوزین
• داروهای ضدصرع همچون فنی‌توئین، والپروات
• داروهای ضدسل همچون ایزونیازید
• داروهای شیمیایی خاص همچون آمیودارون، متوترکسات

سوزن‌ سوزن شدن دست و پا به دلیل عفونت 

برخی عفونت‌ها، موجب التهاب عصبی می‌شوند. عفونت‌ها، می‌توانند به اعصاب آسیب برسانند و باعث بروز التهاب، در اعصاب شوند. بی‌حسی، درد، ضعف عضلانی و علائم عمومی عفونت، از دیگر نشانه‌هایی هستند که همراه با سوزن سوزن شدن دست و پا در اثر عفونت، خود را نشان می‌دهند. عفونت‌هایی که می‌توانند باعث این مشکل شوند، عبارتند از:

• ایدز
• جذام
• زونا (Shingles)
• هپاتیت B و هپاتیت 
• بیماری لایم (Lyme disease)

در صورتی که فردی نسبت به ابتلا به نوعی عفونت مشکوک است، باید سریعاً به پزشک مراجعه کند. پزشک آزمایش‌های مناسبی از جمله آزمایش خون را برای تشخیص عفونت انجام می‌دهد. در صورت تشخیص عفونت، درمان‌های لازم پیگیری می‌شوند. برای شروع روند صحیح درمان، اول از همه باید پزشک متخصص مغز و اعصاب شهرتان را پیدا کنید. مثلا اگر ساکن تهران هستید، 75 جراح مغز و اعصاب تهران فعال هستند و می‌توانید نوبتشان را ثبت کنید. 

نارسایی کلیه و مورمور شدن دست و پا

گزگز دست و پا یکی از علائم نارسایی کلیه است. دیابت و فشار خون بالا از عواملی هستند که خطر ابتلا به نارسایی‌های کلیوی را افزایش می‌دهند. این علائم ناشی از تغییرات متابولیکی و تجمع مواد زائد در خون هستند که بر عملکرد عصبی تأثیر می‌گذارند.سایر علائم نارسایی کلیه عبارتند از:

گرفتگی عضله
ضعف عضلانی
پیچیدگی عضله

چنانچه فرد، نسبت به هرگونه نارسایی کلیوی مشکوک است، باید به پزشک معالج خود مراجعه کند. نارسایی شدید کلیه با دیالیز یا پیوند کلیه درمان می‌شود.

دیابت و گزگز دست و پا

بیماری دیابت موجب بالارفتن قند خون می‌شود و آسیب عصبی ایجاد می‌کند. به‌همین دلیل، مبتلایان به دیابت دچار گزگز دست و پا می‌شوند. این علائم، معمولاً ناشی از آسیب عصبی به نام نوروپاتی دیابتی هستند که در اثر سطح بالای قند خون طولانی مدت رخ می‌دهند. به این عارضه، نوروپاتی دیابتی نیز گفته می‌شود.

به‌نقل از سازمان پیشگیری و کنترل بیماری‌ها (CDC) ، 

آسیب اعصاب محیطی شایع‌ترین نوع آسیب عصبی برای افراد مبتلا به دیابت است. معمولاً هم از پا شروع می‌شود. 

برای کنترل دیابت از روش‌هایی مانند مصرف داروها (انسولین برای کنترل قند خون) و راه‌کارهایی مانند ورزش و تغییر رژیم غذایی استفاده می‌شود. یادتان باشد که سیگار کشیدن می‌تواند علائمی مانند گزگزشدن را در بیماران دیابتی تشدید کند.

بیماری عروق محیطی

سوزن‌ سوزن شدن دست و پا و بیماری شریان محیطی

بیماری شریان محیطی (Peripheral artery disease) روی دستگاه گردش خون اثر می‌گذارد و منجر به تنگ‌شدن عروق خونی می‌شود. گردش خون ضعیف هم علت گزگز دست و پا است. در صورت درما‌ن‌نشدن این عارضه، با پدید‌آمدن پلاک در دیواره‌های شریانی، احتمال بروز سکته قلبی قوت می‌گیرد. درمان بیماری شریان محیطی معمولا شامل تغییر شیوه زندگی و عمل جراحی است. نام دیگر این بیماری، بیماری عروق محیطی است. 

