چرا نوزاد نارس به دنیا می‌آید؟

گاهی زایمان زودتر از موعد، باعث تولد نوزاد نارس می‌شود. این پدیده را به‌عنوان نوزاد تکامل نیافته نیز می‌شناسند. در نتیجه، رشد او به مرحله تکامل نمی‌رسد. این اتفاق، در اصل نتیجه زایمان زودرس است. رشد فیزیکی نوزاد نارس و رشد عصبی نوزاد نارس، ماه‌ها بعد از تولد او به تکامل می‌رسد. از‌این‌رو، مراقبت از نوزاد نارس و توجه ویژه به تغذیه نوزاد نارس، امری حیاتی برای حفظ سلامت نوزاد نارس است. درغیراین‌صورت، احتمال دارد نوزاد در آینده با مشکلاتی جدی مانند عفونت، مشکلات تنفسی، مشکلات بینایی، مشکلات شنوایی و حتی خونریزی مغزی مواجه شود. تولد زودرس نوزاد، برای والدین او استرس‌زا و نگران‌کننده است. به همین دلیل، حمایت روانی والدین توسط دکتر نوزاد نارس یا دکتر اطفال بسیار مهم است. چون موجب می‌شود که والدین بتوانند روند رشد نوزاد خود را با آرامش خاطر سپری کنند. برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی نوزاد نارس و موارد مهم مربوط به آن اختصاص می‌دهیم. 

اگر سوالی داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب و در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد. 

به چه نوزادی نوزاد نارس می‌گوییم؟

نوزاد نارس، نوزادی است که قبل از هفته ۳۷ بارداری متولد می‌شود. در حالت عادی، یک بارداری کامل بین ۳۹ تا ۴۰ هفته طول می‌کشد. در نتیجه، نوزادانی که زودتر از این زمان به دنیا می‌آیند، نارس محسوب می‌شوند. بعضی از اعضای بدن و سیستم‌های حیاتی نوزاد نارس توسعه یافته نیستند و نمی‌توانند وظایف خود را کامل انجام دهند. برای مثال، ریه‌های نوزادان نارس هنگام تولد به درستی کار نمی‌کنند و تنفس نوزاد با مشکل مواجه است. به این منظور، بایستی نوزاد تحت مراقبت‌های ویژه قرار گیرد تا اعضای او به رشد و توسعه کامل برسند. نوزادان نارس در سه دسته کلی طبقه بندی می‌شوند:

• نارس خفیف ( تولد بین هفته‌های ۳۴ تا ۳۶ بارداری)
• نارس متوسط (تولد بین هفته ۳۲ تا ۳۴ بارداری)
• نارس شدید (تولد قبل از هفته ۳۲ بارداری)

بر اساس این طبقه‌بندی، نوزاد نارس 35 هفته در گروه نارس خفیف و نوزاد نارس 33 هفته در درسته متوسط قرار می‌گیرد. حال آنکه نوزاد نارس 30 هفته، نوزاد نارس 26 هفته و نوزاد نارس 27 هفته در گروه نارس شدید هستند و به مراقبت‌های بسیار ویژه نیاز دارند. در کل، هرچه عدد هفته به 40 نزدیک‌تر باشد، رشد نوزاد نیز مساعدتر است. پزشک متخصص نیز بر این اساس میزان مراقبتی که نوزاد به آن نیاز دارد را تعیین می‌کند. 

نوزاد نارس چه شرایط و علائمی دارد؟

اولین نشانه نارس بودن نوزاد، پایین بودن وزن او هنگام تولد است. همچنین تنگی نفس، نبود توانایی کافی در نگه داشتن دمای بدن و مشکلات بلع نیز دیگر مهم علائم نوزاد نارس را شامل می‌شوند. علامت مهم بعدی، این است که نوزادان نارس چند روز بعد از تولد به زردی بسیار شدیدی دچار می‌شوند که باید کنترل شود. برای ارزیابی شرایط جسمانی نوزاد نارس، پزشکان تست‌های بالینی و تصویربرداری‌های لازم را انجام می‌دهند. در کل، نوزاد نارس به مراقبت‌های بسیار ویژه نیاز دارد و بایستی تحت نظر پزشکان متخصص بیمارستان قرار گیرد. هرچه نوزاد زودتر به دنیا بیاید، احتمال بروز مشکلات و عوارض او نیز بیشتر است. 

