سردرد خوشه ای چیست و چگونه درمان می شود؟

یکی از سردردهای شدید و دردناک، سردرد خوشه ای نام دارد که به صورت خوشه‌ای بروز می‌کنند. در این حالت از بیماری، شما چرخه هایی از حملات سردرد را تجربه کرده و به دنبال آن دوره های بدون سردرد را تجربه می‌کنید. فرکانس سردردهای شما در طول این چرخه ها ممکن است از یک بار سردرد و در بازه زمانی یک روز در میان تا چندین سردرد در روز متغیر باشد. درد ناشی از سردردهای خوشه ای می‌تواند بسیار شدید باشد. سردرد خوشه ای بیشتر در سنین نوجوانی و میانسالی دیده می‌شود، اما ممکن است در هر سنی رخ دهد.

مطالعات قدیمی‌ نشان داد که سردرد خوشه ای بیشتر توسط مردان گزارش می‌شود تا زنان؛ مانند مطالعه‌ای در سال ۱۹۹۸ که در Cephalagia منتشر شد که نشان می‌دهد قبل از سال ۱۹۶۰، مردان شش برابر بیشتر از زنان سردردهای خوشه ای را گزارش می‌کردند. با این حال، با گذشت زمان، این شکاف کاهش یافته است و در دهه ۱۹۹۰، سردردهای خوشه ای در مردان تنها دو برابر زنان دیده می‌شد.

در این مقاله از مجله سلامتی دکتر دکتر قصد داریم در مورد علائم و علت سردرد خوشه ای مطالبی بخوانیم و از روش‌های درمان سردرد خوشه ای باخبر شویم. خواندن این مطلب 5 دقیقه زمان می‌برد.

سوالات خود درباره سردرد خوشه ای را در انتهای مطلب بپرسید تا مشاور سلامتی دکتردکتر به شما پاسخ بدهد.

سردرد خوشه ای چیست؟

به حملات شدید درد در بخشی از سر و چشم‌ها، سردرد خوشه ای گفته می‌شود. این نوع سردرد زیاد رایج نیست اما ممکن است در هر سنی به سراغ افراد بیاید. سردرد خوشه ای در اطراف چشم و یک طرف از سر احساس می‌شود. معمولا مردان بیشتر از زنان سردرد خوشه ای را تجربه می‌کنند و احتمال تجربه این نوع سردرد در 30 تا 40 سالگی رایج‌تر است.

انواع سردردهای خوشه ای

دو نوع سردرد خوشه ای وجود دارد:

• سردردهای خوشه ای اپیزودیک: به طور منظم بین یک هفته تا یک سال رخ می‌دهد و به دنبال آن یک دوره بدون سردرد یک ماهه یا بیشتر رخ می‌دهد.
• سردردهای مزمن خوشه‌ای: به طور منظم برای بیش از یک سال رخ می‌دهد و به دنبال آن یک دوره بدون سردرد کمتر از یک ماه طول می‌کشد.

فردی که سردردهای خوشه ای اپیزودیک دارد، ممکن است دچار سردردهای خوشه ای مزمن شود و بالعکس.

علت ایجاد سردرد خوشه ای

علت سردرد خوشه ای، گشاد شدن رگ های خونی است که خون را به مغز و نقاط مختلف صورت می‌رسانند. گشاد شدن رگ‌های خونی به عصب سه قلو فشار وارد می‌کند تا احساسات را از صورت به مغز منتقل کند. محققان بر این باورند که ناهنجاری‌های هیپوتالاموس، ناحیه کوچکی از مغز که دمای بدن، فشار خون، خواب و ترشح هورمون‌ها را تنظیم می‌کند، ممکن است مسئول سردردهای خوشه‌ای باشد.

موارد تحریک کننده سردرد خوشه ای

سردردهای خوشه ای همچنین ممکن است به دلیل آزاد شدن ناگهانی مواد شیمیایی هیستامین، که با آلرژن‌ها مبارزه می‌کند، یا سروتونین، که خلق و خو را تنظیم می‌کند، ایجاد شوند. الکل نیز یکی از محرک‌های سردرد خوشه‌ای است. سیگار کشیدن، سابقه خانوادگی و تغییر فصل نیز جزو موارد تحریک کننده سردرد خوشه ای به شمار می‌آیند.

