در روزهای آلوده، بدن هر ثانیه برای زنده ماندن تقلا میکند. برنده و بازندۀ این جنگ خاموش، معلوم است. هوای آلوده با هر نفس مثل سم وارد ریهها میشود و قلب، مغز، پوست و سیستم تنفسی را ذرهذره از بین میبرد. در معرض این تهدید جدی و فراگیر، همۀ ما باید چندین راهکار برای آلودگی هوا و کماثرکردنش بشناسیم تا از این بحران جان سالم به در ببریم. در این راهنمای مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، علاوهبر توضیح مفصل خطرات آلودگی، میگوییم چطور با استفاده از ماسک، تقویت سیستم ایمنی، ترک برخی عادتها و سبک زندگی سالم، از جسم ارزشمند خود در برابر آلایندهها محافظت کنید. با رعایت این نکات، در آلودهترین روزها هوای سالمتری وارد ریهها میکنید.
منشأ اصلی آلایندههای هوا چیست؟
آلودگی نتیجۀ غلظت بیشازحد مواد خارجی در هواست. این وضعیت حاصل رشد شهرنشینی، ترافیک سنگین جادهها و توسعه صنعت بدون کنترلهای زیستمحیطی است. البته بخشی از این آلایندهها از منابع انسانی و بخشی دیگر از منابع طبیعی هستند. منابع انسانی مثل:
- خودروها و وسایل نقلیه موتوری با سوخت بنزین و گازوئیل (انتشار گازهای سمی و اصطکاک ناشی از لاستیکها و سایش ترمز)؛
- کارخانهها، نیروگاهها و صنایع سنگین (احتراق سوختهای فسیلی، فرایندهای شیمیایی و فراوردههای جانبی فرار صنعت)؛
- سوزاندن زباله، لاستیک و پلاستیک؛
- کشاورزی (تولید کود، حرکت ماشینآلات کشاورزی و مدیریت زبالههای دامی)؛
- فعالیتهای ساختمانی و تولید گردوغبار شهری.
منابع طبیعی مثل:
- طوفانهای گردوغبار؛
- آتشسوزیهای جنگلی؛
- فعالیتهای آتشفشانی؛
- گرده گیاهان و ذرات طبیعی معلق در هوا.
آلودگی هوا چه تأثیرات مخربی بر سلامت انسان میگذارد؟
آلودگی بیصدا وارد بدن میشود و عملکرد اندامهای حیاتی را تحتتأثیر قرار میدهد. ذرات معلق و گازهای سمی که پا به ریهها میگذارند، از طریق ریهها وارد جریان خون میشوند و آسیبهای گسترده ایجاد میکنند.
مهمترین تاثیر آلودگی هوا بر ریه، قلب، پوست و سایر جنبههای سلامتی عبارتاند از:
- آسیب به سیستم تنفسی: افزایش خطر ابتلا به آسم، برونشیت مزمن، تنگی نفس و عفونتهای ریوی؛
- تورم و التهاب بافت ریه: خطر جدی برای افراد مستعد التهاب و مبتلا به بیماریهای مزمن ریه مثل آسم و COPD؛
- بیماریهای قلبی عروقی: افزایش خطر سکته قلبی، آریتمی، افزایش فشار خون و مرگ زودرس؛
- ضعف سیستم ایمنی بدن: کاهش توانایی بدن در مقابله با ویروسها و باکتریها
- اختلال در عملکرد مغز: کاهش تمرکز، خستگی ذهنی، سردرد و افزایش خطر افسردگی و اضطراب
- افزایش خطر ابتلا به سرطانها: بهویژه سرطان ریه به دلیل تماس طولانیمدت با ذرات سمی
- تأثیر منفی بر رشد کودکان: اختلال در رشد ریهها، وزن کم نوزاد حین تولد، حساسیت به عفونت و خطر ابتلا به بیماریهای تنفسی در سنین پایین.
هشدار! آسیبهای ناشی از آلودگی هوا معمولا تدریجی، خاموش و برگشتناپذیر هستند؛ بنابراین پیشگیری از این آسیبها فوقالعاده مهم و حیاتی است و مراقبت های پزشکی در زمان آلودگی هوا از اهمیت ویژه برخوردارند.
خطر آلودگی هوا برای قلب و ریه (گروههای حساس)
بیشترین آسیب سلامتی ناشی از آلودگی هوا متوجه قلب و ریههاست: دو عضوی که مستقیما با هوای ورودی به بدن در تماس هستند. تاثیر آلودگی هوا بر ریه شامل این موارد است:
- اختلال در عملکرد سیستم تنفسی، تنگی نفس و سرفههای مزمن؛
- تشدید حملات آسم و COPD (بیماری انسدادی مزمن ریوی)؛
- خطر عفونتهای تنفسی و سرطان ریه؛
- التهاب مزمن مجاری تنفسی؛
- کاهش ظرفیت طبیعی ریهها.
همچنین تاثیر آلودگی هوا بر قلب بر کسی پوشیده نیست. آلایندهها خطر حملات قلبی، ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب، تنگی عروق خونی، تشدید آریتمی و سکته مغزی را بهطرز جدی بالا میبرند و فشار مضاعفی بر سیستم قلبی عروقی وارد میکنند.