دلایل زودتر به دنیا آمدن نوزادان چیست؟

زود به دنیا آمدن نوزادان به دلایل متعددی بستگی دارد؛ اما اصلی‌ترین دلیل مربوط به زایمان زودرس است که خود به دلایل زیادی رخ می‌دهد. با اینکه تعداد زیادی از زایمان‌های زودرس خودبه‌خود اتفاق می‌افتند؛ ولی بعضی دیگر، بنابه‌دلایل پزشکی مانند وجود التهاب در بدن مادر، فشار خون بالا، ابتلا به دیابت بارداری و مشکلات سلامت روان رخ می‌دهند. 

همچنین، مصرف دخانیات، الکل و مواد مخدر نیز تاثیر منفی بر روند بارداری دارند. موارد جزئی را در ادامه بررسی خواهیم کرد. بااین‌حال، برای آگاهی بیشتر می‌توانید مطلب مربوط به زایمان زودرس را مطالعه کنید.

فشار خون بالا

فشار خون بالا در بارداری، معمولاً بعد از هفته بیستم بارداری بروز می‌کند. مهم‌ترین عارضه فشارخون بالا، بیماری پری‌اکلامپسی است. در این بیماری، همزمان با افزایش فشار خون کلیه‌ها و کبد مادر آسیب می‌بینند و خون‌رسانی به جفت محدود می‌شود. درنتیجه، جنین مواد مغذی و اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند و ضعیف است. زیرا وقتی خون‌رسانی به جفت کاهش می‌یابد، مشکلاتی در رشد جنین به وجود می‌آید که به آن رشد محدود داخل رحمی (IUGR) می‌گویند. این وضعیت، احتمالا به کم‌وزنی نوزاد و نارس بودن او موجب شده و مشکلاتی جدی در سلامتی نوزاد ایجاد می‌کند. 

عفونت‌ها و التهاب‌ها 

عفونت‌ها و التهاب‌ها، از مهم‌ترین عوامل تحریک رحم برای زایمان زودرس‌ هستند. عفونت‌ها، با تاثیرگذاری بر شرایط رحم، پرده‌های جنینی و جفت، بدن مادر را برای زایمان زودرس تحریک می‌کنند. هنگام بروز عفونت در بدن مادر، سیستم ایمنی فعال شده و در نتیجه آن بدن ملتهب می‌شود.در نتیجه این التهاب، مواد تحریک کننده انقباض‌های رحمی ترشح شده و دهانه رحم زودتر از موعد باز می‌شود. 

دیابت بارداری

در دوران بارداری، بدن مادر برای حمایت از رشد جنین هورمون‌های مختلفی تولید می‌کند. این هورمون‌ها، می‌توانند اثر انسولین را مهار کنند. در نتیجه، سطح قند خون افزایش می‌یابد. زمانی که انسولین کافی در بدن مادر تولید نشود، یا بدن از انسولین به درستی استفاده نکند، مادر به دیابت بارداری مبتلا می‌شود. دیابت بارداری معمولاُ به فشار خون بالا و زایمان زودرس منجر می‌شود. 

مشکلات سلامتی و عوارض نارس به دنیا آمدن نوزادان 

نوزادان نارس، به دلیل تولد پیش از موعد و ناقص بودن رشد اعضای بدن، با مشکلات و عوارض مختلفی روبه‌رو می‌شوند. شدت این عوارض، به میزان نارس بودن نوزاد و مراقبت‌های دریافتی او بستگی دارد. بعضی از عوارض نارس به دنیا آمدن نوزاد، کوتاه‌مدت و بعضی دیگر بلند مدت هستند. 