چه علائمی‌نشان دهنده سردرد خوشه ای هستند؟

سردرد خوشه ای، شروع ناگهانی دارد؛ یعنی فرد به صورت ناگهانی احساس درد بسیار شدیدی در سر می‌کند، به طوری احساس می‎کند سرش سوراخ می‌شود و با سوزش شدیدی همراه است. هنگام شروع این سردرد، درد در نواحی مانند صورت، چشم‌ها و اطراف شقیقه‌ها احساس خواهد شد. تاثیر این سردرد معمولا روی یک طرف سر خواهد بود.

از علائم مهم سردرد خوشه ای، بی‌قراری و آشفتگی زیاد است. مدت زمان حمله این سردرد از 15 دقیقه شروع می‌شود و حتی ممکن است تا 3 ساعت ادامه داشته باشد. در برخی از افراد این سردرد به صورت چند بار در روز تجربه می‌شود.

علائم سردرد خوشه ای عبارتنداز:

• شروع یهویی سردرد
• احساس درد در یک طرف سر
• احساس درد بسیار شدید
• تعریق صورت
• تورم یا افتادگی یکی از پلک‌ها و کوچک شدن مردمک یک چشم
• قرمزی چشم همراه با آبریزش
• حالت تهوع
• گرفتگی یا آبریزش بینی

تجربه علائم بالا نشان می‌دهد که سردرد خوشه ای آغاز شده است.

چگونه سردرد خوشه ای را درمان کنیم؟

درمان این نوع از سردردها شامل تسکین و پیشگیری از علائم سردرد با استفاده از دارو است. در موارد نادر، زمانی که تسکین درد و درمان پیشگیرانه مؤثر نباشد، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند. در ادامه روش‌های درمان سردرد خوشه ای را معرفی می‌کنیم.

مصرف قرص و دارو

اکثرا اوقات وقتی سردرد به سراغ‌مان می‌آید به دنبال روش‌های دارویی برای تسکین سریع هستیم. مصرف برخی از داروها می‌تواند به درمان سردرد خوشه ای کمک کند. در ادامه داروهای موثر در درمان سردرد خوشه ای را معرفی می‌کنیم:

دی هیدروارگوتامین

یک داروی تزریقی به نام دی هیدروارگوتامی (DHE)، اغلب می‌تواند درد سردرد خوشه ای را در عرض پنج دقیقه پس از مصرف تسکین دهد. DHE را نمی‌توان با سوماتریپتان مصرف کرد.

اوکترئوتاید

داروی اوکترئوتاید یک نسخه سنتتیک و تزریقی سوماتوستاتین به شمار می‎‌آید. این دارو در درمان سردرد خوشه ای موثر عمل می‌کند. تزریق این دارو برای افرادی که بیماری سسکمیک قلبی دارند و یا دچار فشار خون بالا هستند، ضرری ندارد.

مصرف قطره بینی لیدوکائین

قطره بینی لیدوکائین از دیگر روش‌های درمان سردرد خوشه ای است باید به شیوه خاص و با توصیه پزشک مصرف شود. در صورتی که خودسرانه از این دارو استفاده کنیم احتمالا هیچ اثر درمانی را مشاهده نکنیم.

درمان هایی با سرعت پاسخگویی بالا

سردرد خوشه ای برخی از افراد به حدی زیادی است که به دنبال روش‌های درمانی با سرعت پاسخگویی بالا و سریع هستند. عمل جراحی، تنفس اکسیژن و تزریق سوماتریپتان از جمله این روش‌هاست. در ادامه هر کدام را توضیح می‌دهیم.

عمل جراحی

به عنوان آخرین راه حل می‌توان از یک روش جراحی برای از کار انداختن عصب سه قلو استفاده کرد. این جراحی می‌تواند باعث تسکین دائمی‌ درد برای برخی از بیماران شود، اما عوارض جانبی جدی مانند بی‌حسی دائمی‌ صورت را می‌تواند در پی داشته باشد.

تنفس اکسیژن ۱۰۰ درصد

تنفس اکسیژن ۱۰۰ درصد خالص هنگام شروع سردرد می‌تواند به تسکین علائم کمک کند. با دستگاه اکسیژن ساز در عرض 15 تا 30 دقیقه، سردرد شما تسکین می‌یابد. به این علت که خیلی از افراد نمی‌توانند با خودشان دستگاه اکسیژن ساز حمل کنند و یا کلا به این دستگاه دسترسی ندارند، جزو روش‌های درمانی مرسوم نیست.