مورمورشدن دست و پا از علائم سکته مغزی

مورمور شدن یا سوزن‌سوزن شدن دست‌ و پا، می‌تواند یکی از علائم هشداردهنده سکته مغزی باشد. سکته مغزی، زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از مغز مختل شود یا کاملا قطع شود. همین اتفاق باعث می‌شود که به بافت مغزی آسیب وارد شده و عملکرد عصبی، از دست برود. در ادامه، دیگر علائمی که همراه با مورمور شدن، از لائم سکته مغزی هستند، می‌توانیم از موارد زیر نام ببریم:

• گیجی
• تاری دید
• سرگیجه
• مشکل در راه رفتن
• از دست‌دادن تعادل
• مشکلات درک و تکلم
• از دست‌دادن هماهنگی بدن
• بی‌حسی یا ضعف در صورت، بازو یا پا (به خصوص در یک طرف بدن)

اگر فردی یک یا چند مورد از این علائم را تجربه کند، باید فوراً با اورژانس تماس بگیرد. 

کم‌کاری تیروئید و گزگز دست و پا

گاهی‌اوقات، کم‌کاری تیروئید شدید و درمان نشده باعث تجمع مایع در بدن می‌شود. این روند بر اعصاب بازوها و پاها فشار وارد می‌کند و منجر به گزگز، درد و بی‌حسی در اعصاب آسیب‌دیده می‌شود. در برخی موارد هم کم‌کاری تیروئید می‌تواند منجر به سندرم تونل کارپال شود. این سندرم بر اعصاب دست و ناحیه مچ تأثیر می‌گذارد. 

نوروپاتی محیطی و مور‌مور شدن دست و پا 

نوروپاتی محیطی، عمدتاً مسئول حس و حرکت در دست‌ها و پاها هستند. نوروپاتی محیطی زمانی اتفاق می افتد که اعصابی در خارج از مغز و نخاع (اعصاب محیطی)، آسیب ببینند. این وضعیت اغلب باعث ضعف، بی حسی و درد در دست‌ها و پاها می‌شود. البته امکان بروز آن در نواحی دیگر بدن هم وجود دارد. نوروپاتی سایر نواحی و عملکردهای بدن از جمله هضم و ادرار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این وضعیت ممکن است ناشی از عوامل مختلفی مانند دیابت، کم‌کاری تیروئید، عوامل سمی، عفونت‌ها یا آسیب مکانیکی باشد.

گزگز دست و پا به دلیل فتق دیسک کمر 

فتق دیسک کمر، زمانی رخ می‌دهد که روی مهره‌های ستون فقرات کمر، فشار وارد شود. در چنین شرایطی، بخشی از مواد ژله‌ای در داخل مهره (دیسک)، به بیرون فشرده می‌شود. این وضعیت می‌تواند، باعث فشار روی عصب‌های اطراف و در نتیجه ایجاد علائمی مانند درد، تورم و گزگزی شدن دست و پا شود. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، ممکن است احساساتی غیرطبیعی در دست‌ها و انگشتان پا به‌وجود بیاید. این احساسات، شامل سوزش، گزگز و بی‌حسی هستند.

فیبرومیالژیا و سوزن‌شدن دست و پا 

فیبرومیالژیا (Fibromyalgia)، نوعی سندرم اسکلتی‌عضلانی است که عوارضی مانند سفتی مفاصل را به‌همراه می‌آورد. ممکن است، افراد مبتلا به فیبرومیالژیا دچار بی‌حسی و گزگز در بازوها، دست‌ها و پاها شوند. این احساسات، اغلب با شرایط دیگری مانند سندرم تونل کارپال یا مولتیپل اسکلروزیس (ام‌اس) مشابه است. در واقع، این موارد از علائم مشترک فیبرومیالژیا با بیماری‌های دیگر است.

آسیب‌دیدگی و گزگز کردن دست و پا

گیرافتادن اعصاب در نواحی کمر و پشت، در نتیجه آسیب عضلانی و اسکلتی یا تورم رخ می‌دهد. ضربه، فشار، خلل در فعالیت عضلانی، یا فشردگی عصب‌ها در نتیجه بیماری‌هایی مانند فشار عصبی، از جمله دلایل آسیب‌دیدگی عصب‌ها هستد. این آسیب‌ها، می‌توانند باعث اختلال در انتقال پیام‌های عصبی شده و علائمی مانند گزگز و سوزش در ناحیه آسیب‌دیده را ایجاد کنند. از علامت‌های دیگر این وضعیت، باید به درد و محدودیت در حرکات بدن اشاره کنیم.

