چرا به رفلاکس معده مبتلا می‌شویم؟ + موثرترین روش‌های درمان

بیماری رفلاکس معده یک اختلال گوارشی شایع است که در آن اسید معده به‌طور مکرر به مری بازمی‌گردد و باعث سوزش سر دل و ترش شدن طعم دهان می‌شود. این وضعیت، با ضعیف یا شل شدن دریچه بین مری و معده رخ می‌دهد. عوامل مختلفی مانند پرخوری، مصرف غذاهای چرب، کافئین، الکل، سیگار و چاقی خطر بروز این بیماری را افزایش می‌دهند. اصلاح سبک زندگی همچون برخورداری از رژیم غذایی سالم، کاهش وزن و پرهیز از عوامل محرک، به همراه دارودرمانی و در موارد شدید، مداخلات جراحی از مهم‌ترین روش‌های درمان هستند.

در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، به این بیماری، علل بروز، علائم و روش‌های پیشگیری و درمان آن پرداخته‌ایم.

در انتها، اگر سوالی در این مورد دارید در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ می‌دهد.

رفلاکس معده چیست؟

بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) یک اختلال گوارشی مزمن است که در آن اسید معده به پوشش مری آسیب می‌زند. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که دریچه تحتانی مری، عضله‌ای که اتصال مری به معده را کنترل می‌کند، ضعیف شده یا به‌طور نامناسبی شل می‌شود. در این شرایط، محتویات معده به مری بازمی‌گردد. شایع‌ترین علائم این عارضه سوزش سر دل، خارش گلو و درد قفسه سینه هستند.

علت رفلاکس معده چیست؟

علائم متفاوتی باعث بازگشت اسید معده به مری شده و پوشش مری را تحریک می‌کنند. در ادامه، به مهم‌ترین این عوامل پرداخته‌ایم:

ضعیف شدن ماهیچه مری

دریچه بین مری و معده، یک حلقه عضلانی است که از ورود اسید معده یا بازگشت مواد غذایی به مری جلوگیری می‌کند. هنگامی که این ماهیچه ضعیف یا شل می‌شود، اسید معده به مری برگشته و موجب رفلاکس اسید خواهد شد. این نارسایی یکی از دلایل اصلی رفلاکس اسید است. عواملی مانند چاقی، بارداری یا مصرف برخی غذاها باعث این اختلال می‌شوند.

هرنی هیاتال

فتق هیاتال زمانی رخ می‌دهد که بخشی از معده از طریق یک شکاف به درون قفسه سینه برود. این وضعیت با اختلال در عملکرد صحیح دریچه ورودی معده، خطر رفلاکس اسید را افزایش می‌دهد. در هرنی هیاتال، موقعیت معده تغییر کرده و ورود اسید معده به مری آسان‌تر می‌شود. در این شرایط، فرد علائمی مانند سوزش سر دل و درد قفسه سینه را تجربه خواهد کرد. شدت علائم اغلب با اندازه هرنی ارتباط داشته و با افزایش سن یا افزایش فشار شکمی تشدید می‌‌شود.

چاقی

چربی اضافی، به‌ویژه در اطراف شکم، فشار زیادی به معده وارد کرده و محتوای آن را به سمت مری فشار می‌دهد. علاوه‌براین، سلول‌های چربی با تولید هورمون‌هایی خاص باعث ضعف دریچه معده شده و خطر رفلاکس را افزایش خواهد داد. کاهش وزن از طریق رژیم غذایی و ورزش معمولا برای کاهش علائم ناشی از چاقی توصیه می‌شود.

سیگار کشیدن

نیکوتین موجود در سیگار و سایر محصولات تنباکو با ضعیف کردن عضلات مری، اجازه می‌دهد اسید معده وارد مری شود. علاوه‌براین، کشیدن سیگار به پوشش مخاطی مری را از بین برده و آن را نسبت به آسیب اسید حساس‌تر می‌کند. از سوی دیگر، افراد مصرف‌کننده سیگار اغلب با مشکل تخلیه آهسته معده مواجه هستند که خطر رفلاکس اسید را افزایش می‌دهد. ترک سیگار یکی از موثرترین روش‌ها برای کاهش علائم ترش کردن معده است.

