ترس، نگرانی و اضطراب، احساساتی هستند که همه ما در زندگی تجربه می‌کنیم. اگر این احساسات به اندازه‌ای شدید باشند که در زندگی ما مشکل‌های اساسی ایجاد کنند، ممکن است دچار اختلال اضطراب شویم. علل اختلالات اضطرابی می‌تواند ژنتیک، عوامل محیطی، عوامل شیمیایی و عوامل بیولوژیکی باشند. اما با وجود تمام این تفاسیر، درمان اضطراب امری غیرممکن نیست. گستره انواع اختلالهای اضطرابی بسیار وسیع است؛ اختلال اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال هراس اختصاصی، اختلال استرس پس از سانحه، زیرمجموعه‌های مهم از اختلالهای اضطرابی را تشکیل می‌دهند.
برای توضیح دقیق‌تر، این مطلب از مجله دکتردکتر را به بررسی کامل این موضوع اختصاص می‌دهیم. برای خواندن این مطلب به ۷ دقیقه زمان نیاز دارید.
اگر سوالی دارید، می‌توانید در انتهای مطلب و در بخش نظرات بنویسید تا دکتر روانپزشک و روانشناس پاسخ دهند.
محتوای پزشکی این مقاله توسط دکتر مهین ربیعی، متخصص روانپزشکی بررسی و تایید شده است.
اختلال اضطراب چیست؟
اختلال اضطراب یا اختلالهای اضطرابی (Anxiety Disorders)، اختلال‌هایی هستند که ویژگی مشترک آنها ترس مفرط، اضطراب و ناهنجاری‌های رفتاری مرتبط با این علائم است. یا دربیانی دیگر، ترکیبی از حس‌های مختلف و آشنایی مثل ترس، پریشانی و دلهره نسبت به وضعیتی است که در آن عامل خطرناکی وجود ندارد، اما برخی افراد از قرار گرفتن در آن موقعیت‌ها هراس دارند. در سیر تکاملی انسان، وجود اضطراب و استرس در بعضی مواقع امری طبیعی و مفید است؛ چراکه به حفظ بقا و سلامتی انسان کمک می‌کند. اما اگر شدت آن از حالت طبیعی خارج شود، اختلال رخ می‌دهد. اختلالهای اضطرابی، بین مردم سراسر جهان شایع‌اند و بیشتر افراد جامعه نشانه‌های این اختلال را تجربه می‌کنند.
تفاوت اضطراب و استرس
اگر بخواهیم در یک جمله ساده، تفاوت استرس و اضطراب را بیان کنیم، باید بگوئیم که استرس یک احساس زودگذر است. افراد به‌دلیل قرار گرفتن در یک موقعیت خاص ناشناخته،، استرس را تجربه می‌کنند. اما اضطراب، یک احساس پایدارتر است و فرد در طولانی‌مدت آن را تجربه می‌کند.
علائم اختلال اضطراب چیست؟
افراد مبتلا به اضطراب، درباره آینده نامعلوم و نامشخص هم استرس دارند. آنها در اصل اضطراب و ترس را بیش از بقیه تجربه می‌کنند؛ همین موضوع نیز باعث می‌شود تا عملکرد روزانه آنها در بیشتر موقعیت‌ها، کیفیت و صلابت لازم را نداشته باشد. در حالت کلی، علائم و نشانه‌های اختلالات اضطرابی شامل موارد زیر است:
- احساس تنش و بی‌قراری
- احساس ترس و نگرانی بدون دلیلی منطقی
- مشکلات تمرکز (ضعف تمرکز)
- مشکلات خواب (تجربه خواب‌های منقطع)
- احساس ضعف و خستگی
- تجربه مشکلات گوارشی
- داشتن افکار ناراحت‌کننده و ترسناک
- تنفس با ریتم بالا
- مشکل در کنترل نگرانی
- تحریک پذیری
باید توجه کنیم که علایم اختلال اضطراب در هر کسی ممکن است متفاوت باشد. همچنین احتمال دارد که افراد مبتلا، تمامی این نشانه‌ها را تجربه نکنند.
