نقش پتاسیم در بدن چیست و چرا اهمیت دارد؟

نقش پتاسیم در بدن شامل کمک به عملکرد مغز و سیستم عصبی، کمک به عملکرد قلب، ماهیچه‌ها و انتقال مواد مغذی به سلول‌های بدن است. همچنین، کمک به تنظیم انقباضات عضلانی قلب، کمک به کاهش فشار خون و پیشگیری از پوکی استخوان نیز سایر کارکرد‌های پتاسیم در بدن است. پتاسیم، نوعی مواد معدنی مهم است که به عنوان یک الکترولیت طبقه‌بندی می‌شود. این ویژگی، به پتاسیم این امکان را می‌دهد که الکتریسیته را هدایت کند. این موضوع برای بسیاری از فرآیند‌های بدن مهم است. 

برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی نقش و کاربرد پتاسیم در بدن و نکات مهم مرتبط اختصاص می‌دهیم. 

اگر سوالی داشتید، در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.

 کاربرد پتاسیم در بدن چیست؟

پتاسیم، سومین ماده معدنی فراوان در بدن و یکی از الکترولیت‌های حیاتی بدن است. خواص پتاسیم برای بدن بسیار مهم بوده و نقش مهمی در عملکرد‌های مهم بدن بر عهده دارد. 

به نقل از medlineplus،

این ماده، نقش مهمی در تنظیم تعادل مایعات، عملکرد صحیح سلول‌های عصبی و حفظ ریتم قلب بر عهده دارد. 

در بررسی کلی، مهم‌ترین وظایف و نقش پتاسیم در بدن، عبارتند از:

• کمک به عملکرد مغز و سیستم عصبی
• کمک به عملکرد قلب
• کمک به تنظیم انقباض‌های عضلانی ماهیچه‌ها
• تنظیم تعادل مایعات 
• کمک به عملکرد کلیه‌ها
• احتمال کاهش فشار خون
• پیشگیری از پوکی استخوان 
• احتمال کاهش احتباس آب

در ادامه، نکات مهم و توضیحات تکمیلی را در ارتباط با موارد فوق بررسی خواهیم کرد.

کمک به عملکرد مغز و سیستم عصبی

مغز انسان به عنوان بخشی از سیستم عصبی، به پتاسیم نیاز دارد. زیرا، پتاسیم به سلول‌های مغز کمک می‌کند تا با یکدیگر و حتی سلول‌های دورتر ارتباط برقرار کنند. به همین دلیل، کمک به عملکرد مغز و سیستم عصبی، مهم‌ترین نقش پتاسیم در بدن است. 

در حالت کلی، عمده‌ترین فعالیت‌های پتاسیم در بدن، موارد زیر را شامل می‌شوند:

• ارسال پیام‌های عصبی از سلول‌های مغزی به نقاط مختلف بدن از جمله عضله‌ها و قلب 
• کمک به تحریک سلول‌های عصبی و پاسخ درست آنها نسبت به این تحریکات
• کمک به جلوگیری از سکته مغزی در صورت پیروی از رژیم غنی از پتاسیم

بر این اساس، وجود مقادیر کافی پتاسیم، برای عملکرد سلول‌های عصبی بسیار مهم است. 

کمک به عملکرد قلب 

وجود مقادیر کافی پتاسیم در بدن، برای عملکرد سالم قلب بسیار مهم است. زیرا یکی از وظایف کلیدی پتاسیم، ارسال سیگنال‌های الکتریکی به کمک عضلات است. از آنجایی که قلب هم نوعی عضله است، برای انجام فعالیت‌های خود به پتاسیم نیاز دارد. پتاسیم، به منظور انجام صحیح فرآیند پمپاژ به قلب ارسال می‌شود.

نکته! هنگامی که سطح این ماده معدنی در خون بیش‌ از اندازه باشد، قلب ممکن است شل شود. این موضوع، احتمالاً موجب بروز ضربان قلب غیر طبیعی شده و همچنین، نوع انقباضات قلب را تغییر می‌دهد.