تزریق سوماتریپتان

یکی دیگر از روش‌های درمان سردرد خوشه ای، تزریق سوماتریپتان است. با تزریق سوماتریپتان به صورت دوبار در روز سردرد شما برطرف می‌شود.

امتحان روش های جدید که هنوز جوابدهی آنها ثابت نشده است

برخی از روش‌های درمانی جدید وجود دارد که هنوز میزان جوابدهی آن‌ها مشخص نشده است.

تحریک دستگاه عصبی واگ

تحریک دستگاه عصبی واگ یکی از روش‌های مدرن برای درمان سردرد خوشه ای است. در این روش برای تحریک اعصاب گردن از جریان‌های الکترونیکی با ولتاژ کم استفاده و به تدریج قدرت جریان بیشتر می‌شود تا ماهیچه‌های زیر پوست منقبض شوند.

کاشت دستگاه تحریک عصبی

در صورتی که درمان‌های دیگر برای سردرد خوشه ای موثر نباشد و مدت زمان ابتلا بیشتر باشد، کاشت دستگاه تحریک عصبی توسط متخصصین توصیه می‌شود. این روش با کاشتن دستگاه عصبی کوچک در حفره کنار صورت انجام می‌شود. دقت داشته باشید که دستگاه تحریک عصبی در صورتی انجام می‌شود که فرد بیهوش باشد. بعد از اعمال این روش با شروع سردرد، بیمار دست خود را روی محل کاشت دستگاه می‌گذارد تا دستگاه شروع به کار کرده و سردرد را آرام کند.

پیشگیری طبیعی و دارویی از سردرد های احتمالی

ممکن است بتوانید با اجتناب از موارد زیر از سردردهای خوشه ای به صورت طبیعی جلوگیری کنید:

• الکل
• تنباکو
• کوکائین
• ارتفاعات بالا
• فعالیت‌های شدید
• آب و هوای گرم
• حمام‌های آب گرم

سردردهای خوشه ای تهدید کننده زندگی نیستند، اما هیچ درمان قطعی برای آن‌ها وجود ندارد. با این نکات و درمان‌ها، سردردهای شما ممکن است به مرور زمان کمتر شده یا در نهایت به طور کامل ناپدید شوند.

داروهای پیشگیرانه، سردرد را قبل از شروع متوقف می‌کنند. این داروها عبارتند از:

• داروهای فشار خون، مانند پروپرانولول (ایندرال) یا وراپامیل (کالان، کوورا، ایزوپتین، ورلان)، که رگ‌های خونی شما را شل می‌کنند.
• داروهای استروئیدی مانند پردنیزون که التهاب اعصاب را کاهش می‌دهد.
• دارویی به نام ارگوتامین که از گشاد شدن رگ های خونی شما جلوگیری می‌کند.
• داروهای ضد افسردگی
• داروهای ضد تشنج، مانند توپیرامات (توپاماکس) و والپروئیک اسید
• کربنات لیتیوم
• شل کننده های عضلانی، مانند باکلوفن

این داروها ممکن است ۱۰۰ درصد مؤثر نباشند، اما می‌توانند دفعات سردردهای شما را کاهش دهند.

تغییر سبک زندگی

با تغییر سبک زندگی می‌توانید حمله‌های سردرد خوشه ای را کاهش دهید. برای بهبود سبک زندگی کارهای زیر را انجام دهید:

• سیگار را تا حد امکان کمتر مصرف کنید.
• الکل مصرف نکنید زیرا الکل می‌تواند حمله سردرد خوشه ای را افزایش دهد.
• الگوی خواب منظمی ‌داشته باشید

با رعایت این نکات، سردرد خوشه‌ای شما بهبود می‌یابد و یا کمتر به سراغ شما می‌آید.

سایر روش‌های درمانی

علاوه بر روش‌های درمانی ذکر شده در بخش‌های قبلی، سایر درمان‌های سردرد خوشه‌ای عبارتنداز:

• یک داروی اسپری بینی به نام سوماتریپتان (Imitrex) یا سایر داروهای تریپتان رگ‌های خونی را منقبض می‌کند که می‌تواند به کاهش سردرد شما کمک کند.
• کرم موضعی کپسایسین را می‌توان روی ناحیه دردناک استفاده کرد.
• از دیگر داروهای درمان سردرد خوشه ای می‌توان به ورپامیل، لیتیوم، والپوريک اسيد، توپيرامات و ملاتونین اشاره کرد.
• استروئیدها در کوتاه مدت می‌توانند سردرد خوشه ای را کاهش دهند.
• ضایعات رادیوفرکانسی گانگلیون سه گانه سردرد خوشه ای را کاهش می‌دهد اما عوارض دارد.