با استناد به مقاله‌ای در وب‌سایت theconversation،

نوزادان نارس، بیشتر در معرض مشکلات عصبی قرار دارند. با‌این‌حال، اغلب با مداخلات پزشکی نسبتاً پیچیده زنده می‌مانند.

زایمان زودرس، عامل اصلی به دنیا آمدن نوزادان نارس است. درنتیجه برای پیش‌گیری از تولد نوزادان نارس، بایستی از زایمان زودرس پیش‌گیری کنیم.

مشکلات تنفسی

نوزادان نارس، به دلیل ریه‌های تکامل نیافته با مشکلات و بیماری های تنفسی مواجه هستند. یکی از مشکلات شایع آنها در این زمینه، ابتلا به سندرم دیسترس تنفسی (RDS) است. در این وضعیت، نوزادان به دلیل کمبود ماده‌ای به نام سورفاکتانت (ماده‌ای که از چسبندگی ریه‌ها جلوگیری می‌کند) نمی‌توانند به صورت عادی نفس بکشند. درنتیجه، به دستگاه‌های تنفسی یا اکسیژن تراپی نیاز دارند. 

مشکلات قلبی

یکی دیگر از عوارض شایع در نوزادان نارس، بروز مشکلات قلبی عروقی است. برای مثال، باز ماندن مجرای شریانی یکی از این مشکلات است. در نوزاد نارس، بازماندن مجرای شریانی موجب می‌شود که خون به صورت غیرطبیعی در عروق خونی در جریان باشد. این وضعیت، بر روی قلب و ریه‌های نوزاد فشار ایجاد می‌کند. 

مشکلات گوارشی

یکی از عوارض شدید مربوط به دستگاه گوارشی در نوزادان نارس، انتروکولیت نکروزان است. این وضعیت، به دیواره روده‌های نوزاد آسیب می‌زند و به مداخلات پزشکی فوری نیاز دارد. در صورت درمان نشدن، ممکن است به مرگ نوزاد نیز منجر شود. همچنین، نوزادان نارس معمولاً نمی‌توانند شیر یا سایر مواد غذایی را هضم کنند و به تغذیه وریدی نیاز دارند. 

مشکلات بینایی

نوزاد نارس، ممکن است به نوعی بیماری به نام رتینوپاتی نوزادان نارس مبتلا شوند. این بیماری، احتمالاً به دلیل رشد غیرطبیعی عروق خونی در شبکیه چشم رخ می‌دهد. در موارد شدیدتر، حتی ممکن است به نابینایی نیز منجر شود. برای جلوگیری از پیشرفت بیماری، پزشکان متخصص احتمالاً درمان‌های لیزری را تجویز کنند. سایر مشکلات را در جدول زیر آورده‌ایم:

در حالت کلی، نوزادان نارس با طیف وسیعی از مشکلات سلامتی مواجه هستند. در بعضی موارد، حتی ممکن است تاخیر رشد و خونریزی مغزی نیز در نوزادان نارس اتفاق بیفتد. به همین دلیل، مراقبت ویژه نوزاد نارس بسیار مهم و حیاتی است.

شرایط تهدید کننده نوزاد نارس

نوزادان نارس، با چند عامل تهدید کننده مهم مواجه هستند. برای مثال ناتوانی در تنفس، مشکلات قلبی و ابتلا به عفونت‌های تنفسی از این دست هستند. همچنین، مشکلات گوارشی مانند نفخ شدید و ناتوانی در جذب مواد معدنی نیز سایر مشکلات نوزاد نارس را شامل می‌شوند. به منظور پیش‌گیری از ادامه‌دار شدن این مشکلات و درمان به موقع، بایستی نوزاد نارس تحت نظر تیم پزشکان متخصص از جمله دکتر اطفال قرار بگیرد. برای آشنایی با حیطه فعالیت و تخصص دکتر اطفال، می‌توانند مطلب تخصص اطفال چیست را مطالعه کنید. 