کمک به تنظیم انقباض‌های عضلانی ماهیچه‌ها

پتاسیم، نقشی اساسی در تنظیم انقباض‌های عضلانی به‌ویژه ماهیچه‌های صاف، قلبی و اسکلتی برعهده دارد. عمده‌ترین فعالیت پتاسیم در این خصوص، تنظیم پتانسیل در غشای سلولی، باز و بسته شدن کانال‌های سدیم و پتاسیم در سلول‌ها هنگام تحریک عضلات است. بعد از انقباض عضلات، پتاسیم تعادل الکتریکی را به سلول‌های عضلات باز می‌گرداند. 

کمک به تنظیم تعادل مایعات

بدن انسان پر از آب و مایعات درون‌سلولی و برون‌سلولی است. این مایعات همیشه باید در تعادل باشند. زیرا زمانی که میزان پتاسیم داخل سلول زیاد است، آب برون‌سلولی برای ایجاد تعادل به داخل سلول وارد می‌شود. این فرآیند، آب و مایعات بین داخل و خارج سلول را در حالت تعادل نگه می‌دارد. 

کمک به عملکرد کلیه‌ها

در حالت کلی، کلیه‌ها مسیر خروج پتاسیم اضافی بدن هستند. یعنی، بدن پتاسیم اضافی را از طریق کلیه‌ها و ادرار دفع می‌کند. با این حال، افرادی که به بیماری‌های مزمن کلیه مبتلا هستند، ممکن است دچار تجمع پتاسیم در بدن خود شوند. این اتفاق، موجب می‌شود که سطح پتاسیم در بدن آنها به شکل قابل توجهی افزایش یابد. 

نکته! سطوح بالای پتاسیم برای بدن خطرناک بوده و به بیماری هیپرکالمی منجر می‌شود. 

احتمال کاهش فشار خون

تحقیقات مدعی‌اند که پیروی از یک رژیم غذایی غنی از پتاسیم، ممکن است برای کاهش فشار خون موثر باشد. زیرا، پتاسیم به سلول‌های کمک می‌کند تا سدیم‌های اضافی را دفع کنند. به این دلیل که سطوح بالای سدیم می‌تواند فشار خون را افزایش دهد.

در نتیجه، مصرف منابع پتاسیم به ویژه برای افرادی که به فشار خون بالا مبتلا هستند، می‌تواند برای کاهش فشار خون موثر باشد. 

پیشگیری از پوکی استخوان

بیماری پوکی استخوان، اغلب به دلیل سطوح پایین کلسیم اتفاق می‌افتد. از این رو، تحقیقات نشان می‌دهند که پیروی از یک رژیم غذایی غنی از پتاسیم، برای جلوگیری از دفع کلسیم و سپس پوکی استخوان موثر است. 

احتمال جلوگیری از سنگ کلیه

سنگ کلیه، معمولاً به دلیل رسوب مواد معدنی مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک بروز می‌کند. پتاسیم، یکی از منابع معدنی است که از رسوب این مواد در کلیه‌ها جلوگیری می‌کند. برای مثال، پتاسیم نیترات که نوعی نمک پتاسیم است، به کلسیم کمک می‌کند تا به جای رسوب در کلیه‌ها، در ادرار حل شده و دفع شود. 

نکته! در صورت ابتلا به مشکلات کلیوی، منابع یا مکمل‌های پتاسیم باید بعد از مشورت با پزشک مصرف شوند. 

کمک به کاهش احتباس آب 

احتباس آب، فرآیندی است که هنگام تجمع مایعات اضافی در بدن بروز می‌کند. چندین مطالعه نشان می‌دهند که مصرف منابع غنی از پتاسیم، برای جلوگیری از تجمع مایعات موثر است. به این صورت که با افزایش میزان ادرار، سطح سدیم در بدن کاهش یافته و مایعات اضافی از طریق ادرار دفع می‌شوند.