دلایل اختلال اضطراب
اختلالهای اضطراب به دلایل گوناگونی بروز می‌کنند، از جمله عوامل ژنتیکی، ساختار مغز، علوم روان‌شناختی و محرک‌های محیطی. این دلایل شامل انتقال ژنتیکی، تفاوت‌های ساختاری در نیمکره‌های مغز، پاسخ‌های آموخته شده به محرک‌ها و شرایط زندگی و روابط بین فردی است. اختلالهای اضطراب بنابه دلایل گوناگونی بروز می‌کنند. اگر مهم‌ترین دلایل را بررسی کنیم، شامل موارد زیر است:
ژنتیک
برخی از مطالعات ژنتیکی نشان می‌دهند که اضطراب می‌تواند توسط ژن‌ها از والدین به فرزندان منتقل شود. این بدان معناست که اگر والدین یا اقوام نزدیک یک فرد به اختلالات اضطرابی مبتلا باشند، احتمال ابتلای او به این اختلالات نیز افزایش می‌یابد. برای مثال، تقریباً نیمی از کل بیماران مبتلا به پانیک، یک عضو نزدیک خانواده مبتلا به این اختلال دارند، که نشان‌دهنده وجود یک عامل وراثتی در این بیماری است
ساختار مغز
با مطالعه انواع و اقسام تصویربرداری‌های مغزی، یافته‌هایی غیرنرمال در نیمکره راست مغز گزارش شده است؛ به‌طوری که در نیمکره چپ مغز مشاهده نشده‌اند. پس، می‌توان نتیجه گرفت که یک مشکل تقارن در ساختار مغز افراد اضطرابی وجود دارد؛ در واقع نبود همین تقارن ممکن است عامل اضطراب باشد.
علوم روان‌شناختی
علم روانکاوی، دلیل اضطراب را وجود یک خطر در ناخودآگاه انسان می‌داند. نظریه‌های رفتاری نیز معتقدند که اضطراب یک پاسخ آموخته شده به یک محرک است. (یعنی افراد در طول زمان، یاد گرفته‌اند که نسبت به یک عامل محیطی احساس اضطراب داشته باشند.)
محرک‌های محیطی
عوامل محیطی، شرایط زندگی و روابط بین فردی، یکی از مهم‌ترین علل اختلال اضطراب هستند. برای مثال، بزرگ‌شدن در یک خانواده کنترل‌گر، انتظارات بی‌جا و افراطی از اطرافیان نزدیک، از این دلایل هستند. همچنین دریافت بی‌توجهی، مشاهده رفتارهای تبعیض‌گونه، مشاهده خشونت و مرگ عزیزان نیز از دیگر دلایل بروز اضطراب هستند.
انواع اختلالهای اضطرابی کدام‌اند؟
اختلالهای اضطرابی انواع و اسامی مختلفی دارند که چند مورد مهم آن، شامل اختلال اضطراب اجتماعی، اضطراب فراگیر، هراس اختصاصی، اختلال استرس پس از سانحه، اضطراب جدایی، سکوت انتخابی و اختلال وحشت‌زدگی هستند. این اختلالات هر یک با ویژگی‌ها و علائم خاص خود، می‌توانند تأثیرات عمده‌ای بر زندگی افراد داشته باشند و نیازمند تشخیص و درمان تخصصی هستند. در ادامه اختلالهای اضطرابی را باهم بررسی می‌کنیم:
اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder)
ویژگی اصلی افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی این است که آنها هنگام قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی ترس و اضطراب شدیدی دارند. چون می‌ترسند که مورد موشکافی دیگران قرار بگیرند. در بیان ساده‌تر، این افراد نگران‌اند که دیگران آنها را قضاوت کنند یا مورد تمسخر قرار دهند. سن متوسط شروع این اختلال در آمریکا از ۱۳ سالگی است. همچنین در ۷۵درصد مواقع، بین ۸ تا ۱۵ سالگی نیز بروز می‌کند.