عوارض طولانی مدت زود به دنیا آمدن برای نوزاد چیست؟

عوارض طولانی‌مدت زود به دنیا آمدن نوزادان، شامل مشکلات فیزیکی و شناختی است. یعنی، نوزادانی که قبل از ۳۷ هفته به دنیا می‌آیند، ممکن است در آینده با مشکلات یادگیری و رفتاری مواجه شوند. این مشکلات، خواه‌ ناخواه بر کیفیت زندگی تحصیلی و شغلی آنها تاثیر می‌گذارد. سایر موارد را بررسی می‌کنیم:

• اختلالات بینایی و شنوایی 
• ابتلا به بیماری‌های تنفسی مزمن مانند آسم 
• مشکلات روان‌شناختی

فراموش نکنید که در صورت شناسایی و درمان به‌موقع این مشکلات، نوزادان نارس می‌توانند در آینده یک زندگی سالم و موفقیت‌آمیز را تجربه کنند. 

مراقبت از نوزاد نارس در بیمارستان چگونه است؟

مراقبت از نوزاد نارس در بیمارستان، شامل نظارت دقیق بر وضعیت سلامتی او و به کار‌گیری درمان‌های مناسب و تخصصی است. نوزادان نارس، معمولاً در بخش‌ مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) بستری می‌شوند. پزشکان و پرستاران نیز به طور مداوم علائم حیاتی نوزاد را مانند ضربان قلب، تنفس و دمای بدن بررسی می‌کنند. نوزادان نارس، همچنین ممکن است برای کنترل مشکلات تنفسی، به اکسیژن درمانی نیاز داشته باشند. تغذیه این نوزادان نیز معمولاً از طریق لوله‌های نازک انجام می‌شود. 

کنترل عفونت 

نوزادان نارس، به دلیل توسعه ناکافی سیستم ایمنی بدن مستعد ابتلا به انواع عفونت‌ها هستند. بنابراین، یکی از اقدامات اساسی در NICU بیمارستان‌ها، جلوگیری از ابتلای نوزاد به عفونت است. برای مثال:

• رعایت بهداشت توسط پرسنل و والدین؛ شامل شستشوی دست‌ها و استفاده از ماسک و لباس‌های استریل، پیشگیری از تماس‌های غیرضروری و محدود کردن تعداد بازدیدکنندگان.
• آنتی‌بیوتیک‌تراپی؛ در صورت تشخیص عفونت، تیم پزشکی به کمک آنتی‌بیوتیک‌ها عفونت را درمان می‌کنند. 

کنترل عفونت، موضوعی بسیار مهم در جهت حفظ سلامتی نوزاد نارس است. 

استفاده از دستگاه‌های کمک‌تنفسی

برای اینکه تنفس نوزاد با مشکل مواجه نشود، تیم پزشکی از دستگاه‌های کمک تنفسی مختلف بهره می‌گیرند. برای مثال، جریان مداومی از هوا به ریه‌ها ارسال می‌شود تا ریه‌ها باز بمانند. همچنین، ممکن است برای نوزادانی که به کمک بیشتری نیاز دارند، از دستگاه ونتیلاتور اطفال نیز استفاده شود. این دستگاه‌ها، در اصل به جای نوزاد نفس می‌کشند. برای نوزادانی که سطح اکسیژن خونشان پایین است، اکسیژن درمانی انجام می‌گیرد. 

تغذیه

نوزادان نارس، اغلب به دلیل عملکرد ضعیف دستگاه گوارش، نمی‌توانند از طریق دهان تغذیه کنند. بنابراین، تغذیه آنها به روش‌های زیر انجام می‌شود:

• تغذیه وریدی؛ در روزهای اول پس از تولد، مواد مغذی به‌صورت مستقیم از طریق رگ به بدن نوزاد تزریق می‌شود. این مواد شامل گلوکز، پروتئین‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها و املاح ضروری هستند.
• تغذیه از طریق بینی؛ هنگامی که نوزاد توانایی مکیدن کافی ندارد، لوله‌ای از طریق بینی یا دهان به معده وارد می‌شود تا شیر به‌صورت مستقیم به معده برسد.