عوامل تغذیه‌ای

برخی غذاها و نوشیدنی‌ها با تحریک مری و ماهیچه‌های آن، علائم سوزش و ترش کردن معده را ایجاد می‌کنند. از مهم‌ترین این مواد غذایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• غذاهای چرب
• شکلات
• کافئین
• مرکبات
• غذاهای تند
• مصرف الکل

این غذاها با افزایش اسید معده یا شل کردن ماهیچه‌ها منجر به رفلاکس اسید می‌شوند. علاوه‌براین، وعده‌های غذایی بزرگ با پر کردن بیش از حد معده و اعمال فشار به آن باعث برگشت اسید به مری می‌شوند.

مصرف برخی داروها

بیماران مبتلا به این عارضه، با مصرف برخی داروها، اختلال عملکرد دریچه ورودی معده، تحریک مری و رفلاکس را تجربه خواهند کرد. در ادامه، به مهم‌ترین این داروها اشاره کرده‌ایم:

• داروهای آسم
• آنتی‌هیستامین‌ها
• مسکن‌ها
• آرام‌بخش‌ها
• داروهای ضدافسردگی

در این شرایط، پزشک درمان‌های جایگزین یا تغییر در داروها را توصیه خواهد کرد.

تاخیر در تخلیه معده

تاخیر در تخلیه معده یا فلج معده زمانی اتفاق می‌افتد که معده زمان بیشتری برای خالی شدن محتویات خود به روده کوچک نیاز دارد. این وضعیت، با افزایش فشار در معده، به رفلاکس اسید کمک می‌کند. وقتی معده برای مدت طولانی پر می‌ماند، احتمال برگشت اسید به مری بیشتر می‌شود. علائم فلج معده در اثر عواملی همچون دیابت، آسیب‌های عصبی یا برخی داروها ظاهر می‌شوند.

سندروم روده تحریک پذیر

سندرم روده تحریک‌پذیر و بیماری رفلاکس معده اغلب با هم رخ می‌دهند؛ اگرچه مکانیسم دقیق ارتباط آن‌ها هنوز مشخص نیست. این فرضیه وجود دارد که اختلال در عضلات صاف دستگاه گوارش منجر به تاخیر در تخلیه معده شده و خطر رفلاکس اسید را افزایش خواهد داد. علاوه‌براین، گاهی، دردهای شکمی در بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر باعث افزایش احساس ناراحتی ناشی از مواجهه مری با اسید می‌شود.

علت رفلاکس معده در نوزاد چیست؟

بازگشت محتویات معده به مری در نوزادان منجر به علائمی مانند استفراغ می‌شود. درحالی‌که این عارضه در نوزادان بسیار شایع است؛ معمولا با رشد نوزاد کاهش پیدا می‌کند. انواع علت رفلاکس معده در نوزاد شامل موارد زیر هستند:

• عدم تکامل دریچه مری؛ قوی‌تر شدن این ماهیچه با بلوغ نوزاد و کاهش دفعات رفلاکس
• وضعیت بدنی؛ نگه داشتن نوزادان در حالت خوابیده برای مدت زمان طولانی
• عوامل غذایی؛ مصرف برخی پروتئین‌ها مانند پروتئین‌های موجود در شیر گاو
• اختلالات عصبی؛ اختلال در عملکرد طبیعی مری و دریچه پایین مری به دلیل ابتلا به انواع اختلالات عصبی مانند فلج مغزی
• زایمان زودرس؛ به دلیل عدم تکامل دستگاه گوارش نوزاد

براساس مطالعات منتشر شده در وب‌سایت موسسه ملی بیماری‌های گوارش و کلیه آمریکا (NIDDK)،

برخی اختلالات تنفسی همچون فیبروز کیستیک می‌توانند خطر GER را در نوزادان افزایش می‌دهند. این شرایط، عملکرد طبیعی دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار داده و موجب بروز علائم رفلاکس می‌شوند.

اگر نوزاد، علاوه بر ترش کردن معده، علائمی مانند عدم افزایش وزن، بی‌قراری یا اختلال در تغذیه را نشان دهد، برای انجام ارزیابی‌های تخصصی باید به یک متخصص مراجعه کرد.

علت رفلاکس معده در بارداری

در دوران بارداری، تغییرات هورمونی و افزایش فشار شکمی دو عامل اصلی هستند که موجب این عارضه خواهند شد. افزایش هورمون پروژسترون در این دوران باعث شل شدن دریچه مری شده که در نتیجه آن، اسید معده به راحتی وارد مری خواهد شد. از سوی دیگر، رحم در حال رشد فشار زیادی به معده وارد کرده و محتوای معده را به سمت بالا فشار می‌دهد. این عوامل، باعث سوزش سر دل و رفلاکس اسید، به‌ویژه در سه ماهه دوم و سوم بارداری می‌شوند.

