سیروز کبدی چیست و چه علائمی دارد؟

سیروز کبدی یعنی آسیب‌دیدگی شدید و طولانی‌مدت کبد که باعث می‌شود بافت سالم کبد به بافت زخمی تبدیل شود. این زخم‌ها، عملکرد طبیعی کبد را مختل می‌کنند و اگر درمان نشوند، می‌توانند به نارسایی کامل کبد منجر شوند. سیروز معمولاً نتیجه بیماری‌های مزمن کبدی مثل هپاتیت یا مصرف طولانی‌مدت الکل است.

در ادامه این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر با ما همراه باشید تا به اتفاق یکدیگر، درباره بیماری سیروز کبدی، علائم، انواع و درمان و شرایط خطر آن، بیشتر بدانیم.

اگر سوالی در این رابطه دارید، در انتها و  در بخش نظرات بنویسید تا پزشک پاسخ دهد.

سیروز کبدی چیست؟

سیروز کبدی بیماری‌ای مزمن و پیش‌رونده است که در آن بافت سالم کبد به‌تدریج به بافت اسکار تبدیل می‌شود و توانایی کبد در انجام عملکردهای طبیعی‌اش کاهش می‌یابد. این وضعیت معمولاً به‌دنبال آسیب‌های طولانی‌مدت مانند هپاتیت مزمن، مصرف زیاد الکل یا تنبلی کبد ایجاد می‌شود.

طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، سیروز سالانه بیش از یک میلیون قربانی در جهان دارد و یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های گوارشی به‌شمار می‌آید. تشخیص زودهنگام و درمان علت زمینه‌ای سیروز، کلید کنترل این بیماری است.

یکی از واقعیت‌های مهم در مورد سیروز این است که در مراحل ابتدایی، برگشت‌پذیر نیست، اما قابل کنترل است. اگر عوامل مؤثر مانند سابقه مصرف الکل، چاقی یا عفونت‌های ویروسی کنترل شوند، می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید.

دلایل ایجاد سیروز کبدی

بر اساس راهنماهای بالینی انجمن‌های معتبر مانند AASLD (انجمن آمریکایی مطالعه بیماری‌های کبد) و EASL (انجمن اروپایی مطالعه کبد)، سیروز کبدی معمولاً در نتیجه آسیب‌های مزمن به کبد ایجاد می‌شود. مهم‌ترین دلایل بروز سیروز کبدی عبارت‌اند از:

پیشرفت بیماری ممکن است منجر به بروز عوارضی مانند آسیت، خونریزی‌های گوارشی، یرقان، نارسایی کلیه‌ها، آسیب به روده‌ها، و حتی سرطان کبد شود.

علائم سیروز کبدی

علائم سیروز کبدی بسته به شدت بیماری و مرحله‌ی پیشرفت آن، متفاوت هستند. در مراحل اولیه، ممکن است بیمار هیچ علامت خاصی نداشته باشد. اما با پیشرفت بیماری و کاهش توانایی کبد در عملکرد طبیعی خود، علائم واضح‌تری ظاهر می‌شوند. این علائم معمولاً به دلیل ناتوانی کبد در انجام عملکردهای سم‌زدایی، رسوب کلاژن در بافت‌های کبدی، و اختلال در متابولیسم پروتئین یا چربی‌ها بروز می‌کنند.

برخی از علائم نیز ممکن است ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند هپاتیت B یا C یا بیماری کبد چرب غیرالکلی باشند که در صورت درمان نشدن، منجر به تنبلی کبد و در نهایت سیروز می‌شوند.

علائم به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

علائم اولیه

که شامل موارد زیر می‌شوند:

• احساس خستگی یا ضعف مداوم
• بی‌اشتهایی یا کاهش وزن بدون دلیل مشخص
• حالت تهوع یا ناراحتی گوارشی
• خارش پوست
• خونریزی یا کبودی آسان (مثلاً خون‌دماغ یا خونریزی لثه)
• قرمزی کف دست‌ها
• ظاهر شدن رگ‌های نازک و قرمز روی پوست (به شکل عنکبوتی)

این علائم ممکن است در بیمارانی دیده شود که دچار مصرف مزمن الکل هستند یا سابقه‌ی ابتلا به بیماری‌های خودایمنی کبد دارند.