تغذیه با شیر مادر نیز یکی دیگر از روش‌های تغذیه نوزاد است. در این روش، شیر مادر با کمک دستگاه‌های شیردوش از سینه مادر گرفته شده و از طریق همان لوله‌ها به بدن نوزاد می‌رسد. 

 کنترل دما

نوزادان نارس، به دلیل کمبود چربی زیرپوستی و نارس بودن سیستم تنظیم دما، توانایی حفظ دمای بدن خود را ندارند. ازاین‌رو برای جلوگیری از کاهش شدید دمای بدن، نوزادان در دستگاهی به نام انکوباتور قرار می‌گیرند. انکوباتور، دمای بدن نوزاد را در حالت مناسب نگه می‌دارد تا انرژی بدن نوزاد برای حفظ دما صرف نشود. برخی از انکوباتورها، همچنین می‌توانند با کنترل رطوبت بدن نوزاد، از بروز کم‌آبی نیز جلوگیری کنند.

نوزاد نارس چه زمانی از بیمارستان مرخص می‌شود؟

مرخص شدن نوزاد نارس از بیمارستان به چندین عامل بستگی دارد. برای مثال، مساعد بودن وضعیت سلامتی کلی نوزاد مهم‌ترین عامل برای تصمیم به مرخص شدن اوست. همچنین، افزایش توانایی نوزاد برای حفظ دمای بدن خود نیز بسیار مهم است. سایر موارد را بررسی می‌کنیم:

• رفع شدن مشکلات مربوط به بلع و تغذیه
• رسیدن به وزن نزدیک ۲ کیلوگرم
• رفع شدن مشکلات تنفسی

پیش از مرخصی، پزشکان شرایط نوزاد را به‌طور مداوم ارزیابی می‌کنند. در صورتی که نوزاد به سطح مناسبی از سلامتی برسد، مرخص می‌شود. 

روش‌های مراقبت از نوزاد نارس در خانه

بعد از اینکه نوزاد از بیمارستان مرخص شد، وظیفه مراقبت از او به عهده والدین است. ایجاد محیط مناسب در خانه و دقت به تغذیه و دقت به بهداشت، از جمله نکات مهمی هستند که والدین باید مدنظر داشته باشند. همچنین در صورت بروز هرگونه مشکل، والدین باید خیلی سریع به پزشک متخصص مراجعه کنند. 

ایجاد محیط مناسب و ایمن

اولین نکته در این خصوص، تمیز و بهداشتی بودن اتاق نوزاد است. هنگام تماس پوستی با نوزاد، والدین باید دست‌های خود را با دقت بشویند و از تمیز بودن لباس‌های خود و نوزاد مطمئن باشند. تنظیم دما، نکته مهم بعدی است. دمای خانه‌ای که نوزاد نارس در آن رشد می‌کند، بایستی در حدود ۲۴ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد باشد. همچنین، پوشاندن لباس مناسب و استفاده از روانداز بسیار سبک نیز برای حفظ دمای بدن نوزاد مهم است. سایر موارد را بررسی می‌کنیم:

• رطوبت مناسب هوا؛ در صورت خشکی شدید هوا، ممکن است مشکلات تنفسی نوزاد شدید‌تر شود. 
• تنظیم نور؛ نور زیاد احتمالاً برای نوزاد نارس مشکل‌ساز است. در نتیجه نور اتاق نوزاد باید ملایم باشد. 

برای دریافت توضیحات تکمیلی، بهتر است به صورت روتین با پزشک متخصص در ارتباط باشید. 