با توجه به این آسیبها، گروههای حساس در برابر آلودگی هوا مثل سالمندان، کودکان و نوزادان، مبتلایان به بیماریهای قلبی و تنفسی، زنان باردار و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف حتی در کوتاهمدت نباید در معرض هوای آلوده قرار گیرند.
اثرات آلایندهها بر پوست، مو و دستگاه گوارش
آلودگی فقط ریه را درگیر نمیکند؛ خیلی وقتها خشکی و حساسیت پوستی، نازکی تارهای مو و حتی بیاشتهایی و تهوع بهخاطر آلودگی هواست! ذرات سمی موجود در هوا بهمحض ورود به بدن تقسیم وظیفه میکنند و در کنار آسیبهای قلبی و ریوی، تعادل طبیعی سایر سیستمها را به هم میریزند.
واضحترین تاثیر آلودگی هوا بر پوست و مو عبارت است از:
- افزایش خشکی و حساسیت پوستی؛
- تسریع روند پیری، پیری زودرس و ایجاد چینوچروک؛
- افزایش تیرگی و کدر شدن رنگ پوست؛
- تشدید آکنه، جوش و التهاب پوستی؛
- ایجاد لکهای تیره بهخصوص در صورت و دستها؛
- تضعیف ریشه مو و افزایش ریزش مو؛
- نازک شدن تارهای مو؛
- خشکی، زبری و شکنندگی مو؛
- ایجاد شوره و خارش پوست سر؛
دامنه علائم مسمومیت با آلودگی هوا آنقدر گسترده است که به سیستم گوارش هم میرسد. نتیجۀ ورود آلایندهها به خون و درگیرکردن سیستم گوارش، این اتفاقات ناگوار است:
- افزایش التهاب معده و روده؛
- تشدید رفلاکس معده؛
- اختلال در جذب مواد مغذی؛
- ضعف فلور طبیعی روده؛
- احساس نفخ، تهوع و بیاشتهایی.
برای کاهش عوارض آلودگی هوا چه کارهایی میتوان انجام داد؟
در ادامه به چند راهکار مؤثر و قابلاجرا برای کاهش عوارض سلامتی ناشی از بحران آلودگی اشاره میکنیم.
۱. همیشه از شاخص آلودگی باخبر باشید
یکی از ترفندهای پیشگیری از عوارض، چککردن مداوم شاخص آلودگی و اطمینان از کیفیت هوا پیشاز خروج از خانه است. هربار قبلاز آنکه از خانه خارج شوید، کیفیت هوا را بررسی کرده و فعالیتهای بیرون از خانه را متناسب با وضعیت هوا تنظیم کنید.
۲. ماسک مناسب تهیه کنید
ماسک مناسب و استاندارد جلوی ورود آلودگی به دهان و مجرای تنفسی را میگیرد و از خشکی دهان جلوگیری میکند. حتما از ماسک مناسب برای آلودگی هوا استفاده کنید.
۳. حتیالامکان در خانه بمانید، بهخصوص در ساعات شلوغی
عوارض آلودگی هوا بر کودکان و افراد حساس آنقدر زیاد است که نمیتوان از تکتکشان جلوگیری کرد. در روزهای اوج آلودگی، ماندن در خانه بهترین راه برای دوری از هوای ناسالم است. اگر کار ضروری ندارید، فعالیتهای بیرونی را به زمانهای مناسبتر موکول کنید.
۴. آب فراوان بنوشید
نوشیدن آب و مایعات باعث سمزدایی طبیعی بدن میشوند و عملکرد سیستم تنفسی را بهبود میبخشند. نوشیدن آب فراوان یک خاصیت دیگر هم دارد و آن حفظ سلامت و شادابی پوست است. اینطوری لازم نیست از این و آن بپرسید «چگونه در هوای آلوده از پوست مراقبت کنیم؟»
۵. خانه را پر از گلوگیاه کنید
گیاهان آلایندههای موجود در هوا را جذب میکنند و هوای سالمتری برای نفسکشیدن در اختیار ما میگذارند. اگر در شهرهای شلوغ و آلوده زندگی میکنید، اتاق خواب، اتاق کار و اطراف خود را پر از گلوگیاه کنید. این یک راهکار برای آلودگی هوا در محیط خانه است.
۶. دستگاه تصفیهکننده هوا بخرید
دستگاه تصفیهکننده این روزها عصای دست ساکنان شهرهای بزرگ و آلوده است. دستگاههایی با فیلتر HEPA قادرند ذرات معلق و بسیار ریز را جذب کنند. یکی از این دستگاهها بخرید و آن را در اتاق خواب یا محل استراحتتان قرار دهید. طبق توصیه سازنده، فیلتر دستگاه را زودبهزود عوض کنید تا هوای خانه همیشه پاک و سالم باشد. این یک راهکار خانگی و ساده برای مراقبت از پوست در آلودگی هواست.