علائم پیشرفته

علائم پیشرفته هم شامل موارد زیر می‌شود:

• زردی پوست و چشم‌ها (یرقان)
• تجمع مایع در شکم (آسیت)
• ورم پاها و مچ‌ها
• گیجی، اختلال حافظه یا تغییر رفتار (نشانه‌ای از انسفالوپاتی کبدی)
• تیره شدن ادرار یا روشن شدن رنگ مدفوع
• خونریزی گوارشی (مثلاً استفراغ خونی یا مدفوع سیاه‌رنگ)
• بزرگ شدن کبد یا طحال
• اختلالات هورمونی مانند نازک شدن مو یا بی‌نظمی قاعدگی در زنان

در این مرحله، ممکن است عروق کبدی نیز آسیب دیده باشند و بیماری به سایر اندام‌ها مانند روده‌ها و کلیه‌ها نیز تأثیر بگذارد. در مواردی، به دلیل اختلال در متابولیسم چربی و پروتئین، بیمار دچار کاهش وزن شدید، ضعف عضلانی و اختلالات عصبی می‌شود.

مراحل و پیشرفت سیروز کبد

سیروز کبدی یکی از بیماری‌های پیشرونده و مزمن کبد است که در صورت عدم درمان، به‌مرور می‌تواند باعث از کار افتادن کبد شود. با رسوب کلاژن و ایجاد بافت اسکار، بافت طبیعی کبد تخریب شده و توانایی کبد در انجام وظایف حیاتی‌اش کاهش می‌یابد. این بیماری می‌تواند ناشی از مصرف مزمن الکل، هپاتیت‌های ویروسی، یا بیماری‌هایی مانند کبد چرب غیرالکلی و اختلالات متابولیسم چربی و پروتئین باشد.

از آن‌جایی که سیروز دارای طیف گسترده‌ای از علائم و شدت‌هاست، به‌طور معمول به دو مرحله اصلی تقسیم می‌شود:

سیروز جبران شده

در این مرحله، با وجود آسیب مزمن به بافت کبدی، عملکرد کبد هنوز تا حدودی حفظ شده است. فرد ممکن است علائمی نداشته باشد یا فقط با احساس خستگی، کاهش انرژی یا ضعف عمومی مواجه شود. بسیاری از بیماران در این مرحله، حتی ممکن است به اشتباه تصور کنند مشکل خاصی ندارند و برای بررسی علائم به پزشک مراجعه نمی‌کنند. در حالی‌که مراجعه به پزشک متخصص گوارش یا کلینیک‌های تخصصی کبد می‌تواند باعث شناسایی زودهنگام و پیشگیری از پیشرفت بیماری شود.

سیروز غیر جبران نشده

در صورت عدم درمان یا پیشرفت تدریجی آسیب‌ها، فرد وارد مرحله غیرجبران‌نشده می‌شود. در این مرحله، کبد دیگر قادر به انجام عملکردهای حیاتی خود نیست و علائم جدی‌تری بروز پیدا می‌کند. این وضعیت می‌تواند همراه با افسردگی، بی‌حالی، تغییرات خلق‌وخو و حتی اختلال در تمرکز باشد؛ موضوعی که ارتباط آن با کاهش سطح سروتونین نیز بررسی شده است.
در این مرحله، فرد نیاز به مراقبت‌های تخصصی و احتمالا بستری در مراکز پیشرفته دارد. بسته به شدت بیماری، گاهی برای بهبود جریان خون یا کاهش فشار وریدی، از روش‌هایی مانند قرار دادن استنت یا آندوسکوپی استفاده می‌شود.

عوارض جانبی سیروز کبدی

عوارض سیروز می‌تواند شامل موارد زیر است:

• فشار خون بالا در وریدهایی که خون کبد را تأمین می‌کنند
• تورم در پاها و شکم
• بزرگ شدن طحال
• خون ریزی
• عفونت بدن
• سوء تغذیه
• جمع آوری سموم در مغز (آنسفالوپاتی کبدی)
• یرقان
• افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد
• نارسایی حاد مزمن کبد

جلوگیری از ابتلا به سیروز کبدی

پیشگیری از سیروز کبدی، تا حد زیادی به شناسایی و کنترل عوامل زمینه‌ساز آن بستگی دارد. در ادامه، راهکارهایی برای پیشگیری از این بیماری را به شما معرفی خواهیم کرد:

نکته! حفظ وزن سالم. مقدار بیش از حد چربی بدن می‌تواند به کبد شما آسیب برساند. اگر چاق و یا اضافه وزن دارید با دکتر سیروز کبدی خود در مورد یک برنامه کاهش وزن صحبت کنید.

تشخیص سیروز کبدی

تشخیص سیروز کبدی معمولاً بر اساس ترکیبی از علائم بالینی، معاینه فیزیکی، آزمایش‌های خون، تصویربرداری و گاهی بیوپسی کبد انجام می‌شود.

نکته! هدف از این ارزیابی‌ها، بررسی عملکرد کبد، شناسایی علت زمینه‌ای و تعیین شدت آسیب کبدی است. همچنین سونوگرافی کبد، یکی از روش‌های تشخیص این بیماری است.