مصرف چه مقدار پتاسیم در طول روز کافیست؟

نیاز روزانه بدن به پتاسیم، نسبت به سن، جنسیت و شرایط جسمانی افراد متفاوت است. از این رو، میزان نیاز روزانه به پتاسیم در گروه‌های مختلف تفاوت دارد. با این حال، مصرف حداقل ۳۵۰۰ میلی‌گرم پتاسیم در روز، از طریق مصرف منابع غذایی توصیه می‌شود. جزئیات مورد نیاز را در جدول زیر آورده‌ایم:

نکته مهم! جدول فوق، صرفاً برای افزایش آگاهی عمومی بوده و به منزله تجویز پزشکی نیست. از این رو، برای تعیین دوز پتاسیم متناسب با وضعیت جسمانی خود، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

بررسی بهترین منابع غذایی غنی از پتاسیم

برای اینکه نقش پتاسیم در بدن به درستی انجام شود، افراد باید از یک رژیم غذایی غنی از پتاسیم پیروی کنند. البته پیش از هرگونه اقدام، بهتر است در مورد میزان پتاسیم بدن خود اطلاع داشته و سپس نسبت به برنامه‌های غذایی اقدام کنید.

مهم‌ترین منابع غذایی سرشار از پتاسیم، عبارتند از:

• سبزی چغندر پخته؛ 909 میلی‌گرم
• سیب زمینی پخته شده؛ 670 میلی‌گرم
• لوبیا چیتی پخته شده؛ 646 میلی‌گرم
• سیب زمینی سفید پخته شده؛ 544 میلی‌گرم
• قارچ پورتوبلو، کبابی؛ 521 میلی‌گرم
• آووکادو؛ 485 میلی‌گرم
• سیب‌زمینی شیرین پخته شده؛ 475 میلی‌گرم
• اسفناج پخته شده؛ 466 میلی‌گرم
• کلم‌پیچ؛ 447 میلی‌گرم
• ماهی سالمون پخته شده؛ 414 میلی‌گرم
• موز؛ 358 میلی‌گرم
• نخود پخته شده؛ 271 میلی‌گرم

با مصرف ۱۰۰ میلی‌گرم از غذاهای فوق، می‌توانید مقادیر نوشته‌شده پتاسیم را در هر وعده غذایی دریافت کنید. برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص، به صفحه دربافت نوبت آنلاین از متخصص تغذیه و سلامت مراجعه کنید. 

 بررسی علائم کمبود پتاسیم و مصرف بیش از اندازه آن 

مقادیر ناکافی یا بیش از اندازه پتاسیم در بدن، مشکلات مختلفی را ایجاد می‌کند. بر اساس تحقیقات علمی، بهتر است افراد سالم حداقل ۳۵۰۰ میلی‌گرم پتاسیم در طول روز مصرف کنند. در مقابل، مصرف بالای ۴۷۰۰ میلی‌گرم در روز توصیه نمی‌شود و برای سلامتی مفید نیست.

در صورتی که میزان مصرف روزانه، کمتر یا بیشتر از این مقادیر باشد، بدن با مشکلات متعددی مواجه می‌شود. حالت کلی این مشکلات عبارتند از:

• هیپوکالمی یا کمبود پتاسیم در بدن
• هیپرکالمی یا فزونی (تجمع) پتاسیم در بدن

در ادامه جزئیات مرتبط را بررسی خواهیم کرد.

هیپوکالمی

کمبود پتاسیم یا هیپوکالمی، زمانی بروز می‌کند که افراد منابع پتاسیم را به میزان کافی دریافت نمی‌کنند. در حالت کلی، کمبود پتاسیم شامل ۳ حالت است:

• کمبود خفیف؛ بین ۳ تا ۳.۵ میلی‌مول در لیتر، بدون علائم 
• کمبود متوسط؛ بین ۲.۵ تا ۳ میلی‌مول در لیتر، با علائم گرفتگی، درد عضلانی، ضعف و ناراحتی
• کمبود شدید؛ کمتر از ۲.۵ میلی‌مول در لیتر، با علائم ضربان قلب نامنظم، فلجی

کمبود پتاسیم، هم به دلیل مقدار ناکافی پتاسیم و هم به دلیل از دست دادن پتاسیم اتفاق می‌افتد. ابتلا به بعضی از بیماری‌ها می‌توانند در این خصوص دخیل باشند. برای مثال، افرادی که به اسهال مزمن مبتلا هستند، معمولاً پتاسیم زیادی از دست می‌دهند.

آیا برای جبران کمبود پتاسیم باید مکمل مصرف کنیم؟

بر خلاف تصور عموم، مکمل‌های پتاسیم، منابع قابل توجهی از این ماده معدنی به شمار نمی‌روند. از طرفی دیگر، مطالعات نشان می‌دهند که بعضی از مکمل‌های پتاسیم، حاوی دوزهای بسیار بالایی از پتاسیم هستند. به اندازه‌ای که ممکن است به پوشش روده آسیب برسانند. 