علت رفلاکس معده در خواب

دراز کشیدن بلافاصله پس از صرف غذا باعث می‌شود که محتویات معده راحت‌تر به داخل مری منتقل شده و احتمال رفلاکس در خواب افزایش پیدا می‌‌کند. مصرف غذاها و نوشیدنی‌های خاصی مانند شکلات، الکل، کافئین غذاهای چرب و تند و مصرف داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها و برخی آرام‌بخش‌ها با تشدید این شرایط، مهم‌ترین علت ترش کردن معده در شب به‌شمار می‌روند.

رفلاکس معده با چه علائمی همراه است؟

بروز این عارضه با علائم بسیاری همراه خواهد بود. برای مثال ایجاد سرفه کودکان و بزرگسالان به دلیل تحریک گلو با اسید از بارزترین این علائم به‌شمار می‌رود. در جدول زیر، به شایع‌ترین علائم خطرنام رفلاکس معده اشاره کرده‌ایم:

همه افراد مبتلا، تمامی این علائم را تجربه نمی‌کنند. همچنین، گاهی، علائم غیرمعمول دیگری مانند علائم مشابه آسم یا پوسیدگی دندان هم تجربه می‌شوند.

انواع رفلاکس معده

به طور معمول، انواع این بیماری به 3 دسته اصلی طبقه‌بندی می‌شوند که شامل موارد زیر هستند:

بیماری رفلاکس معده غیرزخمی

در این بیماری، با وجود بروز علائم معمولی مانند سوزش سر دل، برگشت اسید و التهاب مری، آسیب‌های قابل توجهی در پوشش مری مشاهده نمی‌شود. درمان این بیماری عمدتا شامل استفاده از مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) است.

مری زخمی

در مری زخمی، وجود التهاب و آسیب به پوشش مری منجر به زخم یا زخم‌های کوچک می‌شود. این نوع از بیماری، معمولا با علائم شدیدتری همراه بوده و عوارضی مانند تنگی مری و زخم مری را به دنبال خواهد داشت. علت اصلی این بیماری، تماس مزمن مری با اسید معده است که باعث آسیب به پوشش آن می‌شود. درمان این شرایط، معمولا شامل استفاده از مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) برای تسریع بهبود پوشش مری و تسکین علائم خواهد بود. در موارد شدیدتر، انجام انواع آندوسکوپی برای مدیریت عوارض لازم است.

مری بارت

در بیماری مری بارت، پوشش سنگفرشی مری به پوشش غددی تبدیل می‌شود. این تغییر، می‌تواند به‌عنوان یک وضعیت پیش‌سرطانی باشد؛ زیرا ممکن است به سرطان آدنوکارسینوم مری تبدیل شود. علت اصلی این وضعیت، رفلاکس مزمن اسید است که باعث آسیب مکرر به پوشش مری خواهد شد. درمان این بیماری شامل نظارت منظم از طریق آندوسکوپی برای بررسی تغییرات سلولی و استفاده از داروهایی برای کنترل رفلاکس اسید است.

چگونه این بیماری تشخیص داده می‌شود؟

متخصص گوارش برای تشخیص این بیماری معمولا ترکیبی از ارزیابی‌های بالینی و آزمایش‌های تشخیصی را به‌کار خواهد گرفت. بررسی اولیه شامل مرور کامل علائم و تاریخچه پزشکی بیمار است. چنانچه، علائم خاصی مانند سوزش سر دل و برگشت مواد غذایی به مری وجود داشته باشد، دکتر رفلاکس معده، درمان را بدون نیاز به آزمایش‌های خاص شروع خواهد کرد.

با این حال، در صورت تداوم علائم یا ظهور نشانه‌های هشداردهنده دیگری مانند مشکل در بلع، کاهش وزن یا خونریزی گوارشی وجود، ارزیابی‌های بیشتری ضروری است. در ادامه، به مهم‌ترین آزمایش‌های تشخیصی این بیماری پرداخته‌ایم:

• آندوسکوپی فوقانی؛ وارد کردن لوله‌ای انعطاف‌پذیر با دوربینی به داخل مری و معده برای بررسی بافت‌ها و آسیب‌های مری
• ارزیابی pH مری؛ اندازه‌گیری میزان اسیدیته در مری در طی ۲۴ ساعت برای تشخیص حملات رفلاکس اسیدی و یافتن ارتباط بین علائم و حملات رفلاکس
• ارزیابی ایمپدنس؛ اندازه‌گیری pHو شناسایی حملات رفلاکس اسیدی و غیراسیدی به‌ویژه در بیماران مقاوم به درمان با مهارکننده‌های پمپ پروتون
• مانومتری مری؛ اندازه‌گیری فشار و عملکرد دریچه پایینی و ماهیچه‌های مری به‌ویژه قبل از مداخلات جراحی برای ارزیابی تحرک مری