انتخاب روش درمانی بر اساس شرایط بیمار و تشخیص پزشک انجام می‌شود.

نحوه تشخیص سردرد خوشه ای از انواع دیگر سردرد

سردردهای خوشه ای معمولا به طور ناگهانی شروع می‌شوند. درصد کمی ‌از افراد قبل از شروع سردرد، اختلالات بینایی شبیه هاله مانند فلاش نور را تجربه می‌کنند. معمولا سردرد چند ساعت پس از به خواب رفتن شروع می‌شود و اغلب آنقدر دردناک است که شما را بیدار کند، اما ممکن است زمانی که شما بیدار هستید نیز شروع شود.

درد سردرد ۵-۱۰ دقیقه پس از شروع شدید می‌شود. هر سردرد معمولا چند ساعت طول می‌کشد و شدیدترین درد بین ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت طول می‌کشد.

سردرد خوشه‌ای در یک طرف سر اتفاق می‌افتد، اما در برخی افراد می‌تواند طرف را عوض کند و عموما در پشت یا اطراف چشم قرار دارد. به عنوان یک درد سوزش یا سوراخ کننده دائمی ‌و عمیق توصیف می‌شود. افراد مبتلا به این درد می‌گویند که مانند یک پوکه داغ است که در چشم شما گیر کرده است. درد ممکن است به پیشانی، شقیقه ها، دندان ها، بینی، گردن یا شانه ها در همان سمت گسترش یابد.

علائم و نشانه های دیگری ممکن است در سمت دردناک سر مشهود باشد، از جمله:

• افتادگی پلک
• یک مردمک منقبض
• اشک بیش از حد از چشم شما
• قرمزی چشم
• حساسیت به نور
• تورم زیر یا اطراف یک یا هر دو چشم
• آبریزش بینی یا گرفتگی بینی
• قرمزی یا برافروختگی صورت
• حالت تهوع
• بی قراری یا بی قراری

برای تشخیص سردرد خوشه‌ای پزشک از شما سوالاتی در مورد علائم می‌پرسد و شما را معاینه فیزیکی و عصبی می‌کند. این وضعیت ممکن است شامل MRI یا سی تی اسکن مغز شما برای رد سایر علل سردرد، مانند تومور مغزی باشد.

چه زمانی و به پزشکی مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده اولین علائم سردرد خوشه ای به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید. پزشک علائم شما را به صورت کامل بررسی کرده و انجام آزمایش‌هایی را جهت اطمینان بیشتر توصیه می‌کند. در صورتی که علائم بیمار بسیار شدید باشد، باید اسکن مغز انجام شود. از طریق اسکن مغز دکتر می‌تواند محل دقیق و علت سردرد خوشه ای را بداند. دکتر نورولوژی بهترین گزینه برای تشخیص و درمان سردرد خوشه ای است.

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به سردرد کلاستری هستند؟

برخی از افراد احتمال ابتلا به سردرد کلاستر یا همان سردرد خوشه ای بالایی دارند. در ادامه این افراد و عواملی که باعث افزایش احتمال ابتلا می‌شود را بررسی می‌کنیم:

• افرادی که الکل مصرف می‌کنند: مصرف الکل احتمال ابتلا به سردرد کلاستر را افزایش می‌دهد.
• جنسیت مرد: طبق تحقیق‌های انجام شده، 60 درصد از مبتلایان به این سردرد، مرد هستند.
• سن بالای 20 سال: شروع اکثر سردردهای خوشه ای از 20 سالگی به بعد است.
• نژادهای آفریقایی: مردمی ‌که نژاد آفریقایی دارند، دوبرابر بیشتر در معرض ابتلا به این سردرد هستند.
• وجود سابقه خانوادگی: افرادی که سابقه خانوادگی سردرد خوشه ای دارند، احتمال ابتلای بیشتری دارند.
• افراد سیگاری: سیگار کشیدن نیز احتمال ابتلا به سردرد خوشه ای را بیشتر می‌کند.

افراد ذکر شده در قسمت بالا، در صورت بروز هر گونه علائمی ‌از سردرد خوشه ای بهتر است به پزشک مراجعه کنند. توجه داشته باشید که گزینه سن به تنهایی عامل ابتلا به این بیماری نیست. بدیهی است که همه افراد بالای 20 سال این نوع سردرد را تجربه نمی‌کنند.