اختلال اضطراب فراگیر (Generalized Anxiety Disorder)
در این اختلال، فرد مبتلا هر لحظه نگران وقوع حوادث ناگوار است. برای مثال، مرگ نزدیکان، تصادف یا گرفتاری به یک بیماری لاعلاج. بعد از هجوم این افکار، فرد بدترین اتفاق‌ها و سناریوها را در ذهن خود می‌سازد که تاثیرات زیان‌باری بر جسم و روان دارد. نشانه‌های رایج این اختلال، خستگی، بی‌خوابی، تنش و بی‌قراری، تپش قلب و تمرکز ضعیف است.
طبق یک مقاله نوشته شده در سایت کتابخانه ملی پزشکی (NIH)
تکنیک‌های مدیریت استرس مانند ورزش کردن، تمرین تمرکز و مدیتیشن، علائم اضطراب فراگیر را کاهش و تاثیر روان‌درمانی را افزایش می‌دهد.
اختلال وسواس (OCD)
اختلال وسواس (Obsessive-Compulsive Disorder یا OCD) یک اختلال روانی است که با افکار مزاحم و تکراری (وسواس‌ها یا Obsessions) و رفتارهای تکراری و اجباری (اجبارها یا Compulsions) مشخص می‌شود. افراد مبتلا به OCD معمولاً احساس می‌کنند مجبورند این رفتارها را انجام دهند تا اضطراب خود را کاهش دهند یا از وقوع رویدادهای ناخواسته جلوگیری کنند. این اختلال می‌تواند به شدت زندگی روزمره و عملکرد فرد را مختل کند.
فوبیا یا اختلال هراس (Specific phobia)
فوبیا یا ترس بیمارگونه، به‌معنای ترس افراطی از یک موضوع، شرایط یا موقعیت خاص است. به‌‌عنوان مثال، احساس ترس شدید هنگام دیدن عنکبوت، ترس از ارتفاع، ترس از تاریکی، ترس از مکان‌های بسته، ترس از مکان‌های باز و ترس از آب، از نمونه‌های شایع فوبیا هستند. در حالت کلی، ترس و اضطراب چشمگیر از نشانه‌های مهم هراس اختصاصی است.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
اختلال تنش‌زای پس از رویداد، به‌طور معمول بعد از وقوع حادثه‌ای دردناک و هراس‌انگیز اتفاق می‌افتد. در برخی افراد، این اختلال ممکن است بعد از چند ماه بهبود یابد؛ اما اگر محرک شدید باشد، ممکن است تا آخر عمر هم ادامه داشته باشد. در توضیح دقیق‌تر، فرض می‌کنیم در مقابل چشمان یک فرد، اتفاق ناگواری برای نزدیکان وی رخ می‌دهد. این اتفاق یک محرک و مقدمه‌ای است برای آغاز اختلال استرس پس از ساحه. بعد از تجربه این اتفاق، اگر فرد حملات اضطرابی را تجربه کند، دقیقا به همان حال می‌افتد که زمان وقوع حادثه تجربه کرده است.
اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder)
ویژگی اصلی افراد مبتلا، ترس و نگرانی مفرط در مورد جدایی از خانه و افرادی است که به آنها دلبستگی دارند. در واقع، تمام تلاش خود را می‌کنند که از عزیزان خود جدا نشوند. این افراد زمانی که مجبور به جدایی باشند، اضطراب، ناآرامی و نگرانی شدیدی را تجربه می‌کنند. این اختلال در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است. برای مثال، کودکان ۷ ماهه تا ۳ ساله، بیشتر این اضطراب را تجربه می‌کنند.
علائم و نشانه‌های این اختلال، در کودکان باید بیشتر از ۳ هفته باشد. در نوجوانان حداقل ۴ هفته و در بزرگسالان بیشتر از ۶ ماه باشد تا وجود اختلال قطعی شود.
سکوت یا لالی انتخابی (Selective Mutism)
نام‌های دیگر این اختلال، سکوت پیشگی، لالی انتخابی یا موتیسم است. موتیسم، یک نوع نادر از اختلالهای اضطرابی در کودکان است. زمانی که کودک از سمت محیط یا والدین خود تحت اضظراب و کنترل‌گری شدید باشد، به‌مرور ترجیح می‌دهد که حرف نزند. البته این کودکان، در خانه و در حضور والدین خود صحبت می‌کنند اما اغلب در حضور اقوام درجه دو یا دوستان دیگر سکوت می‌کنند. لازم به ذکر است که، بیشتر این کودکان، اضطراب اجتماعی نیز دارند.