انداختن پاها روی یکدیگر در زمان نشستن دلیل مورمور شدن پاها

انداختن پاها روی هم، باعث می‌شود که جریان خون در آن‌ها محدود شود. انداختن پاها روی یکدیگر در زمان نشستن، باعث فشار زیادی روی عروق خونی و اعصاب در ناحیه پاها می‌شود. این وضعیت، به نام”پاییزه (“Crossed legs syndrome) نیز شناخته می‌شود و می‌تواند باعث کاهش جریان خون در ناحیه پاها و فشردگی عصب‌ها شود. البته فقط این حالت، علت گزگز دست و پا نیست. برخی حالت‌های نشستن یا خوابیدن هم باعث بروز چنین وضعیتی می‌شوند. مورمورشدن پاها، در نتیجه گرفتگی عضلات رخ می‌دهد.

سوزن‌ سوزن شدن دست و پا و بیماری برگر 

سندرم برگر (Buerger)، نوعی بیماری نادر و خودایمنی است که باعث انسداد رگ‌های دست و پا می‌شود. التهاب و آسیب به سیستم عصبی مرکزی و حرکتی، از دیگر عوارض این بیماری است. شایع‌ترین علائم این بیماری رنگ‌پریدگی انگشتان دست یا پا هستند. گاهی‌اوقات هم انگشتان به‌رنگ قرمز یا آبی دیده می‌شوند. این سندرم با علامت‌هایی نظیر مورمورشدن دست و پا همراه است.

مورمور شدن دست و پا به دلیل یخ‌زدگی و سرمازدگی 

زمانی که بدن در معرض سرما قرار می‌گیرد عروق خونی تنگ شده و جریان خون کاهش پیدا می‌کند. این وضعیت باعث می‌شود که بافت‌های دست و پا، به اکسیژن و مواد غذایی کافی دسترسی نداشته باشند. این وضعیت می‌تواند منجر به احساس مورموری، سردی، سوزش یا درد در دست و پاها شود. در مراحل اولیه یخ‌زدگی، احساس سوزن‌سوزن شدن، ضربان یا درد در ناحیه آسیب‌دیده به‌وجود می‌آید. پوست سرد، بی‌حس و سفید می‌شود. ممکن است، احساس سوزن‌سوزن شدن شدید باشد. این مرحله از سرمازدگی برای افرادی رخ می‌دهد که که در آب و هوای سرد زندگی یا کار می‌کنند.

آیا شناسایی علت گزگز دست و پا به درمان آن کمک می‌کند؟

علت مورمور شدن دست و پا یا همان حالت گزگز و سوزن‌سوزن‌شدن متنوع است. در واقع، دلایل مختلفی موجب چنین احساسی می‌شوند. با شناخت دلایل می‌توانید مانع از بروز چنین عارضه‌ای شوید. گاهی‌اوقات، پای کمبود ویتامین‌ها به‌میان است. گاهی هم فشار بر روی اعصاب باعث چنین چیزی می‌شود. بیماری‌هایی مانند دیابت یا سکته مغزی هم نشانه‌هایی از این قبیل دارند. برای رفع علت سوزن سوزن شدن دست و پا باید عامل اصلی آن را از بین ببرید. با مراجعه به پزشک، تشخیص مشکل مقدور می‌شود. گاهی‌اوقات، مشکلاتی جدی مانند نارسایی کلیه یا آسیب فشار تکراری علت گزگز دست و پا هستند. بنا به تجویز پزشک، با مصرف داروها یا ترک مصرف الکل می‌توانید اوضاع را تحت کنترل دربیاورید. برای اینکه آگاهی بیشتری از وظایف متخصص جراح مغز و اعصاب به دست بیاورید و آمادگی بیشتری پیش از رفتن به مطب داشته باشید؛ به شما پیشنهاد می‌کنیم مطلب تخصص جراحی مغز و اعصاب چیست را با دقت بخوانید. 

یکی از بهترین روش‌ها برای دریافت نوبت از پزشکان خبره هم استفاده از سیستم اینترنتی نوبت دهی دکتردکتر است. می‌توانید متخصص مورد نظر خود را جستجو کرده و به راحتی، نوبت بگیرید.