سر درد خوشه ای تا چه مدت ادامه دارد؟

درد سردرد خوشه ای معمولا به همان اندازه که ناگهانی شروع می‌شود، ناگهانی نیز تمام می‌شود. پس از حملات، اکثر افراد بدون درد اما خسته هستند.

به نقل از mayoclinic:

یک دوره سردرد خوشه‌ای معمولا چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد. هر دوره سردرد خوشه ای ممکن است در فصل خاصی اتفاق بیفتد. برای مثال، دوره‌های خوشه‌ای می‌توانند در فصول خاصی مانند هر بهار یا هر پاییز رخ دهند.

بعد از گذراندن دوره سردرد خوشه‌ای، معمولا دوره بدون درد یعنی دوره بهبود آغاز می‌شود. سپس بعد از گذشتن سه ماه یا بیشتر، سردرد خوشه ای دوباره آغاز می‌شود، به این نوع سردرد، سردرد خوشه ای اپیزودیک گفته می‌شود. اگر یک دوره سردرد خوشه ای یک سال بدون وقفه طول بکشد، به آن سردرد خوشه ای مزمن می‌گویند.

سردرد خوشه ای و میگرن چه تفاوتی دارند؟

سردرد خوشه ای و میگرن با این که هر دو از اختلالات سردرد به شمار می‌آیند اما با یکدیگر متفاوت هستند. بعضی از علائم سردرد خوشه ای و میگرن همپوشانی دارند، بنابراین به راحتی می‌توان این دو را با هم اشتباه گرفت. به نقل از migrainetrust می‌خواهیم تفاوت‌های سردرد خوشه ای و میگرن را بررسی کنیم.

سردرد خوشه ای بسیار نادرتر از میگرن بوده و از هر هزار نفر فقط یک نفر به آن مبتلا است. در حالی که میگرن بسیار شایع است و از هر هفت نفر یک نفر به آن مبتلا می‌شوند.

معمولا سردرد خوشه‌ای زمانی شروع می‌شود که افراد در سنین 30 تا 40 سالگی هستند اما استثناهایی هم وجود دارد. میگرن هم می‌تواند از هر سنی شروع شود، اما بسیاری از افراد اولین حمله خود را در دوران نوجوانی تجربه می‌کنند.

میگرن در زنان شایع‌تر از مردان است، در حالی که سردرد خوشه ای اکثرا در آقایان دیده می‎شود. ماهیت این سردردها نیز کاملا متفاوت است. سردرد میگرنی یک درد ضربان‌دار است که اغلب در یک طرف سر اتفاق می‌افتد. سردرد خوشه‌ای می‌تواند خیلی سریع ایجاد شود و درد اغلب به صورت تیز، سوراخ‌کننده یا سوزش توصیف می‌شود. همچنین در یک طرف سر رخ می‌دهد اما درد در اطراف یا پشت یک چشم متمرکز است.

علائم میگرن فقط شامل سردرد نیست بلکه با علائم دیگری مثل تهوع و استفراغ، خستگی، سرگیجه، حساسیت به نور، صداها و بوها، و تغییرات در بینایی، شنوایی یا گفتار (معروف به هاله میگرنی) نیز همراه است.

علائم حمله سردرد خوشه‌ای شامل قرمزی یا آبریزش چشم، مردمک کوچکتر در چشم آسیب دیده، افتادگی یا تورم پلک، صورت عرق کرده و گرفتگی یا آبریزش بینی است.

سردرد خوشه ای را به راحتی درمان کنید

بهتر است بدانید هرچه زودتر اقدام به بررسی و درمان سردرد خوشه اي کنید، به همان اندازه زندگی باکیفیت‌تری را تجربه خواهید کرد. قبل از درمان باید به بررسی علت سردرد خوشه ای بپردازید. تشخیص و علت یابی توسط پزشک مغز و اعصاب انجام می‌گیرد. حتی دیگر نیازی به انتظار های طولانی برای ویزیت پزشک متخصص نیست. شما به راحتی می‌توانید به صورت آنلاین از طریق سایت دکتردکتر ویزیت شده و از مشاوره های آنلاین پزشکی به راحتی بهره مند شوید. فراموش نکنید سردرد هرچه کهنه‌تر شود، درمان آن نیز مشکل‌تر خواهد شد.

سوالات متداول سردرد خوشه ای