توجه به تغذیه نوزاد نارس

تغذیه نوزاد نارس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا ممکن است دستگاه گوارشی نوزاد همچنان ضعیف باشد. در حالت کلی، شیر مادر بهترین و مهم‌ترین غذا برای نوزاد نارس است. شیر مادر، حاوی آنتی‌بادی‌ها و مواد مغذی است که سیستم ایمنی را تقویت کرده و به رشد نوزاد کمک می‌کند. در صورتی که نوزاد نارس همچنان قادر به بلعیدن و مکیدن نباشد، والدین بایستی از سرشیشه‌های مخصوص نوزادان نارس استفاده کنند. 

توجه مداوم به معاینات پزشکی و وضعیت سلامتی نوزاد نارس، موضوعی حیاتی و ضروری است. این معاینات شامل بررسی رشد جسمانی، بررسی وضعیت تنفسی و بررسی رشد سیستم عصبی نوزاد است. موارد جزئی‌تر نکات زیر را شامل می‌شوند:

• اندازه‌گیری وزن، قد و دور سر؛ برای اطمینان از رشد مناسب نوزاد 
• بررسی وضعیت بینایی و شنوایی؛ نوزاد نارس معمولاً در این زمینه مشکل دارد. والدین می‌توانند با معاینات پزشکی ماهانه از پیشرفت این مشکلات جلوگیری کنند. 
• ارزیابی تنفسی؛ در صورتی که نوزاد نارس در تنفس خود مشکل داشته باشد، باید وضعیت ریه‌ها و تنفس او به صورتین روتین بررسی شوند. 

مراقبت از سیستم تنفسی نوزاد 

نوزادان نارس، معمولاً در معرض عفونت‌های تنفسی هستند. به منظور پیش‌گیری و حتی جلوگیری از این عفونت‌ها، بهتر است والدین باید مراقب سلامتی خود باشند. در مواجهه با افراد بیمار ماسک بزنند. همچنین، افراد بیمار هرگز نباید با نوزاد نارس در تماس باشند. در بعضی موارد، ممکن است پزشک متخصص استفاده از دستگاه‌های کمک تنفسی خانگی را توصیه کند. 

توجه به الگوی خواب نوزاد 

نوزادان نارس، احتمالاً الگوی خواب نامنظمی داشته باشند. برای کمک به بهتر خوابیدن نوزاد، باید محیط اطراف نوزاد ساکت و آرام باشد تا نوزاد بتواند خواب مداوم و عمیقی را تجربه کند. همچنین، سعی کنید در طول روز نوزاد را در معرض نور طبیعی قرار دهید، شب‌ها اتاق را تاریک کنید تا الگوی خواب و بیداری نوزاد تنظیم شود. 

چگونه از زود به دنیا آمدن نوزاد پیشگیری کنیم؟

برای پیشگیری از زود به دنیا آمدن نوزاد، والدین بایستی نسبت به مراقبت‌های پزشکی و شرایط جسمانی خود در طول بارداری حساس باشند. انتخاب رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم، اجتناب از مصرف مواد مخدر، نوشیدنی‌های الکلی و سیگار در این خصوص بسیار موثر هستند. در صورت وجود استرس، مادران می‌توانند به روان‌شناس یا مشاور خانواده مراجعه کنند. 

برای پیگیری موارد مربوط به سلامت نوزاد نارس به چه دکتری باید مراجعه کنیم؟

برای پیگیری موارد مربوط به نوزاد نارس، باید به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید. این پزشک ابتدا وضعیت جسمانی نوزاد شما را بررسی کرده و سپس روش‌های مراقبت از نوزاد نارس را به شما آموزش می‌دهد. البته، دکتر کودکان بلافاصله بعد از تولد زودرس نوزاد ، از طریق بیمارستان با شما در ارتباط بوده است. ما در این مطلب، سعی داشتیم که تمام موارد مهم مربوط به نوزاد نارس را بررسی کنیم. برای دریافت نکات تکمیلی، می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت آنلاین نوبت‌دهی و مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، از بهترین پزشکان کودکان سراسر ایران زمان ویزیت و مشاوره دریافت کنید. 

منابع:

mayoclinic.org

healthline.com

my.clevelandclinic.org

سوالات متداول نوزاد نارس