چگونه این بیماری درمان می‌شود؟

درمان‌های موثر برای این بیماری، شامل ترکیبی از اصلاح سبک زندگی، داروها و در برخی موارد مداخلات جراحی هستند. در ادامه به موثرترین این درمان‌ها پرداخته‌ایم:

دارودرمانی

مصرف برخی از داروها، علاوه‌بر کنترل میزان اسید معده تولید شده، حرکات مری را هم مدیریت خواهند کرد. در جدول زیر، به موثرترین داورها و بهترین قرص برای رفلاکس معده اشاره کرده‌ایم:

مداخلات جراحی

در موارد شدید رفلاکس معده یا شرایط مقاوم به درمان‌های دارویی، روش‌های جراحی مختلفی وجود دارد که هدف آن‌ها تقویت دریچه تحتانی مری و جلوگیری از بازگشت اسید معده به مری است. در ادامه، به موثرترین این مداخلات جراحی پرداخته‌ایم:

• فوندوپلیکاسیون نیسن؛ در این عمل، قسمت بالایی معده (فوندوس) به‌طور کامل (۳۶۰ درجه) دور قسمت انتهایی مری پیچیده می‌شود تا دریچه تحتانی مری تقویت شده و از بازگشت اسید جلوگیری کند.
• فوندوپلیکاسیون با برش از طریق دهان؛ این روش کم‌تهاجمی بدون نیاز به برش خارجی انجام می‌شود. در این روش، دستگاهی از طریق دهان وارد شده و با ایجاد چین‌هایی در ناحیه اتصال مری به معده، یک دریچه جدید ایجاد می‌کند تا از بازگشت اسید جلوگیری شود.
• سیستم مدیریت رفلاکس LINX؛ در این روش، یک حلقه کوچک از مهره‌های مغناطیسی دور اسفنکتر تحتانی مری قرار می‌گیرد. این حلقه به بسته ماندن دریچه کمک کرده و از بازگشت اسید جلوگیری می‌کند. درحالی‌که به غذا اجازه می‌دهد به‌طور طبیعی وارد معده شود.
• فوندوپلیکاسیون‌های جزئی؛ در این روش، به‌جای پیچیدن کامل معده دور مری، فقط بخشی از آن پیچیده می‌شود. گاهی، این روش‌ها، برای برخی بیماران مناسب‌تر بوده و عوارض کمتری مانند دشواری در بلع به همراه خواهند داشت.

انتخاب روش جراحی به شرایط بیمار، شدت علائم و پاسخ به درمان‌های قبلی بستگی دارد.

درمان خانگی

با ایجاد تغییری در عادات روزانه و سبک زندگی می‌توان تا حدود زیادی این بیماری را مدیریت کرد. از مهم‌ترین روش‌های اصلاح سبک زندگی و درمان خانگی رفلاکس معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برخورداری از رژیم غذایی سالم؛ از مصرف غذاهای محرک مانند شکلات، کافئین، غذاهای تند و چرب خودداری کنید. همچنین، خوردن غذاهای کوچک و در وعده‌های متنوع، فشار معده را کاهش خواهد داد.
• مدیریت وزن؛ کاهش فشار وارده از سوی شکم و تعداد دفعات ترش کردن معده با دستیابی به وزن سالم و حفظ ممکن است.
• وضعیت بدنی و زمان‌بندی؛ حداقل 2 تا 3 ساعت پس از صرف غذا دراز نکشید. بالا بردن سر تخت خواب به جلوگیری از رفلاکس شبانه کمک خواهد کرد.
• ترک سیگار؛ ترک سیگار با بهبود عملکرد ماهیچه‌های تحتانی مری، دفعات رفلاکس را کاهش می‌دهد.
• جویدن آدامس؛ تحریک تولید بزاق و خنثی کردن اسید معده با جویدن آدامس بدون قند بعد از وعده‌های غذایی
• درمان‌های گیاهی؛ تسکین علائم با مصرف برخی از چای‌های گیاهی مانند بابونه یا شیرین‌بیان

برای درمان رفلاکس معده چه بخوریم؟

مدیریت ترش کردن معده از طریق اصلاح رژیم غذایی به‌طور قابل توجهی علائم را کاهش خواهد داد. در ادامه، به سالم‌ترین مواد غذایی اشاره کرده‌ایم:

• پروتئین‌های کم‌چرب؛ مرغ بدون پوست، ماهی و پروتئین‌های گیاهی مانند توفو
• غلات کامل؛ برنج قهوه‌ای، جو دوسر و نان گندم کامل
• میوه‌های غیر اسیدی؛ همچون موز، خربزه، سیب و گلابی
• سبزیجات؛ سبزیجات برگ‌دار، کلم بروکلی و خیار
• چربی‌های سالم؛ مصرف چربی‌های غیراشباع موجود در آووکادو، مغزها و روغن زیتون
• نوشیدن روزانه آب کافی؛ برای کمک به هضم غذا و کاهش اسید معده

همچنین، باید از مصرف غذاهایی مانند میوه‌های اسیدی، گوجه‌فرنگی، سس‌های گوجه، غذاهای تند، غذاهای سرخ‌شده، گوشت و لبنیات پرچرب اجتناب کرد. مشاوره با دکتر تغذیه می‌تواند بهترین رژیم‌های غذایی و سالم برای پیشگیری از این بیماری را در اختیار شما بگذارد.

این بیماری با چه عوارضی همراه است؟

در صورت عدم درمان این بیماری، فرد با مشکلات جدی‌تری مواجه خواهد شد که خطرناک‌ترین این مشکلات شامل موارد زیر هستند:

• مری شوره‌ای؛ درد و دشواری در بلع به دلیل التهاب لایه مری در اثر تماس با اسید معده
• تنگی مری؛ مشکلات بلع ناشی از تنگ شدن مری به دلیل التهاب و تشکیل بافت اسکار
• مری بارت؛ خطر ابتلا به سرطان مری در اثر تغییر پوشش مری
• مشکلات تنفسی؛ تحریک، التهاب و زخم در ریه‌ها به دلیل رفلاکس و ایجاد مشکلاتی مانند آسم یا سرفه مزمن
• فرسایش دندان‌ها؛ افزایش خطر پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه به دلیل از بین رفتن مینای دندان‌ها در اثر اسید معده

تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع این بیماری برای جلوگیری از این عوارض ضروری است.

آیا این عارضه باعث سکسکه می‌شود؟

اسید معده با تحریک عصب فرنیک و واگ منجر به انقباض دیافراگم و در نهایت سکسکه می‌شود. این اعصاب در نواحی گردن و حنجره قرار گرفته‌اند. همچنین، التهاب مری ناشی از رفلاکس با تحریک این اعصاب می‌تواند علت سکسکه باشد. بهبود این شرایط با پرهیز از مصرف غذاهای تحریک‌کننده و خوردن آهسته غذا حاصل می‌شود.

چگونه از این بیماری پیشگیری کنیم؟

با رعایت استراتژی‌ها و اقدامات پیشگیرانه می‌توان از بروز این بیماری جلوگیری کرد. در ادامه، به موثرترین این اقدامات اشاره کرده‌ایم:

• دستیابی به وزن سالم برای کاهش فشار به معده
• اجتناب از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های محرک
• خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر و در وعده‌های متفاوت
• اجتناب از دراز کشیدن بعد از غذا خوردن
• بالا بردن سر تخت خواب به اندازه ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر
• ترک سیگار و بهبود عملکرد دریچه مری
• انجام فعالیت‌های کاهش‌دهنده استرس مانند مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق

تشخیص و درمان به‌موقع این بیماری را جدی بگیرید!

بیماری رفلاکس معده در اثر بازگشت مکرر اسید معده به مری ایجاد شده که با علائمی همچون سوزش سر دل، درد قفسه سینه و تهوع همراه خواهد بود. عوامل متعددی از جمله ضعف دریچه مری، فتق هیاتال، چاقی و مصرف برخی غذاها و داروها در بروز این بیماری نقش دارند. مدیریت ترش کردن معده با اصلاح سبک زندگی، دارودرمانی و در موارد شدیدتر، مداخلات جراحی ممکن است. تشخیص و درمان به‌موقع این بیماری از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری خواهد کرد.

در صورت مواجهه با علائم این بیماری و تداوم آن حتما به متخصص گوارش مراجعه کنید. برای دریافت نوبت از دکتر گوارش، می‌توانید از امکان نوبت‌دهی آنلاین این متخصص در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید.

منابع:

ncbi.nlm.nih.gov

hopkinsmedicine.org

سوالات متداول