اختلال وحشت‌زدگی یا پانیک (Panic disorder)
حمله حاد و بسیار شدید اضطراب، با احساس مرگ قریب‌الوقوع مشخصه اصلی احتلال پانیک است. زمانی که حمله پانیک رخ می‌دهد، ضربان قلب افزایش می‌یابد و فرد مبتلا دچار تنگی نفس می‌شود. تعریق واکنش جسمانی بعدی است. همچنین احساس ناراحتی در قفسه سینه، تهوع و لرزش نیز از دیگر نشانه‌های اختلال وحشت‌زدگی است. این اختلال با دارو درمانی و درمان شناختی رفتاری قابل درمان است.
اختلال وسواس جبری
اختلال وسواس جبری (OCD) یک اختلال روانی است که با افکار وسواسی ناخواسته و رفتارهای اجباری برای کاهش اضطراب ناشی از این افکار مشخص می‌شود. این اختلال می‌تواند به شدت بر زندگی روزمره و عملکرد فرد تأثیر بگذارد.
انواع اضطراب از دیدگاه فروید
اضطراب انواع مختلفی دارد که از دیدگاه فروید (پدر علم روانکاوی) به سه دسته اضطراب واقعی، اضطراب روان‌رنجور و اضطراب اخلاقی تقسیم می‌شود. علاوه بر این، اضطراب در نوجوانان و دوران بارداری نیز شایع است، که هرکدام با عوامل و علائم خاص خود همراه هستند و می‌توانند تاثیرات منفی جدی بر کیفیت زندگی افراد بگذارند.
اضطراب اخلاقی (Moral Anxiety)
این نوع اضطراب زمانی رخ می‌دهد که فرد کاری خلاف اصول اخلاقی‌اش انجام دهد و پس از آن دچار عذاب وجدان شود. به عنوان مثال، فردی که دروغ می‌گوید تا از موقعیتی سخت فرار کند، ممکن است پس از آن دچار اضطراب اخلاقی شود، زیرا این عمل برخلاف اصول صداقت و درستکاری اوست.
اضطراب در نوجوانان
نوجوانان، معمولا به‌دلیل تغییرات هورمونی و ظهور نشانه‌های دوران بلوغ دچار اضطراب می‌شوند. همچنین، تغییرات دیگر دوران بلوغ، سوء مصرف مواد مخدر، الگوی تفکر منفی و سابقه تروما از جمله دلایل وجود اضطراب در نوجوانان است. در بررسی ابعاد دیگر، احساس ترس و نگرانی، داشتن اعصاب تحریک‌پذیر، حساسیت شدید نسبت به انتقاد، افت تحصیلی، امتناع از رفتن به مدرسه، دوری کردن از فعالیت‌های اجتماعی و مشکلات خواب از علائم دیگر اضطراب در نوجوانان است.
اضطراب دوران بارداری
دوران بارداری، سلامت روانی زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای مثال، ظهور اضطراب و علائم آن از جمله اختلالات شایع در بین زنان باردار است. نگرانی‌های مداوم در مورد سلامت جنین، مراقبت از کودک، تغییر ریتم زندگی و ترس از درد زایمان باعث این اختلال می‌شود. اضطراب اگر در دوران بارداری کنترل نشود، ممکن است منجر به زایمان زودرس، نارس بودن جنین و همچنین ابتلای مادر به بیماری‌های مختلف شود.