در حالت کلی، افرادی که دچار کمبود پتاسیم هستند یا در معرض خطر کمبود پتاسیم قرار دارند، ممکن است که به دوزهای بالایی از مکمل‌ پتاسیم نیازمند باشد. در این موارد، احتمالاً پزشک متخصص یک مکمل با دوز بالا تجویز کرده و بیمار را به منظور بروز واکنش‌های احتمالی، تحت نظر بگیرد. 

هیپرکالمی

مقدار پتاسیم زیاد، با عنوان هیپرکالمی شناخته می‌شود و خطرناک است. هیپرکالمی، زمانی بروز می‌کند که میزان پتاسیم در خون بالاتر از 5.0 میلی‌مول در لیتر باشد. این مشکل، معمولاً به دلایل زیر بروز می‌کند:

• ابتلا به بیماری‌های کلیوی 
• عملکرد کلیوی ضعیف 
• تجمع پتاسیم اضافی در خون 
• مصرف بیش از اندازه مکمل‌های پتاسیم

نکته! در افراد بزرگسال سالم، شواهد کافی مبنی بر اینکه پتاسیم موجود در غذاها عامل هیپرکالمی باشد، وجود ندارد. 

مصرف زیاد یا کم پتاسیم چه عواقبی دارد؟

عواقب مصرف زیاد یا کم پتاسیم را بررسی می‌کنیم:

• مصرف بسیار زیاد؛ تجمع پتاسیم در خون، تشدید بیماری‌های زمینه‌ای (بیماری‌های کلیوی)، کاهش توانایی بدن برای حذف پتاسیم اضافی، کاهش فشار خون، ضعف شدید
• مصرف بسیار کم؛ استفراغ مزمن، اسهال مزمن، ضعف عضلانی، گرفتگی عضلات، خستگی شدید، بی‌حالی، آریتمی قلبی، گزگز دست و پا

در صورت مواجهه با علائم فوق، برای بررسی میزان پتاسیم و وضعیت جسمانی خود به پزشک متخصص مراجعه کنید. 

کدام گروه از افراد بیشتر در معرض هیپرکالمی قرار دارند؟

در حالت کلی، گروهی از مردم کمتر از سایرین به پتاسیم نیاز دارند. به این دلیل که بدن آنها شرایط متفاوتی دارد و در صورت مصرف پتاسیم زیاد، به هیپرکالمی مبتلا خواهند شد. این گروه‌ها را بررسی می‌کنیم:

• افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه؛ افزایش خطر هیپرکالمی
• مصرف‌منندگان داروهای فشار خون؛ مانند داروهای مهارکننده ACE
• افراد مسن؛ به دلیل کاهش عملکرد کلیه و مصرف بعضی از داروها

این گروه از افراد، حتماً باید در مورد مقدار پتاسیم مورد نیاز برای بدن خود با پزشک متخصص مشورت کنند. 

برای آگاهی از میزان پتاسیم بدن خود به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

برای کسب آگاهی در خصوص نقش پتاسیم در بدن، بر اساس وضعیت جسمانی خود می‌توانید به متخصصین حوزه‌های زیر مراجعه کنید:

• پزشک عمومی؛ برای بررسی اولیه میزان پتاسیم با انجام آزمایش خون
• متخصص داخلی؛ در صورت کمبود یا فزونی پتاسیم در بدن، بررسی دلایل احتمالی
• متخصص نفرولوژی (کلیه)؛ در صورت ابتلا به بیماری‌های کلیوی
• متخصص قلب؛ در صورت آریتمی یا ضربان قلب نامنظم، بررسی بیماری‌های قلبی

این پزشکان، بعد از بررسی وضعیت جسمانی شما و تشخیص دلایل، روش‌های درمانی مناسب را ارائه خواهند داد. برای دریافت نوبت از بهترین متخصصین حوزه‌های فوق در سراسر ایران، می‌توانید به پلتفرم آنلاین نوبت‌دهی دکتردکتر مراجعه کنید. 

منابع:

medicalnewstoday.com

webmd.com

سوالات متداول نقش پتاسیم در بدن