درمان سیروز کبدی

بعد از تشخیص علت ایجاد سیروز کبدی، روند درمان این بیماری آغاز می‌شود که با توجه به علت و شدت بیماری در افراد فرق می‌کند. درمان سیروز کبد، دارای 3 نوع مختلف است؛ درمان علت زمینه‌ای، درمان علائم و عوارض،جراحی و مداخله تخصصی و تغییر سبک زندگی.

در ادامه درباره هر کدام بیشتر توضیح خواهیم داد.

درمان علت زمینه‌ای

در راستای درمان علت زمینه‌ای، درمان سیروز کبد به این‌صئرت پیش می‌رود:

• درمان هپاتیت‌های ویروسی؛ برای هپاتیت B و C، داروهای ضد ویروسی می‌توانند به کاهش التهاب کبد و جلوگیری از پیشرفت سیروز کمک کنند.

• کاهش وزن و درمان کبد چرب؛ در بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی، کاهش وزن از طریق رژیم غذایی مناسب و ورزش می‌تواند به کاهش چربی کبد کمک کند.

• ترک الکل؛ در سیروز ناشی از مصرف الکل، ترک کامل الکل مهم‌ترین بخش درمان است.

• درمان بیماری‌های خودایمنی؛ بیماری‌هایی مانند هپاتیت خودایمنی نیاز به درمان با داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی دارند.

درمان علائم و عوارض

علاوه‌بر درمان بیماری، گاهی باید علائم و عوارض آن را هم درمان کرد:

• داروهای کاهنده فشار خون پورت؛ برای پیشگیری از خونریزی از واریس مری، داروهایی مانند بتابلوکرها همچون پروپرانولول، برای کاهش فشار خون پورت تجویز می‌شوند.

• مدرها (Diuretics)؛ برای درمان آسیت یا تجمع مایع در شکم، داروهای مدر مانند اسپیرونولاکتون و فوروزماید استفاده می‌شوند.

• کنترل انسفالوپاتی کبدی؛ داروهایی مانند لاکتولوز برای کاهش سموم در خون و پیشگیری از گیجی و اختلالات شناختی استفاده می‌شوند.

جراحی و مداخلات تخصصی

گاهی هم برای درمان، نیار به درمان‌های تهاجمی همچون جراحی است:

• پیوند کبد؛ در موارد پیشرفته سیروز غیرجبران‌شده که کبد دیگر قادر به انجام عملکردهای طبیعی خود نیست، پیوند کبد ممکن است تنها گزینه درمانی باشد.

• تراوش خون از واریس‌های مری؛ اگر خونریزی از واریس‌های مری رخ دهد، درمان‌های اندوسکوپیک مانند باندینگ واریس یا اسکلروتراپی برای کنترل خونریزی انجام می‌شود.

• درمان آسیت مقاوم؛ در صورت عدم پاسخ به داروهای مدر، ممکن است نیاز به پاراسنتز (تخلیه مایع از شکم) باشد.

تغییر سبک زندگی

البته با استمرار و مداومت، می‌توانید با تغییر سبک زندگی این بیماری را درمان کرد:

• رژیم غذایی مناسب؛ بیمارانی که سیروز دارند باید از مصرف نمک زیاد اجتناب کنند و در صورت نیاز به دریافت ویتامین‌ها و مواد مغذی، تحت نظر پزشک قرار گیرند.

• پیگیری منظم؛ بیماران باید تحت نظر پزشک متخصص کبد قرار گیرند و به‌طور منظم آزمایش‌های عملکرد کبد و تصویربرداری انجام دهند.

نکات مهم درباره ورزش‌های مناسب سیروز کبدی

اگر به این بیماری مبتلا هستید، در زمینه ورزش به این نکات توجه کنید:

• باید ورزش را با شدت کم شروع کرده و به‌تدریج سرعت و تعداد دفعات آن را افزایش دهید.

• ورزش‌های شدید ممکن است باعث خونریزی، افت فشار یا تشدید آسیت شوند.

• باید در طول ورزش آب کافی بنوشید و بین جلسات ورزش، به بدن زمان استراحت دهید.

• در صورت بروز علائمی مثل سرگیجه، تنگی نفس یا درد شکم، باید ورزش را متوقف کرده و با پزشک مشورت کنید.

برای درمان سیروز کبدی باید به پزشکان کدام تخصص مراجعه کرد؟

برای درمان سیروز کبدی، باید به متخصص گوارش و کبد مراجعه کنید. پزشکان این تخصص در تشخیص، درمان و پیگیری بیماری‌های مربوط به کبد، مجاری صفراوی و دستگاه گوارش تخصص دارند.

برای پیدا کردن بهترین دکتر کبد مخصوصا در شهر خود، می‌توانید از سامانه نوبت دهی دکتردکتر کمک بگیرید.

منابع:

mayoclinic.org

سوالات متداول