عوارض ابتلا به اضطراب چیست؟
جالب است بدانید که، اضطراب با اینکه یک واکنش روانی است؛ ولی روی سلامت جسمانی افراد نیز تاثیر می‌گذارد. اگر اضطراب به موقع درمان نشود، فرد عوارض زیر را تجربه خواهد کرد:
- بیماری‌های قلبی
- چاقی و اضافه وزن
- مشکلات گوارشی
- تضعیف سیستم ایمنی بدن
- مشکلات تنفسی
- قاعدگی نامنظم و یائسگی زودهنگام
- سقط جنین و زایمان زودرس
- کاهش تولید اسپرم در مردان
- تشدید بیماری‌های پوستی (مانند آکنه، اگزما و پسوریازیس)
- حساسیت به نور
- کاهش بینایی
- افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های دیابتی
- فشار خون بالا
- ابتلا به اختلال وسواس فکری – اجباری
پرهیز از تأخیر در درمان اضطراب، به ویژه اگر به موقع برای آن اقدام نشود، می‌تواند به عوارض جسمانی جدی برای بیمار منجر شود.
تشخیص اختلالات اضطراب
تشخیص اختلالهای اضطرابی، یک امر تخصصی است. این کار را یک روانپزشک، دکتر روانشناس و مشاور مي‌تواند انجام دهد. چون بسیاری از علائم اضطراب، با دیگر اختلال‌ها و بیماری‌ها یکیست. ازاینرو، بدون بررسی تخصصی، امکان تشخیص دقیق و درمان وجود ندارد. در بیان دیگر، تشخیص اضطراب، به‌طور کامل با روانشناس و روانپزشکی مرتبط است.
همچنین، هیچ نوع تشخیص آزمایشگاهی برای اضطراب وجود ندارد. روانپزشک یا روان‌درمانگر، فقط با استفاده از معاینه فیزیکی، معاینات روانپزشکی، مصاحبه بالینی، آزمون‌های تشخیصی و پرسش‌نامه‌های روان‌شناختی به وجود اضطراب پی می‌برند.
راه‌های درمان اضطراب چگونه است؟
راه‌های درمان اضطراب شامل دارودرمانی، روان‌درمانی و تغییر سبک زندگی است. این روش‌ها به افراد کمک می‌کنند تا با مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی، اضطراب خود را کنترل کنند. دارودرمانی با تجویز روانپزشک، روان‌درمانی با تکنیک‌هایی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT: Cognitive Behavioral Therapy) و تغییر سبک زندگی با تمرکز بر مدیریت استرس و بهبود عادات روزانه، موثرترین راهکارها هستند.
در این خصصوص ابتدا بهتر است که با مفهوم تخصص روانشناسی چیست آشنا شوید. تخصص روانشناسی با استفاده از تکنیک‌های شناختی-رفتاری و مشاوره‌های تخصصی به تشخیص و درمان اختلال اضطراب کمک می‌کند. روانشناسان با ارائه راهکارهای مدیریت استرس و تغییر الگوهای فکری منفی، به بهبود علائم اضطراب در بیماران کمک می‌کنند.
دارودرمانی
داروهای اضطراب‌زدا، باید بعد از بررسی‌های تخصصی تجویز شوند. این داروها را روانپزشک تجویز می‌کند. البته، درمانگر بالینی هم هنگام ارجاع به روانپزشک می تواند داروهای پیشنهادی خود را اعلام کند. در نهایت، دوز تعیین‌شده متناسب با نوع و شدت بیماری است. نکته مهم در این خصوص، این است که افراد نباید برای مصرف دارو مقاومت کنند؛ زیرا درمان روان و جسم تفاوتی با یکدیگر ندارند و هردو مهم‌اند. ضمن اینکه باید بدانیم، درمان اضطراب شدید بدون دارو امکان‌پذیر نیست. در جدول زیر، نام چند داروی مهم برای درمان اضطراب عودکننده را بررسی می‌کنیم:
| گروه داروها | نام تجاری | دوز اولیه توصیه شده |
| فلوکستین ( ضد افسردگی) | Prozac | 5mg/day |
| فلوکسامین (ضد افسردگی) | Luvox | 50mg/day |
| سرترالین (ضد افسزدگی) | Zoloft | 25-50mg/day |
| آلپرازولام (بنزودیازپین‌ها – سریع‌الاثر) | Xanax | 0.25mg، سه بار در روز |
| کلونازپام (بنزودیازپین‌ها – سریع‌الاثر) | Klonopin | 0.25mg، دوبار در روز |
| بوسپیرون (بنزودیازپین‌ها – سریع‌الاثر) | Buspar | 7.5mg/day |
نکته مهم: منبع جدول، کتاب خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک (جلد اول، فصل نهم) است. همچنین توجه داشته باشید، جدولی که در مطلب آورده‌ایم خلاصه شده است.