۷. غذای سالم و مناسب بخورید
میپرسید چه بخوریم در آلودگی هوا؟ حق دارید! اگر همیشه در معرض آلایندهها هستید، باید بهترین ویتامین برای آلودگی هوا را هم بشناسید. رژیم غذایی برای آلودگی هوا شامل میوهها و سبزیجات تازه، مواد غذایی سرشار از ویتامین C (مانند پرتقال و فلفل دلمهای)، ویتامین E (مانند مغزها) و امگا ۳ (مانند ماهی) است. این خوراکیها التهاب ناشی از آلودگی هوا را بهطرز محسوسی کاهش میدهند.
۸. در هوای آلوده ورزش نکنید
ورزش در آلودگی هوا حجم بیشتری هوای آلوده وارد ریهها میکند و نهتنها مفید نیست، که از قدمزدن و ایستادن در هوای آلوده پرخطرتر است. بهتر است در ساعات اوج آلودگی در محیط بسته با تهویه مناسب ورزش کنید.
۹. در خانه دودودم راه نیندازید
سیگار، قلیان، شمعهای معطر و عود، همگی میتوانند کیفیت هوای داخل خانه را بهشدت کاهش دهند. بهتر است محیط خانه را عاری از هرگونه منبع دود و آلاینده نگه دارید.
۱۰. مکمل مصرف کنید
بهترین مکمل برای آلودگی هوا و جلوگیری از آثار مخرب آن مکمل ویتامین C، ویتامین D و روی است. این داروها سیستم ایمنی را تقویت میکنند؛ بااینحال مصرف آنها باید به دستور پزشک و تحتنظارت مستقیم او باشد.
اثرات آلایندهها روی محیط زیست
اثرات مخرب آلودگی هوا بر محیطزیست یکی، دو تا نیست. تشکیل باران اسیدی، نابودی جنگل، حیاتوحش و کشاورزی، تغییرات اقلیمی و تغییر کل سیاره، همهچیز دومینووار به هم پیوسته است. آلایندههای شیمیایی و ذرات سمی، تعادل طبیعی اکوسیستمها را به هم میریزند، چرخههای حیاتی زمین را مختل میکنند و محیطزیست را درگیر تخریب تدریجی و گاه جبرانناپذیر میکند.
مهمترین اثرات آلایندهها بر محیطزیست عبارتاند از:
- کاهش کیفیت هوا در مناطق شهری و روستایی؛
- آسیب به پوشش گیاهی و کاهش توان فتوسنتز گیاهان؛
- خشکی و تضعیف جنگلها و مراتع؛
- آلودگی خاک و کاهش حاصلخیزی زمین؛
- اسیدی شدن آبها (بارانهای اسیدی) و تهدید زندگی آبزیان؛
- نابودی تدریجی گونههای جانوری حساس؛
- تسریع تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین؛
- کاهش تنوع زیستی و بههمخوردن زنجیرههای غذایی.
آثار بحرانی آلودگی ممکن است سالیان سال در طبیعت باقی بماند و نسلهای بعد را درگیر کند!
آیا اثرات آلودگی هوا بر سلامتی دائمی است؟
آلودگی هوا هم اثر موقت بر سلامت دارد و هم اثر دائم. شدت اثرات به بستگی دارد چهمدت در معرض چهمیزان آلودگی بوده باشید. معمولا اثرات موقت و برگشتپذیر شامل سوزش چشم و گلو، سرفه و تنگی نفس، سردرد و تشدید موقت آسم و حساسیت هستند. این علائم معمولا بعد از رفع آلودگی کمرنگ و بهطور کامل برطرف میشوند.در صورت تداوم این علائم، انجام ویزیت آنلاین با دکتر ریه میتواند به تشخیص دقیقتر و پیشگیری از عوارض جدیتر کمک کند.
آسیبهای دائمی آلودگی هوا معمولا ناشی از تماس طولانی با هوای آلوده و شدت زیاد آلودگی در هواست. این اثرات معمولا در قالب آسیب مزمن ریهها و کاهش ظرفیت تنفسی، افزایش خطر بیماریهای قلبی، افزایش خطر ابتلا به سرطان ریه و تشدید بیماریهای مزمن مثل آسم و برونشیت مزمن سلامت فرد را به خطر میاندازند.
در کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماریهای زمینهای، احتمال آسیب دائمی بیشتر است.
کلام آخر دکتردکتر!
بحران آلودگی یک زنگ خطر جدی برای همۀ ماست. شاید نتوانیم حضور آلاینده در هوا را بهراحتی کنترل کنیم، اما با رعایت راهکارهای این مقاله، دستمان برای مدیریت و کاهش آسیبهای ناشی از آن باز است. مهمترین راهکارها پوشیدن ماسک استاندارد در روزهای آلوده، فعالیت محدود در فضای باز، نوشیدن آب کافی، خوردن غذای سالم، استفاده از دستگاه تصفیهکننده خانگی و تقویت سیستم ایمنی با مکملهاست. این عادتهای کوچک و بهنظر ساده با ایجاد یک دیواری نامرئی بین بدن و آسیبهای پنهان آلودگی هوا، در درازمدت از سلامت ما محافظت میکنند. آنها را جدی بگیرید و انجامشان را به بعد موکول نکنید.
سوالات متداول
منابع