روان‌درمانی
برگزاری جلسات مشاوره و روان‌درمانی، هم‌زمان با مصرف دارو یک اقدام کاربردی و مفید است. چون گهگاه، شدت اختلال بالاست و مصرف دارو به تنهایی کافی نیست. ازاینرو، صحبت با روان‌کاو یا روانشناس اقدامی مهم است. درمان‌هایی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) کارساز هستند. در این جلسات، درمانگر در ابتدا به فرد کمک می‌کند تا ریشه اضطراب خود را شناسایی کند. سپس از فرد می‌خواهد با انجام تمرین‌ها و تکنیک‌های مختلف، الگوی رفتاری و فکری خود را تغییر دهد.
تغییر سبک زندگی
لایف استایل یا سبک زندگی، در ایجاد اضطراب و پیشرفت آن نقش مهمی ایفا می‌کند. برای مثال، رژیم غذایی ناسالم، اضافه وزن، بی‌تحرکی، مصرف الکل، مصرف مخدر‌ها، از عوامل اصلی ایجاد اضطراب به شمار می‌روند. بنابراین، برنامه‌ریزی برای یک سبک سالم یک اقدام عالی است.
مراقبه و خودآگاهی
تمرین‌های مراقبه و افزایش خودآگاهی اقدام مفید بعدی است. این تمرین‌ها، به فرد کمک می‌کنند تا تنش‌های ذهنی خود را کاهش دهد. همچنین تلاش برای حضور در زمان حال (حالا و اکنون)، یک راهکار طلایی است. زیرا یکی از دلایل مهم ایجاد اضطراب، فکر و خیال درباره گذشته یا آینده است.
نکته! تمرین‌های ذهن‌‌آگاهی و انجام تکنیک‌های آرامش بخش، بهترین راهکار در این خصوص است.
پیشگیری از اختلالات اضطرابی
در دنیای امروز، پیشگیری از اضطراب کار چندان آسانی نیست؛ اما توجه به یک سری نکات می‌تواند تا حدودی کارساز باشد. برای مثال، انتخاب یک سبک زندگی سالم، یادگیری سبک‌های مدیریت استرس، شناسایی عوامل استرس‌زا و تلاش برای کاهش یا حذف آنها، مدیریت زمان، یادگیری مهارت‌های حل مسئله، دقت به رژیم غذایی، مدیریت تنش‌ها، انجام کار‌های نشاط آور، برقراری ارتباط موثر با اطرافیان، روش‌های موثری برای پیشگیری از اضطراب هستند. اما از میان تمام راه‌حل‌ها، مراجعه به مشاور و روانشناس، از بهترین راه‌حل‌های پیشنهادی برای پیشگیری از اضطراب است.
در حالت کلی، بسیاری از افراد خواسته یا ناخواسته از تجربه اضطراب رنج می‌برند. زمانی که این تجربه به اختلال اضطراب ختم شود، مشکل‌ساز خواهد بود. ازاینرو، درمان اضطراب را نباید به تعویق بیندازیم. در سایت دکتر دکتر می‌توانید از بین روانشناسان و روان‌پزشکان مختلف، نظرات مراجعین را بخوانید و پزشک مورد نظر خود را انتخاب کنید.
منابع:
webmd.com
mayoclinic.org
سوالات متداول اختلال اضطراب
سابقه اختلالهای روانی در والدین، افزایش سطح هورمون کورتیزول، قرارگرفتن در معرض رویدادهای استرس‌زا
خیر، زنان بیشتر از مردان با اختلالهای اضطرابی مبتلا می‌شوند.
اگر اضطراب خفیف باشد، با جلسات روان‌درمانی رفع می‌شود. درغیر‌این‌صورت، دارودرمانی همراه جلسات ضروری است.
